Veiligheid, het nieuwe 'amen' (pdf, 1547KB) - Steunpunt Jeugd

KRAX + I 40 + welzijn +
Waar Loïc Wacquant 1 spreekt
over een steeds kleinere
overheidsinmenging wat betreft
sociaaleconomische thema’s,
duidt hij in zijn boek Straf de
armen 2 de steeds grotere
inmenging van de overheid als
het gaat over veiligheid. Het
veiligheidsdenken overschaduwt
andere beleidsdomeinen
als er zich problemen voordoen.
Rellen in achtergestelde
buurten worden eerder met
repressief ingrijpen in bedwang
gehouden dan bij de wortel
aangepakt: investeren in
degelijke huisvesting, in werkgelegenheid,
in verbinding
tussen buren en met de
samenleving…
Jongeren zijn hier vaak in de
eerste plaats de dupe van. Om
in termen van Wacquant en zijn
leermeester Bourdieu te
blijven, zijn jongeren volop
zoekende naar hun plaats in de
samenleving, onder andere hun
plaats in het publieke veld, en
zoekende naar de gepaste
gedragscodes en omgangsvormen
om in hun ‘gemeenschap’
te kunnen functioneren. Met
andere woorden: ze bouwen
aan hun cultureel en sociaal
kapitaal.
1 Zie artikel op p37
2 L. Wacquant (2006) Straf de armen.
Het nieuwe beleid van de sociale
onzekerheid, Antwerpen: Epo Uitgeverij
Jong zijn als gevaar voor
de maatschappelijke
veiligheid
Europa wordt overspoeld door een
steeds grotere beleidsmatige inzet op
veiligheid en het minimaliseren van
(gevoelens van) overlast.
Onveiligheid(sgevoelens) kennen hun
oorsprong in zowel fysieke als sociale
storende omgevingskenmerken of
‘incivilities’. 3 Hinderlijke fysieke
omgevingskenmerken zijn bijvoorbeeld
sluikstorten, vandalisme of graffiti.
Storende sociale kenmerken zijn alle
gedragingen die als vreemd of storend
worden ervaren. Uiteraard zorgt ook
een tweede, individuele component
voor het ervaren van overlast. Wat één
persoon hinderlijk vindt, vormt voor de
ander geen probleem. De eigen
kwetsbaarheid en eerdere ervaringen
zijn dan ook een tweede bepalende
aspect in het ontstaan van
onveiligheid(sgevoelens).
Net hier vormen jongeren een
kwetsbare groep. Jongeren ontdekken
en experimenteren om op die manier
hun eigen (sociale) identiteit vorm te
geven. Tijdens dit proces verkennen ze
weleens de grenzen van ‘toelaatbaar
gedrag’, wat in de ogen van buurtbewoners
tot ‘sociale incivilities’ en dus
tot gevoelens van onveiligheid kan
leiden. Nochtans is overlast steeds een
verhaal van twee zijden: van een klager
en een dader, van een pleger en een
slachtoffer. In termen van overlast is
het onderscheid tussen beide rollen
echter niet altijd eenduidig. Een tiener
die met z’n vrienden op een pleintje of
voor het jeugdhuis rondhangt, is in de
ogen van de buurman misschien een
dader. Tegelijk kan die tiener ook het
slachtoffer zijn van de – al dan niet
terechte – intolerantie van de klagende
buurman.
In februari 2012 werd in de staat
Florida de zeventienjarige Trayvon
Martin door een buurtbewoner
doodgeschoten omdat hij ’s avonds
met een sweater met een kap over zijn
hoofd op straat liep en zich ‘verdacht
gedroeg’. De jongen was gewoon op
3 O.a. Stefaan Pleysier & Johan Deklerck,
‘Over hondenpoep en hangjongeren. Een
verkennend onderzoek naar overlastfenomenen
in parken en groenzones’ in
Tijdschrift voor Veiligheid 2006 (5) 1, p9;
Vanderveen, G. ‘Hangjongeren en graffiti in
beeld’ in Agora 2009 (1), p16
weg naar de nachtwinkel om wat
frisdrank en snoep te halen om daarna
verder met zijn vader naar tv te kijken.
Een extreem voorbeeld van tot wat een
groeiende maatschappelijke intolerantie
kan leiden.
In een dergelijke veiligheidsmaatschappij
wordt vaak in termen van
risico’s gedacht, en heerst een
verregaande ‘Culture of Control’ 4 , vaak
ten koste van eerder genoemde
kwetsbare doelgroepen. Overheden
worden steeds creatiever in het
aanpakken van de overlastplegende
jongeren. Groot-Brittannië spant de
kroon met z’n ASBO’s: Anti-Social
Behaviour Orders, of een bestuurlijke
en strafrechtelijke manier om asociaal
gedrag aan te pakken. ASBO’s, het
resultaat van de Anti-Social Behaviour
Act uit 2003, kunnen worden opgelegd
aan iedereen ouder dan tien jaar (!)
voor asociaal gedrag: vloeken,
schelden, objecten gooien, rijden
zonder rijbewijs, alcohol bij je hebben
of openbare dronkenschap…
Lange tijd keken we in Vlaanderen met
een zekere trots naar ons eigen
positief jeugdbeleid en met ongeloof
naar wat er zich in Engeland afspeelt.
Echter: onder invloed van het veiligheidsdenken
zetten we ook in België
met elke wetswijziging een stapje
dichter naar de Britse aanpak. Het
beste voorbeeld hiervan is de ophanden
zijnde herziening van de gemeentelijke
administratieve sancties (GAS).
Daarenboven is de term ‘overlast’,
waarop de GAS is gebaseerd, net zo
weinig omschreven als het begrip
‘anti-social behaviour’.
Op beide gaan we even in.
Overlast in het beleid
Eind jaren negentig kwam het
veiligheidsdebat steeds centraler te
staan en was er een groeiende vraag
van steden en gemeenten om vormen
van kleine criminaliteit en overlast, ook
door jongeren, zelf te kunnen aanpakken.
Op die manier hoopten ze kort op
de bal te spelen en mogelijke problemen
op maat aan te pakken.
De afbakening van het begrip ‘overlast’
vloeit voort uit de gemeentewet en
wordt omschreven in de omzendbrief
OOP 30bis. In artikel 6 van die omzend-
4 Garland, D. (2001). The new culture of
crime control. Oxford: Oxford University
Press.