Ervaringsleren vertaald naar een praktisch ... - Steunpunt Jeugd

LEREN DOOR DOEN
ERVARINGSLEREN
VERTAALD NAAR
EEN PRAKTISCH
PARCOURS
studenten Orthopedagogie Katho-Ipsoc
a+ vorming en educ
tie +
+ vorming en educatie +
33 I KRAX +

KRAX + I 34 + vorming en educatie +
Kort gezegd is ervaringsleren
‘leren door doen’. Het is een
proces waarbij men door rechtstreekse
ervaring kennis, vaardigheden
en attitudes verwerft. Deze
vorm van leren werpt zijn vruchten
af bij maatschappelijk kwetsbare
jongeren, zo weet men bij Groep
INTRO. Een groep studenten
ontwikkelde voor hen een uitdagingenparcours,
een praktisch
instrument om ervaringsgericht te
leren.
Wat is ervaringsgericht
leren?
Ervaringsgericht leren is gebaseerd op
de veronderstelling dat kennis begint
bij de persoonlijke relatie tot het
onderwerp, en dat eigen reacties,
observaties en inzichten belangrijker
zijn dan de mening van derden. Het
voordeel van ervaringsgericht leren is
het verschaffen van een gevoel
‘eigenaar’ te zijn van het geleerde. Het
ultieme resultaat is dat de deelnemers
de verantwoordelijkheid voor hun eigen
leren en gedrag aanvaarden.
De methodiek van ervaringsleren
bestaat erin om via uitdagende
activiteiten, meestal in een natuurlijk
kader, de deelnemende personen
nieuwe vaardigheden trachten bij te
brengen. Je kan maar van ervaringsleren
spreken als je ook met de
deelnemers over hun ervaringen
reflecteert. Het reflecteren creëert een
bewustzijn waardoor de deelnemer
een mogelijke transfer kan maken
naar alledaagse situaties.
Effectief bij jongeren
Deze manier van leren slaat aan bij
jongeren. Een groep studenten
verdiepte zich in de materie om – in
opdracht van Groep INTRO vzw – een
praktijkinstrument voor maatschappelijk
kwetsbare jongeren te ontwikkelen.
Kevin • “We hebben ons laten leiden
door de theorie van pedagoog Kurt
Hahn. Hij stelt dat de maatschappij
jongeren, maatschappelijk kwetsbare
jongeren bij uitstek, te weinig op een
natuurlijke wijze uitdaagt, en net
daarom ontwikkelde hij het ervaringsleren.”
Verdere inspiratie bood de leercirkel
van Kolb. De gekende leerpsycholoog
David Kolb gaat ervan uit dat mensen
bij effectief leren vier fasen doorlopen.
Het leren kan bij om het even welke
fase starten; belangrijk is echter dat
alle vier de fasen doorlopen worden en
dat het een continue cyclus is.
FASE 4
Actief
experimenteren
FASE 1
Concreet
ervaren
FASE 3
Abstracte
begripsvorming
De leercirkel van Kolb
Slim uitdagen
FASE 2
Waarnemen en
overdenken
(reflectie)
Je kan pas resultaat boeken met
ervaringsleren als je de jongere op een
gepaste manier uitdaagt.
“De jongere kan zich in drie zones
bevinden”, licht Stefanie toe. “In een
normale situatie bevindt de jongere
zich in de comfortzone. Daar voelt hij
zich veilig. Het is de taak van de
begeleider om de jongere uit die veilige
zone te halen en in zijn groeizone te
brengen. Door hem of haar te stimuleren,
door activiteiten op te zetten die
uitdagen. Is de activiteit te uitdagend,
dan kan de jongere in de paniekzone
terechtkomen. Dat heeft een omgekeerd
effect. Als begeleider moet je de
zones dus goed bewaken.”
Breng de jongeren in hun groeizone
om te leren
Reflecteren, een onmisbare
stap
Nadat de jongere een ervaring heeft
opgedaan, kan hij via reflectie komen
tot bewustwording. Dit houdt in dat hij
gaat beseffen (voelen en weten
tegelijk), erkennen (inzien) en herkennen
(het eigen aandeel opnemen).
Céline • “De confrontatie met de eigen
grenzen en beperkingen, en met de
eigen referentiekaders, veroorzaakt
mogelijk angst, spanning en weerstand,
maar ook het verlangen om uit
dit vastzitten weg te raken. Nu komt
het erop aan zelf verantwoordelijkheid
te nemen: kiest de jongere voor oud,
gekend gedrag of voor nieuwe
alternatieven? Wanneer je voor dit
laatste kiest, kan je de passende
inzichten implementeren in je gedrag.
Je kan gaan experimenteren met dit
nieuwe gedrag, daar opnieuw bij
stilstaan en hopelijk de transfer maken
naar het dagelijkse leven.”
De verschillende stappen van het
ervaringsleren
© Outward Bound, expert in ervaringsgerichte outdoor training

Het belang van reflectie wilden de
studenten zelf ondervinden.
Maartje • “Tijdens bezoeken aan
verschillende organisaties die een
avonturenparcours bezitten, hebben
we zelf enkele groepsactiviteiten
uitgevoerd. Achteraf reflecteerden we
er samen over. Daardoor ontdekten we
dat ieder individu de activiteit telkens
op zijn eigen manier beleeft. De
meerwaarde van die reflectie werd ons
heel duidelijk. Je leert jezelf kennen,
enerzijds door de persoonlijke ervaring
die je hebt opgedaan en anderzijds
doordat de groepsleden aangeven hoe
zij jou hebben ervaren tijdens de
opdracht. Door onze eigen reflectie
beseften we plots heel scherp dat
bewustwording een noodzakelijke stap
is in een leerproces en dus ook in de
kans op gedragsverandering. De
begeleider heeft hier zeker een
belangrijke rol in gespeeld.”
Rol van de begeleider
Bij ervaringsleren wacht men het
toeval niet af. Specifieke situaties
worden bewust gecreëerd. Na het
opdoen van de ervaring volgt de stap
naar reflectie. Maar de deelnemers
komen zelf niet tot die stap. De
begeleider heeft hierin een belangrijke
taak. Hij moet de jongeren sturen en
hen aanzetten om na te denken over
hun gedrag.
De rol van de begeleider is groot.
Joyce • “Om de begeleider te ondersteunen
bij het aanzetten tot reflectie
schreven wij dertien reflectiemethoden
uit.”
Flexibel pakket
Ervaringsleren is een actieve en
creatieve vorm van leren die zich niet
hoeft te beperken tot leersituaties voor
maatschappelijk kwetsbare jongeren.
De bruikbaarheid van de werkvorm is
veel groter. Het pakket dat de studenten
ontwikkelden bundelt interessante
theorie, een reeks praktisch uitgewerkte
activiteiten én een variatie aan
reflectiemethoden waarmee een
begeleider meteen aan de slag kan. De
activiteiten kan je aanpassen op maat
van de groep. Dat maakt het instrument
toegankelijk voor bijna alle
doelgroepen en bruikbaar in het
klassieke onderwijs, binnen de
bijzondere jeugdbijstand en in het
jeugdwerk. >
De studenten testen een laagteparcours uit
“Bij ervaringsleren
wacht men
het toeval niet
af.
Specifieke
situaties
worden
bewust
gecreëerd.”
+ vorming en educatie +
Referenties
De reflectiemethodiek Feel-me-man
• Groep INTRO. (z.d.). Cyclus van het
ervaringsleren [intern document].
Oost-Vlaanderen: Groep INTRO.
• Nadler, R. en Luckner, J. (1997).
Processing the experience. Strategies to
enhance and generalize learning. Dubuque,
Iowa: KENDALL/HUNT.
• Ruikes, T.J.M. (1994). Ervaren en leren.
Theorie en praktijk van ervaringsleren voor
jeugdhulpverlening, jeugdbescherming en
jeugdwerk. Utrecht: SWP.
• Vermeylen, K. (2008). Reflectiemethodieken.
België: OUTWARD BOUND.
• Vzw De Werf. (z.d.). Inleidingsmodule
ervaringsgericht leren [intern document].
Oost-Vlaanderen: VZW DE WERF.
35 I KRAX +

KRAX + I 36 + vorming en educatie +
PRAKTIJKFICHE
AVONTUURLIJK LAAGTEPARCOURS
Groep INTRO vzw is een organisatie voor vorming, onderwijs, opleiding, trajectbegeleiding,
job coaching, werkervaring en sociale economie. De organisatie stelt zich als doel mensen die
moeilijk hun weg vinden in de samenleving te ondersteunen bij het verwerven en versterken van
hun competenties. De organisatie vroeg een groep derdejaarsstudenten Bachelor in de Orthopedagogie
van Katho-Ipsoc om een instrument te ontwikkelen dat ervaringsleren naar de praktijk
vertaalt.
DOELGROEP
Jongeren uit het deeltijds onderwijs die de nodige
competenties en/of vaardigheden missen om de stap
naar de arbeidsmarkt te zetten en die daardoor een
kwetsbare positie bekleden in de maatschappij.
LEERDOEL
Vaardigheden ontwikkelen om zich op de arbeidsmarkt
te kunnen begeven.
OPDRACHT
• Een plan van aanpak voor de bouw van minstens
vier avontuurlijke onderdelen
• Een reeks samenwerkingsactiviteiten met verschillende
moeilijkheidsgraad
• Een pedagogische leidraad met reflectiemethodieken
op maat
UITWERKING
Het plan van aanpak bevat alle nodige informatie om
snel een laagteparcours met zeven onderdelen aan te
leggen. De mogelijkheid creëren om ervaringen op te
doen is de eerste stap binnen het ervaringsleren.
De studenten bedachten zeven praktische uitdagingen
en stelden ook een uitgebreide materiaaldoos
samen, met blinddoeken, papier, axenroos, handige
pocketboekjes met beknopte omschrijvingen… De
begeleider heeft zo al het nodige direct bij de hand,
waardoor hij zich volop kan concentreren op zijn
begeleidershouding en observaties.
De pedagogische leidraad met reflectiemethodieken
ondersteunt de vormingswerker op het parcours zelf,
maar ook tijdens de voorbereiding. Hij/zij kan vooraf
kiezen voor de activiteit in een bepaald onderdeel die
het best aansluit bij de mogelijkheden van de
specifieke groep. Ook uit de dertien aangeboden
reflectiemethodieken kan hij al een overwogen keuze
maken.
VOORBEELDEN
Activiteit Uitdaging Leerdoel
Hak op de tak
Spinnenweb
Zigzag
Statische balk
Een team moet met
behulp van twee
ongelijke planken de
overkant bereiken,
zonder de grond te
raken.
Groepsleden moeten
blinddoekt opdrachten
uitvoeren.
De studenten testen een
laagteparcours uit
Samenwerken,
intens communiceren,
luisteren
en constructief je
mening uiten.
Vertrouwen
krijgen en
vertrouwen
geven.

+ vorming en educatie +
Reflectiemethodiek
Aanpak
Resultaat
Om het hoogst
Bij het horen van stellingen brengen jongeren
knijpers aan op verschillende lichaamsdelen en
lichaamshoogten.
De jongeren geven aan hoe ze zich
voelen.
Cars
Bij elke opdracht vergelijken de jongeren hun
gedrag met een auto-onderdeel.
Jongeren analyseren hun gedrag.
Feel-me-man
Happy-Chart
Met behulp van het kernkwadrant of van een
grafiek brengt de groep de eigen ervaringen bij de
activiteiten in kaart.
Jongeren ontwikkelen inzicht en
taalvaardigheid.
De Cartoonmeter
Het resultaat van een opdracht wordt beoordeeld
met behulp van cartoons.
De jongeren drukken hun waardering en
gevoelens uit.
De reflectiemethodiek De Cartoonmeter
MEER INFO
Het laagteparcours wordt in het najaar van 2012 aangelegd op het domein van Groep INTRO in
Sinaai. Jongeren die binnen een Oost-Vlaamse werking van Groep INTRO een POT-, Travak- of
Time Out-project volgen, zullen de eerste (maar niet de enige) gebruikers zijn.
Meer info over ervaringsleren en het gebruik van de pedagogische leidraad:
claudine.vanderhoogerstraete@katho.be
37 I KRAX +