Europa analyseert het jeugdbeleid in België (pdf) - Steunpunt Jeugd

KRAX + I 12 + orgaisatieontwikkeling +
EUROPA ANALYSEERT
HET JEUGDBELEID IN
BELGIË
YOUTH POLICY REVIEW STEMT
TOT NADENKEN
Han Van Noten, Hilde Langeraert
+ organisatieontwikkeling +

Een internationaal team 1 in de
schoot van de Raad van Europa
analyseerde eind 2011 het
jeugdbeleid in België. Een
nuttig en gewaardeerd initiatief,
dat een frisse kijk biedt op ons
eigen beleid. De blik van een
buitenstaander is immers niet
bezoedeld door onze eigen
cultuurhistorische evidenties.
Hij maakt net een aantal
typische knelpunten zichtbaar
en opnieuw bespreekbaar. En
toch moeten we dit doorlichtingsrapport
ook met de nodige
reserve onthalen.
‘C’est plus compliqué
que ça’
Het rapport had geen treffender
titel kunnen krijgen! Met zijn
complexe staatstructuur en met
de aanpak, het concept van en het
beleid voor ‘de jeugd’ vormt België
geen hapklare brok. De analisten
moesten bovendien rekening
houden met drie verschillende
concepten van jeugdbeleid, drie
sets van normenkaders, implementatiestructuren…
en drie
lijsten van te onderzoeken
prioriteiten.
Bedenk dan nog eens dat de leden
van het reviewteam allemaal
vertrekken vanuit hun persoonlijk
denkkader, en dat zij het werk op
korte tijd rond moesten krijgen.
Die beperkte tijdsspanne dwong
hen dan ook tot een beperkt aantal
ontmoetingen met een selecte
groep gesprekspartners.
De analyses, opmerkingen en
aanbevelingen lezen? Hier vind je
het rapport: www.sociaalcultureel.
be/jeugd/internationalesamenwerking_doc/CoE_policy-reviewEN.pdf
1 Het elfkoppige team bestond onder
andere uit buitenlandse jeugdonderzoekers,
experts in jeugdbeleid en jeugdwerk
en gespecialiseerde vertegenwoordigers
vanuit de Raad van Europa.
Belgium…10 points?
De toon van het rapport is positief.
Herhaaldelijk wordt vastgesteld dat het
brede beleid het opneemt voor
jongeren. Jonge mensen krijgen in
België lovenswaardig veel aandacht en
kansen. En dat is de verdienste van
hard labeur in verschillende beleidsdomeinen,
zoals werk, gezondheid,
educatie en vrije tijd.
Over het algemeen is België dus een
aangename plek voor jongeren. Maar
tegelijk valt niet te ontkennen dat er
tussen de drie gemeenschappen
tegenstrijdigheden en zelfs ongelijkheden
zijn – ook of vooral omdat het
concept ‘jeugdbeleid’ drie keer een
eigen invulling krijgt. Belgische
jongeren hebben dus niet overal
hetzelfde kansenarsenaal ter beschikking.
Men verwijst naar onderzoeken
waaruit blijkt dat het Waalse onderwijssysteem
tot minder goede
schoolresultaten leidt dan het
Vlaamse, of nog, dat bijvoorbeeld de
jongerenwerkloosheid in het Waalse
gewest beduidend hoger ligt dan in
Vlaanderen. Dat de Franstalige
gemeenschap op een andere manier
wil inzetten op verantwoord en actief
burgerschap dan in Vlaanderen, kan
mede hierdoor worden verklaard.
Wat opgaat voor alle drie de gemeenschappen
is dat bepaalde groepen van
jongeren niet of onvoldoende worden
ondersteund door het actuele jeugdbeleid.
Zowel het jeugdwerk als het
jeugdbeleid moeten bijkomende of
andere inspanningen leveren om tot
een betere complementariteit te
komen tussen verschillende beleidsdomeinen
die een impact hebben op de
leefsituatie van jonge mensen.
Concreet raadt het reviewteam aan om
meer in te zetten op integratie in de
brede maatschappij (niet alleen in het
jeugdwerk) van jongeren met een
etnisch diverse achtergrond. Of nog, op
de kansen die liggen in een verdere
professionalisering van het jeugdwerk.
Eerder negatief klinkt de opmerking
dat er weinig of geen afstemming is
tussen wat lokale jeugdraden doen en
wat bijvoorbeeld de Vlaamse
Jeugdraad doet, en zelfs tussen de
jeugdraden van de verschillende
gemeenschappen.
Focus op Vlaanderen
Niet alleen België werd onder de loep
genomen. Het reviewteam besteedde
ook aandacht aan prioriteiten waarvoor
per gemeenschap een andere aanpak
kan worden voorgesteld.
Zo vroeg de Vlaamse overheid aan het
reviewteam om de redenen en
gevolgen te onderzoeken van enerzijds
de kloof op scholingsniveau tussen
jongeren en anderzijds de kloof op
ideologische en culturele achtergronden.
Daarnaast wilde Vlaanderen ook
inzichten verwerven over de rol die de
overheid te spelen heeft en welke
positie en functies jeugdwerk dan kan
innemen in de bredere maatschappij.
Het rapport stipt enkele taken of
functies van jeugdwerk aan die – volgens
het team – onvoldoende aan bod
komen in het beleid en jeugdwerk. Zo
kijkt men naar de maatschappelijke rol
– jeugdwerk als non-formele leerschool
– en naar bijkomende taken die
jeugdwerk heeft op andere domeinen
in de leefwereld van kinderen en
jongeren buiten de vrije tijd, zoals
werk, welzijn en opleiding.
Jongeren met een etnisch diverse
achtergrond krijgen bijzondere
aandacht van het reviewteam: hun
specifieke noden en behoeften blijven
onbeantwoord door het klassieke
jeugdwerk en door het jeugdbeleid zelf.
Verder komen de werkwijzen van en
samenwerkingen tussen jeugdraden >
+ orgaisatieontwikkeling +
13 I KRAX +

KRAX + I 14 + orgaisatieontwikkeling +
Wat is onze
eigenheid?
Lees: hoe
kunnen we ons
het best
afschermen van
een instrumentalisering
van het
jeugdwerk?
op verschillende niveaus aan bod, en
krijgt de Brusselse context een
aparte beoordeling.
Maar ook het subsidiesysteem wordt
aan een aantal kritische vragen
onderworpen. Kunnen onze organisaties
wel onafhankelijk werken als ze
vooral teren op overheidsfinanciering?
Krijgen nieuwe, kleine organisaties
voldoende kansen in een
systeem waar het normenkader
alleen financiert wat binnen stringente
criteria kan worden gevat?
Stof tot nadenken
Het rapport koppelt pertinente
vragen aan enkele beargumenteerde
aanbevelingen. Die vragen om
verdere analyse en nuancering. Zo
kunnen het jeugdwerk en het
jeugdbeleid er in de toekomst
daadkrachtig op inspelen.
Toch is enige reserve geboden. Het is
namelijk niet helemaal duidelijk
vanuit welk ‘kader’ het reviewteam
zijn aanbevelingen formuleert. Weegt
de persoonlijke expertise van de
leden door? Geldt de definitie en visie
van wat jeugdwerk is zoals geformuleerd
in een resolutie van mei 2010?
Of is er nog een andere insteek?
We hebben de indruk dat dit ‘denkkader’
vooral een Anglo-Amerikaanse
invalshoek heeft. In de zevende
aanbeveling voor het Vlaamse
jeugdbeleid stelt het reviewteam dat
de organisaties een meer onafhankelijke
positie moeten nastreven in hun
verhouding tot de overheid.
Ze zouden te afhankelijk zijn van
werkingsmiddelen van overheidswege,
en dat houdt risico’s in voor
hun voortbestaan. Het jeugdwerk
krijgt daarom de raad om ook elders
naar middelen te zoeken.
De overheid beklemtoonde tijdens de
hoorzitting over het rapport dat ze
blijvend wil inzetten op jeugdwerk in
Vlaanderen: “Het jeugdwerk is een
essentiële speler in de samenleving,
en daarvoor moet de overheid
structurele ondersteuning blijven
voorzien.”
Net als de overheid geloven wij in
empowerment van de jeugd. We
moeten inzetten op de kansen die
jongeren nodig hebben. Het is niet
aan de kinderen en jongeren zelf om
in te staan voor hun eigen welzijn en
geluk. Dat is de fundamentele
verantwoordelijkheid van overheid en
jeugdbeleid.
De realiteit waarin kinderen en
jongeren opgroeien, schuiven we
naar voor als de belangrijkste factor
waarop het jeugdbeleid en jeugdwerk
gebaseerd dienen te zijn. De bril
waardoor kinderen en jongeren hun
omgeving bekijken, moet het
uitgangspunt zijn voor het beleid.
Oude koeien uit de sloot?
De diverse aanbevelingen in het
Youth Policy Review doen ons weer
bij ‘het grote jeugdwerkvraagstuk’
belanden. Wat is jeugdwerk? DAT is
jeugdwerk en DAT zijn haar functies.
Zou het niet handig zijn mochten we
in één vloeiend antwoord die ‘dat’
kunnen invullen? Iedereen zal het er
wel over eens zijn dat we een
bepaalde rol invullen ten opzichte
van de maatschappij en het ontwikkelingsproces
van kinderen en
jongeren, alleen slagen we er niet in
om die functies duidelijk te benoemen.
En dan doen anderen het voor
ons. Ook het reviewteam heeft zo
haar idee over de missie van het
Vlaamse jeugdwerk: ‘Recognizing the
work and achievements of young
people and those active in youth work
and youth organisations would reflect
acknowledging youth work as an
important socialization tool and part
of non-formal education.’
Het is begrijpelijk dat het jeugdwerk

op haar hoede is en niet zomaar
mee stapt in een functionele,
top-down opgelegde invulling van
het jeugdwerk. Maar willen we de
rol van een sterke maatschappelijke
actor opnemen, dan moeten we
onszelf kritisch durven bevragen.
We mogen discussies over het
‘jeugdwerkvraagstuk’ niet uit de weg
gaan, want een identiteitsvervaging
loert om de hoek. Het debat wordt
niet echt ontweken, maar het blijft
– ons inziens – een beetje hangen.
We durven de sociaal-pedagogische
functies van het jeugdwerk niet te
benoemen, uit schrik voor instrumentalisering
of omdat we menen
dat de diversiteit van de sector te
groot is om algemeen geldende
functies te bepalen.
Het jeugdwerk in z’n
blootje
Dan maar terug op zoek naar de
identiteit van het jeugdwerk? In 2009
en 2010 zetten Steunpunt Jeugd en
de Vlaamse Jeugdraad al het traject
‘Op zoek naar de identiteit van het
jeugdwerk’ op. De vraag leefde in
beide organisaties en in de sector
om na te denken over de eigenheid
van het jeugdwerk, onder meer in
het kader van een nieuw Vlaams
jeugdbeleidsplan en een te verwachten
wijziging van het decreet Vlaams
jeugd- en kinderrechtenbeleid.
Achteraf bekeken vertrok dat traject
misschien te veel vanuit een
legitimeringlogica: hoe onderscheidt
het jeugdwerk zich van de andere
(grote) sectoren zoals onderwijs en
welzijn? Wat is onze eigenheid?
Lees: hoe kunnen we ons het best
afschermen van een instrumentalisering
van het jeugdwerk? De
uitkomst van het traject was
dezelfde, redelijk abstracte benadering.
Jeugdwerk is fun in de vrije tijd
en dat op zich is al nuttig genoeg.
Maar kunnen we wel over die
‘inherente waarde’ blijven spreken
als we er niet in slagen om de
functies duidelijk te benoemen? Lag
de focus de afgelopen decennia niet
te veel op het methodische, en zijn
we een beetje vervreemd geraakt
van onze eigen waarden en functies?
Net daar is een rol weggelegd voor
Steunpunt Jeugd. In een thematraject
Organisatieontwikkeling willen
wij het ‘nadenken over de functies
en de missie van het jeugdwerk’
nieuw leven inblazen. We kleden het
jeugdwerk even uit en gaan na
binnen welk kader het jeugdwerk in
het verleden en vandaag de dag
opereert. Welke waarden draagt het
jeugdwerk uit? Welke rol hadden en
hebben we ten opzichte van kinderen
en jongeren? Wat vinden de kinderen
en jongeren daar zelf van? … Bij het
uitwerken van die reflectiehandvaten
moeten we volgens ons het verleden,
de internationale context en de
kinderen en jongeren zelf als
uitgangspunt nemen.
Belgische
jongeren
hebben niet
overal
hetzelfde
kansenarsenaal
ter
beschikking.
Met dit thematraject willen we evenwel
niet aangeven wat de functies ‘moeten’
zijn. We willen wel vermijden dat we in
slaap worden gewiegd door aanhoudende
discussies in de kantlijn. We
hebben nood aan een theoretisch
onderbouwde visie over de functies
van het jeugdwerk en de plaats die we
in de maatschappij moeten hebben.
En we danken de Europese analisten
om ons terug wakker te schudden. >
+ orgaisatieontwikkeling +
15 I KRAX +

KRAX + I 16 + orgaisatieontwikkeling +
JA, HET IS INGEWIKKELDER DAN DAT
Filip Coussée
Vreemde ogen dwingen, zegt het spreekwoord. A stranger’s eye kan in elk geval een inspirerende kijk opleveren.
Een buitenstaander kijkt niet door onze bril, gevormd door cultuurhistorisch bepaalde evidenties.
Er zijn immers heel wat evidenties die ons jeugdbeleid
vorm geven. Evidenties die we ervaren als
‘natuurlijk’, als onveranderbaar. ‘Jeugdwerk is voor
en door jongeren’ is bijvoorbeeld zo’n gegeven dat
allesbehalve evident is voor een buitenstaander. In
de meeste landen gaat jeugdwerk om de onvoorwaardelijke
relatie tussen volwassenen en jongeren.
Onvoorwaardelijk staat dan tegenover de verhoudingen
in bijvoorbeeld onderwijs of jeugdhulpverlening.
En ook die onderling scherpe grenzen tussen de
drie pijlers van ons jeugdbeleid – jeugdhulpverlening,
onderwijs en jeugdwerk – zijn bijlange niet zo
evident in andere landen.
Dankzij die verfrissende kijk worden ons interessante
doordenkers meegegeven. We zijn overgestructureerd.
Dat geeft jeugdwerk een stabiele
positie, maar laat minder ruimte voor grassroots
initiatieven. We praten veel over transversaliteit,
maar daar is blijkbaar weinig van te zien. Zeker niet
op lokaal vlak.
De visitatie laat jammer genoeg ook een aantal
kansen liggen. Twee fundamentele vragen worden
uit de weg gegaan: Wat is jeugd? en Wat is jeugdwerk?
Het reviewteam focust op etnisch-culturele
en communautaire breuklijnen. Die spelen een rol,
maar een minder belangrijke dan de sociaal-economische
breuklijnen tussen jongeren. Het zijn deze
breuklijnen die uitmaken wie kansrijk en wie
kansarm is. Emancipatorische hefbomen hebben
alle jongeren nodig, maar de omstandigheden die
ontplooiing en participatie belemmeren zijn niet
voor alle jongeren gelijk. Middenklassejeugdigen
focussen op de machtsongelijkheden tussen jong en
oud. Jeugdigen die opgroeien in armoede hebben
meer baat bij een focus op de machtsongelijkheden
tussen arm en rijk.
Dat heeft ook gevolgen voor de jeugdwerkdefinitie in
Vlaanderen waar – dixit het rapport – ‘traditional
youth work represents a third pillar of socialization’.
Interessante publicaties
Met die a-historische bepaling van wat ‘traditional’
jeugdwerk zou zijn, bevestigt het rapport onze aanbodgestuurde
manier van denken. We hebben vandaag een
mooi aanbod en we willen iedereen toeleiden. Niet
iedereen moet echter naar het jeugdwerk, maar het
jeugdwerk moet er wel zijn voor iedereen. Dat vereist
een leefwereldgerichte opstelling aanvullend op het
aanbod. Dat kan vanuit sport, jeugdhulpverlening,
cultuur… who cares? Als er uiteindelijk maar ondersteuning
wordt geboden. Overheen methodes, doelgroepen
en sectoren moeten we de discussie voeren
over functies die moeten worden waargemaakt voor
alle jongeren.
Jeugdwerk heeft een moeilijk dubbel mandaat: een
sociaal en een pedagogisch. De sociale verantwoordelijkheid
houdt in dat we een grotere gelijkheid aan
ontplooiingskansen moeten scheppen. Jongeren
krijgen toegang tot vrijetijds- en ontplooiingsmogelijkheden
die ze anders niet zouden hebben. De pedagogische
verantwoordelijkheid verwijst naar de ondersteuning
van jongeren om zich aan te passen aan de eisen
van de hedendaagse samenleving. Die twee opdrachten
staan in spanning tot elkaar: moeten we jongeren
integreren in de bestaande maatschappij, of moeten we
die maatschappij toegankelijker maken voor jongeren?
De derde functie biedt ons een uitweg uit dat dilemma.
Het recreatieve aspect – jeugdwerk is plezier – is de
grond van alle jeugdwerk. Maar toch mogen we het
daarbij niet laten. Ontspanning is een glijmiddel,
zonder plezier geen jeugdwerk, maar we mogen niet
verzaken aan dat sociale en pedagogische mandaat.
We kunnen dat overlaten aan andere actoren, onderwijs
en jeugdhulpverlening bijvoorbeeld, maar dan
‘ontwapenen’ we jeugdwerk. Dat is zeker niet in het
voordeel van die jongeren met de minste kansen. Daar
precies zit de sterkte van het jeugdwerk: we vertrekken
van wat jongeren zijn hier en nu, niet van wat we willen
dat ze worden. Die sterkte is ook de kwetsbaarheid van
jeugdwerk. A stranger’s eye had ons vooruit kunnen
helpen in die discussie. Dat is een gemiste kans. ×
• Sociaal-cultureel en educatief werk. Het jeugdbeleid in Vlaanderen, Kluwer, 2011.
• The history of youth work in Europe. Relevance for youth policy today, 2009, VERSCHELDEN (G.), COUSSEE (F.), VAN DE
WALLE (T.) en WILLIAMSOM (H.)
• Strax. Jeugdwerk verkent de toekomst, Leuven, Garant, 2001, VAN BOECHAUTE (B.) e.a.
• ‘The bad, the worse and the funny. Toegankelijkheid bekeken vanuit de drie historische functies van het jeugdwerk’ door
COUSSEE (F.) en JEFFS (T.), artikel in COUSSEE (F.) en MATHIJSEN (C.), Uit de marge van het jeugdbeleid, Acco, 2011.