Jongeren in Vlaanderen (pdf, 4124KB) - Steunpunt Jeugd

JONGEREN IN
VLAANDEREN
ASPECTEN VAN SOCIAAL
WELZIJN EN WERK
BELICHT
Nicole Vettenburg en Tom Boonaert
KRAX I 10

de slimste jeugdwerker
Eind maart verscheen onder de titel ‘Jongeren in
cijfers en letters: bevindingen uit de JOP-monitor 2’
het vierde JOP-boek 1 . Op het JET-congres enkele
weken eerder werden al een aantal resultaten gepresenteerd,
meer bepaald rond de thema’s ‘sociaal
welzijn’ van jongeren en hun ‘werksituatie’.
In deze Krax geven we de grote lijnen van deze
bevindingen weer. Maar eerst lichten we kort het JOP
toe.
Het Jeugdonderzoeksplatform (JOP)
Een toenemende nood aan meer structurele aandacht voor
de levensomstandigheden en leefwereld van (Vlaamse)
jongeren was in 2003 – op initiatief van de Vlaamse minister
van Binnenlandse Aangelegenheden, Cultuur, Jeugd en Ambtenarenzaken
– de aanleiding voor de oprichting van het
Jeugdonderzoeksplatform (JOP). Sinds 2007 is het JOP als
onderzoekslijn ‘jeugdbeleid’ geïntegreerd binnen het
Steunpunt Cultuur, Jeugd en Sport van de Vlaamse regering.
Het JOP is een interdisciplinair en interuniversitair samenwerkingsverband
tussen het Leuvens instituut voor Criminologie
(K.U.Leuven), de vakgroep Sociale Agogiek (UGent) en
de onderzoeksgroep Tempus Omnia Revelat (VUB). De
coördinatie wordt opgenomen door de vakgroep Sociale
Agogiek, UGent.
Het JOP realiseert twee grote opdrachten. Een eerste
opdracht is het inventariseren van recent jeugdonderzoek in
Vlaanderen. Deze inventarisatie is terug te vinden op de
website www.jeugdonderzoeksplatform.be.
De tweede opdracht is het ontwikkelen en afnemen van een
jeugdmonitor (zie verder). Daarnaast is het JOP ook vertegenwoordigd
in een aantal Europese netwerken: EKCYP
(European Knowledge Centre for Youth Policy) en EuNYK
(European Network of Youth Knowledge).
De JOP-monitor
De jeugd- of JOP-monitor is een vragenlijst die op regelmatige
tijdstippen wordt afgenomen bij Vlaamse jongeren. Op
die manier wordt informatie verkregen over de leefomstandigheden,
de leefwereld en het gedrag van jongeren.
Concreet krijgen we een zicht op:
• de (objectieve) leefomstandigheden zoals de gezinssituatie,
sociale achtergrond, studierichting of opleidingsniveau,
bezit van nieuwe media…
• de (subjectieve) leefwereld van jongeren zoals hun relatie
met hun ouders, hun algemeen welbevinden, hun
schoolwelbevinden, politieke interesse, toekomstperspectief…
• en hun (gerapporteerde) gedrag zoals hun mediagebruik,
1 Vettenburg, N., Deklerck, J. & Vettenburg, N. (2010) Jongeren in cijfers
en letters. Bevindingen uit de Jop-monitor 2, Leuven: Acco
delinquentie, vrijetijdsbesteding, politieke participatie…
De eerste monitor (JOP-monitor 1) werd in 2005-2006
afgenomen bij 2.503 jongeren van 14 tot 25 jaar oud. Een
eerste analyse van deze gegevens werd in 2007 gepubliceerd,
onder de titel ‘Jongeren in cijfers en letters’ (Vettenburg,
Elchardus & Walgrave, 2007). Een aantal thema’s werden
verder uitgediept in ‘Jongeren binnenstebuiten’ (Vettenburg,
Deklerck & Siongers, 2009). In het najaar van 2008 werd een
tweede monitor afgenomen (JOP-monitor 2), waarbij de
leeftijd van de bevraagde jongeren werd uitgebreid naar 12-
tot 30-jarigen. De 12- tot 13-jarigen kregen een verkorte en
aangepaste versie van de vragenlijst. In totaal vulden 3.710
jongeren deze tweede vragenlijst in. In het JOP-boek dat net
verscheen zijn gegevens over volgende thema’s terug te
vinden: gezin, onderwijs, arbeid, vrijetijdsbesteding, participatie
aan het verenigingsleven, (nieuwe) media, de (ideale)
levensloop, democratisch burgerschap, welbevinden,
onveiligheidsgevoelens, verdraagzaamheid en delinquentie.
Op het JET-congres presenteerden we tijdens de plenaire
openingssessie gegevens rond de twee horizonten ‘sociaal
welzijn’ en ‘werk en economie’. Meer concreet belichtten we
de thema’s zelfstandig wonen, een lief hebben, onveiligheidsgevoelens
en de werksituatie van jongeren.
Het huis uit
Uit onderzoek blijkt dat de laatste decennia de leeftijd waarop
jongeren het ouderlijk huis verlaten en zelfstandig gaan
wonen in de meeste Europese landen is gestegen. Ook in
Vlaanderen zou deze trend zich voordoen. De JOP-gegevens
laten niet toe een trend te schetsen, maar geven wel een
zicht op de huidige woonsituatie van 12- tot 30-jarigen.
We vonden dat de meeste jongeren thuis wonen tot hun 18de.
Vanaf dan verlaten zij geleidelijk aan het ouderlijk nest.
Meisjes doen dat iets vroeger dan jongens. Bij de 18- tot
30-jarigen geldt dit voor elke leeftijdscategorie: bij de 18- tot
21-jarigen woont 4% van de jongens zelfstandig, bij de
meisjes is dit 9%. Bij de 22- tot 25-jarigen is dat respectievelijk
30% en 52%, bij de 26- tot 30-jarigen 75% en 91%. Naast
leeftijd en geslacht speelt ook het al dan niet voltooid hebben
van de opleiding een rol. Jongeren blijven langer thuis wonen
omdat ze nog op de schoolbanken zitten.
Kiest de jongere ervoor om zelfstandig te wonen, dan is dit in
de meeste gevallen samen met een partner (81%). In
sommige gevallen gaan jongeren alleen wonen (16%). Een
beperkte groep (3%) woont samen met vrienden.
Een lief hebben
Bij de 12- tot 17-jarigen geeft ongeveer een op vijf aan dat ze
momenteel een lief hebben. Van de groep die zegt nu single
te zijn, heeft ongeveer de helft nog nooit een lief gehad (51%),
de andere helft had vroeger wel een lief (49%). Het hebben
van een lief hangt samen met leeftijd, geslacht en onderwijsvorm.
Naarmate de leeftijd stijgt, stijgt de kans op een
relatie. Meer meisjes dan jongens zeggen een lief te hebben
en meer BSO-leerlingen dan TSO’ers en ASO’ers hebben een
lief. We vroegen de jongeren die een relatie hebben hoe ze
die zouden omschrijven: ‘los’ of ‘vast’ 2 80% van de jongeren >
2 Deze vraag was niet opgenomen in de vragenlijst voor 12- tot 13-jarigen.
Deze analyse geldt bijgevolg enkel voor de leeftijdsgroep 14- tot 18-jarigen.
11 I KRAX

KRAX I 12
Jongeren
verlaten
anno 2008
niet vroeger
of later het
ouderlijk
huis en zijn
niet meer
of minder
verdraagzaam
geworden.
zegt dat ze een ‘vaste’ relatie hebben;
een kleine groep (3%) spreekt over een
‘losse’ relatie.
Bij de 18- tot 30-jarigen heeft zeven op
de tien jongeren momenteel een
relatie. Van de groep die nu geen
relatie heeft, had ongeveer drie op vier
‘ooit’ een lief. Het hebben van een lief
of partner hangt samen met geslacht,
leeftijd en opleidingsniveau. Meer
vrouwen hebben een relatie dan
mannen. De kans op een relatie stijgt
met de leeftijd. Van de 18- tot 21-jarigen
heeft bijna 60% een lief, bij de 22-
tot 25-jarigen ligt dit 10% hoger. Van de
oudste leeftijdsgroep heeft 81% een
lief. Slechts 3% van de oudste leeftijdsgroep
had nog nooit een partner of lief.
Jongeren die het BSO volgden in het
secundair onderwijs hebben vaker een
relatie dan mensen uit het ASO. Als we
het opleidingsniveau (geen diploma /
diploma secundair onderwijs / diploma
hoger onderwijs) bekijken, dan vinden
we geen significante verschillen. Bij de
18- tot 30-jarigen geeft het merendeel
van de jongeren aan dat hun huidige
relatie ‘vast’ is. Een kleine 4% zegt dat
ze momenteel een ‘losse’ relatie
hebben.
Zich (on)veilig voelen
De onveiligheidsgevoelens bij jongeren
werden in de JOP-monitor 2 gemeten
aan de hand van acht items (zie Tabel 1).
Het valt op dat bij de stellingen die
Tabel 2. Werksituatie naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau van afgestudeerde
18- tot 30-jarigen
Tabel 1. Onveiligheidsgevoelens bij de 12- tot 30-jarigen (in percentages)
peilen naar concrete gedragingen, het
percentage dat (helemaal) akkoord
gaat vrij laag blijft. Een goeie 10% durft
niet alleen thuis te blijven ’s avonds,
16% durft ’s avonds niet alleen op
straat te komen. De stellingen die
daarentegen peilen naar meer
algemene bezorgdheden laten hogere
scores zien: 59% gaat (helemaal)
akkoord dat de straten onveiliger
geworden zijn, 63% dat men ’s avonds
voorzichtig moet zijn op straat en 54%
dat een alarmsysteem geen overbodige
luxe is. Bij de inschatting van de
capaciteit van de politie om ons te
beschermen tegen criminelen, zijn de
meningen gelijk verdeeld over de drie
verschillende antwoordmogelijkheden.
Jongeren lijken dus wel bezorgd over
criminaliteit en onveiligheid in het
algemeen, maar dit lijkt niet in
evenredige mate te leiden tot een
gedragsaanpassing. Daarnaast tonen
de analyses aan dat de sterkte van het
onveiligheidsgevoel afneemt met de
leeftijd: 12- en 13-jarigen scoren het
hoogst, 26- tot 30-jarigen het laagst.
Verder voelen vrouwen zich duidelijk
onveiliger dan mannen, en deze
verschillen zijn reeds in de jongste
leeftijdscategorie betekenisvol. Tussen
jongeren van het ASO, het TSO en BSO
kunnen geen significante verschillen
gevonden worden.
Bij de reeds afgestudeerde respondenten
is er daarentegen wel sprake van
een significant verschil: jongeren
zonder diploma voelen zich onveiliger
dan jongeren met een diploma
secundair onderwijs. Die laatste groep
voelt zich onveiliger dan jongeren die
een diploma hoger onderwijs behaalden.
Deze resultaten laten toe om de
traditionele relatie die tussen het
opleidingsniveau en onveiligheidsgevoelens
gevonden wordt (een lager
opleidingsniveau hangt samen met een
hoger onveiligheidsgevoel) enigszins te
nuanceren. De verwachte verschillen

zijn aanwezig bij de afgestudeerden,
maar nog niet tussen de diverse
onderwijsvormen in het secundair
onderwijs. Het opleidingsniveau speelt
met andere woorden een rol, maar pas
na het afstuderen.
Belangrijk voor het beleid is dat we
vaststellen dat jongeren die zich
onveilig voelen meer akkoord gaan met
een harde aanpak van misdadigers
(bijvoorbeeld vinden dat zware
misdadigers geen gerechtelijk proces
verdienen of dat alle misdrijven even
hard zouden moeten worden aangepakt)
en een punitieve preventie
(bijvoorbeeld akkoord gaan met harder
straffen in plaats van te helpen, meer
camera’s plaatsen…). Werken aan
onveiligheidsgevoelens bij jongeren
zou een hefboom kunnen vormen in
het streven naar een minder controlerende
en sanctionerende samenleving.
Maar dit vraagt nog meer diepgaand
inzicht in waarom jongeren zich
onveilig voelen. Enkel dan kan een
gericht beleid ontwikkeld worden om
deze onveiligheidsgevoelens terug te
dringen. Uit de analyses blijkt alleszins
dat de link met criminaliteit en
slachtofferschap quasi onbestaande is,
maar dat er daarentegen een vrij
uitgesproken link is met bredere
indicatoren van maatschappelijke
bezorgdheden.
Werk hebben
Het merendeel van de niet-schoolgaande
jeugd heeft een job (89%). Het
grootste deel hiervan werkt in een
werknemerstatuut (83%). Een kleine
groep staat ingeschreven als zelfstandige
of als helper (6%). Ongeveer 5%
geeft aan werkloos te zijn.
De precaire positie van laaggeschoolde
jongeren wordt bevestigd wanneer we
het profiel schetsen van de werkende 3
jeugd (zie Tabel 2): iets meer mannen
dan vrouwen hebben werk; hoe ouder
en hoe hoger het diploma, hoe groter
de kans op werk.
In de leefwereld van jongeren neemt
arbeid een belangrijke plaats in. Uit
onze gegevens blijkt dat laaggeschoolden
beduidend kwetsbaarder zijn op de
arbeidsmarkt dan hoger geschoolden.
3 We categoriseren werkende jeugd als die
jongeren die aangeduid hebben werknemer,
zelfstandige of helper te zijn. De rest
categoriseren we als niet werkende jeugd.
De huidige maatschappelijke ontwikkelingen
met globalisering en
verplaatsing van arbeid naar de
lageloonlanden, verhogen het risico op
toenemende ontoegankelijkheid van de
arbeidsmarkt voor de zwakste
groepen. Een werkgelegenheidsbeleid
zal hier actief op moeten inspelen,
zonder de activeringsmaatregelen
eenzijdig te richten op de jongere. Ook
de aanbodzijde dient verder uitgebreid
te worden en vraagt verhoogde
toegankelijkheid voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren. Werkloosheid kan
immers niet beperkt worden tot een
individueel probleem dat terug te
brengen is tot een gebrek aan
opleiding.
Tot slot
In het boek ‘Jongeren in cijfers en
letters: bevindingen uit de JOP-monitor
2’, waaruit de beschreven topics
werden gelicht, worden de gegevens
uit de JOP-monitor 2 vergeleken met
de bevindingen uit de JOP-monitor 1.
Twee metingen volstaan evenwel niet
om trends of evoluties in kaart te
brengen. Daartoe zouden we minstens
over drie metingen moeten beschikken.
Toch kunnen we uit de vergelijkingen
concluderen dat jongeren niet zo
‘wispelturig’ zijn als je zou kunnen
afleiden uit commerciële trendstudies.
Op het vlak van hun houdingen en
gedragingen blijken jongeren de
voorbije drie jaar nauwelijks veranderd
te zijn. Jongeren verlaten anno 2008
bijvoorbeeld niet vroeger of later het
ouderlijk huis en zijn niet meer of
minder verdraagzaam geworden. Ook
de verschillen die we vaststelden naar
geslacht, leeftijd en opleiding op basis
van de JOP-monitor 1, werden op basis
van de JOP-monitor 2 grotendeels
bevestigd. Maar om meer gegronde
uitspraken over ontwikkelingen over de
tijd te doen, dient men de volgende
JOP-monitor af te wachten. ×
Nicole Vettenburg en Tom Boonaert zijn beiden
verbonden aan de Vakgroep Sociale Agogiek,
UGent
Meer informatie over het nieuwe
boek vind je op www.sjcm.vlaanderen.be,
en uitleg over het JOP lees
je op www.jeugdonderzoeksplatform.be.
13 I KRAX