Kinder-en jongerenparticipatie: verzadigingspunt ... - Steunpunt Jeugd

KRAX I 24
KINDER- EN JONGEREN-
PARTICIPATIE:
VERZADIGINGSPUNT BEREIKT?
Jan Van Gils en Wouter Vanderstede
d o ssi e r

Je zal maar jong zijn vandaag.
Je moet over alles een mening
hebben! Op school moet je je
uitspreken over spijbelen, druggebruik,
recreatieruimten…
Thuis wordt je gevraagd hoe je je
kamer gaat inrichten of bij welke
ouder je wil wonen. En de gemeente
peilt naar je zegje over
het openbaar vervoer, het jeugdbeleid,
de preventie van criminaliteit…
Dat heet dan volwassen
worden, je verantwoordelijkheid
opnemen, ernstig genomen
worden, of nog: kinder- en jongerenparticipatie.
Mogen
we alsjeblief ook nog jong zijn,
onbekommerd genieten?!
Er vallen in dat verband zware
woorden als overstimulatie en
participatiestress, en soms zijn
daar echt wel redenen voor.
Heel wat participatie-initiatieven
zijn te karakteriseren als het
doorschuiven van de hete patat,
om daarna te kunnen zeggen:
“Je hebt het toch zelf gewild.”
Participatie lijkt zo zijn grenzen
te hebben.
Participatie is een recht,
geen plicht
Het artikel 12 van het Internationaal
Verdrag inzake de Rechten van het
Kind stelt dat elk kind het recht heeft
op een eigen mening en op het vrijelijk
uiten van die mening. Het moet
de mogelijkheid hebben om gehoord
te worden in elke materie die hem/
haar betreft. Echter, dit artikel verplicht
kinderen niet tot participatie.
Het verplicht wel de overheid om de
mogelijkheid tot participatie te
geven. Kinderen hebben overigens
het volste recht om participatieinitiatieven
van de overheid te
negeren.
Misbruik van participatie
bij besluitvorming
Kinderen en jongeren kunnen vrij
gemakkelijk onder druk gezet
worden om hun mening te uiten.
Binnen de opvoeding is het zelfs niet
slecht hen te stimuleren tot het
vormen van een eigen opinie en
daarvoor uit te komen. Anders wordt
het wanneer kinderen en jongeren
op die mening ‘gepakt’ worden in
termen van: “Je hebt er zelf voor
gekozen, je moet er de consequenties
maar van dragen.” En hoewel er
achter zo’n uitspraak ook een terechte
pedagogische bekommernis
kan schuilen (je kan immers niet om
de haverklap van mening veranderen),
zijn daar toch grenzen aan. Een
jongere mag, net als een volwassene,
ook van mening veranderen,
bijvoorbeeld wanneer zich nieuwe
informatie aandient. Bovendien
hangt dit samen met het groeiproces,
en dat dient gerespecteerd te
worden.
Niet acceptabel is het wanneer de
volwassene, de jeugdwerker of de
leerkracht, zijn verantwoordelijkheid
doorschuift naar de jongeren (dan
moet je het zelf maar weten) in
plaats van ze te delen met hen. Kinden
jongerenparticipatie leidt tot gedeelde
verantwoordelijkheid.
Participatie veronderstelt
interactie
Participatie is niet het blind kiezen
tussen een paar alternatieven,
tussen enkele ontwerpen van een
speelplek, tussen ja en neen. Die
alternatieven moeten toegelicht,
bediscussieerd en geargumenteerd
worden. Participatie veronderstelt
informatie, veronderstelt verschillende
meningen en het onderling
afwegen van die meningen. Dat alles
vergt tijd en energie. Zoals alle
mensen zijn ook kinderen en jongeren
niet steeds bereid die inspanning
op te brengen. Praten, vergaderen, al
dat gezaag, ze luisteren toch niet
naar je… Misschien moeten er wel
andere methodes gevonden worden
om de interactie minder verbaal te
laten verlopen. Participatiebegeleiders
hebben hierin de belangrijke rol
om een constructieve sfeer op te
bouwen, om het ‘menselijk verkeer’
te regelen.
Van de opvoedingsverantwoordelijken
en beleidsmensen wordt eveneens
tijd en energie gevergd. Even ‘je
gezicht laten zien’ volstaat niet; het
gesprek moet aangegaan worden. De
bereidheid moet bestaan om te luisteren,
om de eigen mening bij te
stellen, om samen te zoeken naar
oplossingen. Dat is nog heel wat
anders dan kinderen of jongeren
blindelings gelijk te geven. Dat soort
macht vragen zij trouwens niet.
Participatie moet leiden
tot concrete realisaties
Opvoedingsverantwoordelijken zijn
soms geneigd om bij participatie
vooral pedagogische doelstellingen
na te streven: zich een mening leren
vormen, zich leren uitdrukken, constructief
leren overleggen… Dat er
met de uitkomst van het proces ook
effectief iets gebeurt, is niet echt hun
zorg. Maar het is wel de bekommernis
van de jongeren en hun voornaamste
motivatie! Beleidsverantwoordelijken
durven dan weer de
haalbaarheid, financiering en timing >
Kinderen hebben het volste
recht om participatieinitiatieven
van de
overheid te negeren.
25 I KRAX

Participatie
is niet het
blind kiezen
tussen een
paar alternatieven,
tussen
enkele
ontwerpen
van een
speelplek,
tussen ja en
neen.
van initiatieven al te rooskleurig voor te
stellen. Wat evident lijkt tijdens een
vergadering, blijkt dat later toch niet te
zijn. En dan volgt een hele verantwoording:
“Je moet dat verstaan, zo’n dossier
moet een hele weg gaan…” Hoe
reëel ook, die argumenten wekken
nervositeit bij de participanten. Ze
krijgen het gevoel niet ernstig genomen
te worden. Hun motivatie om een
volgende keer betrokken te worden,
slinkt.
Dergelijke participatieacties hebben te
lijden onder het ‘niet delen van macht’.
Opvoeders en beleidsverantwoordelijken
hebben een verborgen agenda.
Ze willen opvoeden, ze willen contact
met jongeren (en later hun stemmen),
ze willen ze rustig houden, ze willen
voelen wat er bij hen omgaat … maar
ze willen eigenlijk niet echt macht
delen, samen verantwoordelijkheid
opnemen, samen problemen aanpakken
en samen dingen veranderen.
Participatiestress of
gewoon onmacht?
Bovenstaande beschouwingen tonen
hoe participatiefrustratie of participatiestress
kan ontstaan. Helaas leidt dit
soort frustratie veelal tot apathie rond
verantwoordelijkheid opnemen. Maar
het is wel deze apathie die zal blijven
doorklinken, ook wanneer de jongeren
volwassen zijn. Dit kleurt hun participatiehouding
voor de rest van hun
leven.
Het gebruik van een term als participatiestress
schuift de volledige verantwoordelijkheid
voor het falen op de
jongeren zelf, en dit vanuit de opvatting
dat participeren hun plicht is. Jongeren
krijgen weer maar eens allerlei verwijten
op hun donder (ze hebben geen
karakter, ze willen alleen maar profiteren
van het leven…) en de organisatoren
van de participatie en/of de reële
machthebbers wassen hun handen in
onschuld. De participatiefrustratie
heeft evenwel aanwijsbare redenen die
complexer zijn dan stress, en die wortelen
in een positie van onmacht.
De juiste belangstellingspunten
Kinderen en jongeren hebben niet
dezelfde belangstelling voor gelijk
welk onderwerp. Problemen van volwassenen
deren hen nauwelijks. Voor
hun speelplek en fietspad, daarentegen,
klinkt de bekommernis anders.
Enkele plassen op de speelplek hinderen
hen niet en ook van het al dan niet
branden van hun fietslicht liggen ze
niet wakker, maar de plek waar ze
elkaar kunnen vinden om samen te
spelen en een fietspad waar ze naast
elkaar kunnen rijden (lees: babbelen)
KRAX I 26

Helaas leidt dit soort
frustratie veelal tot apathie
rond verantwoordelijkheid
opnemen.
roert hen wel.
Moeten zij niet leren verantwoordelijkheid
te nemen voor de netheid
van de kampplaats? Moeten zij ook
eens denken aan de veiligheid van
anderen? Ongetwijfeld moeten ze
dat leren. Dat komt niet vanzelf.
Maar het komt ook niet door lange
preken. Dat komt wel door een betrokkenheid
bij de omgeving die de
kans krijgt om te groeien en te verbreden.
En zoals de actieradius van
kinderen en jongeren zich uitbreidt
met de leeftijd, kan ook hun betrokkenheid
groter worden.
Maar alvorens na te denken over het
uitbreiden van de belangstellingswereld
van jongeren, dienen eerst
hun eigen zorgen ernstig genomen
te worden, omdat zij daardoor als
personen erkend worden. Ze meteen
oproepen om de belangstellingspunten
van grote mensen ernstig te
nemen, is niet fair en getuigt bovendien
van een dubbele agenda. In dat
verband kan verwezen worden naar
de grote betrokkenheid van kinderen
en jongeren bij de zorg voor moeder
aarde en bij de vredesproblematiek.
Dit zijn geen kleinschalige, lokale
akkefietjes. Jonge mensen hebben
wel degelijk aandacht voor een
aantal bijzonder grootschalige problemen.
Als volwassenen die bezorgdheden
ernstiger zouden
nemen, zouden een aantal besluitvormingsprocessen
wel eens andere
richtingen kunnen uitgaan.
Participatieklimaat
Zolang participatie een kunstmatig
gebeuren is dat niet evident deel uitmaakt
van het dagelijks leven, wordt
het door jongeren ervaren als een
‘vreemd lichaam’. Ze mogen eens een
keer inspraak hebben, maar omdat het
een zeldzaamheid is, zijn ze op hun
hoede.
Harry Shier, die een vergelijking maakt
tussen de jongerenparticipatie in het
VK en in Nicaragua, komt tot fascinerende
besluiten*. Het participatiegebeuren
zou een andere kleur en geur
krijgen wanneer jongeren beslissen
waarover zij willen inspreken, als niet
eerst een principebeslissing is genomen
door de overheid, waarna dan
over die plek en binnen bepaalde krijtlijnen
mag meegepraat worden. Jongeren
voelen veel beter dan kinderen
en ook veel beter dan volwassenen aan
dat vele vormen van participatie in feite
verdoken vormen van controle zijn.
Zolang de “locatie voor de bijeenkomst,
de agenda, de genodigden, de gebruikte
taal, het budget, de overkoepelende
objectieven onder controle blijven van
een reeds machtige elite, gaat het hier
in feite over handige strategie”. Te vaak
zijn de gebruikte methodieken op zich
al selectief, onder meer wanneer ze
slechts een imitatie zijn van de methodes
van volwassenen. Te vaak gaat het
om in tijd beperkte projecten, terwijl in
Nicaragua de klemtoon veel meer ligt
op langetermijnprocessen.
* Shier H., Children and Young People as Active Citizens:
a Practitioner’s Guide to Navigating the Tensions.
Natuurlijk is de leefsituatie van de
jeugd in beide gebieden niet te vergelijken,
en is ze zelfs medeverantwoordelijk
voor de verschillen in participatie.
Maar dat neemt niet weg dat we
wat kunnen opsteken uit een vergelijking
van beide. Voor ons Westerlingen
valt het grote verschil in benadering
van kinderen en jongeren op. Onze
betutteling gaat veel verder dan de
Latijns-Amerikaanse. Wij kennen in
Vlaanderen wel één uitzondering, en
dan wel een zeer grote: we hebben
immers nog steeds het jeugdwerk
waarbinnen jonge mensen verantwoordelijkheid
nemen voor de ontspanning
van andere kinderen en jongeren. Maar
deze uitzondering is dan eerder een
bevestiging van de algemene regel van
betutteling dan de ontkenning ervan.
En wie in het rijke noorden met kinderen
jongerenparticipatie begaan is,
moet deze vaststelling voortdurend
meenemen bij het opzetten van acties.
Hij of zij is ook tijdens kortere projecten
bezig met werk op lange termijn.
En daarbij gaat het dan niet zozeer
over de vaardigheden of de meningen
van kinderen en jongeren, maar wel
over de benadering van kinderen en
jongeren door onze globale (volwassen)
samenleving. Dit versterken van
de sociale positie van kinderen en
jongeren blijft nog steeds een enorme
uitdaging, waaraan – gelukkig – door
een groeiend aantal belangenbehartigers
veel aandacht besteed wordt. ×
27 I KRAX