De pop, de kast, de speler en het spel - Poppenspe(e)lmuseum
De pop, de kast, de speler en het spel - Poppenspe(e)lmuseum
De pop, de kast, de speler en het spel - Poppenspe(e)lmuseum
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>De</strong> <strong>pop</strong>, <strong>de</strong> <strong>kast</strong>, <strong>de</strong><br />
<strong><strong>spel</strong>er</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> <strong>spel</strong><br />
E<strong>en</strong> quick scan van<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland<br />
Amsterdam, augustus 2004
<strong>De</strong> <strong>pop</strong>, <strong>de</strong> <strong>kast</strong>, <strong>de</strong><br />
<strong><strong>spel</strong>er</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> <strong>spel</strong><br />
E<strong>en</strong> quick scan van<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland<br />
Projectlei<strong>de</strong>r<br />
Af<strong>de</strong>ling<br />
Opdrachtgevers<br />
Contactperson<strong>en</strong><br />
: Tessa Luger<br />
Instituut Collectie Ne<strong>de</strong>rland, Amsterdam<br />
: Advies<br />
: Historisch Museum Rotterdam; Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland,<br />
Amsterdam; Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>, Vorcht<strong>en</strong><br />
: <strong>De</strong> heer P. van <strong>de</strong> Laar; <strong>de</strong> heer H. van Keul<strong>en</strong>;<br />
<strong>de</strong> heer O.J.E. van <strong>de</strong>r Mie<strong>de</strong>n<br />
Werknummer : 2004-015<br />
Datum : augustus 2004<br />
Niets uit dit rapport mag wor<strong>de</strong>n verm<strong>en</strong>igvuldigd <strong>en</strong>/of op<strong>en</strong>baar gemaakt door mid<strong>de</strong>l<br />
van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zon<strong>de</strong>r voorafgaan<strong>de</strong> toestemming<br />
van <strong>het</strong> Instituut Collectie Ne<strong>de</strong>rland.<br />
Het ter inzage gev<strong>en</strong> van <strong>het</strong> ICN-rapport aan direct belanghebb<strong>en</strong><strong>de</strong>n is toegestaan.
Inhoudsopgave<br />
Inleiding p. 3<br />
I Het <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
- Wat is <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>?<br />
- Het internationale volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
- Papier<strong>en</strong> theaters<br />
- Ontwikkeling van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland<br />
- Huidige stand van zak<strong>en</strong><br />
II Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland<br />
- Historisch Museum Rotterdam<br />
- Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong><br />
- Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland<br />
- Overige <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland<br />
p. 5<br />
p. 5<br />
p. 5<br />
p. 6<br />
p. 7<br />
p. 9<br />
p. 11<br />
p. 11<br />
p. 14<br />
p. 18<br />
p. 23<br />
III Sam<strong>en</strong>vatting, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> p. 26<br />
Geraadpleeg<strong>de</strong> literatuur p. 29<br />
Geraadpleeg<strong>de</strong> websites p. 29<br />
2
Inleiding<br />
Het <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> lange, internationale traditie. <strong>De</strong>ze traditie heeft zowel e<strong>en</strong> materiële als<br />
e<strong>en</strong> immateriële kant. Bij <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wekt <strong>de</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong> immers do<strong>de</strong> materie tot lev<strong>en</strong>. <strong>De</strong><br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><strong>de</strong> aandacht voor met name <strong>het</strong> immateriële aspect van <strong>het</strong> cultureel erfgoed 1 leid<strong>de</strong> er in<br />
2001 toe dat <strong>het</strong> Siciliaans Popp<strong>en</strong>theater werd toegevoegd aan <strong>de</strong> UNESCO-lijst van<br />
meesterwerk<strong>en</strong> van immaterieel erfgoed. Ook in Ne<strong>de</strong>rland is sprake van e<strong>en</strong> oplev<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
belangstelling voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. In juni 2004 kreeg Ineke Vink van <strong>het</strong> Prins Bernhard<br />
Cultuurfonds <strong>de</strong> Zilver<strong>en</strong> Anjer uitgereikt voor haar activiteit<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van <strong>de</strong> stichting<br />
Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties. In 2005 zal ter geleg<strong>en</strong>heid van <strong>het</strong> 50-jarig bestaan van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
Ver<strong>en</strong>iging voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> (NVP) e<strong>en</strong> grote overzichtst<strong>en</strong>toonstelling over <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
wor<strong>de</strong>n gehou<strong>de</strong>n in <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland.<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r bewijs van <strong>de</strong>ze hernieuw<strong>de</strong> interesse is <strong>het</strong> rec<strong>en</strong>te strev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> beheer<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong><br />
drie grootste <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland, te wet<strong>en</strong> <strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam<br />
(HMR), <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland (TIN), naar<br />
sam<strong>en</strong>voeging van hun collecties in e<strong>en</strong> nieuw museum voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Het Ne<strong>de</strong>rlands<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed is ver<strong>de</strong>eld over veel verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong>. Poging<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
rijksoverheid tot conc<strong>en</strong>tratie van dit erfgoed mislukt<strong>en</strong> in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n vanwege <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rlinge<br />
ver<strong>de</strong>eldheid in <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>swereld. <strong>De</strong> jongste ontwikkeling<strong>en</strong> op dit gebied zijn dan ook te<br />
beschouw<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> doorbraak.<br />
<strong>De</strong> w<strong>en</strong>s tot sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties wordt on<strong>de</strong>r meer ingegev<strong>en</strong> door <strong>het</strong> feit<br />
dat <strong>het</strong> HMR <strong>en</strong> <strong>het</strong> TIN <strong>de</strong>ze collecties onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> zorg <strong>en</strong> aandacht kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. Gebrek aan<br />
ruimte, m<strong>en</strong>skracht, mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>en</strong> specifieke inhou<strong>de</strong>lijke k<strong>en</strong>nis zijn hiervan <strong>de</strong> oorzaak. Voor <strong>het</strong><br />
HMR geldt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie slechts in geringe mate in <strong>het</strong> collectieprofiel van<br />
<strong>het</strong> museum past. Het Popp<strong>en</strong>spe(el)museum, dat van <strong>de</strong> drie <strong>de</strong> grootste collectie op <strong>het</strong> gebied<br />
van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> bezit, ligt nogal exc<strong>en</strong>trisch <strong>en</strong> zou gebaat zijn bij vestiging op e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re,<br />
meer toegankelijke locatie. Daarbij heeft ook dit museum onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n om <strong>de</strong><br />
collectie optimaal te bewar<strong>en</strong> <strong>en</strong> te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Als gevolg van al <strong>de</strong>ze zak<strong>en</strong> krijgt <strong>het</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> context van <strong>de</strong> Collectie Ne<strong>de</strong>rland niet <strong>de</strong> aandacht die <strong>het</strong> op<br />
grond van zijn belang voor <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse cultuurgeschie<strong>de</strong>nis verdi<strong>en</strong>t.<br />
Voordat <strong>de</strong> drie instelling<strong>en</strong> hun sam<strong>en</strong>werkingsplann<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r gaan uitwerk<strong>en</strong>, will<strong>en</strong> zij beter<br />
zicht krijg<strong>en</strong> op <strong>de</strong> omvang, sam<strong>en</strong>stelling, waar<strong>de</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is van <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> collecties.<br />
Hiertoe hebb<strong>en</strong> zij <strong>het</strong> Instituut Collectie Ne<strong>de</strong>rland (ICN) verzocht e<strong>en</strong> ‘quick scan’ uit te voer<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong>ze rapportage vormt <strong>de</strong> weerslag van dit on<strong>de</strong>rzoek. Het on<strong>de</strong>rzoek heeft zich geconc<strong>en</strong>treerd<br />
op <strong>de</strong> materiële kant van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed, <strong>de</strong> collecties; <strong>de</strong> niet-materiële aspect<strong>en</strong> vall<strong>en</strong><br />
buit<strong>en</strong> <strong>het</strong> bestek van dit on<strong>de</strong>rzoek. <strong>De</strong> betek<strong>en</strong>is hiervan zou in e<strong>en</strong> vervolgstudie on<strong>de</strong>rzocht<br />
kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.<br />
Aan dit rapport ligg<strong>en</strong> <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvrag<strong>en</strong> t<strong>en</strong> grondslag:<br />
• In hoeverre levert sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> collecties e<strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijke meerwaar<strong>de</strong> op voor <strong>de</strong><br />
Collectie Ne<strong>de</strong>rland?<br />
• Welke mogelijkhe<strong>de</strong>n biedt conc<strong>en</strong>tratie van <strong>de</strong> collecties in één instelling voor pres<strong>en</strong>tatie,<br />
educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek?<br />
1<br />
<strong>De</strong> eerstvolg<strong>en</strong><strong>de</strong> confer<strong>en</strong>tie van <strong>de</strong> internationale museumver<strong>en</strong>iging ICOM, die in oktober 2004 in Seoul wordt<br />
gehou<strong>de</strong>n, heeft als thema Museums and Intangible Heritage.<br />
3
Het on<strong>de</strong>rzoek – dat werd uitgevoerd in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> april-juni 2004 – bestond uit literatuurstudie,<br />
on<strong>de</strong>rzoek op locatie <strong>en</strong> <strong>het</strong> raadpleg<strong>en</strong> van <strong>de</strong>skundig<strong>en</strong>, heeft geresulteerd in e<strong>en</strong> objectieve<br />
weging van <strong>de</strong> drie collecties binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> context van <strong>de</strong> Collectie Ne<strong>de</strong>rland, e<strong>en</strong> aanduiding van<br />
lacunes <strong>en</strong> overlapping<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> inschatting van <strong>de</strong> meerwaar<strong>de</strong> na sam<strong>en</strong>voeging. Hoofdstuk I<br />
behan<strong>de</strong>lt <strong>het</strong> f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>’: <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitie, <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> verschijningsvorm<strong>en</strong>, <strong>de</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis van <strong>het</strong> internationale volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in<br />
Ne<strong>de</strong>rland <strong>en</strong> <strong>de</strong> huidige stand van zak<strong>en</strong>. In hoofdstuk II kom<strong>en</strong> <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland aan bod, waarbij <strong>de</strong> meeste aandacht uiteraard uitgaat naar <strong>de</strong><br />
collecties van <strong>de</strong> drie opdrachtgev<strong>en</strong><strong>de</strong> instelling<strong>en</strong>. Hoofdstuk III gaat in op <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke<br />
meerwaar<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n voor pres<strong>en</strong>tatie, educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek die e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele<br />
sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> drie collecties in e<strong>en</strong> nieuwe instelling zou oplever<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> slotte wordt e<strong>en</strong><br />
indicatie gegev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> randvoorwaar<strong>de</strong>n voor sam<strong>en</strong>voeging.<br />
Op basis van <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van dit on<strong>de</strong>rzoek kan wor<strong>de</strong>n beslot<strong>en</strong> of <strong>het</strong> <strong>de</strong> moeite waar<strong>de</strong> is voort<br />
te gaan op <strong>de</strong> ingeslag<strong>en</strong> weg; daarbij zal na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> haalbaarheid van <strong>de</strong> oprichting<br />
van e<strong>en</strong> nieuw museum moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n verricht.<br />
Behalve aan <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers van <strong>de</strong> betrokk<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> is <strong>het</strong> ICN bijzon<strong>de</strong>re dank verschuldigd<br />
aan Hetty Paërl <strong>en</strong> Felicia van <strong>De</strong>th voor hun me<strong>de</strong>werking aan <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek.<br />
Brusselse stang<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> (Collectie Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
4
I<br />
Het <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
Wat is <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>?<br />
Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>, wat is dat eig<strong>en</strong>lijk? <strong>De</strong> dikke Van Dale geeft als <strong>de</strong>finitie ‘voorstelling met<br />
gebruikmaking van marionett<strong>en</strong>’. Wie zich e<strong>en</strong> beetje verdiept in <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis <strong>en</strong> ontwikkeling<br />
van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> komt er al snel achter dat <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>finitie te beperkt is. Het marionett<strong>en</strong><strong>spel</strong> is<br />
immers maar één vorm van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. <strong>De</strong> uitleg bij <strong>het</strong> lemma ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater’ – ‘<strong>spel</strong>, stuk,<br />
gespeeld door of met <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>’ – komt al iets meer in <strong>de</strong> richting. Het blijft echter moeilijk om e<strong>en</strong><br />
<strong>spel</strong> dat zoveel verschijningsvorm<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t on<strong>de</strong>r één noemer te vang<strong>en</strong>.<br />
Het <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> bevindt zich op <strong>de</strong> gr<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> kunst <strong>en</strong> theater. Beeld, geluid, beweging, <strong>het</strong><br />
verhaal <strong>en</strong> niet te verget<strong>en</strong> <strong>de</strong> interactie met <strong>het</strong> publiek <strong>spel</strong><strong>en</strong> allemaal e<strong>en</strong> belangrijk rol. <strong>De</strong><br />
<strong>de</strong>finitie die <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Ver<strong>en</strong>iging voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> hanteert is: ‘theater, waarbij do<strong>de</strong><br />
ding<strong>en</strong>, meestal (min of meer) in <strong>de</strong> gedaante van m<strong>en</strong>s of dier door één of meer <strong><strong>spel</strong>er</strong>s zo<br />
bewog<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n, dat ze zelfstandig lijk<strong>en</strong> te lev<strong>en</strong>’. 2<br />
Voor <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnere vorm<strong>en</strong> van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wor<strong>de</strong>n ook <strong>de</strong> term<strong>en</strong> figur<strong>en</strong>theater <strong>en</strong><br />
object<strong>en</strong>theater gehanteerd. On<strong>de</strong>r figur<strong>en</strong>theater wordt verstaan <strong>de</strong> podiumkunst waarbij zich<br />
zowel acteurs als <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> op <strong>het</strong> toneel bevin<strong>de</strong>n. Object<strong>en</strong>theater wil zegg<strong>en</strong> dat in plaats van<br />
echte <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> allerlei an<strong>de</strong>re voorwerp<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol als ‘<strong>pop</strong>’ krijg<strong>en</strong> toebe<strong>de</strong>eld. Om verwarring te<br />
voorkom<strong>en</strong> zal hierna voor alle verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> <strong>de</strong> overkoepel<strong>en</strong><strong>de</strong> term ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>’<br />
gehanteerd wor<strong>de</strong>n.<br />
Het internationale volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
In <strong>het</strong> algeme<strong>en</strong> zal m<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland bij <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> als eerste <strong>de</strong>nk<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> traditionele Jan<br />
Klaass<strong>en</strong><strong>spel</strong>, waarbij e<strong>en</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>, zelf onzichtbaar voor <strong>het</strong> publiek, met hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> of<br />
marionett<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> e<strong>en</strong> kluchtig <strong>spel</strong> opvoert aan <strong>de</strong> hand van bepaal<strong>de</strong> vaste<br />
elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waaraan elke <strong><strong>spel</strong>er</strong> zijn eig<strong>en</strong> draai geeft. <strong>De</strong> figuur Jan Klaass<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t in Europa zijn<br />
nationale variant<strong>en</strong> zoals Mr. Punch in Engeland, Polichinelle in Frankrijk <strong>en</strong> Kaspar in Duitsland.<br />
<strong>De</strong> oerversie van al <strong>de</strong>ze figur<strong>en</strong> is Pulcinella, rond 1600 in Italië ontstaan. Van Jan Klaass<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />
echte Amsterdamse volksjong<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zijn onafschei<strong>de</strong>lijke vrouw Katrijn wordt vermoed dat ze in <strong>de</strong><br />
twee<strong>de</strong> helft van <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> eeuw hun intre<strong>de</strong> in <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> <strong>de</strong><strong>de</strong>n.<br />
Er war<strong>en</strong> zowel vaste als reiz<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theaters. Doordat veel <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s rondtrokk<strong>en</strong> langs<br />
markt<strong>en</strong> <strong>en</strong> kermiss<strong>en</strong> was er sprake van grote on<strong>de</strong>rlinge uitwisseling; <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> was van<br />
oudsher sterk internationaal georiënteerd. Het volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> richtte zich op zowel volwass<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
als kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. Het traditionele volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, dat vaak actuele, politieke thema’s behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong>,<br />
hield hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n jar<strong>en</strong> stand. Popp<strong>en</strong>theater werd wel <strong>het</strong> ‘theater <strong>de</strong>r arm<strong>en</strong>’ g<strong>en</strong>oemd vanwege<br />
<strong>het</strong> feit dat <strong>het</strong> door <strong>de</strong> lage kost<strong>en</strong> ook voor min<strong>de</strong>r draagkrachtig<strong>en</strong> betaalbaar was. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
werd <strong>het</strong> beroep van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> bijna uitsluit<strong>en</strong>d door arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uitgeoef<strong>en</strong>d.<br />
In <strong>de</strong> twintigste eeuw raakte <strong>het</strong> volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in <strong>de</strong> verdrukking, eerst door <strong>de</strong> opkomst van <strong>de</strong><br />
bioscoop <strong>en</strong> later door <strong>de</strong> televisie. <strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> verdwe<strong>en</strong> langzamerhand uit <strong>het</strong> straatbeeld.<br />
Het traditionele volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> verdwe<strong>en</strong> echter niet volledig, maar werd in <strong>de</strong> eerste plaats e<strong>en</strong><br />
vermaak voor kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> (ook al blev<strong>en</strong> veel volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> meekijk<strong>en</strong>). 3<br />
2 Informatie ontle<strong>en</strong>d aan <strong>de</strong> website van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Ver<strong>en</strong>iging voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> (NVP), www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s.nl<br />
3 Op <strong>de</strong> Dam in Amsterdam staat in <strong>de</strong> zomermaan<strong>de</strong>n op wo<strong>en</strong>sdag-, zaterdag <strong>en</strong> zondagmiddag nog altijd e<strong>en</strong> Jan<br />
Klaass<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> met zijn <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong>. Hij zet e<strong>en</strong> traditie voort die in 1893 is begonn<strong>en</strong> to<strong>en</strong> <strong>de</strong> Jan Klaass<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> Janus<br />
Cabalt e<strong>en</strong> vergunning kreeg voor <strong>het</strong> gev<strong>en</strong> van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong>voorstelling<strong>en</strong> op <strong>de</strong> Dam.<br />
5
Aan <strong>het</strong> begin van <strong>de</strong> 20 ste eeuw ontwikkel<strong>de</strong>n zich nieuwe, meer verfijn<strong>de</strong> vorm<strong>en</strong> van <strong>het</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. ‘Beel<strong>de</strong>nd kunst<strong>en</strong>aars, musici, schrijvers <strong>en</strong> ook pedagog<strong>en</strong> ont<strong>de</strong>kt<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> <strong>pop</strong><br />
eig<strong>en</strong>, zeer specifieke mogelijkhe<strong>de</strong>n heeft. Zij koz<strong>en</strong> <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> als mid<strong>de</strong>l om zich te uit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ging<strong>en</strong> <strong>het</strong> beroepsmatig beoef<strong>en</strong><strong>en</strong>. (...) In <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong>ze eeuw is <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> uitgegroeid<br />
tot e<strong>en</strong> volwaardige, diverse stroming<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong><strong>de</strong> theaterkunst, niet alle<strong>en</strong> voor kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> maar<br />
ook voor volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>.' 4<br />
Frans miniatuurtheater (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Papier<strong>en</strong> theater, Maart<strong>en</strong> Oostwoud Wij<strong>de</strong>nes<br />
(Collectie stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties)<br />
Papier<strong>en</strong> theaters<br />
Papier<strong>en</strong> theaters, hoewel voortgekom<strong>en</strong> uit <strong>het</strong> ‘gewone’ theater, wor<strong>de</strong>n doorgaans toch tot <strong>het</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> gerek<strong>en</strong>d. <strong>De</strong>ze miniatuurtheaters wer<strong>de</strong>n gemaakt uit e<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>t (e<strong>en</strong> soort<br />
bouwplaat) waarvan on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong> wer<strong>de</strong>n uitgeknipt <strong>en</strong> op hout of karton geplakt. <strong>De</strong> kartonn<strong>en</strong><br />
figuurtjes wer<strong>de</strong>n op lange strips bevestigd <strong>en</strong> op <strong>het</strong> miniatuurtoneel van opzij he<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer<br />
bewog<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> eeuw wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze theatertjes zeer <strong>pop</strong>ulair vanwege <strong>de</strong> behoefte om bek<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
stukk<strong>en</strong> uit <strong>het</strong> schouwburgtoneel in <strong>de</strong> huiskamer na te <strong>spel</strong><strong>en</strong>. Bij <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kon m<strong>en</strong> verkorte<br />
speeltekst<strong>en</strong> kop<strong>en</strong> van <strong>pop</strong>ulaire stukk<strong>en</strong> die op dat mom<strong>en</strong>t in <strong>de</strong> schouwburg wer<strong>de</strong>n<br />
opgevoerd. <strong>De</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wer<strong>de</strong>n dikwijls in grote oplag<strong>en</strong> gedrukt <strong>en</strong> breed verspreid, vooral in<br />
Duitsland, Engeland <strong>en</strong> Frankrijk. In teg<strong>en</strong>stelling tot <strong>de</strong> voorlopers van <strong>het</strong> papier<strong>en</strong> theater, <strong>de</strong><br />
miniatuurtheaters uit <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> <strong>en</strong> 18 <strong>de</strong> eeuw, was dus ge<strong>en</strong> sprake van unica. In Ne<strong>de</strong>rland bestond<br />
ge<strong>en</strong> traditie op dit gebied; er wer<strong>de</strong>n hier nauwelijks papier<strong>en</strong> theaters gedrukt.<br />
In <strong>de</strong> 20 ste eeuw k<strong>en</strong><strong>de</strong> ons land <strong>en</strong>kele papier<strong>en</strong>-theater<strong><strong>spel</strong>er</strong>s: Maart<strong>en</strong> Oostwoud Wij<strong>de</strong>nes <strong>en</strong><br />
Lex Bart<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> in beslot<strong>en</strong> kring voorstelling<strong>en</strong> in zelf gemaakte theaters. Ab Vissers geeft in<br />
Utrecht opvoering<strong>en</strong> in zijn Pho<strong>en</strong>ix Papier<strong>en</strong> Theater. Hij bezit tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> collectie papier<strong>en</strong><br />
theaters <strong>en</strong> geeft herdrukk<strong>en</strong> van ou<strong>de</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit. Frits Grimmelikhuiz<strong>en</strong>, van ‘Grims Papier<strong>en</strong><br />
Theater’ in <strong>De</strong>v<strong>en</strong>ter, sloeg in 1995 e<strong>en</strong> nieuwe weg in met zijn papier<strong>en</strong>-theatervoorstelling<br />
‘Variaties op Kandinsky’, waarbij <strong>de</strong> geheel abstracte vormgeving door hemzelf is ontworp<strong>en</strong>.<br />
4<br />
Hetty Paërl, Heerekrintjes. Over Jan Klaass<strong>en</strong> <strong>en</strong> Katrijn <strong>en</strong> hun buit<strong>en</strong>landse soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> Ve<strong>en</strong><strong>en</strong>daal 1987, p. 179.<br />
6
Ontwikkeling van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland<br />
An<strong>de</strong>rs dan in Frankrijk, Italië <strong>en</strong> Oost-Europa, waar <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> beschouwd wordt als<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> cultuur, stond <strong>en</strong> staat <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland niet in hoog aanzi<strong>en</strong>. Werd<br />
<strong>het</strong> vroeger vooral gezi<strong>en</strong> als iets van <strong>het</strong> volk, teg<strong>en</strong>woordig zi<strong>en</strong> vel<strong>en</strong> <strong>het</strong> vooral als amusem<strong>en</strong>t<br />
voor kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>.<br />
Toch heeft <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in ons land dui<strong>de</strong>lijke bloeiperio<strong>de</strong>s gek<strong>en</strong>d. <strong>De</strong> eerste viel rond 1920 <strong>en</strong><br />
betrof vooral <strong>het</strong> marionett<strong>en</strong>- <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong>theater; <strong>het</strong> hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> werd to<strong>en</strong> nog als ‘niet<br />
kunstzinnig’ beschouwd. Tot <strong>de</strong>ze eerste g<strong>en</strong>eratie ‘artistiek verfijn<strong>de</strong>’ <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s hoor<strong>de</strong>n<br />
on<strong>de</strong>r meer Bert Brugman <strong>en</strong> Herman Roelvink. Bij <strong>het</strong> schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong> gol<strong>de</strong>n Frans ter Gast, Ko<br />
Doncker <strong>en</strong> Chiel <strong>de</strong> Boer als grote nam<strong>en</strong>. Kort na <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Wereldoorlog volg<strong>de</strong> e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong><br />
bloeiperio<strong>de</strong>. Het ging bij <strong>de</strong>ze twee<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eratie, die ook wel <strong>de</strong> ‘Haagse School’ g<strong>en</strong>oemd wordt<br />
omdat veel <strong><strong>spel</strong>er</strong>s uit <strong>De</strong>n Haag kwam<strong>en</strong>, om veelal artistiek gevorm<strong>de</strong>, professionele<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s die <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> op e<strong>en</strong> hoger niveau tracht<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Spelers als Guido van<br />
<strong>De</strong>th, Feike Boschma, Rico Bulthuis <strong>en</strong> Frank Kooman richtt<strong>en</strong> beroepstheaters op. <strong>De</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>s van<br />
<strong>de</strong> Haagse School gol<strong>de</strong>n als belangrijke vernieuwers van wie jongere <strong><strong>spel</strong>er</strong>s <strong>het</strong> vak leer<strong>de</strong>n. <strong>De</strong><br />
term Haagse School staat echter niet voor e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> stijl.<br />
In 1946 richtte Jan Neliss<strong>en</strong> in Maastricht e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater op. To<strong>en</strong> Neliss<strong>en</strong> in 1966 e<strong>en</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater in Amstelve<strong>en</strong> begon, zette zijn me<strong>de</strong>werker Pieke Dass<strong>en</strong> <strong>het</strong> Maastrichtse theater<br />
voort. Enkele bek<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s, on<strong>de</strong>r wie Hin<strong>de</strong>rik <strong>de</strong> Groot, hebb<strong>en</strong> bij Neliss<strong>en</strong> in<br />
Amstelve<strong>en</strong> <strong>het</strong> vak geleerd. To<strong>en</strong> hij in 1977 om gezondheidsre<strong>de</strong>n<strong>en</strong> met <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> moest<br />
stopp<strong>en</strong>, werd <strong>het</strong> Amstelve<strong>en</strong>s Popp<strong>en</strong>theater niet door langer door één <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> gebruikt,<br />
maar door wekelijks wissel<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>s <strong>en</strong> gezelschapp<strong>en</strong>. Dit theater is sindsdi<strong>en</strong> uitgegroeid tot<br />
e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, waarvan <strong>de</strong> zakelijk leiding jar<strong>en</strong>lang in han<strong>de</strong>n was van<br />
Marianne van Velz<strong>en</strong>. In <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> tijd dat Neliss<strong>en</strong> in Maastricht begon, richtt<strong>en</strong> Wim <strong>en</strong> Gerda<br />
Meilink in Amsterdam e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater op. Wim Meilink publiceer<strong>de</strong> tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> standaardwerk<br />
over <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van <strong>het</strong> volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, Doopceel van Jan Claesz<strong>en</strong>. Kroniek van <strong>het</strong><br />
traditionele <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland. E<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> privé-collectie <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong> van<br />
<strong>het</strong> echtpaar Meilink is na Wims dood in 1971 aan <strong>het</strong> Theatermuseum in Amsterdam (thans <strong>het</strong><br />
Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland) overgedrag<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re belangrijke bevor<strong>de</strong>raar van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland is Rico Bulthuis, die in<br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> publicaties <strong>de</strong> ontwikkeling van 20 ste eeuwse Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>- <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
heeft beschrev<strong>en</strong>. Daarnaast heeft hij verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> collecties die verlor<strong>en</strong> dreig<strong>de</strong>n te gaan, veilig<br />
gesteld. In 1955 werd me<strong>de</strong> op zijn initiatief <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Ver<strong>en</strong>iging voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> (NVP)<br />
opgericht, die <strong>het</strong> tijdschrift Wij Popp<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s ging uitgev<strong>en</strong>. Doel van <strong>de</strong>ze ver<strong>en</strong>iging, waarvan<br />
zowel beroeps<strong><strong>spel</strong>er</strong>s als amateurs lid kon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, was on<strong>de</strong>r meer om <strong>de</strong>ze bei<strong>de</strong> groep<strong>en</strong><br />
dichter tot elkaar te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
7
Beschil<strong>de</strong>r<strong>de</strong> pollepels, Rico Bulthuis (Collectie stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties)<br />
Aan <strong>het</strong> eind van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> vijftig raakt<strong>en</strong> veel Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s beïnvloed door<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> die op dat mom<strong>en</strong>t in Frankrijk gaan<strong>de</strong> war<strong>en</strong>. Met name <strong>de</strong> vernieuwing<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
Franse <strong><strong>spel</strong>er</strong> Yves Joly, die als eerste zon<strong>de</strong>r tekst speel<strong>de</strong> <strong>en</strong> gebruik maakte van allerlei<br />
gebruiksvoorwerp<strong>en</strong> als paraplu’s <strong>en</strong> wan<strong>de</strong>lstokk<strong>en</strong> in plaats van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, von<strong>de</strong>n in ons land<br />
weerklank. E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re vernieuwing uit <strong>de</strong>ze tijd was <strong>het</strong> gebruik van nieuwe, niet-traditionele<br />
material<strong>en</strong> zoals kunststof in plaats van hout <strong>en</strong> papier-maché.<br />
In <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zestig kwam in Ne<strong>de</strong>rland <strong>het</strong> figur<strong>en</strong>theater op, e<strong>en</strong> <strong>spel</strong>vorm waarbij verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>techniek<strong>en</strong> naast elkaar in één voorstelling wor<strong>de</strong>n toegepast. In <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> tijd raakte<br />
ook <strong>het</strong> buit<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>kast</strong> tre<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> in zwang, waarbij <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> als <strong>het</strong> ware<br />
zelf e<strong>en</strong> rol in <strong>het</strong> verhaal ging vervull<strong>en</strong>. Hierdoor ontstond e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>gvorm met an<strong>de</strong>re<br />
kunstvorm<strong>en</strong> als mime <strong>en</strong> toneel. Sommige <strong><strong>spel</strong>er</strong>s stapt<strong>en</strong> zelfs helemaal af van <strong>het</strong> gebruik van<br />
<strong>de</strong> traditionele <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> <strong>en</strong> ging<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met <strong>de</strong>corachtige installaties. <strong>De</strong> eerste die dit <strong>de</strong>ed<br />
in Ne<strong>de</strong>rland was H<strong>en</strong>k Abbing. <strong>De</strong> functie van <strong>de</strong> <strong>pop</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> mee: <strong>de</strong>ze werd bij <strong>de</strong><br />
vernieuwers, an<strong>de</strong>rs dan bij <strong>de</strong> artistiek verfijn<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> <strong>pop</strong> steeds c<strong>en</strong>traal stel<strong>de</strong>n, gereduceerd<br />
tot slechts één elem<strong>en</strong>t in <strong>het</strong> geheel. Niet alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> vorm, ook <strong>de</strong> inhoud van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zestig. In plaats van verhal<strong>en</strong> te vertell<strong>en</strong> over prins<strong>en</strong> <strong>en</strong> prinsess<strong>en</strong> stel<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>s, on<strong>de</strong>r invloed van <strong>de</strong> maatschappelijke ontwikkeling<strong>en</strong>, steeds vaker actuele thema’s<br />
aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> zoals kernbewap<strong>en</strong>ing, milieuverontreiniging <strong>en</strong> discriminatie.<br />
Na 1970 nam <strong>het</strong> aantal <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s explosief toe. Door <strong>de</strong>ze to<strong>en</strong>ame groei<strong>de</strong> bij <strong>de</strong><br />
beroeps<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s <strong>de</strong> behoefte aan organisatie <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ning voor hun vak. In 1972 richtte e<strong>en</strong><br />
aantal le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> NVP e<strong>en</strong> nieuwe ver<strong>en</strong>iging op, <strong>de</strong> Bond van Beroeps<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s. Twee jaar<br />
later ontstond e<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> organisatie: <strong>de</strong> stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> C<strong>en</strong>trum (PSC) in Dordrecht. In<br />
<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> ontstond ook groepsvorming, zowel om artistieke als om financiële re<strong>de</strong>n<strong>en</strong>. Bij<br />
kunstopleiding<strong>en</strong> werd <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> be<strong>spel</strong><strong>en</strong> van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> geïntroduceerd, maar e<strong>en</strong> echte,<br />
volwaardige opleiding voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> kwam er niet.<br />
In <strong>de</strong> loop van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig begon <strong>de</strong> overheid, daartoe aangespoord door <strong>het</strong> veld, voor <strong>het</strong><br />
eerst belangstelling te ton<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Dit leid<strong>de</strong> in 1981 tot erk<strong>en</strong>ning door <strong>het</strong><br />
8
Ministerie van CRM van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> als ess<strong>en</strong>tieel on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>het</strong> theaterlev<strong>en</strong> in<br />
Ne<strong>de</strong>rland. Hiermee lag <strong>de</strong> weg op<strong>en</strong> voor subsidiëring door <strong>de</strong> overheid. Door interne<br />
ver<strong>de</strong>eldheid in <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>swereld – <strong>de</strong> drie organisaties kon<strong>de</strong>n niet tot on<strong>de</strong>rlinge<br />
sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> taakver<strong>de</strong>ling kom<strong>en</strong> – stagneer<strong>de</strong> <strong>de</strong> beleidsontwikkeling echter. E<strong>en</strong> van <strong>de</strong><br />
grootste twistpunt<strong>en</strong> was of er al dan niet on<strong>de</strong>rscheid gemaakt moest wor<strong>de</strong>n tuss<strong>en</strong> beroeps- <strong>en</strong><br />
amateur<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s. In 1981 werd alweer e<strong>en</strong> nieuwe organisatie opgericht: <strong>de</strong> ver<strong>en</strong>iging van<br />
Gezelschapp<strong>en</strong> van Ne<strong>de</strong>rlandse Beroeps<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s (VGNB), e<strong>en</strong> zelfstandige<br />
beroepsver<strong>en</strong>iging die los stond van <strong>de</strong> NVP.<br />
E<strong>en</strong> belangrijk positief effect van <strong>de</strong> uitvoerige on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> was wel dat <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands<br />
Theater Instituut e<strong>en</strong> aantal structurele tak<strong>en</strong> op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> kreeg toegewez<strong>en</strong>,<br />
nadat <strong>de</strong> vorming van e<strong>en</strong> nieuwe, onafhankelijke organisatie, <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands Instituut voor <strong>het</strong><br />
Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> (e<strong>en</strong> initiatief van <strong>de</strong> overheid) door alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> was afgewez<strong>en</strong>. Dit instituut zou<br />
er echter toch kom<strong>en</strong>, in 1988. Het was echter ge<strong>en</strong> lang lev<strong>en</strong> beschor<strong>en</strong>. In 1992 zette <strong>de</strong> overheid<br />
e<strong>en</strong> fusie in gang tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> vier institut<strong>en</strong> voor <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, dans, mime <strong>en</strong> theater. In<br />
1993 droeg<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze hun tak<strong>en</strong> over aan <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland (TIN).<br />
Huidige stand van zak<strong>en</strong><br />
Het TIN vervult nog altijd e<strong>en</strong> belangrijke rol op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> docum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van <strong>het</strong> mo<strong>de</strong>rne<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. <strong>De</strong> NVP (sinds 1982 ook <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands c<strong>en</strong>trum voor <strong>de</strong> internationale organisatie<br />
op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> UNIMA – Union Internationale <strong>de</strong> la Marionnette) bestaat nog<br />
steeds <strong>en</strong> viert in 2005 haar 50-jarig bestaan. An<strong>de</strong>re organisaties die nog actief zijn op <strong>het</strong> gebied<br />
van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, zijn <strong>de</strong> stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties uit Dordrecht (PSC), die zijn collectie in<br />
bruikle<strong>en</strong> heeft gegev<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam, <strong>en</strong> <strong>de</strong> Stichting Ne<strong>de</strong>rlands<br />
C<strong>en</strong>trum voor <strong>het</strong> Volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> (SNCV), die <strong>het</strong> tijdschrift Popellum uitgeeft. <strong>De</strong> SNCV is<br />
opgericht in 1996 op initiatief van Wim Kerkhove (<strong>de</strong> to<strong>en</strong>malige vaste <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> op <strong>de</strong> Dam in<br />
Amsterdam) <strong>en</strong> heeft als doelstelling <strong>het</strong> vergrot<strong>en</strong> van <strong>de</strong> belangstelling voor <strong>en</strong> <strong>de</strong> k<strong>en</strong>nis van <strong>het</strong><br />
wereldwij<strong>de</strong> volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater.<br />
Mom<strong>en</strong>teel zijn naar schatting zo’n 150 <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s actief. Ondanks <strong>het</strong> feit dat <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
nauwelijks aandacht krijgt in <strong>de</strong> media is er toch e<strong>en</strong> (klein) min of meer vast publiek voor. Wat<br />
betreft <strong>de</strong> inhoud van <strong>het</strong> <strong>spel</strong> kan sinds <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> tachtig on<strong>de</strong>rscheid gemaakt wor<strong>de</strong>n tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
traditioneel verfijn<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>de</strong> vernieuwers, maar e<strong>en</strong> scherpe scheidslijn valt niet te trekk<strong>en</strong>: <strong>het</strong><br />
traditionele <strong>spel</strong> bevat vaak ook mo<strong>de</strong>rne elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>rsom.<br />
Sinds 1999 bestaat in Amstelve<strong>en</strong> e<strong>en</strong> werkplaats voor <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>- <strong>en</strong> objecttheater, <strong>de</strong> Proeve,<br />
gevestigd in <strong>het</strong> Amstelve<strong>en</strong>s Popp<strong>en</strong>theater. Het is <strong>de</strong> <strong>en</strong>ige plaats in Ne<strong>de</strong>rland waar<br />
(<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>)theatermakers <strong>en</strong> stu<strong>de</strong>nt<strong>en</strong> door <strong>het</strong> volg<strong>en</strong> van workshops, <strong>het</strong> mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘proeve’<br />
(e<strong>en</strong> project waarvoor m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beurs kan aanvrag<strong>en</strong>) of <strong>het</strong> lop<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> stage zich in <strong>het</strong> vak van<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> kunn<strong>en</strong> bekwam<strong>en</strong>. 5 <strong>De</strong> Proeve is ontstaan vanuit <strong>de</strong> behoefte aan verjonging <strong>en</strong><br />
vernieuwing bij <strong>de</strong> gevestig<strong>de</strong> makers van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater. <strong>De</strong> instelling wordt structureel<br />
gesubsidieerd door <strong>het</strong> Ministerie van OCW <strong>en</strong> is dankzij e<strong>en</strong> positief advies van <strong>de</strong> Raad voor<br />
Cultuur in <strong>het</strong> Kunst<strong>en</strong>plan 2005-2008 opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
In Dordrecht wordt jaarlijks <strong>het</strong> Internationaal Popp<strong>en</strong>theaterfestival gehou<strong>de</strong>n <strong>en</strong> in Meppel vindt<br />
om <strong>de</strong> paar jaar <strong>het</strong> Internationaal Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>festival plaats.<br />
5<br />
<strong>De</strong> Theaterschool in Amsterdam <strong>en</strong> <strong>de</strong> Hogeschool voor <strong>de</strong> Kunst<strong>en</strong> in Utrecht hebb<strong>en</strong> in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n opleiding<strong>en</strong> op<br />
<strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> aangebo<strong>de</strong>n; <strong>de</strong>ze bestaan echter niet meer. <strong>De</strong> toneelschool in Arnhem organiseert nog<br />
wel elk jaar e<strong>en</strong> workshop op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.<br />
9
Sinds 1980 reikt <strong>de</strong> NVP/UNIMA om <strong>de</strong> drie jaar <strong>de</strong> Wim Meilinkprijs aan e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> uit<br />
voor zijn of haar gehele oeuvre. <strong>De</strong> prijswinnaars tot nu toe zijn Hin<strong>de</strong>rik <strong>de</strong> Groot, Feike Boschma,<br />
H<strong>en</strong>k Boerwinkel, Jan <strong>de</strong> Noord, Camilla Koevoets, <strong>het</strong> Speeltheater Holland, Trudy Kuiper, Neville<br />
Tranter <strong>en</strong> Damiët van Dalsum.<br />
Pop, Pieke Dass<strong>en</strong> (Collectie PSC)<br />
Pop, Marijke Kots (Collectie PSC)<br />
10
II<br />
Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland<br />
Ne<strong>de</strong>rland k<strong>en</strong>t verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> op<strong>en</strong>bare collecties op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Hieron<strong>de</strong>r<br />
volgt eerst e<strong>en</strong> beschrijving van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties van <strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam,<br />
<strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland. Vervolg<strong>en</strong>s zal e<strong>en</strong><br />
globaal overzicht wor<strong>de</strong>n gegev<strong>en</strong> van overige collecties op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in<br />
Ne<strong>de</strong>rland. 6<br />
Historisch Museum Rotterdam<br />
Herkomst<br />
Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie van <strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam (HMR) is e<strong>en</strong><br />
langdurig bruikle<strong>en</strong> van <strong>de</strong> stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties (PSC), voorhe<strong>en</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>c<strong>en</strong>trum, uit<br />
Dordrecht. <strong>De</strong>ze stichting, opgericht in 1974 door e<strong>en</strong> groep Dordtse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s, kunst<strong>en</strong>aars<br />
<strong>en</strong> liefhebbers, is collecties theater<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> gaan verzamel<strong>en</strong> om te voorkom<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze, bij<br />
afwezigheid van e<strong>en</strong> museum voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, verlor<strong>en</strong> zou<strong>de</strong>n gaan. Het collectiebeleid was<br />
gericht op <strong>het</strong> verzamel<strong>en</strong> van zo compleet mogelijke <strong>spel</strong><strong>en</strong> met tekst<strong>en</strong>, geluidsban<strong>de</strong>n, theaters<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong>cors. Het ging daarbij om uitsluit<strong>en</strong>d Ne<strong>de</strong>rlands materiaal vanaf circa 1900. In <strong>het</strong><br />
verwervingsbeleid werd gelet op <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tativiteit voor e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> of stroming of <strong>de</strong><br />
betek<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>. Tev<strong>en</strong>s wer<strong>de</strong>n e<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatiebestand <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bibliotheek aangelegd.<br />
<strong>De</strong> collectie, die groei<strong>de</strong> door mid<strong>de</strong>l van aankop<strong>en</strong>, bruikl<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> sch<strong>en</strong>king<strong>en</strong>, vond korte tijd<br />
(1982-1984) on<strong>de</strong>rdak bij <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>c<strong>en</strong>trum in Dordrecht. Nadat voortzetting van dit<br />
museum door <strong>het</strong> ontbrek<strong>en</strong> van steun van <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te onmogelijk was gewor<strong>de</strong>n, werd <strong>de</strong><br />
collectie in 1988 in langdurig bruikle<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> HMR gegev<strong>en</strong>. Dit museum nam <strong>de</strong> collectie op om<br />
haar veilig te stell<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> Collectie Ne<strong>de</strong>rland; <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> behoor<strong>de</strong> echter niet tot <strong>het</strong><br />
verzamelgebied van <strong>het</strong> HMR.<br />
Omvang <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stelling<br />
Het computerregistratiesysteem van <strong>het</strong> HMR bevat 2584 records ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>’, waarvan 2083<br />
bruikl<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>de</strong> PSC zijn <strong>en</strong> 501 eig<strong>en</strong> collectie. E<strong>en</strong> record betreft meestal één object of attribuut,<br />
maar sommige records hebb<strong>en</strong> betrekking op <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> object<strong>en</strong>. In <strong>het</strong> aanwinst<strong>en</strong>register<br />
staan nog diverse aanvulling<strong>en</strong>, zowel van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong> collectie als van <strong>het</strong> bruikle<strong>en</strong> van <strong>de</strong> PSC. <strong>De</strong><br />
collectie is via <strong>de</strong> naam van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s ontslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevat:<br />
• complete <strong>spel</strong><strong>en</strong>: <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, theaters, tekst<strong>en</strong><br />
• marionett<strong>en</strong>, schimm<strong>en</strong>, wayang<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><br />
• affiches<br />
• papier<strong>en</strong> theaters<br />
• docum<strong>en</strong>tatie<br />
• (hand)bibliotheek<br />
Grotere clusters binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> collectie zijn:<br />
• Jan Weiland: materiaal uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1935-1944<br />
• Wim <strong>en</strong> Toni Engel: compleet oeuvre 1940-1982<br />
• Wim <strong>en</strong> Gerda Meilink: materiaal uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1946-1966<br />
6<br />
Om e<strong>en</strong> compleet overzicht van alles wat op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland bewaard wordt te kunn<strong>en</strong><br />
gev<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> grondiger studie vereist dan in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van dit on<strong>de</strong>rzoek mogelijk was.<br />
11
• Damiët van Dalsum: materiaal van 17 <strong>spel</strong><strong>en</strong> uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1966-1972, waarvan twee<br />
compleet<br />
• Loes van <strong>de</strong>r Wolf: veel materiaal uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1978-1984, waaron<strong>de</strong>r e<strong>en</strong> aantal complete<br />
<strong>spel</strong><strong>en</strong><br />
• Marijke Kots: materiaal van vier <strong>spel</strong><strong>en</strong> uit <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1974-1988 waarvan drie compleet<br />
• Ne<strong>de</strong>rlands schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong>, o.a. Chiel <strong>de</strong> Boer (vrijwel compleet oeuvre 1926-1954), Frans<br />
ter Gast (materiaal 1945-1964) <strong>en</strong> Pieter van Gel<strong>de</strong>r (jar<strong>en</strong> twintig).<br />
• Rotterdams volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> met materiaal van Gerard Remmert jr. <strong>en</strong> Herman Hoebe<br />
Jan Klaass<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, Gerard Remmert jr.<br />
(Collectie PSC)<br />
Attribut<strong>en</strong>, Gerard Remmert jr.(CollectiePSC)<br />
Ontsluiting <strong>en</strong> conservering<br />
<strong>De</strong> gehele collectie is op basisniveau geregistreerd in e<strong>en</strong> geautomatiseerd systeem. <strong>De</strong> collectie<br />
van <strong>het</strong> PSC is in <strong>de</strong> publicatie Theater uit han<strong>de</strong>n: Ne<strong>de</strong>rlands <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>- <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong>theater na 1900<br />
(Dordrecht 1992) beschrev<strong>en</strong>. <strong>De</strong> collectie bevindt zich perman<strong>en</strong>t in <strong>het</strong> <strong>de</strong>pot van <strong>de</strong><br />
Geme<strong>en</strong>telijke Musea Rotterdam, waar <strong>de</strong> bewaaromstandighe<strong>de</strong>n goed zijn. Het <strong>de</strong>pot is<br />
geklimatiseerd, a<strong>de</strong>quaat beveiligd <strong>en</strong> wordt goed schoon gehou<strong>de</strong>n. <strong>De</strong> bergingswijze van <strong>de</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong> is niet optimaal; ze ligg<strong>en</strong> los in doz<strong>en</strong> <strong>en</strong> la<strong>de</strong>n <strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
gesteund. Met name <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> van kwetsbare, vergankelijke material<strong>en</strong> (textiel, kunststof)<br />
behoev<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sievere zorg. Mom<strong>en</strong>teel is slechts sprake van passieve conservering. Het HMR is<br />
bezig met e<strong>en</strong> herinrichting van <strong>de</strong> totale collectie, waarbij <strong>de</strong> bewaaromstandighe<strong>de</strong>n zoveel als<br />
<strong>het</strong> budget toelaat wor<strong>de</strong>n verbeterd. Ook <strong>de</strong> bergingswijze van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie zou moet<strong>en</strong><br />
wor<strong>de</strong>n verbeterd, maar aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> toekomst hiervan onzeker is, wordt <strong>het</strong> mom<strong>en</strong>teel niet<br />
opportuun geacht in e<strong>en</strong> nieuwe inrichting van <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>elcollectie te invester<strong>en</strong>.<br />
Huidig collectiebeheer & gebruik<br />
In <strong>de</strong> bruikle<strong>en</strong>overe<strong>en</strong>komst met <strong>de</strong> PSC is overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> dat <strong>het</strong> HMR e<strong>en</strong>s per vijf jaar e<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong>toonstelling aan <strong>de</strong> collectie wijdt. <strong>De</strong> meest rec<strong>en</strong>te was <strong>de</strong> t<strong>en</strong>toonstelling Schaduw <strong>en</strong><br />
schimm<strong>en</strong> in Museum <strong>De</strong> Dubbel<strong>de</strong> Palmboom (filiaal van <strong>het</strong> HMR) in 2003. <strong>De</strong> kwetsbaarheid<br />
van <strong>het</strong> materiaal belemmert al te int<strong>en</strong>sief gebruik. Object<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> collectie wor<strong>de</strong>n met <strong>en</strong>ige<br />
regelmaat in bruikle<strong>en</strong> gevraagd; voor on<strong>de</strong>rzoeksdoelein<strong>de</strong>n wordt nauwelijks van <strong>de</strong> collectie<br />
gebruik gemaakt. Zij is bek<strong>en</strong>d bij <strong>de</strong> k<strong>en</strong>ners op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, maar weinig<br />
daarbuit<strong>en</strong>. Er is ge<strong>en</strong> sprake van e<strong>en</strong> actief verwervingsbeleid door <strong>het</strong> HMR vanwege <strong>het</strong> feit dat<br />
<strong>de</strong> collectie slechts in geringe mate in <strong>het</strong> collectieprofiel past; afgezi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kleine hoeveelheid<br />
12
materiaal van Rotterdamse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s, is <strong>de</strong> relatie met Rotterdam zwak. Geconclu<strong>de</strong>erd kan<br />
wor<strong>de</strong>n dat sprake is van statisch beheer. Het HMR heeft noch <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, noch <strong>de</strong> m<strong>en</strong>skracht<br />
om <strong>het</strong> beheer van <strong>de</strong> collectie op e<strong>en</strong> hoger niveau te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, maar is wel van m<strong>en</strong>ing dat <strong>de</strong><br />
collectie meer zorg <strong>en</strong> aandacht verdi<strong>en</strong>t.<br />
Waar<strong>de</strong>ring<br />
Het zwaartepunt binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> collectie ligt op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands mo<strong>de</strong>rn <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> uit<br />
<strong>de</strong> naoorlogse perio<strong>de</strong>. Hiervan geeft <strong>de</strong> collectie e<strong>en</strong> breed, repres<strong>en</strong>tatief overzicht, waarin zowel<br />
<strong>en</strong>kele belangrijke <strong><strong>spel</strong>er</strong>s zoals H<strong>en</strong>k Abbing, Charles Thors (Thoraldo), Pieke Dass<strong>en</strong> <strong>en</strong> Damiët<br />
van Dalsum, als ook <strong>de</strong> ‘min<strong>de</strong>re go<strong>de</strong>n’ zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Met name uit <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig <strong>en</strong><br />
tachtig is veel materiaal, zoals blijkt uit <strong>het</strong> overzicht op pagina 9 <strong>en</strong> 10. Van veel <strong><strong>spel</strong>er</strong>s zijn<br />
complete <strong>spel</strong><strong>en</strong> aanwezig, bestaan<strong>de</strong> uit <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, <strong>de</strong>cors <strong>en</strong> speeltekst<strong>en</strong>. Juist <strong>de</strong>ze compleetheid<br />
verhoogt <strong>de</strong> cultuurhistorische waar<strong>de</strong>.<br />
Ook <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong> uit <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> twintig <strong>en</strong> <strong>de</strong>rtig is goed verteg<strong>en</strong>woordigd, met<br />
materiaal van bek<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>s als Chiel <strong>de</strong> Boer, Ko Doncker <strong>en</strong> Frans ter Gast. Het Rotterdamse<br />
volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wordt verteg<strong>en</strong>woordigd door <strong>de</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>s Gerard Remmert jr. <strong>en</strong> Herman Hoebe.<br />
Van Remmert, die van 1933 tot 1973 op verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> plaats<strong>en</strong> in Rotterdam standplaats<strong>en</strong> heeft<br />
gehad, is <strong>de</strong> complete set Jan Klaass<strong>en</strong><strong>pop</strong>p<strong>en</strong> inclusief <strong>de</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tatie aanwezig.<br />
Ook <strong>de</strong> collectie van Hoebe lijkt vrijwel compleet aanwezig te zijn.<br />
Buit<strong>en</strong>landse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, zowel westerse als niet-westerse, bevin<strong>de</strong>n zich mondjesmaat in <strong>de</strong> collectie.<br />
Hoewel <strong>de</strong>ze te beschouw<strong>en</strong> zijn als ‘zwerfkei<strong>en</strong>’ binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> collectie, bevindt zich wel e<strong>en</strong> aantal<br />
waar<strong>de</strong>volle exemplar<strong>en</strong> ertuss<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> set van 9 hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> van <strong>het</strong> Franse Guignol<strong>spel</strong> uit<br />
<strong>de</strong> eerste helft van <strong>de</strong> 20 ste eeuw <strong>en</strong> twee laat-19 <strong>de</strong> eeuwse hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> uit Engeland of Frankrijk.<br />
<strong>De</strong> collectie bevat ver<strong>de</strong>r <strong>en</strong>kele papier<strong>en</strong> theaters, waarvan slechts e<strong>en</strong> paar unica.<br />
Noem<strong>en</strong>swaardig is <strong>de</strong> collectie van Maart<strong>en</strong> Oostwoud Wij<strong>de</strong>nes (Meester Cornelis) die in <strong>de</strong><br />
perio<strong>de</strong> 1947-1970 in beslot<strong>en</strong> kring voorstelling<strong>en</strong> gaf met zijn zelf gemaakte papier<strong>en</strong> theater.<br />
Schim, Ko Doncker (Collectie stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties)<br />
13
In <strong>de</strong> <strong>de</strong>elcollecties affiches, pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (van alles <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong>) werd weinig<br />
bijzon<strong>de</strong>r materiaal aangetroff<strong>en</strong>. Op <strong>het</strong> gebied van docum<strong>en</strong>tatie is er één la<strong>de</strong><strong>kast</strong> met<br />
hangmapp<strong>en</strong> met docum<strong>en</strong>tatie over Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s <strong>en</strong> één met docum<strong>en</strong>tatie over<br />
<strong>het</strong> buit<strong>en</strong>lands <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Het betreft voornamelijk krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong>. <strong>De</strong> boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong><br />
(vier plank<strong>en</strong>) bevatt<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> zeldzame of bijzon<strong>de</strong>re exemplar<strong>en</strong>; <strong>het</strong> gaat hierbij om e<strong>en</strong><br />
handbibliotheek.<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong><br />
Herkomst collectie<br />
Het Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong> is <strong>de</strong> <strong>en</strong>ige plaats in Ne<strong>de</strong>rland waar <strong>het</strong> internationale<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in al zijn facett<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t gepres<strong>en</strong>teerd wordt. <strong>De</strong> Stichting <strong>het</strong><br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> heeft als doel: ‘<strong>het</strong> bevor<strong>de</strong>r<strong>en</strong> van <strong>het</strong> (volks)<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater, <strong>het</strong> verbre<strong>de</strong>n<br />
van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> <strong>het</strong> wekk<strong>en</strong> van belangstelling voor <strong>het</strong> internationale <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>-, figur<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />
object<strong>en</strong>theater uit <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n <strong>en</strong> he<strong>de</strong>n <strong>en</strong> alles wat in <strong>de</strong> ruimste zin van <strong>het</strong> woord daarme<strong>de</strong><br />
verband houdt.’ 7 Het museum biedt on<strong>de</strong>rdak aan <strong>de</strong> collectie van Otto van <strong>de</strong>r Mie<strong>de</strong>n (1945), exberoeps<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong><br />
<strong>en</strong> directeur/conservator van <strong>het</strong> museum. <strong>De</strong> collectie is in 2000 voor 25<br />
jaar in bruikle<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> Stichting <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>. Het museum bestaat in zijn<br />
huidige vorm sinds 1983 <strong>en</strong> kreeg in 2001 <strong>de</strong> status van geregistreerd museum. Van <strong>de</strong>r Mie<strong>de</strong>n<br />
begon echter al in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig met verzamel<strong>en</strong> op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.<br />
Het museum ontvangt 6 à 7000 bezoekers per jaar uit binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land. Het ontvangt ge<strong>en</strong><br />
structurele subsidie, maar doet wel regelmatig met succes e<strong>en</strong> beroep op projectsubsidies. Het<br />
museum heeft drie vaste me<strong>de</strong>werkers, waarvan één fulltime (Van <strong>de</strong>r Mie<strong>de</strong>n zelf). <strong>De</strong> collectie<br />
groeit nog altijd door mid<strong>de</strong>l van sch<strong>en</strong>king<strong>en</strong>, aankop<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunstopdracht<strong>en</strong> verstrekt door <strong>het</strong><br />
museum; per jaar kom<strong>en</strong> er circa hon<strong>de</strong>rd object<strong>en</strong> <strong>en</strong> hon<strong>de</strong>rd boek<strong>en</strong> bij. Het<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> voert e<strong>en</strong> breed verzamelbeleid: <strong>het</strong> verzamelt niet alle<strong>en</strong> object<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
docum<strong>en</strong>tatie die direct op <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> betrekking hebb<strong>en</strong>, maar ook ‘afgelei<strong>de</strong>’ voorwerp<strong>en</strong>,<br />
zoals bijvoorbeeld e<strong>en</strong> spaarpot in <strong>de</strong> vorm van <strong>het</strong> hoofd van mr. Punch. <strong>De</strong>ze <strong>de</strong>elcollectie<br />
parafernalia bevat zowel waar<strong>de</strong>volle zak<strong>en</strong> als object<strong>en</strong> met voornamelijk docum<strong>en</strong>taire waar<strong>de</strong>.<br />
Pantin pr<strong>en</strong>t van trek<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Wayang tek<strong>en</strong>ing (Collectie Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
7<br />
Beleids- <strong>en</strong> collectieplan Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> 2003-2005 p. 2.<br />
14
Omvang <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stelling<br />
<strong>De</strong> collectie bestaat – naar schatting – uit 9300 object<strong>en</strong>; <strong>de</strong> bibliotheek omvat circa 5050 boek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> 20 tijdschrifttitels. Zij is, volg<strong>en</strong>s <strong>het</strong> beleids- <strong>en</strong> collectieplan van <strong>het</strong> museum, ‘uniek door haar<br />
compleetheid, gemêleerdheid <strong>en</strong> internationale oriëntatie.’ <strong>De</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elcollecties zijn te<br />
on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n:<br />
• papier<strong>en</strong> theaters<br />
• <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theaterfigur<strong>en</strong> (schimm<strong>en</strong>, hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, stok<strong>pop</strong>pp<strong>en</strong>, stang<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
marionett<strong>en</strong>)<br />
• wayangfigur<strong>en</strong>- <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
• affiches<br />
• parafernalia<br />
• grafiek<br />
• briefkaart<strong>en</strong><br />
• vi<strong>de</strong>oban<strong>de</strong>n <strong>en</strong> dia’s<br />
• foto’s<br />
• boek<strong>en</strong><br />
• tijdschrift<strong>en</strong><br />
Commedia <strong>de</strong>ll’Arte marionett<strong>en</strong> (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Jan Klaass<strong>en</strong>- <strong>en</strong> Katrijnfigur<strong>en</strong> (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Het museum beschouwt <strong>de</strong> boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong> als integraal on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> collectie<br />
vanwege hun museale, antiquarische <strong>en</strong> uniciteitswaar<strong>de</strong> van (e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van) <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>elcollectie.<br />
In <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r di<strong>en</strong><strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r nog g<strong>en</strong>oemd te wor<strong>de</strong>n:<br />
• Paulus <strong>de</strong> Boskabouter-collectie (o.a. <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong>cors uit <strong>de</strong> televisieserie, pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
docum<strong>en</strong>tatie)<br />
• Schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong> rond 1900<br />
• Schimm<strong>en</strong> van Frans ter Gast<br />
• Foto’s van Ed van <strong>de</strong>r Elsk<strong>en</strong> van Japans <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> (bunraku)<br />
• He<strong>de</strong>ndaagse kunst geïnspireerd op <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> (o.a. Teun Hocks, Erwin Olaf, Mitsy<br />
Gro<strong>en</strong><strong>en</strong>dijk, Peter Vos, H<strong>en</strong>k Tas, Dirkje Kuik)<br />
15
• Pinocchio-<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanverwante literatuur<br />
• Pulcinella-collectie (<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, maskers, beeldjes, pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, foto’s, literatuur)<br />
Ontsluiting <strong>en</strong> conservering<br />
<strong>De</strong> gehele collectie is op basisniveau (objectnaam, inv<strong>en</strong>tarisnummer, standplaats) handmatig<br />
geregistreerd; e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el is uitgebrei<strong>de</strong>r, dat wil zegg<strong>en</strong> op HVK-niveau (Historische Voorwerp Kaart)<br />
geregistreerd. Het strev<strong>en</strong> is om in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2003-2005 <strong>de</strong> registratie van <strong>de</strong> gehele collectie op<br />
HVK-niveau te voltooi<strong>en</strong>. Het museum werkt aan <strong>de</strong> automatisering van <strong>de</strong> registratie in AdLib<br />
Museum; mom<strong>en</strong>teel is circa 30% van <strong>de</strong> object<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> collectie digitaal geregistreerd. Alle<br />
object<strong>en</strong> die met behulp van <strong>de</strong> computer zijn geregistreerd, zijn tev<strong>en</strong>s gefotografeerd. <strong>De</strong><br />
gedigitaliseer<strong>de</strong> foto’s wor<strong>de</strong>n aan <strong>het</strong> systeem toegevoegd. Wat betreft <strong>de</strong> digitale ontsluiting van<br />
<strong>de</strong> collectie heeft <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> e<strong>en</strong> voorsprong t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties.<br />
Het museum doet mee aan <strong>het</strong> project ‘Het Geheug<strong>en</strong> van Ne<strong>de</strong>rland’ van <strong>de</strong> Koninklijke<br />
Bibliotheek in <strong>De</strong>n Haag. T<strong>en</strong> behoeve van dit project zijn 4000 tweedim<strong>en</strong>sionale object<strong>en</strong><br />
(posters <strong>en</strong> grafiek) met behulp van <strong>de</strong> computer geregistreerd <strong>en</strong> digitaal gefotografeerd; <strong>de</strong>ze<br />
gegev<strong>en</strong>s zijn via internet beschikbaar (www.geheug<strong>en</strong>vanne<strong>de</strong>rland.nl). <strong>De</strong> bibliotheek is volg<strong>en</strong>s<br />
<strong>de</strong> ISBD (International Standard Bibliographic <strong>De</strong>scription) voor bijna 100% beschrev<strong>en</strong> in AdLib.<br />
<strong>De</strong> kom<strong>en</strong><strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zal wor<strong>de</strong>n gewerkt aan <strong>het</strong> wegwerk<strong>en</strong> van <strong>de</strong> achterstand in <strong>de</strong> beschrijving<br />
van <strong>de</strong> tijdschrift<strong>en</strong>.<br />
Het museum beschikt over twee websites, www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>museum.nl, e<strong>en</strong> digitale fol<strong>de</strong>r over <strong>het</strong><br />
museum in vier tal<strong>en</strong>, <strong>en</strong> www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.info, e<strong>en</strong> digitaal <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>informatiec<strong>en</strong>trum, via<br />
welke <strong>de</strong> collectie- <strong>en</strong> bibliotheekdatabase van <strong>het</strong> museum zijn te raadpleg<strong>en</strong>. <strong>De</strong>ze laatste site<br />
bevat tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><strong>en</strong>cyclopedie met bijna 500 lemma’s.<br />
<strong>De</strong> collectie van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>sp(e)e<strong>lmuseum</strong> is ver<strong>de</strong>eld over twee pan<strong>de</strong>n: <strong>het</strong> museum is<br />
gevestigd op <strong>de</strong> b<strong>en</strong>e<strong>de</strong>nverdieping <strong>en</strong> <strong>het</strong> souterrain van <strong>het</strong> woonhuis van <strong>de</strong><br />
directeur/conservator; e<strong>en</strong> hout<strong>en</strong> bijgebouw daar teg<strong>en</strong>over fungeert als <strong>de</strong>pot. In <strong>de</strong><br />
expositieruimtes (11 ruimtes) wor<strong>de</strong>n temperatuur <strong>en</strong> luchtvochtigheid gemet<strong>en</strong> met behulp van<br />
e<strong>en</strong> thermohygrograaf. Het <strong>de</strong>pot wordt perman<strong>en</strong>t ontvochtigd met behulp van e<strong>en</strong> ontvochtiger.<br />
Alle ruimtes kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n verwarmd. Volg<strong>en</strong>s <strong>de</strong> directeur/conservator is <strong>het</strong> klimaat stabiel. In<br />
<strong>het</strong> museum zijn maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om <strong>de</strong> scha<strong>de</strong>lijke invloed van licht <strong>en</strong> UV-stral<strong>en</strong> zoveel<br />
mogelijk te beperk<strong>en</strong>. <strong>De</strong> collectie in <strong>de</strong>pot is opgeborg<strong>en</strong> in zuurvrije doz<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> beperkte mogelijkhe<strong>de</strong>n die dit kleine privé-museum biedt, is veel moeite gedaan e<strong>en</strong><br />
optimale situatie t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van behoud <strong>en</strong> beheer te creër<strong>en</strong>. Ruimtegebrek is echter e<strong>en</strong><br />
probleem; <strong>het</strong> museum <strong>en</strong> <strong>het</strong> <strong>de</strong>pot bie<strong>de</strong>n onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> ruimte aan <strong>de</strong> collectie waardoor niet<br />
altijd <strong>de</strong> juiste bergingswijze voor <strong>de</strong> object<strong>en</strong> kan wor<strong>de</strong>n gerealiseerd. Ook gebrek aan financiële<br />
mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> speelt e<strong>en</strong> rol.<br />
16
Zeefdruk, Wouter van Riess<strong>en</strong> (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Foto Erwin Olaf van optre<strong>de</strong>n Neville Tranter (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Huidig collectiebeheer & gebruik<br />
Van <strong>de</strong> collectie wordt int<strong>en</strong>sief gebruik gemaakt voor pres<strong>en</strong>tatie, educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek, zowel op<br />
locatie in <strong>het</strong> museum als virtueel op <strong>het</strong> internet. Per jaar wordt <strong>de</strong> collectie ter plekke door ti<strong>en</strong> tot<br />
twintig person<strong>en</strong> geraadpleegd voor educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek; <strong>de</strong> website wordt maan<strong>de</strong>lijks 75-125<br />
keer bezocht. Tot 1990 wer<strong>de</strong>n in e<strong>en</strong> theatertje bij <strong>het</strong> museum ook voorstelling<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>; <strong>de</strong>ze<br />
ruimte is nu <strong>het</strong> <strong>de</strong>pot. Inci<strong>de</strong>nteel wor<strong>de</strong>n object<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> collectie (kortdur<strong>en</strong>d) in bruikle<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong>. Het museum organiseert ver<strong>de</strong>r cursuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> reiz<strong>en</strong><strong>de</strong> themat<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> in<br />
binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land.<br />
Het museum heeft ge<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>te opstelling maar werkt met wissel<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
themat<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> looptijd van e<strong>en</strong> tot drie jaar. In <strong>het</strong> museum wor<strong>de</strong>n bewust<br />
originele object<strong>en</strong> <strong>en</strong> replica’s, topstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> min<strong>de</strong>r waar<strong>de</strong>volle object<strong>en</strong> door elkaar<br />
gepres<strong>en</strong>teerd. Het verhaal rond <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> <strong>en</strong> niet zozeer <strong>de</strong> collectie op zich staat c<strong>en</strong>traal.<br />
Behalve om naar te kijk<strong>en</strong> is er ook voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> voor <strong>de</strong> bezoeker om aan te rak<strong>en</strong> <strong>en</strong> te do<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong>el van <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>taties is specifiek op kin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> gericht. <strong>De</strong> bibliotheek <strong>en</strong> <strong>het</strong> archief zijn<br />
toegankelijk voor on<strong>de</strong>rzoekers <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re belangstell<strong>en</strong><strong>de</strong>n; er wordt niet uitgele<strong>en</strong>d, maar e<strong>en</strong><br />
uitle<strong>en</strong>bibliotheek van circa 500 werk<strong>en</strong> is in opbouw. Er is sprake van e<strong>en</strong> actief verwervingsbeleid,<br />
zowel wat betreft <strong>de</strong> object<strong>en</strong> als <strong>de</strong> literatuur <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatie. Het is, gezi<strong>en</strong> <strong>het</strong> krappe budget<br />
<strong>en</strong> <strong>de</strong> uiterst beschei<strong>de</strong>n personele bezetting, verbazingwekk<strong>en</strong>d hoeveel activiteit<strong>en</strong> m<strong>en</strong> rondom<br />
<strong>de</strong> collectie weet te ontplooi<strong>en</strong>. <strong>De</strong>sondanks blijft <strong>de</strong> afgeleg<strong>en</strong> locatie e<strong>en</strong> belemmering. Het<br />
huidige bezoekersaantal lijkt dan ook <strong>het</strong> maximale dat binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> huidige omstandighe<strong>de</strong>n<br />
haalbaar is. <strong>De</strong> collectie heeft ev<strong>en</strong>wel <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> veel groter publiek te trekk<strong>en</strong>.<br />
Waar<strong>de</strong>ring<br />
Van <strong>het</strong> internationale volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> uit Europa, Azië <strong>en</strong> Afrika zijn <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> techniek<strong>en</strong><br />
goed verteg<strong>en</strong>woordigd met ou<strong>de</strong> (<strong>en</strong> dus relatief zeldzame) <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>. An<strong>de</strong>re zwaartepunt<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> collectie zijn <strong>de</strong> uitgebrei<strong>de</strong> bibliotheek die voor ongeveer e<strong>en</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> uit zeldzame <strong>en</strong><br />
kostbare werk<strong>en</strong> bestaat, <strong>de</strong> papier<strong>en</strong> theaters, <strong>het</strong> schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong>, <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>de</strong> he<strong>de</strong>ndaagse<br />
kunst geïnspireerd door <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> ‘parafernalia’. <strong>De</strong>ze laatste twee <strong>de</strong>elcollecties zijn<br />
uniek voor <strong>het</strong> museum in Vorcht<strong>en</strong>; <strong>de</strong>rgelijke object<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n niet in an<strong>de</strong>re op<strong>en</strong>bare<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland aangetroff<strong>en</strong>. <strong>De</strong> kracht van <strong>de</strong> collectie is <strong>de</strong> breedte ervan. <strong>De</strong><br />
op zichzelf min<strong>de</strong>r waar<strong>de</strong>volle object<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld e<strong>en</strong> he<strong>de</strong>ndaagse Jan Klaass<strong>en</strong>hand<strong>pop</strong><br />
met plastic kop, winn<strong>en</strong> aan betek<strong>en</strong>is doordat ze binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> historische context van <strong>het</strong><br />
traditionele volks<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wor<strong>de</strong>n geplaatst, waardoor lijn<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> he<strong>de</strong>n <strong>en</strong> verle<strong>de</strong>n, tuss<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land getrokk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. <strong>De</strong> charme van <strong>de</strong> collectie schuilt ver<strong>de</strong>r in <strong>de</strong><br />
wijze waarop ze gepres<strong>en</strong>teerd wordt. <strong>De</strong> toegankelijke <strong>en</strong> verrass<strong>en</strong><strong>de</strong> manier waarop <strong>het</strong> verhaal<br />
17
van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wordt verteld, werkt <strong>en</strong>thousiasmer<strong>en</strong>d op <strong>de</strong> bezoeker. Min<strong>de</strong>r goed<br />
verteg<strong>en</strong>woordigd is <strong>het</strong> mo<strong>de</strong>rne <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed; he<strong>de</strong>ndaags materiaal ontbreekt volledig<br />
door gebrek aan mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> voor aankop<strong>en</strong>.<br />
Paulus <strong>de</strong> Boskabouter<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, Jean Dulieu (Collectie<br />
Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Brassière met Mr. Punch <strong>en</strong> Judy, Mitsy Gro<strong>en</strong><strong>en</strong>dijk<br />
(Collectie Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong>)<br />
Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland<br />
Herkomst collectie<br />
<strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie van <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland bestaat uit e<strong>en</strong> ‘eig<strong>en</strong>’ collectie,<br />
waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> nalat<strong>en</strong>schap van Wim Meilink, <strong>en</strong> <strong>de</strong> collectie Van <strong>De</strong>th. <strong>De</strong> collectie Van <strong>De</strong>th is<br />
bije<strong>en</strong>gebracht door <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>sechtpaar Guido van <strong>De</strong>th (1913-1969) <strong>en</strong> Felicia van <strong>De</strong>th-<br />
Beck (1931). Zij begonn<strong>en</strong> met <strong>het</strong> aanlegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verzameling object<strong>en</strong>, literatuur <strong>en</strong><br />
docum<strong>en</strong>tatie op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> aan <strong>het</strong> begin van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zestig. Hun drang tot<br />
verzamel<strong>en</strong> kwam niet voort uit <strong>de</strong> w<strong>en</strong>s te bezitt<strong>en</strong>, maar had als doel meer k<strong>en</strong>nis over <strong>de</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> te vergar<strong>en</strong>. <strong>De</strong> basis van <strong>de</strong> collectie bestond dan ook uit<br />
literatuur over <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Toch groei<strong>de</strong> <strong>de</strong> collectie uit tot <strong>het</strong> Museum voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>,<br />
gevestigd op <strong>de</strong> eerste etage van <strong>het</strong> huis van <strong>de</strong> Van <strong>De</strong>ths in <strong>De</strong>n Haag, waar ze tev<strong>en</strong>s op <strong>de</strong><br />
begane grond hun <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theatervoorstelling<strong>en</strong> gav<strong>en</strong>. Na <strong>de</strong> dood van Guido zette Felicia zowel<br />
<strong>het</strong> theater als <strong>het</strong> museum voort <strong>en</strong> breid<strong>de</strong> <strong>de</strong> museale collectie ver<strong>de</strong>r uit. In 1971 erk<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>het</strong><br />
Ministerie van CRM <strong>het</strong> Museum voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> als officieel museum. Om <strong>de</strong> continuïteit<br />
van <strong>de</strong> collectie te waarborg<strong>en</strong> besloot Felicia <strong>de</strong> collectie in 1980 administratief on<strong>de</strong>r te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
bij <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands Theater Instituut (nu <strong>het</strong> TIN). In 1996 werd <strong>de</strong> collectie daadwerkelijk<br />
overgebracht naar <strong>het</strong> TIN, dat sindsdi<strong>en</strong> ook <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar is. Felicia is nu nog slechts zij<strong>de</strong>lings bij<br />
<strong>het</strong> collectiebeheer betrokk<strong>en</strong>. <strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, attribut<strong>en</strong> <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatie van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>theater<br />
Guido van <strong>De</strong>th vanaf 1946 heeft zij nog in eig<strong>en</strong> bezit.<br />
18
Popp<strong>en</strong>, Jan Neliss<strong>en</strong> (Collectie Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland)<br />
Het TIN verzamelt object<strong>en</strong>, literatuur <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatie op <strong>het</strong> gebied van <strong>de</strong> professionele<br />
beoef<strong>en</strong>ing van alle podiumkunst<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland, met uitzon<strong>de</strong>ring van muziek. Het <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
als één van <strong>de</strong>ze kunstvorm<strong>en</strong> behoort dan ook tot <strong>het</strong> verzamelgebied van <strong>het</strong> TIN. Van e<strong>en</strong> echt<br />
gericht verzamelbeleid op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> is echter nooit sprake geweest.<br />
Afhankelijk van <strong>het</strong> gevoer<strong>de</strong> collectiebeleid <strong>en</strong> <strong>de</strong> belangstelling van <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke<br />
me<strong>de</strong>werkers is in verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> perio<strong>de</strong>s meer of min<strong>de</strong>r aandacht aan <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> besteed.<br />
Aangezi<strong>en</strong> <strong>het</strong> Instituut pas vanaf <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig actief is gaan verzamel<strong>en</strong>, was inmid<strong>de</strong>ls e<strong>en</strong><br />
achterstand ontstaan t<strong>en</strong> opzichte van <strong>het</strong> ‘gewone’ theater. Er is dan ook ge<strong>en</strong> sprake van e<strong>en</strong> voor<br />
alle perio<strong>de</strong>s repres<strong>en</strong>tatieve collectie; vooral van voor 1945 is zeer weinig materiaal aanwezig.<br />
Mom<strong>en</strong>teel wordt op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> zowel he<strong>de</strong>ndaags als historisch verzameld.<br />
Van alle theatervoorstelling<strong>en</strong> die in Ne<strong>de</strong>rland wor<strong>de</strong>n gegev<strong>en</strong> wordt docum<strong>en</strong>tatie<br />
(programma’s, affiches, rec<strong>en</strong>sies etc.) verzameld; dit geldt dus ook voor alle<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>voorstelling<strong>en</strong>. Van in Ne<strong>de</strong>rland werkzame <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s wor<strong>de</strong>n personalia-mapp<strong>en</strong><br />
bijgehou<strong>de</strong>n. Voor <strong>de</strong> meest rec<strong>en</strong>te perio<strong>de</strong> is <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tatie vrijwel compleet. Nieuw<br />
versch<strong>en</strong><strong>en</strong> literatuur op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wordt voor <strong>de</strong> mediatheek aangekocht.<br />
Omvang <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stelling<br />
Wat betreft <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> omvat <strong>de</strong> TIN-collectie 319 inv<strong>en</strong>tarisnummers <strong>en</strong> <strong>de</strong> Van <strong>De</strong>th-collectie 966<br />
inv<strong>en</strong>tarisnummers. Bei<strong>de</strong> collecties bevatt<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s (papier<strong>en</strong> theater)pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> affiches op <strong>het</strong><br />
gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. <strong>De</strong> Van <strong>De</strong>th-collectie omvat 36 doz<strong>en</strong> met affiches <strong>en</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> TIN-collectie nog niet volledig geïnv<strong>en</strong>tariseerd is, zijn <strong>de</strong> aantall<strong>en</strong> moeilijk aan te<br />
gev<strong>en</strong>. Het gaat vermoe<strong>de</strong>lijk om <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong>. <strong>De</strong> bibliotheek van <strong>de</strong> collectie Van <strong>De</strong>th is<br />
toegevoegd aan <strong>de</strong> mediatheek van <strong>het</strong> TIN <strong>en</strong> omvat vijf <strong>kast</strong><strong>en</strong>. Doublures t<strong>en</strong> opzichte van <strong>de</strong> bij<br />
<strong>het</strong> TIN reeds aanwezige boek<strong>en</strong> zijn verwij<strong>de</strong>rd, t<strong>en</strong>zij <strong>het</strong> w<strong>en</strong>selijk werd geacht van e<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong><br />
titel meer dan één exemplaar te bezitt<strong>en</strong>.<br />
19
<strong>De</strong> totale <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie van <strong>het</strong> TIN (inclusief <strong>de</strong> collectie Van <strong>De</strong>th) bestaat uit:<br />
• <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> (marionett<strong>en</strong>, hand-, stang- <strong>en</strong> stok<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>)<br />
• wayangfigur<strong>en</strong><br />
• schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
• papier<strong>en</strong> theaters (in pr<strong>en</strong>tvorm <strong>en</strong> opgeplakt)<br />
• pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
• affiches<br />
• boek<strong>en</strong><br />
• tijdschrift<strong>en</strong><br />
• vi<strong>de</strong>o’s, geluidsban<strong>de</strong>n<br />
• docum<strong>en</strong>tatie (knipsels, <strong>spel</strong>tekst<strong>en</strong>, programma’s, foto’s, dia’s etc.)<br />
• archiev<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> aparte vermelding verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />
• Marionett<strong>en</strong> van Janus Cabalt met bijbehor<strong>en</strong>d <strong>de</strong>cor<br />
• Hoxton-theater<br />
• Popp<strong>en</strong> van Jan Neliss<strong>en</strong><br />
Luikse stang<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> (Collectie TIN)<br />
Chinese hand<strong>pop</strong> (Collectie TIN)<br />
20
Ontsluiting <strong>en</strong> conservering<br />
<strong>De</strong> volledige Collectie van <strong>De</strong>th is handmatig geregistreerd <strong>en</strong> gefotografeerd. Ter geleg<strong>en</strong>heid van<br />
<strong>de</strong> overdracht van <strong>de</strong> collectie is e<strong>en</strong> catalogus versch<strong>en</strong><strong>en</strong>, Collectie Guido van <strong>De</strong>th catalogus (<strong>De</strong>n<br />
Haag 1996).<br />
Gegev<strong>en</strong>s over professionele theatervoorstelling<strong>en</strong> (waaron<strong>de</strong>r dus ook <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>voorstelling<strong>en</strong>)<br />
zijn vanaf 1983 in <strong>de</strong> geautomatiseer<strong>de</strong> registratie van <strong>het</strong> TIN opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. <strong>De</strong> databank<br />
theatervoorstelling<strong>en</strong> bevat 1912 records met betrekking tot <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.<br />
Op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> zijn alle<strong>en</strong> literatuur <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatie met behulp van <strong>de</strong><br />
computer geregistreerd, <strong>de</strong> object<strong>en</strong> (<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> etc.) nog niet. <strong>De</strong>ze zijn wel op kaart geregistreerd,<br />
maar nauwelijks gefotografeerd. E<strong>en</strong> zoekopdracht in <strong>de</strong> geautomatiseer<strong>de</strong> registratie van <strong>de</strong><br />
mediatheek naar materiaal betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> discipline ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>’ levert 4607 records op. Aan <strong>de</strong><br />
geautomatiseer<strong>de</strong> ontsluiting van <strong>de</strong> collectie pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> wordt mom<strong>en</strong>teel gewerkt.<br />
<strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> uit bei<strong>de</strong> collecties wor<strong>de</strong>n in <strong>het</strong> <strong>de</strong>pot van <strong>het</strong> TIN in Amsterdam Zuid-Oost bewaard,<br />
voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el hang<strong>en</strong>d in wandvitrines, voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el ligg<strong>en</strong>d in doz<strong>en</strong> <strong>en</strong> kist<strong>en</strong>. <strong>De</strong><br />
bewaaromstandighe<strong>de</strong>n voldo<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> museale norm<strong>en</strong>: er heerst e<strong>en</strong> stabiel klimaat, er is e<strong>en</strong><br />
a<strong>de</strong>quate beveiliging <strong>en</strong> er wordt regelmatig schoongemaakt. Het grootste <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> Van <strong>De</strong>th<br />
collectie zit nog in <strong>de</strong> oorspronkelijke, op maat gemaakte transportkist<strong>en</strong> uit 1996. <strong>De</strong><br />
bergingswijze is vergelijkbare met die van <strong>de</strong> collectie van <strong>het</strong> HMR: re<strong>de</strong>lijk, maar niet i<strong>de</strong>aal. Voor<br />
veel <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> geldt dat hang<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betere bergingsgwijze is dan ligg<strong>en</strong>. <strong>De</strong> staat van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> lijkt<br />
ev<strong>en</strong>wel re<strong>de</strong>lijk tot goed. Ook e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> affiches wordt in dit <strong>de</strong>pot bewaard. <strong>De</strong> rest<br />
van <strong>de</strong> affichecollectie, <strong>de</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> papier<strong>en</strong> theaters, boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatie<br />
bevindt zich in <strong>het</strong> hoofdgebouw van <strong>het</strong> TIN aan <strong>de</strong> Her<strong>en</strong>gracht in Amsterdam. <strong>De</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
affiches <strong>en</strong> papier<strong>en</strong> theaters bevin<strong>de</strong>n zich in e<strong>en</strong> klimaatkluis in <strong>het</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>kabinet op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong><br />
locatie. <strong>De</strong> boek<strong>en</strong>, docum<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te jaargang<strong>en</strong> van tijdschrift<strong>en</strong> staan op zaal in <strong>de</strong><br />
mediatheek. <strong>De</strong> ou<strong>de</strong>re jaargang<strong>en</strong> van tijdschrift<strong>en</strong> zijn on<strong>de</strong>rgebracht in <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> TIN.<br />
Op zol<strong>de</strong>r bevindt zich nog e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal verhuisdoz<strong>en</strong> met ordners met docum<strong>en</strong>tatiemateriaal uit<br />
<strong>de</strong> collectie Van <strong>De</strong>th <strong>en</strong> 25 archiefdoz<strong>en</strong> met brochures, waarvan e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el zeldzame exemplar<strong>en</strong><br />
betreft. <strong>De</strong> bewaaromstandighe<strong>de</strong>n aldaar zijn verre van i<strong>de</strong>aal. Uit veiligheidsoverweging<strong>en</strong> wordt<br />
e<strong>en</strong> klein <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>bibliotheek (<strong>de</strong> zeldzame <strong>en</strong> kostbare boek<strong>en</strong>) op <strong>de</strong> werkkamer<br />
van e<strong>en</strong> me<strong>de</strong>werker bewaard.<br />
Affiche, Italië (Collectie TIN)<br />
Wayang golek <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> (Collectie TIN)<br />
21
Huidig collectiebeheer & gebruik<br />
Zoals hierbov<strong>en</strong> reeds gezegd, verzamelt <strong>het</strong> TIN actief op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, met<br />
name wat betreft <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tatie rondom voorstelling<strong>en</strong>. Dit geldt in veel min<strong>de</strong>re mate voor<br />
object<strong>en</strong> rondom <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Inci<strong>de</strong>nteel wordt in t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> aandacht besteed aan <strong>het</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> maar <strong>het</strong> TIN heeft ev<strong>en</strong>min als <strong>het</strong> HMR e<strong>en</strong> vaste pres<strong>en</strong>tatie op dit gebied. <strong>De</strong><br />
laatste grote t<strong>en</strong>toonstelling bij <strong>het</strong> TIN, Popp<strong>en</strong>scènes: <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland na 1945, was in<br />
1980. In 1986 heeft nog e<strong>en</strong> kleinere t<strong>en</strong>toonstelling plaatsgevon<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> marionett<strong>en</strong> van Janus<br />
Cabalt. In 2005 zal <strong>het</strong> TIN opnieuw e<strong>en</strong> grote t<strong>en</strong>toonstelling aan <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> wij<strong>de</strong>n, ter<br />
geleg<strong>en</strong>heid van <strong>het</strong> vijftigjarig bestaan van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Ver<strong>en</strong>iging voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Het<br />
Instituut is voornem<strong>en</strong>s bij die geleg<strong>en</strong>heid materiaal van he<strong>de</strong>ndaagse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s te<br />
verwerv<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> dit e<strong>en</strong> lacune in <strong>de</strong> collectie is. Ook in <strong>de</strong> t<strong>en</strong>toonstelling zal <strong>het</strong><br />
he<strong>de</strong>ndaagse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> veel aandacht krijg<strong>en</strong>.<br />
Voor on<strong>de</strong>rzoeksdoelein<strong>de</strong>n wordt nauwelijks gebruik gemaakt van <strong>de</strong> collectie. Dit kan te mak<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> met <strong>de</strong> relatieve onbek<strong>en</strong>dheid van <strong>de</strong> collectie of met <strong>de</strong> onvolledige ontsluiting. E<strong>en</strong><br />
an<strong>de</strong>re mogelijke factor is <strong>het</strong> feit dat bij <strong>de</strong> opleiding Theaterwet<strong>en</strong>schap ge<strong>en</strong> aandacht wordt<br />
geschonk<strong>en</strong> aan <strong>het</strong> historische of he<strong>de</strong>ndaagse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.<br />
Wayang klitik figur<strong>en</strong> (Collectie TIN)<br />
Waar<strong>de</strong>ring<br />
<strong>De</strong> collectie Van <strong>De</strong>th is, net als die van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong>, internationaal van<br />
karakter <strong>en</strong> bevat zowel westerse als niet-westerse on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. <strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong> zijn<br />
afkomstig uit lan<strong>de</strong>n als Ne<strong>de</strong>rland, België, Frankrijk, Engeland, Duitsland, Italië, Tsjechië, China,<br />
India, Indonesië <strong>en</strong> Thailand. Bijzon<strong>de</strong>r <strong>en</strong> onvervangbaar is <strong>de</strong> <strong>de</strong>elcollectie wayangfigur<strong>en</strong>; <strong>de</strong>ze<br />
zijn zelfs in Indonesië niet meer te vin<strong>de</strong>n. Daarnaast zijn <strong>de</strong> <strong>de</strong>elcollecties pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> papier<strong>en</strong><br />
theaters, zowel die uit <strong>de</strong> collectie Van <strong>De</strong>th als die verzameld door <strong>het</strong> TIN e<strong>en</strong> sterk punt van <strong>de</strong><br />
collectie. <strong>De</strong> bibliotheek is uitgebreid <strong>en</strong> bevat <strong>en</strong>kele zeldzame <strong>en</strong> kostbare exemplar<strong>en</strong>.<br />
22
<strong>De</strong> collectie die <strong>het</strong> TIN zelf heeft bije<strong>en</strong>gebracht bevat vrijwel uitsluit<strong>en</strong>d Ne<strong>de</strong>rlands materiaal.<br />
Met name <strong>de</strong> naoorlogse g<strong>en</strong>eratie Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s is re<strong>de</strong>lijk verteg<strong>en</strong>woordigd met<br />
nam<strong>en</strong> als Jan Neliss<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> echtpaar Wim <strong>en</strong> Gerda Meilink. Afgezi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> marionett<strong>en</strong> van<br />
Janus Cabalt van rond 1900 is relatief weinig Europees materiaal van voor 1945 in <strong>de</strong> collectie. <strong>De</strong><br />
niet-westerse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> schimm<strong>en</strong> zijn vermoe<strong>de</strong>lijk wel ou<strong>de</strong>r.<br />
Turkse schimm<strong>en</strong> (Collectie TIN)<br />
Overige <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in Ne<strong>de</strong>rland<br />
In <strong>het</strong> voorafgaan<strong>de</strong> is reeds gesteld dat Ne<strong>de</strong>rland op dit mom<strong>en</strong>t slechts één museum k<strong>en</strong>t dat<br />
volledig aan <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> gewijd is. Toch zijn er nog verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> an<strong>de</strong>re collecties op <strong>het</strong><br />
gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, zowel bij musea als bij particulier<strong>en</strong>.<br />
• Tot voor kort bestond in Gouda <strong>de</strong> Stichting Gouds Popp<strong>en</strong>theater & Museum. Dit museum<br />
werd in 1991 geop<strong>en</strong>d op <strong>de</strong> eerste verdieping van <strong>het</strong> Gouds Popp<strong>en</strong>theater <strong>en</strong> was gratis<br />
toegankelijk voor bezoekers van voorstelling<strong>en</strong>. Het was als zodanig <strong>en</strong>igszins vergelijkbaar<br />
met <strong>het</strong> vroegere Museum voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong> in <strong>De</strong>n Haag. Het theater <strong>en</strong> <strong>het</strong> museum<br />
hebb<strong>en</strong> begin 2004 noodgedwong<strong>en</strong> hun <strong>de</strong>ur<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> vanwege <strong>het</strong> beëindig<strong>en</strong><br />
van <strong>de</strong> subsidie door <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>te Gouda. <strong>De</strong> collectie, bestaan<strong>de</strong> uit e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> collectie in<br />
bezit van <strong>het</strong> echtpaar Eil<strong>de</strong>rt <strong>en</strong> Hanneke Kuipers <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele bruikl<strong>en</strong><strong>en</strong>, is inmid<strong>de</strong>ls<br />
overgebracht naar <strong>het</strong> nieuwe woonhuis van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in Blijham (bij Winschot<strong>en</strong>) <strong>en</strong> is<br />
op dit mom<strong>en</strong>t niet toegankelijk. <strong>De</strong> bedoeling is daar op termijn opnieuw e<strong>en</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater annex –museum te op<strong>en</strong><strong>en</strong>. <strong>De</strong> collectie omvat naar schatting <strong>en</strong>kele<br />
duiz<strong>en</strong><strong>de</strong>n object<strong>en</strong> <strong>en</strong> is internationaal georiënteerd met <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> uit on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re Sicilië,<br />
India, Duitsland, Pol<strong>en</strong>, Frankrijk, China <strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rland. Uit Ne<strong>de</strong>rland betreft <strong>het</strong> vooral<br />
bruikl<strong>en</strong><strong>en</strong>, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> collectie Wafelbakker. Het doel van <strong>de</strong> collectie is e<strong>en</strong> mondiaal<br />
overzicht gev<strong>en</strong> van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> brug slaan tuss<strong>en</strong> he<strong>de</strong>n <strong>en</strong> verle<strong>de</strong>n. <strong>De</strong><br />
museumcollectie is op <strong>de</strong>elcollecti<strong>en</strong>iveau geïnv<strong>en</strong>tariseerd in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r van <strong>het</strong> Museum<br />
Inv<strong>en</strong>tarisatie Project (MUSIP). Eil<strong>de</strong>rt Kuipers heeft tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> collectie papier<strong>en</strong> theaters<br />
in privé-bezit. 8<br />
8<br />
Informatie ontle<strong>en</strong>d aan <strong>de</strong> website van <strong>het</strong> museum, www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater.org <strong>en</strong> telefonisch contact met <strong>de</strong> heer Eil<strong>de</strong>rt<br />
Kuipers op 28 april 2004.<br />
23
• Het Amsterdams Historisch Museum (AHM) heeft <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> met hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
attribut<strong>en</strong> van Janus Cabalt in <strong>de</strong> collectie. <strong>De</strong>ze wer<strong>de</strong>n in 1950 in langdurig bruikle<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> door <strong>het</strong> to<strong>en</strong>malige NINT (thans NeMo). In 1893 kreeg Cabalt als eerste e<strong>en</strong><br />
vergunning om op <strong>de</strong> Dam in Amsterdam <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> te <strong>spel</strong><strong>en</strong>; hiermee begon e<strong>en</strong><br />
traditie die tot op <strong>de</strong> dag van vandaag wordt voortgezet. <strong>De</strong> collectie Cabalt omvat 28<br />
inv<strong>en</strong>tarisnummers. <strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> bevin<strong>de</strong>n zich in <strong>de</strong> vaste opstelling van <strong>het</strong> AHM. In 2001<br />
heeft <strong>het</strong> AHM <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong> van Wim Kerkhove, één van opvolgers van Cabalt, met<br />
toebehor<strong>en</strong> als sch<strong>en</strong>king verworv<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> collectie van <strong>het</strong> AHM bevin<strong>de</strong>n zich tev<strong>en</strong>s <strong>de</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> van <strong>het</strong> satirische <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater ‘<strong>De</strong> lach<strong>en</strong><strong>de</strong> spinnekop’ van Jan <strong>en</strong> Frida Kesler.<br />
Zij speel<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> vijftig in <strong>het</strong> Von<strong>de</strong>lpark in Amsterdam met zowel Jan Klaass<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />
Katrijn<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> als met <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> die to<strong>en</strong>malige politici als Drees, Gerbrandy, Soekarno <strong>en</strong><br />
<strong>De</strong> Gaulle voorstel<strong>de</strong>n. 9<br />
• TV Toys in Dier<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> 24-tal originele <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> in <strong>de</strong> collectie die gefigureerd hebb<strong>en</strong><br />
in televisieseries <strong>en</strong> film, waaron<strong>de</strong>r <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> volg<strong>en</strong><strong>de</strong> series: <strong>de</strong> Fabeltjeskrant<br />
(langdurig bruikle<strong>en</strong>), Dappere Dodo, <strong>de</strong> Ber<strong>en</strong>boot, Tompoes <strong>en</strong> Ollie B. Bommel <strong>en</strong><br />
Bruintje <strong>de</strong> Beer. Al <strong>de</strong>ze <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> bevin<strong>de</strong>n zich in <strong>de</strong> vaste opstelling. 10<br />
• Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> particulier<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland bezitt<strong>en</strong> privé-collecties op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Daarnaast bevin<strong>de</strong>n zich <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>collecties bij (ex-)<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s thuis, die<br />
<strong>de</strong>ze nog in gebruik hebb<strong>en</strong> of (nog) ge<strong>en</strong> afstand van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. <strong>De</strong>ze<br />
collecties zijn uiteraard niet op<strong>en</strong>baar toegankelijk <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dan ook niet gerek<strong>en</strong>d<br />
wor<strong>de</strong>n tot <strong>de</strong> Collectie Ne<strong>de</strong>rland. Toch is <strong>het</strong> goed om te be<strong>de</strong>nk<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>ze collecties<br />
mogelijk op termijn in e<strong>en</strong> museale collectie wor<strong>de</strong>n opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, waardoor zij tot <strong>het</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlands <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed kunn<strong>en</strong> gaan behor<strong>en</strong>.<br />
Niet-westerse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties bevin<strong>de</strong>n zich behalve bij <strong>de</strong> reeds g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> musea in <strong>de</strong><br />
collecties van <strong>de</strong> volk<strong>en</strong>kundige musea. <strong>De</strong> drie grootste volk<strong>en</strong>kundige musea in Ne<strong>de</strong>rland zijn<br />
<strong>het</strong> Rijksmuseum voor Volk<strong>en</strong>kun<strong>de</strong> in Lei<strong>de</strong>n, <strong>het</strong> Trop<strong>en</strong>museum in Amsterdam <strong>en</strong> <strong>het</strong><br />
Wereldmuseum in Rotterdam. Vooral <strong>het</strong> wayang<strong>spel</strong> is goed verteg<strong>en</strong>woordigd, <strong>het</strong>ge<strong>en</strong> te<br />
verklar<strong>en</strong> is vanuit <strong>de</strong> historische band tuss<strong>en</strong> Ne<strong>de</strong>rland <strong>en</strong> zijn voormalige kolonie Ne<strong>de</strong>rlands-<br />
Indië, <strong>het</strong> huidige Indonesië.<br />
• Het Rijksmuseum voor Volk<strong>en</strong>kun<strong>de</strong> heeft e<strong>en</strong> grote <strong>de</strong>elcollectie <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, marionett<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
schaduw<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> van 980 object<strong>en</strong>, die via <strong>de</strong> website van <strong>het</strong> museum is te raadpleg<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong>ze <strong>de</strong>elcollectie bevat Indonesische wayang<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> –figur<strong>en</strong>, <strong>en</strong>kele tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
schil<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> <strong>en</strong> boek<strong>en</strong> van <strong>het</strong> wayang<strong>spel</strong>, laat-19 <strong>de</strong> eeuwse Chinese hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, vroeg<br />
20 ste eeuwse Chinese schimm<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> klein aantal Sri Lankaanse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> <strong>en</strong> Turkse<br />
schimm<strong>en</strong>.<br />
• Het Trop<strong>en</strong>museum in Amsterdam heeft e<strong>en</strong> <strong>de</strong>elcollectie <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, marionett<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
schaduwfigur<strong>en</strong> van 460 object<strong>en</strong>. <strong>De</strong>ze <strong>de</strong>elcollectie bevat Indonesische wayang<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> –figur<strong>en</strong>, Egyptische hand<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, Birmese marionett<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> uit Mexico, Afrika <strong>en</strong><br />
Sri Lanka.<br />
• Het Wereldmuseum in Rotterdam heeft e<strong>en</strong> <strong>de</strong>elcollectie van 3000 items, waaron<strong>de</strong>r circa<br />
2500 wayangfigur<strong>en</strong> <strong>en</strong> –attribut<strong>en</strong>. <strong>De</strong> rest van <strong>de</strong> collectie bestaat uit kleine aantall<strong>en</strong><br />
ler<strong>en</strong> schaduw<strong>pop</strong>p<strong>en</strong> uit Thailand, India, Turkije <strong>en</strong> China <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleine collectie<br />
marionett<strong>en</strong> uit India. Voorts beschikt <strong>het</strong> museum over e<strong>en</strong> complete Chinese <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>kast</strong><br />
uit Java inclusief attribut<strong>en</strong> (360 on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>l<strong>en</strong>).<br />
9<br />
Informatie verkreg<strong>en</strong> van <strong>het</strong> AHM via infocollectie@ahm.amsterdam.nl op 6 juli 2004.<br />
10<br />
Informatie ontle<strong>en</strong>d aan telefoongesprek met Paul van <strong>de</strong>n Heuvel van TV Toys op 6 juli 2004.<br />
24
Ook <strong>de</strong> kleinere etnografische musea zoals Museum Nusantara in <strong>De</strong>lft, <strong>het</strong> Afrika Museum in<br />
Berg <strong>en</strong> Dal <strong>en</strong> <strong>het</strong> Nijmeegs Volk<strong>en</strong>kundig Museum beschikk<strong>en</strong> over interessante niet-westerse<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties. Voor al <strong>de</strong> g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> niet-westerse collecties geldt dat ze zijn verzameld<br />
vanuit etnografische interesse <strong>en</strong> niet zozeer vanuit <strong>de</strong> behoefte e<strong>en</strong> overzicht te bie<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> verschijningsvorm<strong>en</strong> van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Als zodanig zijn <strong>de</strong>ze etnografische<br />
collecties dan ook moeilijk vergelijkbaar met <strong>de</strong> ‘zuivere’ <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties. Zij kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
als refer<strong>en</strong>tiecollecties voor <strong>het</strong> niet-westerse <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties. In dit stadium<br />
wordt sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong>ze collecties met <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties niet overwog<strong>en</strong>.<br />
25
III<br />
Sam<strong>en</strong>vatting, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong><br />
<strong>De</strong> resultat<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze ‘quick scan’ naar <strong>de</strong> omvang, sam<strong>en</strong>stelling, waar<strong>de</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is van <strong>de</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties van <strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam (HMR), <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong><br />
in Vorcht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland (TIN), ton<strong>en</strong> aan dat <strong>de</strong> drie collecties elkaar<br />
inhou<strong>de</strong>lijk aanvull<strong>en</strong> <strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> rijk <strong>en</strong> divers overzicht van <strong>de</strong><br />
geschie<strong>de</strong>nis <strong>en</strong> ontwikkeling van <strong>het</strong> (inter)nationale westerse <strong>en</strong> niet-westerse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>,<br />
waarin <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> stroming<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> goed verteg<strong>en</strong>woordigd zijn.<br />
<strong>De</strong> collecties van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> <strong>en</strong> die van <strong>het</strong> TIN, met name <strong>de</strong> collectie Van <strong>De</strong>th,<br />
verton<strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> meeste overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. Bei<strong>de</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> internationaal <strong>en</strong> historisch<br />
karakter <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vergelijkbare herkomst; ze wer<strong>de</strong>n bije<strong>en</strong>gebracht door <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s, uit lief<strong>de</strong> <strong>en</strong><br />
interesse voor hun vak. Dit laatste geldt ook voor <strong>de</strong> collectie van <strong>de</strong> stichting Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties,<br />
in bruikle<strong>en</strong> bij <strong>het</strong> HMR. <strong>De</strong>ze collectie heeft echter e<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r zwaartepunt: zij vormt vooral e<strong>en</strong><br />
afspiegeling van <strong>het</strong> mo<strong>de</strong>rne Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> tot <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig.<br />
Het he<strong>de</strong>ndaagse <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> is in ge<strong>en</strong> van <strong>de</strong> drie collecties goed verteg<strong>en</strong>woordigd. Er is dan<br />
ook sprake van e<strong>en</strong> lacune in <strong>de</strong> ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie Ne<strong>de</strong>rland’ wat betreft <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> vanaf <strong>de</strong><br />
jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig tot he<strong>de</strong>n.<br />
Op <strong>de</strong>elcollectie-niveau is bij <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, schimm<strong>en</strong>, marionett<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> theaters <strong>en</strong><br />
attribut<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> sprake van overlap, aangezi<strong>en</strong> <strong>het</strong> unica betreft; <strong>de</strong> object<strong>en</strong> zijn niet in serie<br />
vervaardigd maar <strong>het</strong> resultaat van handwerk, <strong>het</strong>zij door e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong> zelf, <strong>het</strong>zij door e<strong>en</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>maker. An<strong>de</strong>rs ligt dit bij <strong>de</strong> boek<strong>en</strong>, tijdschrift<strong>en</strong>, pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, affiches, <strong>en</strong> papier<strong>en</strong> theaters,<br />
die wel in e<strong>en</strong> grotere oplage geproduceerd zijn. Hoe groot <strong>de</strong> overlap tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> drie collecties op<br />
dit punt is zou op objectniveau bekek<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. Het is waarschijnlijk dat ook <strong>de</strong>ze<br />
<strong>de</strong>elcollecties unieke exemplar<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>. Ook bij <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tatie zal sprake zijn van e<strong>en</strong> zekere<br />
overlap, zeker wanneer <strong>het</strong> artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> knipsels uit krant<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijdschrift<strong>en</strong> betreft. Aangezi<strong>en</strong> <strong>het</strong><br />
hierbij gaat om on<strong>de</strong>rsteun<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>elcollecties, doet <strong>de</strong> overlap weinig afbreuk aan <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke<br />
meerwaar<strong>de</strong> die door sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> collecties kan wor<strong>de</strong>n bewerkstelligd. <strong>De</strong> aanwezigheid<br />
van doublures kan bij <strong>de</strong>ze <strong>de</strong>elcollecties zelfs e<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>el zijn, omdat <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n voor <strong>het</strong><br />
gebruik (uitle<strong>en</strong>baarheid) erdoor vergroot wor<strong>de</strong>n.<br />
Binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> collecties bevin<strong>de</strong>n zich verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong>sembles, zoals <strong>de</strong> complete oeuvres van<br />
bepaal<strong>de</strong> <strong><strong>spel</strong>er</strong>s <strong>en</strong> complete <strong>spel</strong><strong>en</strong> waarvan <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>, attribut<strong>en</strong>, <strong>de</strong>cors <strong>en</strong> <strong>spel</strong>tekst<strong>en</strong> aanwezig<br />
zijn. Van sommige <strong><strong>spel</strong>er</strong>s, zoals bijvoorbeeld Frans ter Gast, is in alledrie <strong>de</strong> collecties materiaal<br />
aanwezig. Sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> collecties zou zijn oeuvre weer (vrijwel) compleet kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>,<br />
waarbij als <strong>het</strong> ware <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> puzzelstukjes aan elkaar gevoegd wor<strong>de</strong>n.<br />
Van <strong>de</strong> drie on<strong>de</strong>rzochte collecties wordt nu maar één collectie regelmatig <strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief gebruikt: die<br />
van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong>. Zowel bij <strong>het</strong> HMR als bij <strong>het</strong> TIN gaat <strong>het</strong> om statisch<br />
beheer<strong>de</strong> collecties die slechts inci<strong>de</strong>nteel gebruikt wor<strong>de</strong>n voor t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, bruikl<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek. <strong>De</strong> re<strong>de</strong>n hiervoor is dat <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties in <strong>de</strong>ze instelling<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
hoge prioriteit hebb<strong>en</strong>. <strong>De</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>collectie van <strong>het</strong> HMR behoort (afgezi<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele Rotterdamse<br />
elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) eig<strong>en</strong>lijk niet tot <strong>het</strong> verzamelgebied van <strong>het</strong> museum. Die van <strong>het</strong> TIN behoort officieel<br />
wel tot <strong>de</strong> kerncollectie, maar <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> is binn<strong>en</strong> <strong>het</strong> Instituut slechts één van <strong>de</strong> vele<br />
disciplines waarmee m<strong>en</strong> zich bezighoudt. Ver<strong>de</strong>r beschikt ge<strong>en</strong> van bei<strong>de</strong> instelling<strong>en</strong> over<br />
specifieke k<strong>en</strong>nis op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>. Doordat <strong>de</strong> collecties zo weinig gebruikt<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> <strong>de</strong> ontsluiting ervan te w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> overlaat, zijn ze nauwelijks bek<strong>en</strong>d bij <strong>het</strong> publiek. Voor<br />
<strong>het</strong> museum in Vorcht<strong>en</strong> geldt dat <strong>het</strong> zich binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> huidige situatie niet ver<strong>de</strong>r kan ontwikkel<strong>en</strong>,<br />
waardoor stagnatie dreigt. Door al <strong>de</strong>ze factor<strong>en</strong> wordt mom<strong>en</strong>teel ge<strong>en</strong> van <strong>de</strong> drie collecties<br />
voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> b<strong>en</strong>ut.<br />
26
Geconclu<strong>de</strong>erd kan wor<strong>de</strong>n dat er inhou<strong>de</strong>lijk meer dan voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> aanknopingspunt<strong>en</strong> zijn voor<br />
<strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam, <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland<br />
om sam<strong>en</strong>voeging van hun <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties na te strev<strong>en</strong>. Het antwoord op <strong>de</strong> eerste<br />
on<strong>de</strong>rzoeksvraag – in hoeverre levert sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> collecties e<strong>en</strong> inhou<strong>de</strong>lijke meerwaar<strong>de</strong><br />
op voor <strong>de</strong> Collectie Ne<strong>de</strong>rland – is dan ook dat <strong>de</strong> <strong>en</strong>semblewaar<strong>de</strong> van <strong>de</strong> nieuw te vorm<strong>en</strong><br />
collectie aanzi<strong>en</strong>lijk groter zal zijn dan die van <strong>de</strong> drie collecties afzon<strong>de</strong>rlijk. Hierbij geldt <strong>het</strong><br />
principe ‘<strong>het</strong> geheel is meer dan <strong>de</strong> som <strong>de</strong>r <strong>de</strong>l<strong>en</strong>’. <strong>De</strong> conc<strong>en</strong>tratie van (e<strong>en</strong> groot <strong>de</strong>el van) <strong>het</strong><br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed in Ne<strong>de</strong>rland op één plaats zal <strong>de</strong> zichtbaarheid <strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baarheid van dit<br />
erfgoed do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>voeging is echter alle<strong>en</strong> zinvol wanneer <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke meerwaar<strong>de</strong> die hierdoor wordt<br />
gecreëerd ook daadwerkelijk b<strong>en</strong>ut wordt. Dit br<strong>en</strong>gt ons op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvraag: welke<br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n biedt conc<strong>en</strong>tratie van <strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collecties binn<strong>en</strong> één instelling op <strong>het</strong> gebied<br />
van pres<strong>en</strong>tatie, educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek?<br />
<strong>De</strong> pres<strong>en</strong>tatiepot<strong>en</strong>tie van <strong>de</strong> drie collecties is hoog. Sam<strong>en</strong>voeging biedt ruimschoots<br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n om ‘<strong>het</strong> verhaal van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>’ vanuit verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> invalshoek<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
breed publiek te vertell<strong>en</strong>. Daartoe is e<strong>en</strong> interactieve, multimediale vorm van pres<strong>en</strong>tatie <strong>het</strong><br />
meest geëig<strong>en</strong>d. <strong>De</strong> materiële kant is immers maar één aspect van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, dat zijn<br />
aantrekkingskracht niet alle<strong>en</strong> ontle<strong>en</strong>t aan kleur <strong>en</strong> vorm, maar ook aan beweging, geluid, licht, <strong>het</strong><br />
verhaal <strong>en</strong> <strong>de</strong> interactie met <strong>het</strong> publiek. E<strong>en</strong> statische, objectgerichte pres<strong>en</strong>tatie doet dan ook<br />
onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> recht aan <strong>de</strong> aard van <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rwerp.<br />
Om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> re<strong>de</strong>n zou <strong>de</strong> combinatie van e<strong>en</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>museum met e<strong>en</strong> (<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>)theater aan<br />
te bevel<strong>en</strong> zijn. Ook al zijn <strong>de</strong> historische <strong>pop</strong>p<strong>en</strong> te fragiel om voorstelling<strong>en</strong> mee te gev<strong>en</strong>, ze<br />
kunn<strong>en</strong> aan betek<strong>en</strong>is winn<strong>en</strong> door pres<strong>en</strong>tatie in e<strong>en</strong> context waarin ook theater wordt opgevoerd.<br />
Op die manier wordt <strong>de</strong> erfgoedfunctie van <strong>de</strong> collecties gecombineerd met <strong>het</strong> functionele,<br />
‘lev<strong>en</strong><strong>de</strong>’ aspect ervan, waardoor verstarring wordt voorkom<strong>en</strong>. Ook <strong>het</strong> gev<strong>en</strong> van workshops <strong>en</strong><br />
cursuss<strong>en</strong> op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>-, figur<strong>en</strong>- <strong>en</strong> object<strong>en</strong>theater kan hieraan bijdrag<strong>en</strong>.<br />
Conc<strong>en</strong>tratie van <strong>de</strong> collecties in één gespecialiseer<strong>de</strong> instelling op<strong>en</strong>t nieuwe perspectiev<strong>en</strong> op <strong>het</strong><br />
gebied van educatie <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek. E<strong>en</strong> nieuw op te richt<strong>en</strong> museum zou moet<strong>en</strong> funger<strong>en</strong> als<br />
k<strong>en</strong>nis- <strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum op <strong>het</strong> gebied van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>, dat zich niet alle<strong>en</strong> zou moet<strong>en</strong><br />
bezighou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van <strong>het</strong> vak, maar ook met actuele ontwikkeling<strong>en</strong>. Door relaties<br />
te legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verle<strong>de</strong>n <strong>en</strong> he<strong>de</strong>n van <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> collecties gaan funger<strong>en</strong> als<br />
inspiratiebron voor he<strong>de</strong>ndaagse (jonge) <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s. Daarnaast zou <strong>de</strong> nieuwe instelling zich<br />
moet<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong> voor <strong>het</strong> opvull<strong>en</strong> van <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r g<strong>en</strong>oem<strong>de</strong> lacune in <strong>de</strong> ‘<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>collectie<br />
Ne<strong>de</strong>rland’ vanaf <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig. Wanneer niet binn<strong>en</strong> afzi<strong>en</strong>bare tijd wordt ingegrep<strong>en</strong>, dreigt<br />
<strong>de</strong>ze lacune alsmaar groter te wor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> zal waar<strong>de</strong>vol rec<strong>en</strong>t materiaal onherroepelijk verlor<strong>en</strong><br />
gaan. Om dit te voorkom<strong>en</strong> zou<strong>de</strong>n activiteit<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ontplooid als <strong>het</strong> vast legg<strong>en</strong> van<br />
<strong>de</strong> ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> herinnering<strong>en</strong> van nog lev<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s door mid<strong>de</strong>l van interviews, <strong>het</strong><br />
docum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van voorstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>het</strong> actief verzamel<strong>en</strong> van eig<strong>en</strong>tijds materiaal.<br />
E<strong>en</strong> nieuw op te richt<strong>en</strong> museum voor <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> kan e<strong>en</strong> aanzuig<strong>en</strong><strong>de</strong> werking op collecties<br />
in particulier bezit hebb<strong>en</strong>. Als <strong>de</strong> grote golf van <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s die in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig van <strong>de</strong><br />
vorige eeuw begonn<strong>en</strong> is binn<strong>en</strong>kort ophoudt met <strong>spel</strong><strong>en</strong>, zal op zijn minst e<strong>en</strong> aantal van h<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
eig<strong>en</strong> collectie aan e<strong>en</strong> museum will<strong>en</strong> overdrag<strong>en</strong>. Als <strong>de</strong>ze collecties over drie of zelfs meer<br />
musea verspreid zou<strong>de</strong>n rak<strong>en</strong>, zou dit beslist e<strong>en</strong> gemiste kans voor <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlands<br />
<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>fgoed betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Ook voor collecties die zich bij particuliere verzamelaars bevin<strong>de</strong>n<br />
27
<strong>en</strong> op termijn mogelijk in e<strong>en</strong> museum terecht kom<strong>en</strong>, geldt dat <strong>het</strong> te verkiez<strong>en</strong> is als <strong>de</strong>ze binn<strong>en</strong><br />
één instelling geconc<strong>en</strong>treerd wor<strong>de</strong>n.<br />
Om al <strong>de</strong> kans<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> collecties biedt ook daadwerkelijk te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t aan<br />
e<strong>en</strong> aantal randvoorwaar<strong>de</strong>n te wor<strong>de</strong>n voldaan. Daarbij moet wor<strong>de</strong>n gedacht aan zak<strong>en</strong> als:<br />
• verbetering van <strong>de</strong> fysieke toegankelijkheid<br />
• verbetering van <strong>de</strong> bewaaromstandighe<strong>de</strong>n<br />
• actieve conservering <strong>en</strong> restauratie<br />
• verbetering van <strong>de</strong> digitale ontsluiting van <strong>de</strong> collectiegegev<strong>en</strong>s (o.a. sam<strong>en</strong>voeging in<br />
één bestand)<br />
• voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> m<strong>en</strong>skracht <strong>en</strong> <strong>de</strong>skundigheid voor optimaal beheer <strong>en</strong> gebruik<br />
• invester<strong>en</strong> in k<strong>en</strong>nisinfrastructuur <strong>en</strong> netwerk rondom <strong>de</strong> collectie<br />
• perman<strong>en</strong>te pres<strong>en</strong>tatieplaats, zowel fysiek als virtueel<br />
• ontwikkel<strong>en</strong> van beleid op <strong>het</strong> gebied van on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> educatie<br />
<strong>De</strong>ze randvoorwaar<strong>de</strong>n, <strong>en</strong> met name <strong>de</strong> financiële consequ<strong>en</strong>ties daarvan, zou<strong>de</strong>n in e<strong>en</strong><br />
vervolgon<strong>de</strong>rzoek na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzocht moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. Hoe dan ook kan wor<strong>de</strong>n gesteld dat<br />
sam<strong>en</strong>voeging van <strong>de</strong> drie collecties voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> toekomstperspectiev<strong>en</strong> biedt om op <strong>de</strong> ingeslag<strong>en</strong><br />
weg voort te gaan.<br />
28
Geraadpleeg<strong>de</strong> literatuur<br />
Alkema, Hanny <strong>en</strong> Nico van Ross<strong>en</strong>, Bewog<strong>en</strong> beel<strong>de</strong>n: <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>-, beel<strong>de</strong>nd- <strong>en</strong> objecttheater sinds 1945<br />
Amsterdam 1994<br />
Beleids- <strong>en</strong> collectieplan Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> 2003-2005<br />
Beleidsplan Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland [z.j.] (geraadpleegd via www.tin.nl)<br />
Boer, Christi<strong>en</strong> <strong>en</strong> Hanny Alkema, Popp<strong>en</strong>-, object- <strong>en</strong> beel<strong>de</strong>nd theater in Ne<strong>de</strong>rland Amsterdam 1991<br />
Bollebakker J.J., G.J.M. Sonnemans, Ineke Vink, Theater uit han<strong>de</strong>n: Ne<strong>de</strong>rlands <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />
schimm<strong>en</strong>theater na 1900 Dordrecht 1992<br />
Bulthuis, Rico Geschie<strong>de</strong>nis van <strong>het</strong> schimm<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland Amsterdam 1970<br />
Bulthuis, Rico Marionett<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> monografie over <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> <strong>De</strong>n Haag z.j. [1980]<br />
<strong>De</strong>th, Felicia van Collectie Guido van <strong>De</strong>th catalogus <strong>De</strong>n Haag 1996<br />
Meilink, Wim Doopceel van Jan Claesz<strong>en</strong>. Kroniek van <strong>het</strong> traditionele <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland<br />
Amsterdam 1969<br />
Paërl, Hetty Heerekrintjes. Over Jan Klaass<strong>en</strong> <strong>en</strong> Katrijn <strong>en</strong> hun buit<strong>en</strong>landse soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> Ve<strong>en</strong><strong>en</strong>daal<br />
1987<br />
Paërl, Hetty Ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>het</strong> <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong> in Ne<strong>de</strong>rland: e<strong>en</strong> overzicht van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1945 <strong>en</strong><br />
1981 z.p. 1982<br />
Paërl, Hetty <strong>en</strong> Felicia van <strong>De</strong>th <strong>De</strong> theater<strong>pop</strong> <strong>en</strong> iets van zijn geschie<strong>de</strong>nis Weesp 1981<br />
Raadt, Kees <strong>de</strong>, Ko Docker 1874-1917. Tek<strong>en</strong>aar-schrijver-schimm<strong>en</strong>schuiver Haarlem 1994<br />
Rehorst, Marianne 50 jaar <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater Guido van <strong>De</strong>th: e<strong>en</strong> wereld van verstilling <strong>De</strong>n Haag 1996<br />
Geraadpleeg<strong>de</strong> websites<br />
www.ahm.nl<br />
www.hmr.rotterdam.nl<br />
www.kit.nl/trop<strong>en</strong>museum<br />
www.<strong>pop</strong>ellum.nl<br />
www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater.org<br />
www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theaterwerkplaats.nl<br />
www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.startkabel.nl<br />
www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong><strong>spel</strong>er</strong>s.nl<br />
www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>museum.nl<br />
www.<strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong>.info<br />
www.rmv.nl<br />
www.TIN.nl<br />
www.tvtoys.nl<br />
site van <strong>het</strong> Amsterdams Historisch Museum<br />
site van <strong>het</strong> Historisch Museum Rotterdam<br />
site van <strong>het</strong> Trop<strong>en</strong>museum<br />
site van <strong>de</strong> SNVC <strong>en</strong> tijdschrift Popellum<br />
site van <strong>het</strong> Gouds <strong>pop</strong>p<strong>en</strong>theater <strong>en</strong> –museum<br />
site van ‘<strong>De</strong> Proeve’ in Amstelve<strong>en</strong><br />
verzamelsite met links m.b.t. <strong>pop</strong>p<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
site van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse Ver<strong>en</strong>iging voor <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong><strong>spel</strong><br />
site van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong><br />
site van <strong>het</strong> Popp<strong>en</strong>spe(e)<strong>lmuseum</strong> in Vorcht<strong>en</strong><br />
site van <strong>het</strong> Rijksmuseum voor Volk<strong>en</strong>kun<strong>de</strong><br />
site van <strong>het</strong> Theater Instituut Ne<strong>de</strong>rland<br />
site van TV Toys<br />
29