Hoewel ze heel verschillend zijn, is er een - Sgbo

Voorwoord
Dagarrangementen en Combinatiefuncties (D&C) zijn in de afgelopen jaren een begrip geworden! Onder de noemer D&C is en wordt hard gewerkt aan het realiseren van een samenhangend aanbod van onderwijs, sport,
opvang, cultuur en zorg, waarmee je kansen schept voor kinderen en hun ouders. Dit gebeurt overal in Nederland - ook bij u in de buurt! Zo krijgen kinderen kansen om zich optimaal te ontplooien. Bovendien krijgen
ouders de kans om arbeid en zorg optimaal te combineren.
Ik vind het fantastisch dat er honderd verschillende projecten tot stand zijn gekomen in de zeventig deelnemende gemeenten. Dit inspiratieboek biedt u een kijkje in de keuken bij een aantal van deze projecten.
Hoewel ze heel verschillend zijn, is er een rode draad die deze projecten met elkaar verbindt: ze zijn allemaal ontstaan vanuit de gedachte dat één en één drie is. En de opbrengst is echt groter dan de som der delen!
Goed onderwijs is belangrijk. Goede kinderopvang ook. Opvang en onderwijs moeten in mijn ogen goed op elkaar aansluiten. Pas als dat in orde is, heeft een dagarrangement een meerwaarde voor kinderen en hun
ouders. Daarbij zijn combinatiefuncties een belangrijke sleutel tot succes. Samen met mijn collega van VWS investeer ik de komende tijd in uitbreiding van het aantal functies waarin mensen in twee verschillende sectoren
werkzaam zijn: in 2012 zijn er 2500 van deze combinatiefuncties.
In dit inspiratieboek vindt u goede voorbeelden en tips om ook in de toekomst succesvol samen te werken aan sluitende dagarrangementen. Ik hoop dat de projecten veel navolging zullen krijgen!
De staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
Sharon A.M. Dijksma

Geïnspireerd arrangeren
en combineren
Vanaf het moment dat ’s ochtends vroeg de wekker gaat, wacht menig kind een vol programma. Wassen, tandenpoetsen, aankleden, ontbijten, naar school, leren, lunchen, sporten, hobbyen, spelen, op de bank hangen,
eten, tv-kijken en uiteindelijk weer tandenpoetsen en slapen. Daar waar kinderopvang, school, sportvereniging en andere organisaties zich inzetten om orde en samenhang in de dreigende drukte en chaos te brengen,
kunnen we spreken van een dagarrangement 1 . Samen bieden ze het kind een veilige omgeving om op een gezonde en prettige manier de dag te beleven.
Alleen betekent de inzet van zo veel verschillende partijen wel dat een nieuwe vorm van drukte de kop op kan steken. Immers, zo veel instellingen, zo veel leid(st)ers, meesters en juffen, trainers enzovoorts betekent evenzoveel
gezichten op een dag. De inzet van de combinatiefunctionaris kan daar stabiliteit brengen. Dat is namelijk iemand die bij meerdere instellingen tegelijkertijd werkzaam is. Dat geeft enige rust, want nu treft het kind op
bijvoorbeeld de gymles en bij de sportclub dezelfde man of vrouw als begeleider 2 .
Met het oog op de ontwikkelingskansen van het kind, en ter ondersteuning van zijn ouders in deze drukke tijden, zet de overheid zich in om de ontwikkeling van dagarrangementen en combinatiefuncties te stimuleren.
Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft in samenwerking met zo’n 70 gemeenten in de periode 2005-2008 een honderdtal projecten mogelijk gemaakt. Die projecten hadden tot doel om voor kinderen
en ouders en voor alle andere betrokken partijen samenhang te brengen in de verschillende activiteiten en begeleiders waarmee het dagelijkse programma van kinderen gevuld is.
1
Definitie Dagarrangement: een doorlopend aanbod van opvang vóór schooltijd, onderwijs, overblijf, en culturele, sportieve en educatieve activiteiten na en tijdens school.
2
Definitie Combinatiefunctie: een combinatie van twee of meer functies binnen of tussen meer organisaties of sectoren, uitgevoerd door één persoon.

Een boek vol inspiratie!
Dit boek is de weerslag van de inzet van het ministerie van OCW, de verschillende gemeenten en alle andere betrokken instellingen. In dit inspiratieboek brengen we de organisatie van gezin en arbeid in beeld aan de
hand van de agenda’s van drie gezinnen. Hoewel de situaties van deze gezinnen sterk van elkaar verschillen, blijkt uit hun dagelijkse beslommeringen welk voordeel zij allemaal kunnen hebben bij de voorzieningen die
de dagarrangementen hun bieden.
De lessen die uit de projecten te trekken zijn, zijn in verschillende thema’s geordend. Maar het hart van het boek bestaat uit de beschrijving van de praktijken zoals die her en der in ons land zijn ontwikkeld. Daar komen
de mensen die in Haren, Venlo, Zwolle en tal van andere plaatsen werkzaam zijn aan het woord. Ze laten ons zien, hoe ze dagarrangementen en combinatiefuncties van de grond hebben gekregen en wat daarbij kwam
kijken aan uitdagingen. Uitdagingen waar ze door in te zetten op samenwerking (in onze ogen de belangrijkste les uit al die projecten) kansen van hebben gemaakt.
Ook horen we wat de kinderen ervan vinden. Hun enthousiasme is een inspiratie voor al diegenen die op de ingeslagen weg verder willen gaan en voor hen die het voorbeeld van deze pioniers willen volgen. Want dat
is de uitdaging waar overheden, onderwijs, kinderopvang, sportverenigingen en alle anderen die zich inzetten om kinderen op een gezonde en veilige manier op te laten groeien nu voor staan: het goede behouden en
verder verspreiden!
Het palet aan dagarrangementen en combinatiefuncties dat uit de projecten naar voren komt, is een kleurrijk geheel. Dat wordt ook weerspiegeld in de manier waarop het boek gelezen kan worden. Thema’s, projecten
en dagprogramma’s kan de lezer al bladerend naar kleur ordenen, zodat hij zich snel op specifieke onderwerpen kan oriënteren en de daarbij behorende voorbeelden kan vinden.
Last but not least, wat uit alle projecten spreekt, is dat kinderen, ouders en begeleiders baat hebben bij de ontwikkeling van dagarrangementen en combinatiefuncties en daar ook veel plezier aan beleven.
Namens hen willen we het ministerie van OCW, de vele gemeenten en al die anderen die deze ontwikkelingen mogelijk maken bedanken. En we hopen dat de resultaten van hun inzet ook u als lezer zullen inspireren!
Namens het projectteam Dagarrangementen & Combinatiefuncties,
Renske Gercama en Kees Verhaar

14
Thema’s
7 geboden voor combinatiefuncties
Doorgaande Lijn
Van pilot naar toekomstbestendig beleid
Huisvesting
Naschoolse opvang voor welke prijs?
Naschoolse opvang
Tussenschoolse opvang
Voorschoolse opvang
Checklist aansprakelijkheid
Eten in het dagarrangement
Visie versus praktijk
Eerste hulp bij aansprakelijkheid
Ambitieniveaus voor dagarrangementen
Dagarrangement met wortels in de wijk
19
Praktijkvoorbeelden
01 Jij bent de juf van alles! - Deventer
02 Educatieve basiscentra - Schijndel
03 Gloeiend hete wandelgangen - Hardenberg
04 Vroeg uit de veren - Eindhoven
05 Telebrink - Drenthe
06 De Stadsbrede aanpak - Rotterdam
07 Kinderen bepalen! - Zwolle
08 Spreken we dezelfde taal? - Groningen
09 Samenwerking in 3 pilots - Tynaarlo
10 Samen sterk - Zierikzee
11 Buiten BSO - Haren
12 KlupUp - Den Bosch
13 Feest in Beesd - Beesd
14 Zeebenen of een waterrat? - Amsterdam
15 Dóór kinderen, vóór kinderen - Utrecht
16 Iedereen gaat Akkoord! - Venlo
17 De verlengde schooldag - Rotterdam
18 Ontmoeting staat centraal - Heerhugowaard
19 Huiskamers in Nijmegen - Nijmegen
&
Agenda
Koos en Addie
Groenenkamp
J a n n y W i j s i n k
& Lo es Dijksma
Fatima Anubi

Koos en Addie Groenenkamp
met hun drie kinderen
Luuk (14 jaar), Eva (7 jaar) en
Marieke (3 jaar).
Het gezin woont in een klein
dorpje in de Achterhoek. Koos en
Addie zijn actief bij de scouting.
Koos helpt zijn moeder met haar
administratie en doet wekelijks
de zware boodschappen voor
haar. Addie is actief in de kerk en
zit daarnaast in de ouderraad van
basisschool ‘de Horizon’ waar Eva
op zit. Luuk is de zoon van Addie
uit een eerdere relatie. Hij gaat
om de week een weekend naar
zijn vader in Groningen. Marieke
gaat 2 keer per week naar de
peuterspeelzaal. Koos werkt
fulltime als installateur bij het
plaatselijke bouwbedrijf
Van Schinkel & zn. Addie is kapster
en knipt aan huis. Nu er goede
tussenschoolse opvang is, blijft
Eva 3 dagen in de week tussen
de middag op school.

✓
✓
7 geboden
voor het succesvol realiseren
van combinatiefuncties
1. Begin bij het begin:
vertrouwen
Investeer in de relatie tussen
partners, zorg dat er voldoende
tijd is om elkaar te leren kennen
en elkaars taal te spreken.
2. Betrek de juiste partijen
en zorg voor voldoende
afstemming
Wát wilt u met combinatiefuncties
bereiken, welke
partijen zijn hiervoor nodig?
Formuleer een gemeenschappelijke
visie, waarbij partijen
aangeven wat hun belangrijkste
drijfveren zijn om te kiezen
voor combinatiefuncties.
01
Jij bent de juf van alles!
Jij bent de juf van alles! - Pionierswerk van combinatiefunctionarissen in Deventer
“De kunst van het opzetten van een dagarrangement is dat allerlei verschillende organisaties
met elkaar samen moeten werken. Als de samenwerking onderling niet tot stand komt, krijg je
geen geheel,” aldus Gea Jansen, coördinator Stichting Brede School Deventer.
Verbindingen leggen, dat stond centraal in de 7 Deventerse D&C-pilots. Allerlei bestaande, losse
activiteiten van scholen, activiteitenaanbieders, kinderopvang en peuterspeelzaal moesten meer
aan elkaar worden ‘geknoopt’,met de combinatiefunctionaris als belangrijkste verbindende schakel.
Al doende hobbels en knelpunten oplossen
Nadat binnen iedere pilot in kaart was gebracht wélke combinaties wenselijk waren en wie voor
deze functies in aanmerking kwamen, gingen in 2007 16 combinatiefunctionarissen aan de slag.
Gea Jansen: “Het traject van plan tot uitvoering is heel kort geweest. We wilden met het geld
van D&C zo snel mogelijk concreet aan de slag, eventuele hobbels en knelpunten zouden we
gedurende de rit wel oplossen.”
Hoewel het werkgeverschap in eerste instantie een grote hobbel leek, is dit uiteindelijk opgelost
met een constructie waarbij de combinatiefunctionarissen in dienst kwamen van de welzijnsstichting
en gedetacheerd werden naar kinderopvang en onderwijs. Andere hobbels hadden
veelal te maken met de uitwerking van de functie zélf: aansturing op de werkplek, afbakening
van het takenpakket en wisselende betrokkenheid van scholen bij het werk van de combinatiefunctionarissen.
Doordat Addie eigen baas is,
kan zij haar werktijden meestal
zo indelen dat zij thuis is als Eva
uit school komt. De komst van
een naschools activiteitenprogramma
geeft Addie de
mogelijkheid af en toe ook
tussen 15.00 en 18.00 uur knipafspraken
te plannen, want
Marieke kan dan gewoon mee.
Die vermaakt zich wel.
Het dagarrangement van ‘de
Horizon’ biedt de familie
Groenenkamp daarnaast vooral
een breder activiteitenaanbod.
Het zorgt voor verrijking van
het voorheen beperkte lokale
voorzieningenaanbod en geeft
een boost aan het verenigingsleven.
Omdat Luuk al naar de
middelbare school gaat, is hij
wel eens jaloers op zijn zusje.
Toen hij nog op de Horizon zat,
was die school nog niet zo ‘vet’.

✓3. Neem het bestaande als
uitgangspunt en bouw stap
voor stap verder uit
Begin vanuit de bestaande
brede scholen/samenwerkingsverbanden.
Begin met het
zittende personeel en begin
‘klein’, houd het overzichtelijk.
Zo kunnen mensen gelijk aan
het werk in de combinatiefunctie
en blijven eventuele
praktische problemen beperkt
tot een kleine groep, waardoor
ze behapbaar blijven.
✓
4. Ja maar... wat als alles lukt?
Ga uit van de kansen die
de combifunctie biedt
Combinatiefuncties betekenen
pionieren. Moed en bereidheid
van de partners zijn nodig om
te kunnen starten.
Wanneer je met z’n allen in
staat bent te denken in
mogelijkheden in plaats van
knelpunten, ontstaat er ruimte
voor inventiviteit en creativiteit.
Ter ondersteuning van de combinatiefunctionarissen is in samenwerking met ROC Landstede,
tegelijk met het in dienst treden van de functionarissen, een speciaal opleidingstraject ontwikkeld.
Naast theorie over pedagogiek en didactiek waren er coachingsgesprekken en intervisie. Redmer
Kornelis, projectleider D&C Deventer:“Achteraf gezien kun je wel zeggen dat zeker de combinatiefunctionarissen
het in het begin van het project zwaar te verduren hadden. Er kwam heel veel
tegelijk op hun bord. Zo begonnen veel van hen vanuit een positie als vrijwilliger voor het eerst
aan een betaalde baan, volgden zij hiernaast nog een opleiding en was hun positie nieuw en
nog helemaal niet uitgekristalliseerd.” Ondanks de energie die het heeft gekost, zijn de meeste
partners én combinatiefunctionarissen binnen de Brede School Deventer overtuigd van de kracht
van de pragmatische aanpak. Deze is vooral zo waardevol door het ‘vage’ van de combinatiefunctie.
Je vooraf een beeld vormen van de meerwaarde die een combinatiefunctie kan opleveren is lastig.
Dit blijkt júist uit de uitvoering. Daarbij bieden de combinatiefunctionarissen meteen ‘extra handen’
voor met name scholen, waardoor het voor hen laagdrempeliger wordt tijd te investeren in de
bredeschoolontwikkeling.Gea Jansen vat dit als volgt samen:“Uit onze ervaringen blijkt dat het idee
van de combinatiefunctie niet uit de lucht is gegrepen,de praktijk heeft uitgewezen dat het werkt.”
De combinatiefunctionaris in de praktijk
Pauline Bergvoet is als peuterspeelzaalleidster in dienst van de welzijnsinstelling, daarnaast
werkt zij voor een basisschool als klassenassistent en coördinator tussenschoolse opvang en
naschoolse activiteiten.“Deze baan vereist een proactieve houding.Toen ik net begon,moest ik mijn
plekje echt ‘bevechten’. Als je uren over twee banen zijn verdeeld, loop je de kans tussen de wal
en het schip terecht te komen en nergens bij te horen.Vooral in het begin merkte ik dat ik mensen
moest overtuigen van het nut van mijn functie. Nu ik een jaar bezig ben, wordt die meerwaarde
ook voor het docententeam steeds duidelijker zichtbaar.”

15 september
✓
✓
✓
5. Zorg voor duidelijkheid
Leg afspraken vast in een
samenwerkingsovereenkomst:
zo zorg je ervoor dat partners
én combinatiefunctionarissen
weten wat er van hen verwacht
wordt.
6. Combinatiefuncties =
mensenwerk
Blijf investeren in voldoende
begeleiding en opleiding van
combinatiefunctionarissen.
Waak ervoor dat de combinatiefunctionaris
het gevoel heeft
‘er niet bij te horen’ en tussen
wal en schip valt.
7. Start!
Beginnen en laten zien dat
de combifunctionaris echt de
verbindende schakel voor de
kinderen is. De praktijk wijst
dat uit. Beter bewijs is er niet.
Concrete resultaten die de functie van Pauline heeft opgeleverd:
• Samenwerking peuterspeelzaal - basisschool: Waar peuterleidsters vroeger zelf een afweging
maakten welke peuters beter nog een jaartje konden blijven in de schakelklas, gebeurt dit nu
vaker in overleg met de kleuterleidsters.
• Meerwaarde peuterspeelzaal: In de functie als klassenassistent wijst Pauline ouders op de
mogelijkheden voor de peuterspeelzaal voor jongere broertjes of zusjes. De instroom in de
peuterspeelzaal is hierdoor toegenomen.
• Pedagogisch klimaat: Pauline ziet kinderen en ouders op verschillende plekken in verschillende
hoedanigheden. Zo vormt zij een constante factor binnen het dagarrangement. In het geval
van Deventer, waar met name scholen in achterstandswijken te maken hebben met kinderen
in moeilijke gezinssituaties biedt dit ‘vertrouwde gezicht’ de mogelijkheid kinderen zo goed
mogelijk te volgen gedurende de dag.
• Meerwaarde brede school: Doeltreffende werving van naschoolse activiteiten door het brede
netwerk van de combinatiefunctionaris en roosteraanpassing zodat ook peuters mee kunnen
doen aan naschoolse activiteiten. Dankzij de combinatiefunctionaris is er bezetting van de
huiskamer ter overbrugging van de tijd tussen schooltijd en naschoolse activiteiten.
Tip
Kiest u voor de Deventer aanpak, houdt u er dan rekening mee dat niet iedereen uit de voeten
kan met de onzekerheden die ‘gewoon beginnen’ met zich meebrengt. Mensen hebben behoefte
te weten waar ze aan beginnen en waar iets toe leidt. In het geval van Deventer was een sterke
coördinator die iedere keer de balans opzocht tussen ‘pas op de plaats’en ‘voortvarend aan de slag’
hierbij onontbeerlijk.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Addie:
Eva wegbrengen.
Brood mee voor
tussen de middag!
11.00 watergolven
mw Witte
13.30 knipafspraak
mw. Holten
Addie: 15.00
Eva halen
Vroeg eten!
18.30
Luuk voetbaltraining
M a a n d a g

06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
16 september
Koos: Eva wegbrengen
Brood mee voor tussen
de middag!
Addie: 930 Marieke
naar peuterspeelzaal
10.15 mw. Bakker
knippen
11.30 Marieke halen
15.00 Eva halen
D i n s d a g

Doorgaande lijn
Voorschools, tussenschools,
naschools, buitenschools,
binnenschools... Als grote kralen
worden de opvangschakels aan
een draad geregen tot een mooi
arrangement, zodat ouders zorg
en werk kunnen combineren.
Maar uiteindelijk gaat het erom
dat die mooie ketting goed
is voor de ontwikkeling van
kinderen. Het is belangrijk dat
men ook kijkt naar de draad die
de kralen bij elkaar houdt. Deze
draad, de doorgaande lijn, die als
constante factor ervoor zorgt dat
kinderen het arrangement niet
als een toevallige aaneenrijging
van kralen ervaren, maar als een
ketting.
Hoe meer professionals binnen
het dagarrangement weten van
elkaars visie, taal en manier van
werken, des te beter kunnen ze
hun uitgangspunten en handelen
op elkaar afstemmen.
02
Educatieve basiscentra
Scholen omvormen tot educatieve basiscentra: de ambitie van Schijndel
Schijndel is een gemeente met een duidelijke visie op bredeschoolontwikkeling. Het is inmiddels
al vijftien jaar geleden dat de gemeente Schijndel besloot educatieve basiscentra te ontwikkelen.
Een visie op meerjarige huisvestingsontwikkeling voor deze centra ontbreekt dan ook niet.
Benieuwd naar hoe Schijndel dankzij D&C is gekomen tot een compleet dagarrangement?
De Schijndelse brede school
“Schijndel heeft als relatief kleine gemeente met 23.000 inwoners te maken met één schoolbestuur,
dat zeven scholen in beheer heeft”, vertelt Marcel Rovers van de gemeente Schijndel en tevens
coördinator van de educatieve basiscentra. De ambitie is dat alle scholen en peuterspeelzalen in
Schijndel deel uitmaken van de vier Educatieve basiscentra, de Schijndelse variant van een brede
school.Voor de gebouwen heeft de gemeente een tienjarig integraal huisvestingsplan gemaakt.
Het gaat dan om totale nieuwbouw en verbouwen van scholen.
In de Educatieve basiscentra zijn ten minste een peuterspeelzaal, een basisschool en een buitenschoolse
opvang ondergebracht.Hieruit blijkt dat de partners het bevorderen van een ononderbroken
ontwikkelingslijn voor alle kinderen in Schijndel belangrijk vinden. In bredeschoolverband
werken de scholen met de (niet-commerciële) kinderopvang SKS de Plu (van paraplu) en met de
Stichting Peuterspeelzalen Schijndel samen. Het Ouderpunt verzorgt opvoedingsondersteuning
met inloopuren bij alle educatieve basiscentra.“Ouders kunnen dus bij een educatief basiscentrum
terecht voor onderwijs, opvang en opvoedingsondersteuning”, vat Marcel Rovers samen.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
17 september
Addie:
Eva wegbrengen.
12.15 Eva halen
16.00 zwemles Eva
Koos:
19.30 vergadering
Scouting
W o e n s d a g

18 september
Die doorgaande lijn binnen
dagarrangementen wordt vaak
vertaald in een door alle partners
gedeelde pedagogische visie.
Zo’n visie probeert op de
volgende vragen een antwoord
te geven:
• Wat hebben kinderen nodig om
zich positief te ontwikkelen?
(visie op leren en ontwikkelen)
• Hoe ga je met kinderen om?
(pedagogische uitgangspunten)
• Wat moet je weten van de
ander om het kind in jouw
schakel zo goed mogelijk te
bedienen? (overdracht en
rapportage)
• Wat wil je kinderen meegeven?
(normen en waarden)
• Welke gedrags- en/of
omgangsregels heb je nodig?
Hoe ga je daarmee om?
Start van de dag: ontbijten bij de voorschoolse opvang
De voorschoolse opvang wordt door de Plu verzorgd, op locaties waar ook buitenschoolse
opvang wordt aangeboden. Voorschoolse opvang is mogelijk vanaf 7:00 uur.“Het verzorgen van
een ontbijt is een extraatje dat de Plu aanbiedt.Voor sommige kinderen is dat volgens de docenten
echt een uitkomst, omdat zij soms zonder ontbijt op school kwamen. Bovendien zien we het
als socialiserend moment met het kind”, vertelt Conny Steennis van de Plu. Opvallend is dat
voorschoolse opvang vooral werkt voor kinderen jonger dan 9 jaar. De kinderen ouder dan 9 jaar
zijn er niet aan gewend.
Het midden en het einde van de dag: tussenschoolse en naschoolse opvang
In de vorm van pilots is er nu aandacht voor tussenschoolse opvang. De tussenschoolse opvang
werkt met vrijwilligers die een training hebben gehad. Elk overblijfteam heeft een pedagogisch
begeleider van de Plu, die zo mogelijk ook betrokken is bij de naschoolse opvang. Mondelinge
overdracht tussen school en kinderopvang zorgt voor een doorgaande lijn gedurende de dag.
Schriftelijke overdracht is er alleen bij aandachtskinderen.
Voor de peuterspeelzaal en de kinderopvang heeft men bovendien een gezamenlijk elektronisch
(kind)dossier ontwikkeld, waarin op een eenduidige manier wordt geobserveerd en geregistreerd.
Voor het overdragen van gegevens over kinderen van de ene instelling naar de andere, hebben
ouders bij de allereerste inschrijving voor akkoord getekend.
De kinderen van het speciaal basisonderwijs doen overigens gewoon mee met de naschoolse
activiteiten. Dat vraagt soms wel wat extra aandacht, maar met Regionaal Opleidingen Centrum
De Leijgraaf en met WSNS wordt nagedacht over een verbetering van de begeleiding.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Addie: Eva wegbrengen.
Brood mee voor tussen
de middag!
9.30 Marieke naar
peuterspeelzaal
10.00 mw. Klomp
knippen
11.30 Marieke halen
Eva gaat na school
naar voorstelling in
Buurthuis; 16.30
ophalen!
Koos: 19.00 boodschappen
doen voor ma
D o n d e r d a g

Kostendekkend werken
Binnen het project werkt een sportcoördinator als combinatiefunctionaris, in scholen, in het
jongerencentrum en bij de naschoolse activiteiten.Naast haar werk bij de Plu heeft Conny Steennis
8 uur coördinatietijd, die door D&C worden bekostigd. Zij verricht in die 8 uur coördinerende
taken, maar ook de uitvoering van de naschoolse activiteiten. Dit drukt de kosten voor de activiteiten.
De kinderen kunnen nu onder andere kiezen uit kunstzinnige vorming met muziek,
dans of theater, koken, knutselen, yoga en verschillende sporten.
De naschoolse activiteiten moeten kostendekkend zijn. Alle activiteiten waar kinderen zich voor
aanmelden kosten tussen de e 40,- en e 80,-. Men wil ouders laten wennen aan het idee dat alles
geld kost en dat men niet afhankelijk wil zijn van tijdelijke subsidies. En de ouders klagen er niet
over. Tussen de naschoolse opvang en de naschoolse activiteiten is een regeling ontstaan voor
de verrekening van de kosten.
Tips
• Zorg dat je één persoon als aanspreekpunt aanwijst.
• Zorg voor draagvlak en commitment op bestuurlijk en directieniveau.
• Stel beheer- en exploitatievraagstukken niet uit, maar pak het direct op.
• Houd rekening met de inspanningsbehoeften van kinderen bij het inplannen van het activiteitenaanbod.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
19 september
Addie: Eva wegbrengen
Boodschappen voor het
weekend
12.15 Eva halen
13.15 Eva wegbrengen
Schaatsen mee voor
naschoolse opvang!!!!
15.00 mw De Heus
knippen
Eva 17.30 halen van
naschoolse opvang
Addie: 19.00
Luuk naar Groningen
brengen
V r i j d a g

De enige manier om zo een
doorgaande lijn op te bouwen is:
in dialoog met elkaar. Uitwisselen
van ideeën over de aanpak en
kijken wat daar de gemene delers
in zijn en hoe de verschillen zijn
te overbruggen. Een pedagogische
visie schrijf je niet op een projectbureau,
maar ontwikkel je met
elkaar. Professionals hebben daarbij
één ding gemeen: ze willen
allemaal het beste voor het kind.
Over wat het beste is, kunnen de
meningen verschillen, maar de
enige manier om daar achter te
komen is het er gezamenlijk
over te hebben. En niet één keer,
maar regelmatig. Een gezamenlijk
gedeelde en gedragen
pedagogische visie is niet iets
statisch. Het groeit mee met de
ontwikkeling die de professionals in
het dagarrangement doormaken.

Van pilot naar
toekomstbestendig
beleid
De vraag hoe op een toekomstbestendige
manier te werken,
speelt bij ieder project.
Opvallend is dat altijd als eerste
de financiën worden genoemd.
Natuurlijk is er extra geld nodig
om partijen bij elkaar te brengen,
visie te ontwikkelen, samenwerking
uit de grond te stampen.
Maar daarna? Moet er, als het
dagarrangement een feit is,
nog steeds veel extra geld bij?
Een aantal projectleiders vindt
van niet. Hun tips:
1. Gebruik projectgelden voor
het ontwikkelen en opstarten,
maar niet voor structurele
uitgaven, bijvoorbeeld voor
uitvoering van activiteiten in
de naschoolse opvang.
03
Gloeiend hete wandelgangen
Gloeiend hete wandelgangen - Zorg binnen het dagarrangement in Hardenberg
Als reactie op de mogelijkheden van D&C-subsidie gaf een schooldirecteur in de Hardenbergse
wijk Heemse meteen te kennen geen behoefte te hebben aan “zomaar een arrangement met
extra activiteiten”. Het ontwikkelen van een zorgstructuur had wat hem betreft veel grotere
prioriteit. Van oudsher had zijn school al een sterke visie op zorg binnen het onderwijs en
ontving zij hiervoor gelden in het kader van het onderwijskansenbeleid. Verhuizing naar een
multifunctionele accommodatie was een uitgelezen kans deze focus op zorg uit te breiden om
zo ook preventief te kunnen werken. Riet Muller, coördinator gemeente Hardenberg: “Uit dit
voorbeeld blijkt dat om scholen mee te krijgen met een regeling als D&C je volgens ons écht aan
moet sluiten bij de meerwaarde die de school voor zichzelf hierin ziet. Scholen denken in eerste
instantie niet in termen van: als we nu eens samen gaan werken met die en die partners dan
kunnen we gezamenlijk meer activiteiten organiseren. Je moet aansluiten bij de kerntaken van
de school en met elkaar zoeken op welke manier een dagarrangement een bijdrage kan leveren
aan het versterken van die kerntaken.” Madeleine Hondtong, projectleider D&C Hardenberg:
“Zorg was een bindend onderwerp, dus dat werd de focus.”
Twee scholen vormden uiteindelijk de pilot waarin het zorgprofiel van de brede school werd
uitgewerkt. Het aspect rondom zorg dat men met name wilde verbeteren, was het contact met
ouders van zorgleerlingen. Hieruit ontstond het idee om rondom de scholen zorgteams op te zetten.
Met de inzet van BOS-gelden werden ter versterking van dit team een oudercontactfunctionaris
en een kinder- en jeugdtherapeut aangesteld.
20 september
Koos: Kamp met de
Welpen
21 september
Zaterdag
Z o n d a g

Ook kwamen er extra uren schoolmaatschappelijk werk. Het D&C-geld werd vervolgens gebruikt
voor het versterken van onderlinge contacten tussen professionals. Doelstelling van de hechtere
samenwerking was: komen tot een eenduidige zorgstructuur op scholen.
Elkaar leren kennen kost tijd
Als start is een bijeenkomst georganiseerd voor alle professionals die zich bezighielden met
de zorg rond kinderen en ouders: leerkrachten, peuterleidsters, kinderopvangleidsters, fysiotherapeuten,
logopedisten, GGD en maatschappelijk werk. Het idee was dat wanneer je elkaar
leert kennen, je ook beter zicht krijgt op elkaars expertise en het ook vanzelfsprekender wordt
een collega in te schakelen als dat nodig is. Naar aanleiding van deze eerste kennismakingsbijeenkomst
werd de themagroep Zorg opgericht. Deze themagroep ging met het realiseren
van de gemeenschappelijk geformuleerde doelstelling aan de slag: het schrijven van een
zorgaanpak, het bespreken en aanscherpen van protocollen, werkwijzen ter bevordering van
een warme overdracht. Riet Muller:“Het D&C-geld maakte het mogelijk tijd te vinden om elkaar
te leren kennen en samen te werken aan die warme overdracht die iedereen zo graag wilde.
Hoe je het ook wendt of keert, afstemming tussen zoveel verschillende partners kost éxtra tijd.
Normaal is die tijd er niet en komt het overleg vaak neer op ‘elkaar snel even aanschieten in de
wandelgangen’ waardoor die wandelgangen aardig oververhit raakten. De extra overleguren
dankzij de D&C-subsidie gaven de gewenste lucht.”
Papier is geduldig, de praktijk weerbarstig
In Hardenberg vormde de verhuizing naar een nieuw, gezamenlijk gebouw een belangrijke
belemmerende factor in het samenwerkingsproces. Madeleine Hondtong: “Vóór de verhuizing
lag er wel een gezamenlijke visie, maar eigenlijk krijgt die pas écht betekenis op het moment dat
je samen in een gebouw zit. Beide processen van fysieke samenwerking (beheervraagstukken)
én inhoudelijke samenwerking liepen op een gegeven moment door elkaar heen.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
15 december
Addie: Eva wegbrengen.
Brood mee voor tussen
de middag!
11.30 knippen fam
Bakker
Addie: 15.00 Eva
halen
(Luuk geen training:
Winterstop)
M a a n d a g

16 december
Sterker nog:
besteed projectgelden aan
het zoeken naar structurele
financieringsmogelijkheden.
2. Zoek naar mogelijkheden voor
schaalvergroting en organiseer
de zaken efficiënt.
Bijvoorbeeld: een activiteit die
voor een aantal weken op de
ene bredeschoollocatie wordt
uitgevoerd, kan vervolgens
ook op andere locaties op
dezelfde manier worden
uitgevoerd. De ontwikkelkosten
worden zo flink gedrukt.
3. Kijk ook eens naar de
financiering van de partners
in het dagarrangement.
Vaak is wat ze binnen het
dagarrangement uitvoeren
al onderdeel van de reguliere
taakstelling.
Riet Muller:“Je leert door zo’n situatie wel accepteren dat je niet altijd alles op elk moment even
goed en doordacht kunt doen. Als coördinator moest ik er soms hard aan trekken om iedereen
binnen boord te houden.”
Waar heeft de samenwerking toe geleid?
Madeleine Hondtong: “Focus op de zorgcomponent heeft scholen en met name leerkrachten
werkelijk een zorg uit handen genomen. Zij geven aan meer aan hun kerntaken toe te komen.”
De informatie-uitwisseling tussen partijen is ook verbeterd. Zo krijgt het VVE programma een
kwalititeitsboost door structureel overleg tussen de peuterspeelzaal en het consultatiebureau.
Daarnaast organiseerden school, kinderopvang en peuterspeelzaal onlangs voor het eerst
gezamenlijk een ouderavond over spraak-taalontwikkeling.
Uitdaging voor de toekomst
“De zorgstructuur die nu is ontwikkeld, is voor kinderen en ouders heel laagdrempelig. Deze
structuur willen we waar mogelijk uitrollen naar andere wijken. Een uitdaging daarbij is zo veel
mogelijk aansluiting te vinden bij actuele beleidsontwikkelingen op het gebied van onderwijs
en jeugdgezondheidszorg als de Lokale Educatieve Agenda en de Centra voor Jeugd en Gezin”,
aldus Riet Muller.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Koos: Eva wegbrengen
Brood mee voor tussen
de middag!
Addie: 9.30 Marieke
naar peuterspeelzaal
10.00. Knipafspraak
mw Vreugde
11.30 Marieke halen
15.00 Eva halen
D i n s d a g

Door het geld anders te
verdelen hoeft er niets extra’s
bij. Waar de gemeente
instellingen (gedeeltelijk)
financiert, mag ze ook eisen
stellen aan hoe dat geld
besteed wordt.
4. Beperk de overhead.
Naarmate het arrangement
langer draait, zal er minder
coördinatie nodig zijn en
kunnen uitvoerders ook een
gedeelte zelf overnemen.
De balans tussen ‘praten’ en
‘doen’ moet steeds meer naar
’doen’ gaan overhellen.
5. Veranker samenwerkingsafspraken
tussen en binnen
organisaties. Trap niet in de
valkuil dat er iets met één
persoon van een organisatie
wordt opgebouwd. Als deze
persoon de organisatie verlaat,
stort uw samenwerking als
een kaartenhuis in.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
17 december
Addie: Eva wegbrengen.
12.15 Eva halen
16.00 zwemles Eva
21.20 Ouderavond
Luuk
W o e n s d a g

04
Vroeg uit de veren
Vroeg uit de veren - gezond eten en sporten op de ontbijtschool in Eindhoven
Op basisschool De Fellenoord in Eindhoven ontbijten en sporten kinderen twee keer per week
voor e 1,- per keer van 7.30 tot 8.30 uur. Fellenoord is een van de 13 scholen die deelnemen aan
de pilot ‘ontbijtschool’. Uit de GGD-monitor bleek dat kinderen in Eindhoven slecht ontbijten,
daarnaast werd overgewicht onder kinderen een steeds groter probleem. Vanuit de gemeente
is toen het idee ontstaan van de ontbijtschool. Maartje Essens, beleidsmedewerker DMO
Eindhoven: “De ontbijtschool bieden we bewust níet structureel aan, maar in modules van zes
weken: het ontbijten heeft een belangrijke sociale functie binnen het gezin. Deze opvoedingstaak
van ouders willen we niet overnemen. Bewustwording vergroten ten aanzien van het
belang van gezonde voeding en beweging, daar draait het bij de ontbijtschool om.”
Aan tafel!
Het programma volgt iedere morgen een vast stramien: Om 7.30 uur zijn alle kinderen aanwezig.
De jongere leerlingen beginnen met het ontbijt, de oudere leerlingen gaan onder leiding van
twee docenten sport en bewegen sporten in de naastgelegen gymzaal. Om 8.00 uur wordt
er gewisseld. Nicole van Weerden, vanuit het gemeentelijke sportbedrijf De Karpen aangesteld
als projectleider ontbijtschool, voert de modules uit: “Dat vroege opstaan is voor kinderen én
ouders vaak de grootste drempel, toch is er ook in Fellenoord veel animo. Gemiddeld gaat zo’n
10% tot 15% van de basisschoolleerlingen naar de voorschoolse opvang. Naar deze school gaat
maar liefst 50%!”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
18 december
Addie: Eva wegbrengen.
Brood mee voor tussen
de middag!
9.30 Marieke naar
peuterspeelzaal
10.00 fam De Vries
knippen
11.30 Marieke halen
15.00 Eva halen
D o n d e r d a g

6. Maak reëel gebruik van
ouderbijdrages. Ga niet kijken
of u de kosten voor ouders
met subsidie kunt drukken,
als dat maar van tijdelijke
aard is. U krijgt zo mooie
deelnamecijfers, maar met
toekomstbestendigheid heeft
het niets te maken.
Als u volgend schooljaar de
bijdrage noodgedwongen
moet verdubbelen, bent u
het net zo gemakkelijk weer
kwijt.
Wat voorlichting betreft, werkt het sportbedrijf samen met de GGD. Ook is vaak een opvoedkundige
aanwezig. Wanneer er iets mis is met een kind, neemt de opvoedkundige, de GGD-medewerker
of de school contact op met de ouders. Nicole van Weerden:“De samenwerking tussen ontbijtschool
en GGD heeft veel voordelen, je kunt tussen verschillende projecten relaties leggen waardoor
je elkaars werk versterkt. Daarbij maakt de ontbijtschool de toegang van de GGD tot scholen
laagdrempeliger.”
Op De Fellenoord demonstreert vandaag een medewerkster van de GGD hoe de kinderen hun
tanden moeten poetsen. Na het eten krijgt iedereen een tandenborstel met eigen naam erop
uitgedeeld en kunnen de kinderen het geleerde in praktijk brengen. Nicole van Weerden:
“De GGD-medewerkster komt tijdens een module meestal een keer langs om instructie te
geven. Daarbij controleert zij gelijk globaal het gebit van de kinderen. Aan het eind van de
6 weken komt de GGD nog een keer langs om te controleren of iedereen goed is blijven poetsen
en krijgt iedereen een poetscertificaat.”
Wat vinden de kinderen van de ontbijtschool?
“Ik vind vooral het eten leuk, je kunt kiezen uit veel verschillende dingen.”
“Het sporten is heel leuk.”
“Thuis heb ik nooit zin om te ontbijten, ik ben dan altijd nog zo slaperig. Mijn moeder wil wel
altijd dat ik iets eet, daarom ga ik nu ook hierheen.”
Een maatwerkprogramma voor scholen
Scholen zijn enthousiast over het project. Zij faciliteren door het beschikbaar stellen van ruimten.
Omdat de ontbijtschool niet op iedere school dezelfde functie heeft, stelt Nicole van Weerden
het programma van de ontbijtschool op in samenspraak met de scholen. In de ene wijk met veel
tweeverdieners is de opvangfunctie belangrijk, terwijl in andere wijken de meerwaarde van de
ontbijtschool veel meer zit in het bieden van een uitdagende vrijetijdsvoorziening voor kinderen.
Leerkrachten van de school spelen een belangrijke rol bij de werving.

06.00
07.00
08.00
09.00
19 december
Eva heeft vrij:
margedag
Vaste knipafspraken
verzetten!!!
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
19.30 Koos:
administratie van Ma
bijwerken;
(Ma komt eten!)
V r i j d a g

20 december
Nicole van Weerden:“Zij weten wie van hun leerlingen het meest gebaat is bij deelname aan de
ontbijtschool en kunnen persoonlijk ouders benaderen en warm maken voor het project.”
Ouderbetrokkenheid zit door de gehele module verweven. Zo sluit de module af met een
gezamenlijk ontbijt voor ouders en kinderen. Na 8.30 uur gaan de kinderen naar de klas en kunnen
ouders vragen stellen aan een diëtiste en een opvoedkundige. Vragen komen naar voren als:
‘Waarom eet mijn dochter hier wel en niet thuis? Wat is gezonde voeding?’ Deze voorlichting
wordt over het algemeen door ouders erg gewaardeerd. De effecten van de ontbijtschool op de
langere termijn worden nog niet gemeten. Maartje Essens:“Dat is iets wat we komend jaar gaan
uitwerken, want dát we doorgaan met het project staat vast!”
Belangrijke ingrediënten van de ontbijtschool:
• Niet structureel, maar module van 6 weken.
• Géén inloop, maar een vaste begintijd zodat een gestructureerd programma mogelijk wordt.
• De ontbijtschool biedt laagdrempelige toegang van organisaties tot de school.
• De samenstelling van het ontbijt is zeer gevarieerd. Kinderen leren nieuwe dingen eten zoals
muesli of crackers.
• Persoonlijke benadedering van ouders door leerkrachten.
• Ouders worden nauw betrokken en krijgen ondersteuning en advies.
• Deelname aan ontbijtschool is laagdrempelig door beperkte ouderbijdrage.
• Zien eten doet eten! Gezamenlijk eten als sociaal ritueel.
Koos: boodschappen
doen voor Ma
14.00 Addie:
kleding passen kerstspel
21 december
12.00 Addie:
generale repetitie
Kerststpel
Zaterdag
Z o n d a g

Huisvesting
U staat bij het faciliteren van
dagarrangementen voor nieuwe
ruimtelijke uitdagingen. Er zijn
verschillende opties voor het
realiseren van goede huisvesting
voor het dagarrangement:
1. Lopen naar of vervoeren van
leerlingen naar BSO-ruimten
Een BSO-ruimte binnen de
school is de meest ideale
oplossing. Uiteraard is dit niet
binnen elke school mogelijk.
Vaak is het al moeilijk genoeg
om een geschikte locatie
vlak bij de school te vinden.
Wanneer dit wel lukt, kunnen
kinderen lopend naar de
opvang. Mocht de afstand
tussen school en BSO te groot
zijn, dan moeten kinderen
vervoerd worden naar de BSO.
05
Telebrink
Telebrink - Het virtuele dagarrangement voor een leefbaar en bruisend platteland
“Het is een enorme worsteling, maar wel een heel boeiende”, zegt Ton Vermeulen, plaatsvervangend
projectleider van het D&C-project Telebrink in Drenthe. De afgelopen twee jaar is in
twee gemeenten, Aa en Hunze en De Wolden in verschillende kleine dorpen en buurtschappen
gebouwd aan Telebrink als virtueel dagarrangement waar buurtbewoners elkaar ontmoeten
en het lokale en regionale voorzieningenaanbod ontsloten kan worden. Hans Derks, beleidsmedewerker
van de provincie Drenthe: “De provincie Drenthe is initiatiefnemer én cofinancier
van Telebrink. Dit project sluit aan bij de bredere doelstelling van de provincie ervoor te zorgen
dat Drenthe ook in de toekomst een plek blijft waar het prettig wonen en werken is.”
Beginnen met de ‘vraag’ van dorpsbewoners
Hoewel het idee van Telebrink op provinciaal niveau is ontstaan, is van het begin af aan gekozen
voor het bottom-up verder ontwikkelen van het concept in samenspraak met dorpsbewoners,
scholen en lokale verenigingen en instellingen.“Mijn doel is om de bevolking actief betrokken
te krijgen bij dit project”, aldus Jannes Kuik, lokale projectleider in de gemeente De Wolden.
Hiertoe zijn in de verschillende dorpen ‘dreamteams’ gevormd: groepen burgers die gezamenlijk
‘droomden’ over de meerwaarde die een virtuele tool als Telebrink zou kunnen hebben en
nadachten over de vraag hoe dit er dan in de praktijk uit zou kunnen zien. Ton Vermeulen:
“Omdat het lastig is voor mensen om zich een beeld van iets te vormen wat nog niet bestaat, was het
in de praktijk vaak schipperen tussen ideeën aanreiken en mensen zelf met ideeën laten komen.”

15 juni
2. Plaatsen van flexibele
BSO-units
Het plaatsen van mobiele,
flexibele BSO-units, kan een
tijdelijk antwoord zijn op de
huisvestingsbehoefte van
de naschoolse opvang.
3. Halen en brengen van
kinderen naar een ‘buiten-
BSO’
Als er geen BSO in de buurt
van de school is, en buiten
spelen door de kinderopvang
belangrijk wordt gevonden,
kan de zogenaamde ‘buiten-
BSO’ uitkomst bieden.
Een buiten-BSO heeft veel
buitenspeelruimte, zoals een
natuurspeeltuin. Soms moeten
kinderen daar wat langer voor
reizen, maar daar staat tegenover
dat zij er ook geweldig
buiten kunnen spelen.
Uiteindelijk zag de bevolking in het project vooral mogelijkheden om de banden met elkaar
te versterken en mensen nader tot elkaar te brengen, ofwel afstanden te verkleinen. Elkaar kennen
en helpen, bijvoorbeeld door op elkaars kinderen te passen, het uitwisselen van nieuws etc.
waren veel genoemde ideeën. Suzanne Titsing, lokale projectleider in de gemeente Aa en Hunze
voegt daaraan toe:“Het project kan in de toekomst nog meer uitgebreid worden. Ouders kunnen
doorgeven of hun kind wel of niet naar de buitenschoolse opvang komt en ‘s avonds kunnen
mensen hun boodschappenlijstje via de ICT-toepassing sturen aan de SRV-man. Als ze de volgende
dag na het werken thuiskomen, staan hun boodschappen voor de deur.”
Telebrink biedt ook mogelijkheden voor scholen. De scholen in de dorpen zijn klein. Door middel
van de ICT-toepassing, Learning Gateway, kunnen scholen met elkaar contact zoeken middels
video conferencing, of via een forum lesideeën met elkaar uitwisselen. Naast een handige tool
voor docenten biedt de Learning Gateway ook veel nieuwe uitdagende leervormen voor kinderen.
Hierbij kan gedacht worden aan het betrekken van kinderen bij andere scholen door bijvoorbeeld
een spreekbeurt van een kind op een andere school te laten zien of mee te kijken en te luisteren
naar een voorlezer die op een van de scholen komt voorlezen. Het is de bedoeling dat door het
combineren van het leven op school en in de wijk in één ICT-toepassing, de twee leefwerelden
meer bij elkaar betrokken raken. Om bij de scholen draagvlak te creëren voor het project, hebben
gemeenten intensief contact gelegd met schoolbesturen. Als tip geeft Ton Vermeulen mee:
“Het creëren van draagvlak kost veel tijd en moet zorgvuldig gebeuren. Ook is het belangrijk om
met de betrokken partijen goed af te stemmen wat het project inhoudt. Daar gaat veel tijd inzitten,
maar dat is noodzakelijk als je je product bottom-up wilt realiseren.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Addie: Eva wegbrengen.
Brood mee voor tussen
de middag!
Marieke ochtend wennen
op school
11.00 Knipafspraak
mw. Holten
Addie: 15.00 Eva
halen
Vroeg eten!
18.30 Luuk voetbaltraining
M a a n d a g

4. Verbouwen van een klaslokaal
tot kinderopvang/BSO
Ingewikkelde vervoerskwesties
komen niet aan de orde
wanneer er een klaslokaal
(na de verplichte aanpassingen)
fungeert als BSO-ruimte. Het
formuleren van gezamenlijke
pedagogische uitgangspunten
is een voorwaarde voor de
samenwerking tussen school
en kinderopvang/BSO.
Samen onder één dak vraagt
om duidelijke afspraken over
beheer en exploitatie.
Vuistregels hiervoor zijn:
• Probeer beheer, eigendom
en exploitatie in één hand
te houden, bijvoorbeeld
bij de gemeente of een
woningbouwcorporatie.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
16 juni
Koos: Eva wegbrengen
Brood mee voor tussen
de middag!
Addie: 9.30 Marieke
naar peuterspeelzaal
10.00 Heleen knippen
11.30 Marieke halen
15.00 Eva halen
D i n s d a g

17 juni
06.00
Addie: Eva wegbrengen.
• Begin zo vroeg mogelijk
met het beheervraagstuk,
het heeft invloed op het
ontwerp. Te laat agenderen
van het onderwerp kan ook
de samenwerking aanzienlijk
belemmeren.
Microsoft én welzijnsinstelling: een geslaagde combinatie
Om Telebrink technisch te kunnen ontwikkelen is de provincie Drenthe een samenwerkingsverband
aangegaan met Microsoft. Samen met het Drentse ICT-bedrijf Axtion en de provinciale
welzijnsstichting STAMM vormt Microsoft de stuurgroep van het project. De combinatie van
profit- en non-profitpartijen is van grote waarde gebleken voor het project.
Ton Vermeulen: “Waar Microsoft een scherpe visie heeft op ‘het aanboren van een markt’,
heeft de welzijnsinstelling expertise in huis om de lokale meerwaarde van het product te kunnen
waarborgen.” Na anderhalf jaar loopt de pilot nu naar het eind. De eerste functionaliteiten
voor de website die aangedragen zijn door de dorpsbewoners worden nu ontwikkeld en in
de praktijk getest. Zo kunnen mensen al berichtjes achterlaten op het prikbord en een activiteitenagenda
raadplegen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat Telebrink een website vóór en dóór
burgers wordt. Ton Vermeulen: “Een soort hyves voor de kleine kernen.” Daar zijn nog wel wat
ontwikkelingen voor nodig en daarom heeft de provincie voor de komende jaren geld gereserveerd
om Telebrink verder vorm te kunnen geven.
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
11.00 Marieke
Consultatiebureau
12.15 Eva halen
16.00 zwemles Eva
W o e n s d a g

Naschoolse
activiteiten en
naschoolse opvang
voor welke prijs?
Is het u ook opgevallen dat de
kosten voor ouders van naschoolse
opvang en activiteiten behoorlijk
uiteenlopen? De prijsstelling door
instellingen wordt sterk bepaald
door de sociaaleconomische
positie van de ouders in de wijk.
Er is verschillend aanbod van
activiteiten en opvang na school.
Ten eerste zijn er (door de
gemeente) gesubsidieerde
bredeschoolactiviteiten (bijvoorbeeld
verlengde schooldag).
Daarvoor vraagt men vaak een
symbolische bijdrage van de
ouders (e 1,- tot 2,- per activiteit).
Ten tweede is er de reguliere
naschoolse opvang, waarvoor
ouders een wettelijk bepaald
bedrag betalen, vaak in blokken
06
De Stadsbrede aanpak
De Stadsbrede aanpak van Rotterdam - Aansprakelijkheid binnen het dagarrangement
Wie is juridisch verantwoordelijk als er iets met een kind gebeurt binnen het dagarrangement?
Bij de inventarisatie van de belangrijkste knelpunten bij brede scholen in Rotterdam bleek deze vraag
het grootste struikelblok. In reactie hierop besloot de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving
(JOS) een stadsbrede werkgroep aansprakelijkheid op te richten bestaande uit vertegenwoordigers
van de grootste schoolbesturen,Werkgeversinstituut (werkgever van alle combinatiefunctionarissen),
activiteitenaanbieders en de centrale bibliotheek. Een jaar lang heeft deze werkgroep zich op
verschillende manieren met aansprakelijkheid beziggehouden:
• Zelf ging de werkgroep aan de slag met het opstellen van een modelsamenwerkingsovereenkomst
die scholen en activiteitenaanbieders kunnen gebruiken bij het organiseren van brede
(na)schoolse activiteiten.
• De werkgroep vormde een platform voor de bespreking van allerhande praktijkkwesties
rondom aansprakelijkheid.
• In opdracht van de werkgroep onderzocht de Universiteit van Tilburg (UT) welke wetgeving
er op dit terrein bestaat en bracht ze advies uit over wat actoren het best kunnen doen om
aansprakelijkheid binnen het dagarrangement voldoende af te dekken.
• Naar aanleiding van het advies van de UT onderzocht een advocatenkantoor de mogelijkheden
voor een ‘parapluverzekering’ voor alle partners binnen de brede school.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
18 juni
Addie: Eva wegbrengen.
Brood mee voor tussen
de middag!
9.30 Marieke naar
peuterspeelzaal
10.15 Esther knippen
11.30 Marieke halen
Cadeau kopen
15.00 Eva halen en
naar verjaardagsfeestje
Lotte brengen
(17.30 uur ophalen!)
Addie: 20.00 vergadering
ouderraad
D o n d e r d a g

van drie uur (dat kost ongeveer
e 6,- per uur; op basis van het
inkomen kunnen ouders via de
belasting een deel van de kosten
terug krijgen).
Ten derde ontstaat er meer en
meer commercieel aanbod van
naschoolse activiteiten. Sommige
gemeenten vinden het zelf goed
om ouders te laten wennen aan
het idee dat naschoolse opvang
en activiteiten ook wat kosten.
De prijzen variëren: voor tien
bijeenkomsten kan bijvoorbeeld
een bedrag van e 50 tot e 100,-
worden gevraagd.
Opvang en activiteiten die
door een reguliere kinderopvang
organisatie worden aangeboden,
vallen onder de wet Kinderopvang
en hebben een zekere
kwaliteitsgarantie. Bij het andere
aanbod zorgen de gezamenlijke
aanbieders (bijvoorbeeld
ook welzijn) voor een eigen
kwaliteitsafstemming.
Modelsamenwerkingsovereenkomst
Vanuit de werkgroep ontstond naar aanleiding van het onderzoek van de Universiteit van
Tilburg behoefte aan een eenduidig kader op basis waarvan partijen binnen het dagarrangement
een samenwerkingsrelatie aangaan. Veel scholen hadden eigen samenwerkingsconvenanten.
Vooral in gevallen waarbij een activiteitenaanbieder voor meerdere scholen werkte, leidde dit
tot miscommunicatie en onduidelijkheid over wederzijdse verwachtingen. Besloten is daarom
een stadsbrede modelovereenkomst te ontwikkelen. Beleidsmedewerker Jerrel Denijn begeleidde
dit proces: “Het ontwikkelen van zo‘n gezamenlijke overeenkomst heeft bij elkaar een jaar
geduurd. Binnen de werkgroep werd voortdurend de vraag gesteld: is wat we ontwikkelen nog
wel praktisch bruikbaar, wordt het document niet te dik, vergt dit niet te veel van de mensen die
het moeten uitvoeren? Scholen waren er bang voor dat door een dergelijke overeenkomst hun
handelingsvrijheid beperkt zou worden. Achteraf gezien ben ik blij dat we voldoende tijd hebben
genomen om ervoor te zorgen dat de overeenkomst voor alle partijen acceptabel is. Natuurlijk
had je soms gewild dat het sneller ging, maar door onze grondige aanpak hebben we veel
hobbels in een vroeg stadium overwonnen en is de kans dat je ze nu, bij de uitvoering van de
overeenkomst in de praktijk, tegenkomt veel kleiner geworden. De betrokkenheid en inzet van
alle partners was groot. Er werd echt een gemeenschappelijk doel nagestreefd. Tenslotte was
het onderwerp door de partners zelf op de agenda gezet.”
Samenwerkingsovereenkomst = kwaliteitsimpuls naschoolse activiteiten Rotterdam
Het samen opstellen van een modelsamenwerkingsovereenkomst heeft de positie van activiteitenaanbieders
tegenover scholen verstevigd. In de werkgroep bespraken partners praktijksituaties
met elkaar, zoals: heb je alles geregeld, kom je op de locatie aan om je activiteit uit te voeren en
dan doet de verwarming het niet. Jerrel Denijn: “Eigenlijk moet je als activiteitenaanbieder in
zo’n situatie kunnen zeggen: Het gaat niet door, want dit is geen werken. Maar als dit
vervolgens betekent dat je deze uren ook niet betaald krijgt, dan kies je hier niet zo snel voor.”

19 juni
Prijs en kwaliteit zijn niet altijd
goed te vergelijken, maar globaal
ziet de prijsrange er zo uit:
VSD:
e 1,- à e 2,- per keer (middag)
NSO/BSO:
Circa e 6,- per uur
(tussen de e 5,86 en e 6,02),
via de belasting deels
gecompenseerd
(Wet kinderopvang)
Commercieel NSO-aanbod:
e 50,- tot e 100,- per cursus,
dat is e 5,- tot e 10,- per middag
In de modelsamenwerkingsovereenkomst is nu vastgelegd dat wanneer de locatie niet voldoet
aan de vooraf afgesproken vereisten, de aanbieder het recht heeft de activiteit niet door te laten
gaan. Gederfde inkomsten van de aanbieder worden vervolgens vergoed door de opdrachtgever
(meestal de school).
Als gevolg van de discussies binnen de werkgroep aansprakelijkheid is er meer aandacht
gekomen voor deskundigheidsbevordering van bredeschoolmedewerkers. In samenwerking
met de Hogeschool Utrecht is een module Bredeschoolmedewerker ontwikkeld.
Jerrel Denijn: “Bijkomend voordeel van een werkgroep waarin zowel schoolbesturen als
activiteitenaanbieders zitting hebben, is dat eenzelfde onderwerp uit verschillende gezichtspunten
bekeken wordt. Schoolbesturen kijken met een bepaalde bril naar een situatie.
Activiteitenaanbieders komen soms met heel concrete oplossingen.”
Gezamenlijke aansprakelijkheidsverzekering
Na het uitpluizen van het aansprakelijkheidsvraagstuk door het advocatenbureau bleken er vooral
kleine gaten te zijn die scholen en activiteitenaanbieders met hun eigen verzekeringen niet
hadden gedekt. Omdat de gaten in iedere afzonderlijke situatie op een andere plek werden
geconstateerd, is besloten voor het dekken van deze gaten een aanvullende parapluverzekering
af te sluiten. De kosten bedragen e 25.000,- per jaar. Onder deze verzekering vallen tussen de
185 en 200 Rotterdamse basisscholen en alle activiteitenaanbieders. Vooral voor kleinere
activiteitenaanbieders wordt het dankzij de verzekering laagdrempeliger om mee te doen aan
het dagarrangement.Voorheen kostte de verzekering vaak meer dan de activiteiten opbrachten,
waardoor organisaties af zagen van deelname of ervoor kozen zich niet te verzekeren.
Jerrel Denijn:“Al met al kun je zeggen dat het agenderen van het onderwerp aansprakelijkheid
geleid heeft tot een betere waarborg voor de kwaliteit van het dagarrangement.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Addie: Eva wegbrengen.
Boodschappen voor het
weekend
10.00 bruidskapsel
Elly
12.15 Eva halen
13.15 Eva wegbrengen
16.00 knipafspraak
mw. De Heus
Eva 17.30 halen van
naschoolse opvang
Addie: Luuk naar
Groningen brengen
V r i j d a g

TIPS:
• Wees als school gevoelig
voor kortingsregelingen
(via de gemeente) die er zijn
voor ouders en laat ouders
daar ook gebruik van maken.
• Wees als gemeente duidelijk
over de scheiding van het
aanbod, bijvoorbeeld naar
wijk. Dit kan bijvoorbeeld
op basis van de sociaaleconomische
positie van
de wijk.
07
Kinderen bepalen!
Kinderen bepalen! - Dagarrangementen in de wijk Zwolle-Zuid
Het ontwikkelen van talenten en het bieden van ontwikkelingskansen zijn in Zwolle-Zuid geen
holle frasen die het goed doen in een beleidsnotitie of projectaanvraag. Binnen het dagarrangement
Zwolle-Zuid zijn deze uitgangspunten daadwerkelijk naar de praktijk vertaald.
Keuzemogelijkheden verdrievoudigd
Kinderopvang op brede scholen was eigenlijk al goed geregeld in Zwolle.Wel was er in de naschoolse
opvang een kwalitatieve impuls nodig, gericht op talentontwikkeling en meer keuzemogelijkheden
voor kinderen. Die impuls kwam in de vorm van een carrousel van naschoolse activiteiten die
rouleren tussen drie bredeschoollocaties, maar waarbij de kinderen ook kunnen rouleren. Dit leverde
een verdrievoudiging van de keuzemogelijkheden voor kinderen op. De naschoolse activiteiten
zijn ook toegankelijk voor kinderen die geen gebruik maken van buitenschoolse opvang.
Wensen van kinderen als uitgangspunt
Bij de totstandkoming van het naschoolse activiteitenaanbod zijn de wensen van kinderen als
uitgangspunt genomen.Een onderzoek onder kinderen maakte hun wensen en behoeften zichtbaar.
Arjan Broer,coördinator van het dagarrangement,licht toe:“Niet alle uitkomsten van het onderzoek
zijn al helemaal verwerkt in het actuele aanbod, maar daar wordt hard aan gewerkt.” De kinderen
blijken dik tevreden. Ze vinden de activiteiten leuk en er is genoeg te kiezen: van knutsel-, muzieken
dansactiviteiten tot sport, techniek en natuur.Alles komt wel een keer in het jaar als mogelijkheid
voorbij. De activiteiten worden verdeeld over het schooljaar in drie blokken aangeboden.
20 juni
8.00: Eva
afzwemmen!!!
11.00 Koos: rijden
wedstrijd Luuk
Koos: boodschappen
doen voor Ma
21 juni
Zaterdag
Z o n d a g

Een eigen website
Voorafgaand aan ieder blok komt een brochure uit voor kinderen en ouders waarin het gehele
aanbod van de drie scholen beschreven staat.Iedereen wordt dus goed geïnformeerd.Er is zelfs een
website ontwikkeld door een IT-bedrijf, dat maatschappelijk verantwoord wilde ondernemen.
Op www.stadskids.nl is alles te vinden over wat er wanneer op welke school te doen is. Hier kunnen
kinderen zich ook aanmelden voor een digitale nieuwsbrief. Momenteel wordt er hard gewerkt
aan een applicatie op de website waarbij kinderen hun voorkeuren kunnen aangeven. Zo wordt
het mogelijk om een op maat gesneden nieuwsbrief te ontvangen. De website zal in de toekomst
alle kinderen in Zwolle gaan bedienen.
Koppeling maken
Uit het bovenstaande zou de indruk kunnen ontstaan dat het in Zwolle ‘u vraagt, wij draaien’ is.
Maar dat is niet helemaal waar. Bij het naschoolse activiteitenaanbod wordt wel degelijk aan een
doorgaande lijn tussen school en naschoolse activiteiten gewerkt. De stelregel is dat onder
schooltijd kennis gemaakt wordt met het onderwerp of thema en dat er na schooltijd de mogelijkheid
is om dit thema te verdiepen. Op deze manier probeert men alle ontwikkelingsgebieden
van het kind aan te spreken, zodat ieder de talenten kan ontwikkelen die hij/zij heeft.
Partners
De openbare basisscholen IJsselhof en De Octopus en de katholieke Jenaplanschool De Phoenix
werken in het dagarrangement nauw samen.Zij bieden in samenwerking het totale dagarrangement
aan. De coördinatie van het dagarrangement is in handen van Travers, een instelling voor welzijn
en kinderopvang. Maxi Axie (kinderwerk, peuterspeelzalen en kinderopvang), Landstede
(coördinatie brede school en kinderopvang), De Muzerie (kunst en cultuur), Wijkboerderij de
Schellerhoeve en SportService Zwolle zijn eveneens partners in de brede scholen.
Janny Wijsink en Loes Dijksma
met hun dochtertje Sterre
van 2,5 jaar.
Het gezin woont in een
nieuwbouwwijk in een middelgrote
stad in Zuid-Holland.
Janny werkt bij een reclamebureau
in Amsterdam. Haar werk
kenmerkt zich door werkweken
van meer dan 50 uur, daarnaast
moet zij dikwijls voor congressen
of bijeenkomsten naar het
buitenland.
Loes werkt 4 dagen per week
als beleidsmedewerker bij de
gemeente. Meestal werkt zij van
9.00 tot 17.00 uur en gelukkig
vindt haar afdelingshoofd het
geen probleem dat ze soms een
middagje thuis werkt. Voor
raads- en commissievergaderingen
moet zij soms ’s avonds werken.
Loes zit in de ouderraad van
kinderopvang de Trommel
waar Sterre 3 dagen per week
naartoe gaat.

Naschoolse
opvang
Veel instellingen die deelnemen
aan het D&C-project
concentreren zich op
activiteiten in de naschoolse
opvang. Deze opvang kent
een aantal dilemma’s:
Dilemma 1:
concurrentie tussen naschoolse
opvang en nieuwe activiteiten
Stel: Er bestaat al naschoolse
opvang van een reguliere
kinderopvangorganisatie en er
worden naschoolse activiteiten
aangeboden in het kader
van de dagarrangementen.
Er ontstaat ‘dubbelaanbod’,
waarbij instellingen met elkaar
concurreren. Het treffen van
een regeling door instellingen
onderling kan een gepaste
oplossing zijn.
08
Spreken we dezelfde taal?
Spreken we dezelfde taal? - Samenwerking tussen peuterspeelzaal en kinderopvang in
het project 3+ in Groningen
In Groningen gaan iedere week peuters van drie jaar aan de slag met taal. In het project 3+ werkt
de kinderopvang samen met de peuterspeelzaal om kinderen van drie en vier jaar oud meer
kansen te bieden om hun taal te ontwikkelen. Dit biedt niet alleen kansen voor de kinderen zelf,
maar ook voor de organisaties om een kijkje in elkaars keuken te nemen.
Marieke Gerrits, projectleider 3+ en de taalacademie:“De grootste meerwaarde van dit project is
dat twee leidsters van verschillende instellingen elkaar goed aanvullen, samenwerken en vooral
ook lol hebben in het draaien van de 3+ groep.”
Extra ondersteuning én uitdaging
Kinderen van de kinderopvang komen één ochtend in de week samen met hun leidster naar
de peuterspeelzaal. De kinderen van de kinderopvang die deelnemen aan het project 3+ zijn
veelal kinderen die gebaat zijn bij wat extra uitdaging. Voor hen is 3+ echt een uitje, even zijn ze
in een heel andere omgeving met andere kinderen. De kinderen van de peuterspeelzaal die
deelnemen aan 3+ zijn kinderen die extra ondersteuning in de taalontwikkeling kunnen gebruiken.
Zij komen vanuit verschillende groepen naar de 3+ ochtend.Voor hen betekent 3+ één ochtend
in de week extra taalstimulering. Nita van Missoorten, leidster:“We zien kinderen echt groeien in
hun taalontwikkeling, zo is er eenn meisje dat thuis wel praat, maar op de peuterspeelzaal niets
zegt. Hoewel zij nu na een paar weken nog steeds stil is in de groep, begint ze al wel te zingen,
er komt beweging in.
Daarnaast nemen Janny en Loes
ieder eenn dag in de week de
zorg voor Sterre op zich. Familie
en vrienden van Janny en Loes
wonen veelal in het zuiden van
het land. Het dagarrangement
biedt Janny en Loes naast de
3 dagen opvang daarom ook
een vangnet bij onverwachte
gebeurtenissen of werkafspraken
die tussendoor komen.

MA 15 SEPTEMBER
06.00
Loes vrij
Een voorbeeld: korting bij
deelname aan naschoolse
activiteiten voor kinderen die
ingeschreven staan bij de NSO.
Dilemma 2:
naschoolse activiteiten:
gratis of kostendekkend
Veel brede scholen verzorgen
een naschools activiteitenaanbod
tegen een symbolisch bedrag
(bijvoorbeeld een verlengde
schooldag voor e 1,- per keer).
De activiteiten worden dan meestal
door de gemeente gesubsidieerd.
Er zijn gemeenten en instellingen
die vinden dat naschoolse
activiteiten door ouders moeten
worden betaald, zo mogelijk
kostendekkend.
Deelname aan een naschoolse
activiteit of cursus kan dan tussen
de e 50,- en e 100,- kosten.
Het hierbij toepassen van een
inkomensafhankelijke kortingsregeling
komt vaak voor.
Wat de pilot ook heeft opgeleverd is nauwere samenwerking tussen de peuterspeelzaal en
de kinderopvang. Daarnaast wordt aansluiting gezocht bij een andere pilot: de taalacademie.
Deze pilot draait op één basisschool en houdt in dat een doorgaande lijn wordt gecreëerd van
taallessen tijdens schooltijd en talige activiteiten en spelletjes ná schooltijd. Nita van Missoorten:
“Zo hadden we laatst het thema poëzie. Na schooltijd hebben kinderen kussenslopen bedrukt
met een gedicht dat zij in de klas geschreven hadden. De naschoolse activiteiten zijn uitbesteed
aan de kinderopvang, en er wordt samengewerkt met de bibliotheek.”
Aansluiten bij de school
Voor de projecten 3+ en de taalacademie is een coördinator vrijgeroosterd om alle organisatorische
en inhoudelijke afstemming te regelen. Marieke Gerrits: ”We hebben gemerkt dat wanneer je
binnen school zorgt voor voldoende aandacht voor de activiteiten, het naschoolse aanbod ook
goed loopt. Het is heel belangrijk dat de werving ín school gebeurt. De taalacademie sluit
naadloos aan bij de doelstelling van de school: versterken van de cognitieve vaardigheden van
kinderen. Mede hierdoor is het draagvlak voor de taalacademie vanuit de school groot.”
Leren van elkaar
Peuterspeelzaal- en kinderopvangorganisaties hebben verschillende manieren van werken,
en dat betekent dat er ook verschillen zijn tussen de verschillende leidsters. Nita van Missoorten:
”Momenteel volgen we samen een VVE-training op maat, waarbij we zelf mogen aangeven
welke onderwerpen we interessant vinden. Hoewel ik al jaren peuterjuf ben, heb ik het afgelopen
jaar veel geleerd. Ik heb gemerkt dat ik soms heel sturend bezig was, nu laat ik kinderen veel
meer hun gang gaan. Uiteindelijk maakt het niet uit waar het gesprek over gaat, als de kinderen
maar uitgedaagd worden taal te gebruiken. Als volwassene wil je soms te star vasthouden aan
een onderwerp, terwijl een kind het heel ergens anders over wil hebben.”
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
Sterre peutergym
21.00

DI 16
SEPTEMBER
Overigens kan binnen een
gemeente het al dan niet
aanbieden van gratis aanbod
per wijk verschillen.
Dilemma 3:
balans tussen activiteit en
ontspanning
Niet alle kinderen hebben na
schooltijd evenveel energie.
De één voetbalt graag met
vriendjes op het schoolplein,
de ander trekt zich thuis liever
terug met een stripboek.
Jongere kinderen hebben andere
behoeften dan oudere kinderen.
Goede naschoolse opvang
houdt rekening met deze
verschillende behoeften.
Zorg ervoor dat elk kind zich
thuis kan voelen op de BSO.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
Loes 8.00
Sterre wegbrengen
Janny 17.30 Sterre
ophalen
19.00
20.00
21.00
Loes 20.00 vergadering
ouderraad De Trommel

Dilemma 4:
selectief of stadsbreed
Vaak zijn brede scholen begonnen
als pilots, meestal voor een
specifieke wijk of doelgroep.
Dagarrangementen zijn er
daarentegen voor alle kinderen.
In de uitvoering en bekostiging
zijn er belangrijke verschillen tussen
de dagarrangementen en het
bredeschoolmodel (vooral het
profiel achterstanden en verrijking).
Een stadsbrede organisatie van
naschoolse activiteiten vraagt meer
organisatorische professionaliteit
(‘economies of scale’).In verschillende
gemeenten werkt men nu met het
carrouselmodel, waarbij activiteiten
roulerend op verschillende
scholen worden aangeboden.
Door de verandering van het
aanbod van naschoolse activiteiten
verdwijnt nu ook steeds meer
het soms wel negatieve imago
van voorziening voor kinderen
in achterstandssituaties.
Resultaat behalen
Hans Wijma, manager COP stuurt verschillende peuterspeelzalen en Ouder-Kindcentra aan.
“De gedachte achter 3+ is om op deze manier preventieve taalontwikkeling toe te passen.
Tijdens de 3+ ochtend wordt nog meer dan normaal het accent op taal gelegd. Die meerwaarde
vinden we in dit project in de inhoudelijke verdieping. Door de mix kinderopvang en peuterspeelzaal
wordt het mogelijk taalsterke en taalzwakke kinderen bij elkaar te krijgen, zodat zij
elkaars leerproces kunnen versterken.”
Een kijkje in de praktijk
In de klas zijn de kinderen aan het spelen.Leidsters Nicole (kinderopvang) en Nita (peuterspeelzaal)
vragen de kinderen rond de tafel te komen zitten. Aan de hand van foto’s gaat Nita met de
kinderen in gesprek, het onderwerp is ‘vakantie’. Zij stellen zo veel mogelijk open vragen.
Gerichte vragen aan eenn kind worden afgewisseld met vragen aan de hele groep. Bij een foto
met daarop een auto met de kofferbak open vraagt Nita: “Waar gaan ze die koffers in doen?”
Een jongetje antwoordt: “In de la van de auto.” Nita: “Ja, inderdaad dat heet een kofferbak.”
Wanneer het gesprek komt op ijsjes richt Nita zich tot een ander jongetje:“Die ga jij straks heel
veel eten, want wat ga jij doen morgen?” Antwoord:“Morgen ga ik naar de dokter en dan gaan
ze me prikjes geven met een toverpleister.”

09
Samenwerking in 3 pilots
Van papieren visie naar concrete samenwerking in 3 pilots - Wijkschool Tynaarlo
Visievorming rondom dagarrangementen begon in Tynaarlo in 2003 bij de publicatie van de
wijkschoolnotitie. Hierin geeft de gemeente een omschrijving van de functie van de basisschool
als centraal ontmoetingspunt in de wijk waar onderwijs, opvang, cultuur, sport en welzijn zo veel
mogelijk samenwerken aan een geïntegreerd aanbod voor kinderen en bewoners. Naast de
wijkschoolvisie ontstonden in dezelfde periode plannen voor een integraal accommodatiebeleid.
De uitdaging was nu om de inhoudelijke én fysieke integratie van de wijkschool zo van
de grond te krijgen dat beide ontwikkelingen elkaar versterkten.Door tijdgebrek en formatietekort
voerde het fysieke aspect echter al snel de boventoon. Een typerende uitspraak van een van de
partners: “Als we straks samen in een gebouw zitten, komt de rest ook wel.” De D&C-subsidie
stelde de gemeente in staat in 2006 een wijkschoolcoördinator aan te stellen en zo meer nadruk
te leggen op inhoudelijke samenwerking tussen externe partners, maar vooral ook intern bínnen
de gemeente.
Marieke Zijlstra: “Als coördinator kreeg ik de opdracht de verbinding tussen beleidsvelden te
zoeken. Op de afdeling Welzijn, Onderwijs en Sport (WOS) waar ik terechtkwam, was iedereen
vooral gericht op zijn eigen beleidsterrein en onderhield van hieruit eigen contacten met externe
partners. Bij mij leefde toen heel erg de vraag: hoe kun je als gemeente van externe partners
verlangen dat ze met elkaar gaan samenwerken, als je zelf intern die afstemming nog niet
gerealiseerd hebt?”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
WO 17 SEPTEMBER
Janny: 8.00
Sterre wegbrengen
Loes:
17.30 Sterre ophalen
20.00 Janny naar
Barcelona

DO 18 SEPTEMBER
In Tynaarlo is die interne afstemming als volgt op gang gebracht:
Wat?
De uitdaging was beleidsmedewerkers los te laten komen van hun ‘eigen’ beleidskaders, breder
te kijken welke winst er te halen valt uit het leggen van verbindingen tussen beleidsvelden én te
bepalen welke samenwerking tussen externe organisaties wenselijk is.
Hoe?
Alle beleidsmedewerkers van de afdeling WOS zijn bij elkaar geroepen, met als centrale vraag:
Hoe kunnen allerlei afzonderlijke ontwikkelingen als Wijkschool, Lea, CJG, D&C en brede school
elkaar versterken? Overkoepelend doel van al deze beleidsimpulsen was het vergroten en
verbeteren van de kansen en ontwikkelingsmogelijkheden voor kinderen. Vanuit dit doel werden
deelnemers in verschillende rondes de volgende vragen voorgelegd:
Ronde 1: Wat is vanuit jouw achtergrond je toekomstdroom voor kinderen in Tynaarlo?
Ronde 2: Rolwisseling: zet de pet op van een collega-beleidsmedewerker en vertel wat in zijn/haar
functie jouw prioriteit voor het komende jaar is.
Ronde 3: Uitkomsten ronde 1 en 2 zijn ingedeeld in 4 thema’s: accommodaties, voorzieningen/
activiteiten, zorg en instrumenten/netwerk. In groepjes zijn per thema vervolgens een
beknopte visie én de benodigde samenwerking geformuleerd.
Resultaat?
Marieke Zijlstra: “De investering in interne samenwerking begint haar vruchten af te werpen.
Bij nieuwe plannen voor de bouw van bijvoorbeeld een multifunctionele accommodatie word ik
als wijkschoolcoördinator nu in een vroeg stadium automatisch betrokken. De lijnen zijn korter
geworden. In praktische zin betekent dit dat iedereen elkaar meer informeert en ook uitnodigt
om over dingen mee te denken.Zo heeft een collega voor de komende week een overleg gepland
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Sterre extra vroeg
naar de opvang
7.00 uur
Loes conferentie Zwolle
Loes: 17.30
Sterre ophalen
Schilderles afzeggen!

VR 19
SEPTEMBER
Tussenschoolse
opvang
Van alles wat er binnen dagarrangementen
aan activiteiten en
mogelijkheden wordt aangeboden
is de tussenschoolse opvang
(TSO) het minst vreemd of nieuw
voor scholen. Men kent al sinds
jaar en dag kinderen die tussen
de middag overblijven en op
school hun broodje eten en spelen
totdat de bel voor de middag
gaat. Scholen waren tot augustus
2007 vrij in het wel of niet
organiseren van ‘de overblijf’ en
de manier waarop. Sinds die datum
zijn scholen echter wettelijk
verplicht een voorziening voor
het overblijven te organiseren.
Het is dan ook geen wonder dat,
ingeklemd tussen het onderwijs,
de TSO een schakel is die in vrijwel
alle dagarrangementen een plaats
heeft gekregen. Als de TSO niet
goed loopt, kan het hele dagarrangement
daar last van hebben.
met een bestuurder van de bibliotheek, waarin ook de toekomstige rol van bibliotheken in de
MFA’s op de agenda staat.Voorheen hoorde ik achteraf pas van een dergelijke overleg en dacht ik:
”Hé daar had ik bij moeten zijn en nu ben ik hier meteen voor uitgenodigd.”
Van intern naar extern?
Het is niet bij deze ene bijeenkomst gebleven. Het gemeentelijk D&C-projectplan bood tenslotte
concreet de mogelijkheid te experimenteren met samenwerkingsinitiatieven ter versterking van
de wijkschool. Tijdens een tweede bijeenkomst is nagedacht over de vraag: hoe zorgen we dat
het veld de meerwaarde van samenwerking inziet en hiermee aan de slag gaat? Een eenvoudige
weg zou zijn geweest het presenteren van de uitkomsten van de interne sessie en hierbij hapklare
samenwerkingsvoorstellen te formuleren richting partners. Voor die top-downaanpak is niet
gekozen, vooral vanuit de opvatting dat de uiteindelijke kracht van samenwerking afhankelijk is
van het nut en het belang dat partijen hier zelf in zien. Álle partners die zich bezighouden met
kinderen in de wijk (van schooldirecteur tot vrijwilliger van de sportvereniging en van GGD tot
bibliotheek) zijn daarom uitgenodigd. Onder leiding van beleidsambtenaren (de hele afdeling
WOS was aanwezig) hebben zij gebrainstormd over samenwerkingsmogelijkheden. Drie concrete
ideeën zijn uiteindelijk als pilot tot uitvoering gebracht.
Marieke Zijlstra:“Ik merk dat uitgaan van het eigen idee van partners werkt. Een mooi voorbeeld
hiervan is een pilot waarin een basisschool en een middelbare school gezamenlijk buitenschoolse
activiteiten organiseren voor hoogbegaafde kinderen. Basisschoolleerlingen worden uitgedaagd
met lessen Spaans, filosofie en techniek, gegeven door middelbare scholieren in het kader van
hun maatschappelijke stage. Doordat de pilot direct meerwaarde oplevert voor zowel kinderen
als basisschool als voortgezet onderwijs, zijn de betrokkenheid en inzet van partijen groot.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Loes vrije dag opnemen

Tips
Blijf hameren op het belang van inhoudelijke samenwerking!” Praten over stenen is gemakkelijker
en concreter dan praten over samenwerking, hierdoor voert dit eerste snel de boventoon.
“Die inhoud komt vanzelf wel”, wordt dan gezegd. Het tegenovergestelde is waar.
Als coördinator zit je er tot je nek toe in. Je gaat er heel snel van uit dat dat ook voor de andere
partners geldt, terwijl dat vaak helemaal niet zo is. Je begint dan ieder vanuit een ander startpunt
en moet eerst zorgen dat je op één lijn komt te zitten.

10
Samen sterk
Samen sterk voor een prettig leefbaar Schouwen-Duiveland
Waar doorgaans de gemeente de regie voert en scholen ‘warm’ gemaakt moeten worden voor
dagarrangementen, zijn op Schouwen-Duiveland de rollen omgedraaid: Stichting openbaar
basisonderwijs Obase staat daar aan het roer van de bredeschool ontwikkeling in 15 dorpen op
het eiland. Ewald de Keijzer, directeur van Stichting Obase: “We hebben er als stichting direct
belang bij dat mensen met plezier in de Zeeuwse dorpen blijven wonen en zien het als onze taak
hier als schoolbestuur zo veel mogelijk in te investeren.”
Obase vond het afgelopen jaar twee partijen die ook het belang van het leefbaar houden van
kleine kernen onderschreven: Kinderopvang de Bevelanden en Woningbouwcorporatie
Zeeuwland. Door de krachten te bundelen is het gelukt in een jaar tijd op 13 plaatsen een
kinderopvangvoorziening te realiseren. Daarnaast worden er gesprekken gevoerd en liggen de
bouwtekeningen klaar voor de komst van een aantal multifunctionele accommodaties ter
vervanging van verouderde schoolgebouwen en dorpshuizen.
09.00
14.00
18.00
09.00
ZA 20 SEPTEMBER
Janny terug uit
Barcelona
ZO 21 SEPTEMBER
14.00
18.00

MA 15
DECEMBER
06.00
Loes vrij
Aandachtspunt 1: afstemming
Hoe creëer je in de tijd tussen de
middag een veilig pedagogisch
klimaat? Of het nu gaat om een
aantal kinderen per groep
dat gebruikmaakt van het dagarrangement
of dat TSO voor alle
kinderen een vast onderdeel van
de schooldag is, het blijft een
stukje ‘vrije’ tijd dat op school
wordt ingevuld. De heersende
pedagogische visie is dat kinderen
zich in de tijd tussen de twee
onderwijsblokken moeten kunnen
ontspannen om daarna weer de
nodige concentratie voor het
middagprogramma op te kunnen
brengen. Er gelden andere regels
tijdens de lessen dan tijdens de
TSO, daar is iedereen het over
eens. Maar hoe verhouden die
regels zich tot elkaar? Hoe zorg
je dat wat er aan sociale vaardigheid
in de lessen geleerd wordt
niet afgeleerd wordt tussen de
middag?
De Bevelanden en Obase: geen toevallige match
Toen Stichting Obase vorig jaar met de motie Van Aartsen-Bos verantwoordelijk werd voor het
realiseren van kinderopvang, werd al snel duidelijk dat men niet van plan was deze nieuwe taak
‘over de schutting te gooien’. De stichting zag in de nieuwe wet een kans om inhoudelijk een
verbinding te leggen tussen onderwijs en kinderopvang. De voorkeur ging daarom uit naar
een opvangvoorziening in of dicht bij de school. De heer Koster, directeur van basisschool Theo
Thijssen in Zierikzee:“Dit was niet alleen een wens van de scholen, ook uit het behoefteonderzoek
onder ouders bleek een sterke voorkeur voor opvang ín de school.” Middels een openbare
aanbesteding ging de stichting gericht op zoek naar een opvangaanbieder met een bedrijfsprofiel
dat aansloot bij deze inhoudelijke visie. Kinderopvangaanbieder de Bevelanden bleek de geschiktste
samenwerkingspartner. “De oude situatie waarin kinderen van school met de taxi naar de BSO
werden gebracht, wilden we absoluut niet meer terugzien”, geeft mevrouw Brand, directeur
Kinderopvang de Bevelanden, aan.De Keijzer:“Doordat onze visies van het begin af aan zo goed op
elkaar aansluiten, verloopt de samenwerking zowel op bestuurlijk niveau als op de werkvloer goed.”
Samenwerking Woningbouwcorporatie Zeeuwland en de lokale sportvereniging
Voor het realiseren van de gemeenschappelijke doelstelling: kinderopvang in of vlak bij de school,
was ook de bijdrage van een derde samenwerkingspartner van groot belang: Woningbouwcorporatie
Zeeuwland. De heer De Ceuster, directeur van de grootste woningbouwcorporatie
van Schouwen-Duiveland, ziet een brede taak voor zijn organisatie weggelegd.“Zeeuwland houdt
zich niet alleen bezig met ‘stenen’. De woningbouwcorporatie is in het gehele proces weliswaar
geen primaire partner,maar zeker wel een belangrijke.”Dit beaamt De Keijzer:“Je ziet dat wanneer
de huisvesting van een school goed geregeld is, er meer leerlingaanmeldingen zijn. Bovendien
heeft een woningbouwcorporatie zicht op welke andere accommodaties er in een dorp vervangen
moeten worden. Op basis van deze kennis brengt de corporatie verschillende partijen bij elkaar en
in samenspraak met bewoners wordt dan nagedacht over een eventuele multifunctionele
accommodatie.”
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Janny naar Maastricht
laat thuis
14.00 Sterre peutergym

DI 16
DECEMBER
Het vinden van een geschikte opvanglocatie in ieder dorp was niet altijd even gemakkelijk.
In sommige gevallen vestigde de Bevelanden zich tijdelijk in de hal van een school, zoals in
Burgh-Haamstede. Totdat de heer Koster in contact kwam met een oud-klasgenoot, bestuurslid
van de plaatselijke voetbalvereniging. De heer De Feiter:“We hadden een mooie, nieuwe kantine
die tot 18.00 uur niet gebruikt werd. Dan lees je in de krant al die verhalen van kinderopvangorganisaties
die geen geschikte ruimten kunnen vinden. Toen dachten we: 1 + 1 = 3!”
De kinderopvang is nu gevestigd in het jeugdhonk van de vereniging.Twee keer per week biedt
de Bevelanden aan 5 kinderen opvang. Er wordt veel buiten gespeeld en gesport. Naast de extra
inkomsten uit de huur ziet De Feiter voor de toekomst ook een ander voordeel voor zijn club:
“Ik zie een aantal van hen nog wel lid worden van onze vereniging!”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
Janny: 8.00 Sterre
wegbrengen
13.00
Hoe zorg je ervoor dat de
ontspanning niet zover doorslaat
dat de kinderen in de middag
niet meer te houden zijn?
Het belang van een gezamenlijk
gedeelde en gedragen pedago-gische
visie en afstemming
daarvan voor medewerkers binnen
het dagarrangement, komt bij de
uitvoering van de TSO dan ook
het meest prominent naar voren.
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Loes: 17.30 Sterre
ophalen
Janny kerstborrel in
Amsterdam
laat thuis

Aandachtspunt 2: kwaliteit
Waar het vertrouwde begrip
‘de overblijf’ plaats heeft gemaakt
voor tussenschoolse opvang, is
ook een professionaliseringsslag
zichtbaar. Waren het voorheen
vooral moeders die als vrijwilliger
de overblijf bestierden, binnen
de dagarrangementen (zeker in
bredeschoolverband) zien we nu
professionals die de zorg voor de
TSO op zich nemen. De TSO
kan worden uitgevoerd door
professionals van bijvoorbeeld
kinderopvang of door (getrainde)
vrijwilligers onder coördinatie
van een professional.
Vooral bij georganiseerde vrije
tijd tussen de middag, waar het
pedagogisch spanningsveld het
grootst is, is er duidelijk behoefte
aan pedagogische vaardigheid
van medewerkers.
11
Buiten BSO
Buiten BSO in Haren - De maatschappelijke meerwaarde van een dagarrangement
Zorgboerderij de Mikkelhorst biedt dagbesteding aan mensen met een verstandelijke beperking,
niet-aangeboren hersenletsel of een visuele beperking, afkomstig van verschillende instellingen
uit de regio Groningen.Sinds september 2007 komen twee keer per week, op dinsdag en donderdag
20 kinderen van Stichting Kinderopvang Haren bij de Mikkelhorst over de vloer. Op de Buiten BSO
knutselen kinderen samen met cliënten, ze verzorgen de dieren en helpen met tuinieren. Ook
omgekeerd zijn cliënten van de zorgboerderij bij de kinderopvang actief: ze doen klusjes, maken
schoon en een cliënt is zelfs chauffeur van de BSO-bus.Kinderen,leidsters én ouders zijn enthousiast
over de gezamenlijke activiteiten.
Wel een beperking, maar niet meer ‘vreemd’
Natuurlijk waren er vraagtekens in het begin. Zo vroeg de ouderraad van de kinderopvang zich af
waarom die combinatie gemaakt moest worden, laat kinderen toch gewoon spelen. In de praktijk
bleken kinderen en cliënten het echter prima met elkaar te kunnen vinden. Twee gescheiden
werelden kwamen zo in contact met elkaar. Zowel voor kinderen als voor hun ouders werd dankzij
de pilot de omgang met mensen met een beperking minder ‘vreemd’. Margreet Boiten, manager
BSO Stichting Kinderopvang Haren: “Naast ouders en kinderen is het vooral heel belangrijk
dat het personeel achter de ideeën staat. Onze leidsters kregen opeens met een heel andere
doelgroep te maken.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
WO 17 DECEMBER
Loes: 8.00 Sterre
wegbrengen
Janny 17.30 Sterre
ophalen
Loes Kerstborrel
gemeentehuis

NOTITIES
Aandachtspunt 3: overdracht
Voor het realiseren van de
gewenste doorgaande lijn voor
kinderen gedurende de dag is er
enige vorm van overdracht van
leerkracht naar begeleider van
de TSO nodig. In de meeste
gevallen gebeurt dit mondeling
bij de deuropening, waarbij kort
aandachtspunten of bijzonderheden
worden uitgewisseld.
Maar het kan ook formeel met
protocollen of overdrachtsformulieren.
Welke vorm van
overdracht wenselijk is, hangt
af van het aantal kinderen dat
gebruikmaakt van de TSO en
de mate van differentiatie/keuzemogelijkheid
van activiteiten.
Het maakt voor de overdracht
een verschil of een gedeelte van
de kinderen gebruikmaakt van
de TSO of dat TSO een vast
onderdeel is van de schooldag
van ieder kind.
Dat was in het begin behoorlijk wennen. Belangrijk is om open met elkaar te blijven
communiceren, twijfels bespreekbaar te maken en niet te grote stappen tegelijk te zetten.”
Inmiddels is de samenwerking met de Mikkelhorst ingebed in de organisatie en vormt het een
vast onderdeel van het opvangprogramma van de stichting. Het personeel van zorgboerderij én
kinderopvang raakt vertrouwd met elkaar en er ontstaan steeds weer nieuwe ideeën om de
samenwerking uit te breiden.
Sprekende voorbeelden uitwisseling Mikkelhorst - Buitenschoolse opvang
• Christiaan, chauffeur van de Buiten BSO-bus: “Toen Christiaan in het begin op de bus reed,
zat hij tussen de ritjes door de krant te lezen en bemoeide hij zich niet met onze activiteiten.
Nu doet hij steeds meer mee. Zo schaakt hij met de kinderen en begeleidt hij een meisje iedere
week bij het maken van haar huiswerk. Voor zijn hulp krijgt hij een vrijwilligersvergoeding.”
• Een meisje dat aan het re-integreren is, zorgt op de kinderopvang voor het uitpakken en
distribueren van de boodschappen.
• ‘Pimp je egelhok’: kinderen van de BSO bouwen en verfraaien samen met cliënten van de
Zorgboerderij egelhokken.

DO 18
DECEMBER
06.00
Continuïteit
Tóch is de continuïteit van het project geen vanzelfsprekendheid gebleken. Het afgelopen jaar
heeft de samenwerking een paar keer flink onder druk gestaan. Een dieptepunt was het vertrek
van de bedrijfsleider van de Mikkelhorst, één van initiatiefnemers van de pilot. Adam de Bock,
directeur Stichting Kinderopvang Haren:“Als zo’n belangrijke drijvende kracht opeens wegvalt,
merk je dat meteen. We hebben gelukkig nu goed contact met de nieuwe directeur, maar het
vergt toch weer extra tijd en energie om continuïteit te realiseren. Je kunt wel zeggen dat de
samenwerking nu even helemaal door de kinderopvang wordt getrokken.”
07.00
08.00
09.00
10.00
Loes 8.00 Sterre
wegbrengen
Alles is nog niet bij het oude. Dit heeft ook te maken met de contractbeëindiging met een aantal
zorginstellingen bij de Mikkelhorst. Cliënten van de betreffende zorginstellingen moeten
hierdoor nu naar een andere dagbesteding in Sappemeer en het is onduidelijk of zij hun
vrijwilligerswerk bij de kinderopvang kunnen blijven uitvoeren. Margreet Boiten:“We hebben al
contact gezocht met Sappemeer om te kijken wat we kunnen regelen.Vooral voor de cliënten is
het heel naar, zij verliezen straks hun vertrouwde stekje. In dit soort situaties blijkt hoezeer je
soms bij samenwerkingsverbanden afhankelijk bent van derden. Heel frustrerend, want hier heb
je zelf nauwelijks invloed op.”
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
Muffins bakken voor
kerstontbijt
Ook maakt het verschil of kinderen
vanuit een groep uitwaaieren
over verschillende TSO-groepen.
Ieder dagarrangement is
genoodzaakt een overdrachtsvorm
te kiezen die passend is
voor de gekozen invulling.
Ondanks de tegenslagen is Stichting Kinderopvang Haren vastbesloten de samenwerking met
de zorgboerderij de komende jaren voort te zetten. Alle activiteiten zijn wat de kinderopvang
betreft structureel ingebed en financieel rendabel. Margreet Boiten:“We zien de Buiten BSO écht
als manier om ons als aanbieder van opvang te kunnen onderscheiden. Dit is ons visitekaartje.”
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
Janny: 17.30 Sterre
ophalen
19.00 Kerstontbijt klaarzetten
De Trommel
Janny 21.00 schilderles

VR 19
DECEMBER
De positieve ervaringen met de Mikkelhorst hebben de weg vrijgemaakt voor méér
samenwerkingsinitiatieven:
• De peuterspeelzaal heeft één keer per maand gym met ouderen van het verzorgingshuis.
• De kok van de BSO verzorgt samen met kinderen af en toe een high tea, de ene keer in het
verzorgingshuis, de andere keer bij de kinderopvang.
• Een middag oud-Hollandse spelletjes waar jong en oud aan meedeed.
• Gezamenlijke uitjes met het verzorgingshuis.
• Nieuw: project in samenwerking met de Stichting Welzijn Ouderen gericht op eenzame ouderen
in de wijk. Doelstelling is om één keer in de zoveel tijd een restaurant voor ouderen te organiseren
op de kinderopvang, waarbij kinderen helpen met koken en serveren en andersom. Voor dit
project is subsidie aangevraagd bij het Juliana fonds.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
Janny vrij
8.00 uur Kerstontbijt
De Trommel
13.00
14.00
15.00
Sfeeridee
kerst - kleur
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00

Voorschoolse
opvang
Welke uitgangspunten kunt u
hanteren voor het vormgeven
van de voorschoolse opvang?
Wij hebben er vier op een rij
gezet:
12
KlupUp
KlupUp - een parapluvoorziening in de Brede Bossche scholen
“In de stad van de Bossche bollen vinden dankzij beroepskrachten wondertjes plaats”, zegt
Arnold Reijnen, stedelijk coördinator Brede Bossche scholen. Hij doelt hiermee op het groeiend
aantal deelnemers aan naschoolse activiteiten.
09.00
14.00
18.00
ZA 20 DECEMBER
Boodschappen
kerstdiner, slijterij
bestelling ophalen
1. Voorschoolse opvang kan twee
vormen aannemen:
• De opvang vóórdat de
school begint, bijvoorbeeld
van 7.30 uur tot 8.30 uur.
• Opvang voor kinderen
van 0-4 jaar.
Maak duidelijk over welke
vorm u het heeft.
Brede Bossche scholen
Den Bosch is de trotse bezitter van vijf operationele Brede Bossche scholen in aansprekende
nieuwe gebouwen. Met nog een aantal Brede Bossche scholen in aanbouw, is het enigszins
opvallend dat er voor de ontwikkeling van dagarrangementen een beperkt project is ingericht.
Toch staat dit project wel als een huis en geeft veel aanknopingspunten tot verdere uitbreiding
over de stad. Met de komst van ‘Klup Up’ is een samenwerkingsverband op de Brede Bossche
Scholen ontstaan van aanbieders en consumenten, gericht op het bieden van naschoolse
activiteiten voor de leeftijdsgroep 4-13 jaar.
09.00
ZO 21
DECEMBER
2. Voorschoolse opvang
(7.30 - 8.30 uur) is een nieuwe
voorziening in ons land. Het
kost tijd om mensen daaraan
te laten wennen.
14.00
18.00

Wees niet ontevreden als er
het eerste jaar maar vijf
kinderen zijn. Als ouders in
enquêtes aangeven dat ze
belangstelling hebben voor
voorschoolse opvang, wil dat
niet zeggen dat ze de kinderen
gelijk ook aanmelden.
Ouders (en opa’s en oma’s)
moeten wennen aan het idee,
men kijkt de kat uit de boom.
3. U kunt de voorschoolse opvang
goed benutten voor een
ontbijt of beweegactiviteiten.
Vaak weten de docenten al of
kinderen wel of niet ontbijten.
Dat is niet altijd onwil van
ouders. Via de voorschoolse
opvang kan aandacht worden
gevraagd voor goed ontbijten,
gezond eten, tandenpoetsen
en bijvoorbeeld ochtendgymnastiek.
KlupUp
Op twee Brede Bossche Scholen zijn proeflocaties waar KlupUp is ingericht. Zij zijn 5 dagen per
week open van 07.00 tot 19.00 uur. KlupUp heeft één management en één administratie. Het is
een soort parapluvoorziening met één loket voor ouders geworden, waaronder instellingen
samenwerken. KlupUp wordt namelijk georganiseerd door Kanteel Kinderopvang, Servicepunt Sport
en Bewegen, De Muzerije en Divers Welzijnsonderneming in samenwerking met de basisschool.
Kanteel Kinderopvang zorgt ervoor dat er elke dag voorschoolse en tussenschoolse opvang is.
Zo mogelijk zijn medewerkers van Kanteel ook bij de NSO betrokken.
Het aanbod van KlupUp staat gratis open voor BSO-kinderen die ook willen deelnemen aan
activiteiten. De KlupUp-activiteiten vinden plaats in (bijvoorbeeld in de sportzaal of het handenarbeidlokaal)
en buiten de Brede Bossche scholen (bijvoorbeeld bij de sportvereniging of op
het speelplein). Men werkt aan een doorgaande lijn gedurende de dag. De gegevensoverdracht
tussen school en KlupUp kan informeel in de gemeenschappelijke personeelsruimte plaatsvinden,
maar ook formeel via overdrachtsprotocollen.“De schoolbesturen hebben hierover overeenkomsten
gesloten met de kinderopvang”, aldus Arnold Reijnen.
Leerervaringen
Volgens Reijnen heeft Den Bosch veel geleerd van KlupUp.“Voordat KlupUp er was, had iedere
partner een eigen aanbod. Nu is door samenwerking een integraal aanbod ontstaan. Bovendien
is door KlupUp het aantal deelnemende kinderen gegroeid.”
De beroepskrachten hebben een bijzondere prestatie geleverd, want het aantal deelnemende
kinderen ging per locatie van 40 à 50 naar 100. Er ontstond zelfs een wachtlijst. De naschoolse
opvang bereikt nu ook de moeilijk bereikbare kinderen.

MA 15 JUNI
Bestuurlijke beslissingen over uitbreiding en vervolg
Momenteel moet het bestuur een uitspraak doen over het vervolg per 1 januari 2009. Spannend,
want er zijn in wezen drie opties: stoppen, uitrollen over de zeven Brede Bossche scholen of
uitrollen over alle wijken. De verwachting van Reijnen is dat KlupUp uitgerold wordt over de
zeven Brede Bossche scholen.Deze scholen staan in de achterstandswijken.In de overige wijken kan
een meer commercieel aanbod tot stand komen. Er is nu al veel aanbod van allerlei organisaties.
In de visie van Arnold Reijnen gaan peuterspeelzalen, kinderopvang en scholen op den duur
samen. In Den Bosch zijn de peuterspeelzalen al ondergebracht bij het onderwijs. Kinderopvang
Kanteel is een personele unie aangegaan met het basisonderwijs.“Een fusie is eigenlijk niet ver
meer weg. Zo ontstaat één loket voor ouders, dat is gemakkelijk, handig en overzichtelijk.
Waarschijnlijk zijn er over twintig jaar geen categorale basisscholen meer.”
Hoe dan ook, er wordt met vertrouwen naar de toekomst gekeken.“De professionals zijn overtuigd
van de meerwaarde van KlupUp voor de kinderen en de Brede Bossche Scholen!”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
Vroeg eten!
Janny op tijd thuis!
14.00 Sterre peutergym
4. Zoals ook bij de naschoolse
opvang hebben jongere
kinderen andere behoeften
dan oudere kinderen.
Behandel niet alle kinderen
op eenzelfde manier, houd
rekening met hun behoeften.
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
Loes 19.30
raadscommissie
21.00

Checklist
aansprakelijkheid
✓Door de veelheid van partijen die
betrokken zijn bij de organisatie
van een dagarrangement, is het
soms onduidelijk wie nu op welk
moment verantwoordelijk is voor
de veiligheid van kinderen.
Deze Checklist kan een hulpmiddel
zijn bij het bepalen van wie in
een bepaalde situatie binnen het
dagarrangement aansprakelijk
is én bij het beoordelen of de
aansprakelijkheidsrisico’s door de
verschillende partners voldoende
zijn afgedekt:
• Wie is de aanbieder van de
activiteit?
• Met wie hebben de ouders een
contract over de activiteit?
• Zijn ouders voldoende over
de aard en organisatie van de
activiteit geïnformeerd en
hebben zij daarvoor expliciet
toestemming verleend?
13
Feest in Beesd
Feest in Beesd - Het jeugdplein in de gemeente Geldermalsen
Een cultuurfestival op een plein is Beesd,wat heeft dat met Dagarrangementen & Combinatiefuncties
te maken? Het plein is niet zomaar een plein: het is het Jeugdplein. Zelfs de TomTom weet het
Jeugdplein te vinden. Honderden kinderen en ouders zijn bezig met uiteenlopende activiteiten,
van schilderen tot ballet, van djembéles tot het opvoeren van een musical. De activiteiten zijn
verdeeld over bijvoorbeeld een muziekplein, een kunstplein en een dansplein. Het Jeugdplein is
een samenwerkingsinitiatief van diverse organisaties in Beesd die zich met jeugd bezighouden.
Het cultuurfestival is een feestelijke afsluiting van de activiteiten van het afgelopen schooljaar,
waarin men door samenwerking de voorzieningen voor kinderen in een dorp toegankelijk
maakt en houdt.
Spin in het web van het jeugdplein is Patricia Kraan, coördinator van de bredeschoolontwikkeling
in Geldermalsen:
Hoe belangrijk is een coördinator zoals jij?
“Volgens de betrokken partijen (scholen, bibliotheek, BSO, peuterspeelzaal, welzijnsorganisatie,
harmonie, sportvereniging etc.) onmisbaar. Iemand moet het centrale punt vormen, de lijnen bij
elkaar brengen én houden. Het is ook van belang dat de coördinator neutraal en onafhankelijk
is, zodat partijen weten dat er geen sprake is van belangenverstrengeling of ‘dubbele petten’.
Met name in de ontwikkelingsfase kost het bouwen van een solide samenwerkingsverband veel
tijd en energie. Elke club heeft zijn eigen positie en eigen doelstellingen. Het is de kunst om deze
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
DI 16 JUNI
Studiedag leidsters,
Trommel Gesloten
Janny thuis werken!

WO 17 JUNI
06.00
• Is schriftelijk vastgelegd
wie tijdens de activiteit
verantwoordelijk is?
Wie verzorgt het toezicht?
Volgens welke protocollen?
• Onder wiens verantwoordelijkheid
vallen de personen die
uitvoering geven aan een
activiteit?
• Onder welke voorwaarden
voeren deze personen hun
taak uit?
• Zijn deze personen voldoende
gekwalificeerd?
• Zijn de personen voldoende
verzekerd tegen aansprakelijkheid?
Denk hierbij óók aan
vrijwilligers, stagiairs en
freelancers. Kijk goed naar de
verzekerde bedragen!
doelstellingen naast elkaar te laten bestaan, maar daarbij ook een gemeenschappelijke
meerwaarde te vinden. Een waarbij het belang van het kind uiteindelijk voorrang krijgt boven de
belangen van de afzonderlijke organisaties. Daarnaast is er gewoon ook erg veel praktisch werk
te doen: onderhandelen met de djembédocent, beheren van het budget, uitvoeren van wensenonderzoeken
onder ouders en kinderen, tot aan kopen van limonade en koekjes voor de deelnemers
aan de kidswinglessen.”
Welke les zou je anderen mee willen geven wanneer het gaat over het bieden van kansen
aan kinderen en leefbaarheid in kleinere plaatsen?
“Ga uit van wat er al is (in de omgeving) en maak daar zo veel mogelijk gebruik van. Daarmee
versterk je niet alleen de toekomstperspectieven van lokale voorzieningen, maar creëer je ook
draagvlak binnen de bevolking. Door de lokale toneelclub te vragen mee te werken aan het
dramaclubje, gaat de tamtam in het dorp aan het werk en zullen meer kinderen zich aanmelden
om mee te doen dan als ‘iemand van buiten’ de lessen verzorgt. Daarnaast bied je de toneelclub
de kans om nieuwe leden (en vrijwilligers in de vorm van ouders) te werven en daardoor het
voortbestaan te waarborgen. Ook als er weinig lokale voorzieningen zijn kun je, door creatief te
werk te gaan, toch mogelijkheden scheppen. Bijvoorbeeld door een lokale kunstenaar zonder
cursusruimte binnen de school ruimte te bieden om naschoolse cursussen te verzorgen.
Dat geldt natuurlijk ook voor de judoleraar die na schooltijd zelfverdediging kan geven in het
speellokaal, de plaatselijke fietsenmaker die ‘bandenplakles’ geeft op het schoolplein etc.”
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
8.00 Sterre wegbrengen
17.30 Sterre ophalen
Hoe gaat het verder met de lessen uit het Jeugdplein?
“Gemeente Geldermalsen hecht aan het behoud en de versterking van de voorzieningstructuur
binnen de 11 dorpskernen die de gemeente telt. Juist in kleinere kernen, waar weinig fysieke
voorzieningen zijn maar waar wel een schoolgebouw staat, biedt het bredeschoolconcept
mogelijkheden. Jeugdplein Beesd is onderdeel van het pilotproject waarin de mogelijkheden en
kansen van brede scholen in de gemeente Geldermalsen worden onderzocht.
18.00
19.00
20.00
21.00
20.00 Vergadering
ouderraad De Trommel

DO 18 JUNI
06.00
Met behulp van de ervaringen uit het pilotproject wordt een handboek (op de website) geschreven
waarmee toekomstige brede scholen hun voordeel kunnen doen. Tegelijkertijd formuleert de
gemeente haar bredeschoolbeleid waarin helder wordt welke definitie Geldermalsen hanteert
voor zijn huidige en toekomstige brede scholen, welke voorwaarden en verwachtingen er zijn
voor samenwerkingspartners binnen brede scholen, en wat er van de gemeente verwacht mag
worden. Zoals het er nu uitziet, zal dus ook na december 2008 de ontwikkeling van brede scholen
voortgezet worden en zullen de nu ontwikkelde concepten verankerd worden in het beleid.”
07.00
08.00
09.00
10.00
8.00 Sterre wegbrengen
11.00
12.00
13.00
14.00
• Verzekeringen:
Ouders & kinderen:
- aansprakelijkheidsverzekering
particulieren
School/BSO/Buurthuis/
Sportorganisatie:
- collectieve ongevallenverzekering;
- collectieve bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering;
- rechtsbijstandverzekering.
Ton van Balken, basisschool Sint Antonius:
“Cultuur ontbreekt een beetje in het dorp. Sport is er al. Dankzij de brede school kunnen we een
link leggen met cultuur. Tegelijkertijd kunnen we de leefbaarheid in het dorp versterken. Zo zijn
we dit jaar gestart met een blazersklas. Alle kinderen van groep 7 krijgen een jaar lang de
beschikking over een muziekinstrument. Zo sla je twee vliegen in één klap: kinderen leren een
instrument bespelen, daarnaast breng je hen in aanraking met de plaatselijke harmonie.
De hoop is dat uiteindelijk een paar kinderen kiezen voor een lidmaatschap van de harmonie.
Hierdoor werk je mee aan de instandhouding van de harmonie, die voor de dorpscultuur heel
belangrijk is.“
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
17.30 Sterre ophalen
Janny 21.00 schilderles

VR 19 JUNI
06.00
07.00
Janny vrij
08.00
09.00
10.00
11.00
11.00 consultatiebureau
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00

Een lekker maal
met een goed
verhaal
Eten in het dagarrangement
Waarom zou je ontbijten,
lunchen of avondeten in het
dagarrangement?
1. Opvangfunctie.
2. Geeft de mogelijkheid
flexibeler om te gaan met
dagindeling.
3. Logistiek: kinderen hoeven
minder heen en weer te reizen
van en naar school/kinderopvang.
4. Biedt aanleiding voor
voorlichting over gezonde
voeding aan kinderen en
ouders.
5. Sociale functie: ontmoeting
& cultuur.
14
Zeebenen of een waterrat?
Zeebenen of een echte waterrat? - Zeilen op het IJ, één van de mogelijkheden in Amsterdam
Na het uitgaan van de basisschool springen acht kinderen in een busje dat voor hen klaar staat.
De bus brengt hen naar zeilschool Nautiek aan het IJ. Als de reddingsvesten zijn gecontroleerd,
de kinderen omgekleed en de boten opgetuigd zijn, begint het grote avontuur: bekend worden
met de zeilsport. Vandaag wordt er gezeild!
Zeilen op het IJ is een voorbeeld van een naschoolse activiteit die door Welzijn IJsterk aangeboden
wordt.Welzijn IJsterk organiseert voor tien scholen in de binnenstad van Amsterdam gevarieerde
naschoolse activiteiten: kanoën, schilderen, toneel, hockey, koken, muziek, kleuterballet etc.
Voor de cursussen, die een looptijd van ongeveer veertien bijeenkomsten hebben, wordt een
bedrag gevraagd tussen de 50 en 100 euro, met een enkele uitschieter naar 200 euro (er is een
reductieregeling).
Het D&C-project bood Welzijn IJsterk veel ontwikkelruimte en maakte het mogelijk om een
verbeteringsslag in de organisatie te maken.
Het zeilen is een voorbeeld van een populaire naschoolse activiteit. Zeilbegeleider Rob
van Zanten geeft aan dat hij graag nog meer kinderen bekend wil maken met de zeilsport.
“Het aantal zitplaatsen in het busje is nu bepalend voor de omvang van de groep kinderen.”
09.00
14.00
18.00
09.00
14.00
ZA 20 JUNI
ZO 21 JUNI
Opa en Oma passen op,
15.00
18.00

Amsterdamse dagarrangementen op grote schaal aangepakt
185 Amsterdamse scholen hebben deelgenomen aan het D&C-project. Op grote schaal is ingezet
op het creëren van wijkgerichte dagarrangementen als duurzame en structurele voorzieningen.
Een beweging van onderop: D&C wordt gezien als een verantwoordelijkheid van onderwijs en
kinderopvang. Bovendien is niet de centrale stad, maar zijn de stadsdelen verantwoordelijk voor
het primair onderwijs. Daarnaast heeft de gemeente ook een eigen agenda met ambities.
De bedoeling is dat het gemeentelijk beleid en de dagarrangementen in de komende jaren
samenkomen.
Structuur
Voor de afstemming en het overleg zijn vijf regio’s gecreëerd (plus een zesde voor het speciaal
onderwijs), op basis van de Weer Samen Naar School-samenwerkingsverbanden. Deze regio’s
komen min of meer overeen met stadsdelen. In de regio’s zijn er doorsnijdende themagroepen,
namelijk:Wijkgerichte Dagarrangementen (planning en organisatie),Combinatiefuncties & Scholing
en Huisvesting & Randvoorwaarden (bijvoorbeeld aansprakelijkheid). In het overleg zitten
schoolbesturen, kinderopvang en andere partijen.Er worden verkenningen gedaan naar bioritmen/
daginrichting, wijkgerichte coördinatie en schakels tussen instellingen.
Administratief zijn de nieuwe combinatiefuncties (rijksmiddelen) weer ondergebracht bij de
centrale stad/het stedelijk niveau. Op termijn wil men de diverse functies onderbrengen in een
‘sociale firma’. Die firma kan dan de mensen in de wijken en op scholen inzetten.
Strategie van de verleiding
Voor de implementatie van de dagarrangementen is gekozen voor de strategie van verleiding.
Verleiding wordt gezocht in het uitbrengen van een brochure en een bustocht langs nieuwe
locaties. Het netwerken komt zo prima op gang!
Fatima Anubi en haar twee
kinderen Zakaria (12 jaar) en
Amina (8 jaar).
Het gezin woont in een stadswijk
in Noord-Brabant. Fatima werkt
3 dagen in de week als
verzorgende in het ziekenhuis.
Daarnaast volgt zij 1 dag in de
week de opleiding Hbo-V aan
de Hogeschool Rotterdam.
Verder helpt zij haar buurvrouw
Gerrie af en toe omdat bij haar
jongste kind onlangs diabetes is
geconstateerd. Het werk van
Fatima wordt gekenmerkt door
de vele wisseldiensten. Fatima is
zelf opgegroeid in Sudan en
inmiddels 11 jaar in Nederland.
Zij hecht veel waarde aan het
onderwijs van haar kinderen en
om wegwijs te raken in het
Nederlands onderwijssysteem
is zij voor 1 ochtend in de week
hulpmoeder op basisschool de
Eendracht. De wijk waar het gezin
Anubi woont, wordt gerenoveerd.

Tips om de maaltijden iets
extra’s mee te geven:
• Samenwerking met ROC’s:
leerling-koks bereiden en
serveren maaltijden/men maakt
gebruik van het restaurant
van ROC’s.
• Samenwerking met verzorgingshuizen:
jong en oud ontmoet
elkaar door samen te eten.
• Samenwerking met GGD:
voorlichting over gezonde
voeding tijdens de maaltijden.
• Combineer een sportdag met
een gezamenlijke maaltijd:
een mooie gelegenheid om
het over gezondheid te hebben!
• Eten in het buurthuis met
buurtbewoners.
• Gezamenlijke kantine in een
MFA vergroot informele
ontmoetingsmomenten tussen
samenwerkingspartners.
• ‘Tijd voor eten’: een succesvol
Amsterdams project waar
aandacht voor het ‘eetritueel’
tijdens de TSO vooropstaat.
Hoewel Zakaria het liefst de hele
dag buiten op straat voetbalt, is
hier door de bouwwerkzaamheden
weinig plek meer voor. Dankzij
het dagarrangement gaat Fatima
nu met een veel geruster hart
naar haar werk als ze een vroege
dienst heeft, want vroeger kwam
het nogal eens voor dat de
kinderen te laat op school
kwamen als zij eerder van huis
moest. Verder is Zakaria heel
enthousiast over de nieuwe
naschoolse opvang. Vorig jaar
wilde hij niet meer naar de
opvang, omdat dat te kinderachtig
was. Maar Fatima vond
het maar niks dat haar zoon hele
middagen op straat rondhing.
Nu de naschoolse opvang wordt
georganiseerd door twee
combinatiefunctionarissen van
respectievelijk de voetbalclub en
de tennisclub, gaat Zakaria weer
met plezier.

M A A N D A G
15 SEPTEMBER
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
8.15 A en Z naar
school brengen
(voetbalspullen mee)
Amina uitnodigingen
voor feestje mee
9.00 beginnen in
het ziekenhuis
18.30 Z en A
ophalen bij
naschoolse opvang
18.00
19.00
20.00
21.00
‘s avonds helpen en
oppassen bij Gerrie

De kip of het ei,
ofwel: visie
versus praktijk
Gewoon praktisch beginnen
met een dagarrangement of
combinatiefunctie, of eerst een
stevige visie ontwikkelen?
Deze ‘kip-of-ei’vraag hebben
veel deelnemers aan het
programma zichzelf gesteld.
Dit zijn hun ervaringen:
Gewoon beginnen
Voor:
• Je maakt je alleen druk over
de problemen die zich
werkelijk voordoen.
• Snelle resultaten kunnen
draagvlak creëren.
• Er gaat weinig tijd verloren
met ‘wachten’.
• Het enthousiasme van het
begin kun je vasthouden.
15
Dóór kinderen, vóór kinderen
Dóór kinderen, vóór kinderen in vreedzame wijk Utrecht
Caroline Verhoeff is directeur van 5 basisscholen in Utrecht Overvecht, samen Obs Overvecht.
Ondanks de ligging van de school in een Vogelaarwijk, stelt zij wat leerprestaties én schoolklimaat
betreft hoge eisen.“Het is een feit dat kinderen die opgroeien in deze wijk minder kansen
krijgen, daarom moeten wij als school ervoor zorgen dat we een zo hoog mogelijk onderwijsniveau
behalen. Daarnaast willen we als school onze leerlingen weerbaar maken voor de omgeving
waarin zij opgroeien. Hoge Cito-scores én sociaal en communicatief vaardige leerlingen, daar
gaan wij voor!” Aan deze laatste doelstelling werkt Obs Overvecht door het integreren van de
Vreedzame School-aanpak binnen de school. Tegenwoordig verlegt men hierbij, met behulp van
D&C-subsidie de ambities tot buiten de school en wordt toegewerkt naar een wijkgerichte
aanpak vanuit de school: de Vreedzame wijk.
Hoe zit de Vreedzame school-aanpak in elkaar?
De Vreedzame school is geen project of methode, maar een pedagogische visie. Deze visie
maakt een vast onderdeel uit van de schoolpraktijk. Zowel leerkrachten als leerlingen worden erin
geschoold. Themagewijs leren leerlingen omgaan met verantwoordelijkheden, conflicthantering
en andere sociale en emotionele vaardigheden. Caroline Verhoeff:“Alleen door als school helemaal
doordrongen te zijn van de Vreedzame school-werkwijze en dus ook binnen de eigen organisatie
en in de coaching van leerkrachten hier periodiek aandacht aan te blijven besteden, zorg je
ervoor dat de visie bij iedereen in z’n vezels gaat zitten.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
D I N S D A G
16 SEPTEMBER
8.15 A en Z naar
school brengen(tennisspullen
mee)
9.00 beginnen in het
ziekenhuis
18.30 Z en A ophalen
bij naschoolse opvang
19.30 voorlichtingsavond
voortgezet
onderwijs Zakaria
(Kinderen naar Gerrie)

W O E N S D A G
17 SEPTEMBER
Tegen:
• Niet iedereen werkt graag als
pionier.
• Continuïteit is minder zeker.
• Je loopt het risico om de
ideeën van medewerkers over
te slaan.
• Weten wat de volgende stap is,
is lastig.
Mediation: kinderen lossen conflicten onderling op
Onderdeel van de Vreedzame school-aanpak is mediation, een concept om kinderen zelf een
belangrijke bemiddelende rol bij ruzies te geven. Iedere school heeft 12 mediators. Kinderen uit
groep 7 en 8 solliciteren zelf naar deze functie. Na de sollicitatieprocedure krijgen zij een opleiding
van 3 dagdelen die wordt afgesloten met een diploma; vervolgens komen ze in dienst als mediator.
Bij conflicten stappen de mediators op de ruziemakers af, gaan met hen in gesprek en helpen
bij het gezamenlijk oplossen van het conflict. Vaste regel is: we gaan niet naar huis vóórdat een
conflict is uitgepraat. Caroline Verhoeff:“Sinds de inzet van mediators hebben we onderwijstijd
gewonnen. Voorheen waren leerkrachten na de pauze minstens 10 minuten bezig met het
bespreken van allerlei strubbelingen. Nu worden meer ruzies door kinderen onderling opgelost.”
Van Vreedzame school naar Vreedzame wijk
Een paar jaar geleden merkte men dat, hoewel het sociale klimaat op school beter werd,
de situatie in de wijk meer en meer verslechterde. Na de moord op Theo van Gogh kwamen de
directeur en de leerkrachten met elkaar tot de conclusie dat je je als school niet meer kunt
afsluiten van de omgeving waarin je je bevindt, maar dat je zult moeten investeren in de wijk
waar je leerlingen opgroeien. Het idee ontstond om de werkwijze van de Vreedzame school uit
te breiden naar de wijk. De omvorming van basisscholen naar Forumscholen, waarin Obs
Overvecht een voortrekkersrol vervulde, en het feit dat Overvecht benoemd werd tot één van de
40 Vogelaarwijken, werkten als een vliegwiel voor de plannen van een gezamenlijke wijkaanpak.
Het idee voor de Vreedzame wijk werd onderdeel van het wijkactieplan dat toegeschreven werd
naar de doelgroep 12-min.
Op dit moment heerst er onder basisscholen en andere partners in Overvecht, zoals de welzijnsinstelling,
kinderboerderij en sportverenigingen, eensgezindheid over de meerwaarde die
de Vreedzame wijk kan hebben voor de leefbaarheid en de kansen voor kinderen in de wijk.
Zo heeft de welzijnsinstelling ervoor gekozen de principes van de Vreedzame wijk in te bedden
in de gehele organisatie. Een groep jeugdopbouwwerkers wordt getraind in de aanpak.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
8.30-12.00 Helpen
op school
‘s middags boodschappen
en
traktaties maken

Visie ontwikkelen
Voor:
• Alle neuzen staan dezelfde
kant op.
• Je hebt een verhaal voor
politiek en financiers.
• Met een duidelijk doel
voor ogen krijg je mensen
enthousiast.
• Een gezamenlijke visie maakt
samenwerken in de praktijk
gemakkelijker.
Een verklaring voor het feit dat de Vreedzame wijk draagvlak geniet bij de partners is volgens
Caroline Verhoeff te danken aan zichtbare successen in de praktijk.“Mensen zien dat het werkt.
Bij bijeenkomsten voor bestuurders laat ik leerlingen die mediator zijn vaak zelf vertellen over
hun werk. Laatst vertelde een leerling dat hij op straat twee ruziënde mannen had aangesproken
op hun gedrag:“Volgens mij moeten jullie even afkoelen, het lijkt me goed als jullie even afstand
nemen van elkaar”, had hij gezegd. De mannen reageerden verbouwereerd, maar luisterden.
Als het lukt om door zulke kleine interventies het klimaat van school over te planten naar de
straat, dan is er een wereld gewonnen!”
Tegen:
• Een visie ontwikkelen kost
tijd en wordt door sommigen
ervaren als ‘gedoe’.
• Soms is het lastiger overeenstemming
over een visie te
krijgen dan over concrete
activiteiten.
• Een visie is maar papier.
• De meerwaarde van een visie
is voor mensen op uitvoerend
niveau niet direct zichtbaar.

En dan?
Met alle voors en tegens op een
rij, kunt u de blik werpen op de
situatie op uw eigen school, of in
uw eigen gemeente. Hebben we
al een visie op papier, of hebben
we echt een (nieuwe) visie nodig?
Met welke mensen heb ik te
maken, en waardoor raken zij
gemotiveerd? Als je bijvoorbeeld
alleen een aantal buitenschoolse
activiteiten beter wilt laten
aansluiten op de schooldag,
heb je vooraf minder nodig dan
wanneer je met vijf partijen een
nieuw gebouw laat neerzetten.
Starten met visievorming of
direct in de praktijk is gelukkig
geen zwart-witkeuze: er zijn veel
grijstinten mogelijk. Kies een
mooie kleur grijs die past bij uw
lokale situatie, dan zult u niet
snel verzanden in een ‘kip-of-ei’
discussie.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
D O N D E R D A G
18 SEPTEMBER
Vroege dienst! Z en A
naar voorschoolse
opvang
15.30 Z en A
ophalen van school
Vrij
Huiswerk maken

Eerste hulp bij
aansprakelijkheid
De volgende situatie doet
zich voor:
Een aantal kinderen van de BSO
doet mee aan een naschoolse
activiteit georganiseerd door
de muziekvereniging.
Aan de activiteit doen ook een
paar kinderen uit de buurt mee
die niet op de BSO zitten. Wie is
er aansprakelijk wanneer op weg
naar de activiteit iets gebeurt?
Wie is er aansprakelijk wanneer er
tijdens de activiteit iets gebeurt?
Deze vragen moeten in ieder
geval worden beantwoord om
te kunnen vaststellen wie
aansprakelijk is:
• Met wélke organisatie hebben
ouders een contract? Deze
organisatie is opdrachtgever.
• Is de deelnemer aan de
buitenschoolse activiteit een
BSO-kind of niet?
16
Iedereen gaat Akkoord!
Iedereen gaat Akkoord! - Een kijkje in de uitvoering van D&C in de regio Venlo
In Limburg daalt het aantal leerlingen, terwijl het aandeel openbaar onderwijs groter wordt.
Dat betekent: gevaren en kansen voor Stichting Akkoord! po (primair onderwijs). Stichting
Akkoord! po is een openbaar schoolbestuur met negen scholen in vijf gemeenten in de regio
Venlo. Akkoord! po streeft naar krachtig, openbaar primair onderwijs in verschillende scholen,
met een hoge gemeenschappelijke kwaliteit en een brede maatschappelijke functie. Aan het
uitbouwen van de brede maatschappelijke functie werkt men bijvoorbeeld door het realiseren
van flexibele wijkvoorzieningen in alle kernen. De D&C-subsidie van het ministerie maakte het
mogelijk om ook aan een andere ambitie te werken. Adri van Os, coördinator Dagarrangementen
& Combinatiefuncties, verwoordt deze ambitie als volgt: “Het realiseren van een totaal dagarrangement
voor alle kinderen.Dus ook voor de kinderen van wie niet allebei de ouders werken.”
Visie vertalen naar de praktijk
Een visie is belangrijk; als het helder is waar je naartoe wilt als stichting, zijn de vervolgstappen
veel gemakkelijker te maken.Visievorming en ambitie is één, maar de daadwerkelijke uitvoering
is een tweede. Adri van Os:“Alles draait om de doorgaande lijn binnen een dag uit het leven van
een kind.Hiervoor is het nodig dat zaken integraal worden bekeken en verbindingen worden gelegd
van voorschools tot naschools. Daarbij moet steeds de vraag meespelen hoe de ontwikkelingskansen
van kinderen vergroot kunnen worden. Hiertoe moet het onderwijs autonomie inleveren
en tevens de regie nemen”. Hiervoor bleek een aantal veranderingen in de organisatie van
Akkoord! po nodig.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
V R I J D A G
19 SEPTEMBER
8.15 A en Z naar
school brengen (voetbalspullen
mee)
8.45 trein naar
Rotterdam!
18.30 Z en A
ophalen bij
naschoolse opvang

Z A T E R D A G
20 SEPTEMBER
Algemeen geldt dat de opdrachtgever
aansprakelijk is voor dat wat
er tijdens de activiteit gebeurt.
Hoe zit het in dit geval met
BSO-kinderen en naschoolse
activiteiten?
In de overeenkomst die ouders
sluiten met de kinderopvangorganisatie
staan precieze tijden
vermeld (bijvoorbeeld:
van 15:00 - 18:00 uur). Op basis
van deze tijden krijgen ouders
een vergoeding van het rijk.
Door het vastliggen van deze
tijden in een contract blijven
BSO-kinderen die deelnemen aan
een naschoolse activiteit vallen
onder de verantwoordelijkheid
van de BSO-organisatie.
Met andere woorden: de BSO
blijft opdrachtgever.
Belangrijk is dat de kinderopvangorganisatie
nagaat óf zij de
verantwoordelijkheid voor de
naschoolse activiteiten kan dragen.
Een eigen stichting voor D&C
Een onderwijsorganisatie mag geen andere commerciële activiteiten ontplooien. Opvang valt
onder de Wet kinderopvang, onderwijs onder de Wet Primair Onderwijs en peuterspeelzaalwerk
onder het welzijnswerk van de gemeente. Er werd gekozen voor het oprichten van een eigen
stichting voor D&C, die een organisatorisch onderdeel is geworden van schoolbestuur Akkoord!
po: Akkoord! Dagarrangementen. De nieuwe stichting kan contracten afsluiten met andere
organisaties. Ze kan zelfstandig activiteiten organiseren en combinatiefunctionarissen in dienst
nemen. Adri van Os:“Met het oprichten van deze stichting is de integrale aanpak meer in zicht.”
Cultuureducatie en Sport & Spel
In het D&C-project is met succes gestart met kunst-, cultuur- en sportactiviteiten. Stichting Akkoord!
po had enkele jaren geleden al een coördinator Kunst & Cultuur aangesteld in het kader van de
stimuleringsmaatregel kunst & cultuureducatie. Ook was er al samenwerking gezocht met externe
partijen. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking met Wel.kom, die actief is op het terrein
van welzijn, kinderdagopvang, peuterspeelzaalwerk, activering en natuur- en milieueducatie.
Niet lang hierna volgde de aandacht voor sport- en spelactiviteiten, omdat sport en bewegen
een belangrijk thema was voor de gemeente. Bovendien waren er middelen beschikbaar in het
kader van Buurt-Onderwijs-Sport en SMS ‘sport matcht school’.“De sportcoördinator is meteen
een combinatiefunctionaris geworden, in dienst van de gemeente, gedetacheerd bij ons”,
aldus Adri van Os. Deze coördinator is verantwoordelijk voor het geven van gymlessen en de
opzet van naschoolse sportactiviteiten en is consulent om bewegingsonderwijs een stimulans
te geven. Veel jonge leerkrachten bij Stichting Akkoord! po hebben geen bevoegdheid voor het
geven van bewegingsonderwijs en volgen nu in een uniek samenwerkingstraject met Fontys de
Leergang LO. Daarnaast zijn er combinatiefunctionarissen die tegelijkertijd werkzaam zijn in
VSO,TSO, als onderwijsassistent of voor een klein deel als administratieve kracht. Op dit moment
zijn op vijf van de negen scholen combifunctionarissen actief. Een mooi resultaat!
09.00
14.00
18.00
09.00
14.00
18.00
Boodschappen doen
14.00
Verjaardagsfeestje
Amina!!!
Aan denken: Ballet
afzeggen
Z O N D A G
21 SEPTEMBER
Studeren

Op weg naar een ontwikkelingsgericht kindcentrum
Het liefst werkt Akkoord! po toe naar een ontwikkelingsgericht kindcentrum, met een integraal
model en een centraal integraal management. De school wordt in dit verband gezien als
regievoerder, vanuit een maatschappelijke rol om partijen te binden, contacten te leggen en zo
veel mogelijk relevante thema’s in samenhang te bekijken. Het gaat om thema’s als passend
onderwijs, kennismanagement en opvoeding. De vier o’s van onderwijs, opvoeding, opvang en
ontspanning moeten een samenhangend geheel vormen in het ontwikkelingsgericht kindcentrum.
Ook al heeft Stichting Akkoord! po al enorm veel bereikt, ze blijft op zoek naar verbeteringen.
“We willen ervoor zorgen dat kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen.”
Tips
• Maak helder wat de ambities zijn en waarom.
• Denk in kansen, niet in bedreigingen.
• Werk meteen samen bij bijvoorbeeld materiaalinkoop en bouwplannen.
• Zoek samenwerking en verbinding op.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
M A A N D A G
15 DECEMBER
8.15 A en Z naar
school brengen(voetbalspullen
mee)
9.00 beginnen in het
ziekenhuis
18.30 Z en A ophalen
bij naschoolse opvang
20.15 rapportbespreking
Amina
20.35 rapportbespreking
Zakaria
(Gerrie helpt kinderen
naar bed)

Tips om als kinderopvangorganisatie
aansprakelijkheid
goed te regelen:
• Maak als kinderopvangorganisatie
afspraken met
aanbieders van naschoolse
activiteiten over de voorwaarden
waaronder activiteiten
worden uitgevoerd.
• Zorg dat alle afspraken
schriftelijk zijn vastgelegd.
• Communiceer helder naar
ouders over naschoolse
activiteiten en vraag ouders
expliciet om schriftelijke
toestemming voor deelname
van hun kind aan naschoolse
activiteiten.
• Is er sprake van een vast
programma van naschoolse
activiteiten? Een kinderopvangorganisatie
kan ervoor kiezen
dit programma toe te voegen
aan het informatieboekje
als bijlage bij de opvangovereenkomst.

• Kinderopvangorganisaties
dienen de afweging te maken:
geef je ouders de keuzevrijheid
om hun kinderen wel/niet
aan een activiteit te laten
deelnemen? Laat altijd een
formulier ondertekenen
waarmee ouders instemmen
met deelname van hun kind
aan naschoolse activiteiten.
• Voeg deze afspraken toe aan
de intake/kennismakingsformulieren
en check ze
eenmaal per jaar bij alle
ouders, zodat de afspraken
actueel zijn.
• Als u met ‘zelfstandigheidscontracten’
werkt met kinderen
en ouders, besteed dan in deze
gesprekken/afspraken ook
aandacht aan verantwoordelijkheden/aansprakelijkheid.
17
De verlengde schooldag
De verlengde schooldag in de praktijk - Dagarrangement op de Stephanusschool Rotterdam
Drie dagen in de week alle kinderen twee extra uurtjes op school, dat doen ze op de
Stephanussschool in Rotterdam Schiebroek. En dat doen ze niet zomaar.
Sonja van Gog, directeur Stephanusschool: “We kwamen er steeds meer achter hoe groot de
problemen waren in de wijk: armoede, criminaliteit, intimidatie.Toen in 2006 de gemeente extra
geld beschikbaar stelde voor het realiseren van dagarrangementen hebben we deze kans met
beide handen aangegrepen. Ons ideaal was om een school te creëren waar kinderen van 7 uur
’s ochtends tot 7 uur ’s avonds terecht kunnen en zich veilig voelen.”
Het dagarrangement op de Stephanusschool houdt in dat de schoolweek verlengd is met
6 extra uren. Drie dagen per week zijn kinderen hierdoor 2 uur langer op school. Op deze dagen
gaan zij niet naar huis voor de lunch, maar blijven zij allemaal op de TSO. De 6 extra uren worden
gevuld met sport, spel en culturele activiteiten. Op deze manier komen alle kinderen in aanraking
met activiteiten die niet voor alle gezinnen vanzelfsprekend zijn. Bij de Stephanusschool zijn de
activiteiten niet iets wat men erbij doet; het is een integraal onderdeel van de school.Meedoen aan
‘het dagarrangement’ is daarom ook niet vrijblijvend. Zit je op een ‘dagarrangementenschool’,
dan doe je ook mee aan het dagarrangement.
Inspiratie en doel in beeld houden
Het gaat niet altijd vanzelf, maar door de kinderen centraal te stellen, komt men toch verder.
Sonja van Gog: “Soms raken leerkrachten hierdoor in een dip, het kost hun veel energie.
Laatst hebben we daarom iemand de opdracht gegeven foto’s te maken van de kinderen tijdens
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
D I N S D A G
16 DECEMBER
8.15 A en Z naar
school brengen
9.00 beginnen in het
ziekenhuis
18.30 Z en A ophalen
bij naschoolse opvang
Studeren!!!

NB!
Over kwaliteitseisen voor
naschoolse activiteiten en de
deelname van BSO-kinderen
hieraan, bestaat weinig
jurisprudentie. Op basis van
wettelijke regels kun je iets
zeggen over wíe in welke situatie
aansprakelijk is. Hierover kunnen
echter geen 100% waterdichte
uitspraken worden gedaan.
De uitkomst blijft sterk afhankelijk
van de situatie.
activiteiten in en buiten de klas waaruit duidelijk de betrokkenheid van de kinderen te zien is.
Deze foto’s hebben we in een presentatie gezet en tijdens een teamdag getoond. Soms moet je
even pas op de plaats maken en stilstaan bij wat je met z’n allen bereikt hebt, dat geeft nieuwe
energie om een volgende stap te zetten.” De gemeente heeft als doelstelling om in 2010
op 45 scholen dagarrangementen aan te bieden. Op dit moment werken 14 scholen met
dagrarrangementen, na de zomervakantie komen hier nog 7 bij.
Xandra de Vroom, programmaleider brede school, wijk- en dagarrangementen Rotterdam:
“Wat ik mooi vind om te zien als ik kijk naar de verschillende dagarrangementen die het afgelopen
jaar in Rotterdam zijn opgezet, is dat iedere school hier een geheel eigen invulling aan geeft
en het dagarrangement zo een manier wordt voor scholen om hun eigen identiteit extra te
ontwikkelen, zich extra te profileren. De ene school besteedt extra aandacht aan cultuur,
de andere aan sport, of taal, of sociale vaardigheden. Iedereen vult het op z’n eigen manier in.
Natuurlijk zijn er stedelijke kaders gesteld. Er moet worden aangesloten bij speerpunten van de
wijk, maar inhoudelijk leggen we als gemeente niets op.”
Investeren en vasthouden
Investeren in vakleerkrachten vindt zowel de school als de gemeente van belang. Sonja van Gog:
“Heel belangrijk voor het slagen van een dagarrangement is dat je beschikt over sterke vakleerkrachten.
Afgelopen jaren hebben we gemerkt dat het hier nog wel eens aan schort.Vakkrachten
kunnen nu een cursus vakkrachten wijk- en dagarrangementen volgen. De gemeente Rotterdam
heeft dat laten ontwikkelen. Ronden zij de module met goed gevolg af, dan ontvangen zij
een certificaat van de Hogeschool Utrecht. De dagarrangementen genieten collegebreed in
Rotterdam een breed draagvlak. Tot 2010 gaan alle activiteiten in ieder geval door.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
W O E N S D A G
17 DECEMBER
8.30-12.00 Helpen
op school
Zakaria gaat bij Sem
spelen
Amina gaat bij Jip
spelen
Studeren!!!
17.30 Z en A ophalen

D O N D E R D A G
18 DECEMBER
Hoe zit het met niet-BSOkinderen
en naschoolse
activiteiten?
• Als kinderen zelfstandig van
huis naar de activiteit gaan,
zijn ouders verantwoordelijk
als er onderweg iets gebeurt.
• Vertrekken kinderen vanaf
school zelfstandig naar de
naschoolse activiteit, zorg
dan bij oudere kinderen
(bovenbouw) dat ouders
hiervan op de hoogte zijn
(zij kunnen dan de afweging
maken of ze hun kinderen
hiernaartoe brengen of dat
kinderen op eigen gelegenheid
mogen gaan).
• Zorg bij jongere kinderen
(onderbouw) altijd voor
voldoende begeleiding naar
de activiteit toe. Maak hierover
als partners afspraken.
De kinderen van de Stephanusschool aan het woord
“Het bijzondere aan deze school is dat we niet om 12 uur naar huis gaan, maar allemaal dingen
gaan doen.”
“De overblijf is nu veel leuker dan vroeger, want iedereen is erbij.”
“Soms vind ik het wel leuker om naar huis te gaan, ik wil ook wel eens niksen.”
“Het is heel leuk dat je allemaal dingen leert. Nu leren we dansen, en dat kan ik dan ook weer
aan andere kinderen laten zien.”
Emmanuel Adebisi SKVR, vakdocent dans, drama en muziek op de Stephanusschool
“Tijdens de toneellessen zijn kinderen soms heel anders dan bij hun juf in de klas. Het is mooi om
te zien hoe een kind straalt op het podium terwijl het in de klas heel moeilijk handelbaar is.
Als toneeldocent maak ik echt onderdeel uit van de school. Ik ben hier 3 dagen per week, eet met
de leraren in de lerarenkamer en geef mijn lessen onder schooltijd. Daardoor zijn de lijnen kort,
de communicatie met docenten gaat gemakkelijk.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
Vrij:
8.15 A en Z naar
school brengen
11.00 helpen
Kerstlunch op school
Studeren!!!!
19.00
20.00
21.00

06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
V R I J D A G
19 DECEMBER
Z en A naar
Voorschoolse opvang
7.45 trein naar
Rotterdam!
9.00 Examen!!!!
Kerstvakantie begint,
Z en A 12.30 vrij!,
gaan naar naschoolse
opvang (tennisspullen
mee)
18.30 Z en A ophalen
bij naschoolse opvang

Ambitieniveaus
voor dagarrangementen
De intensiteit van samenwerking
tussen partners binnen een
dagarrangement verschilt.
Op welk ambitieniveau hebt
u de dagarrangementen vormgegeven?
En welke afspraken
gelden daarbij? Dit schema
geeft een overzicht van de
verschillende ambitieniveaus.
-1 ...
Er is een school, maar nog geen
opvang
0 Back to back
Er is een peuterspeelzaal en een
school, er is opvang (VSO, TSO,
NSO).
• De instellingen werken niet
samen; er is geen afstemming.
18
Ontmoeting staat centraal
Ontmoeting staat centraal - De zon schijnt in Heerhugowaard!
In Heerhugowaard zijn drie brede scholen met dagarrangementen. Op één van die scholen,
basisschool Stad van de Zon, wordt een dagarrangement aangeboden van 7.00 tot 18.30 uur.
Bijna een half etmaal van opvang en onderwijs. Alle partners van de brede school zijn gehuisvest
in mooie, nieuwe gebouwen die op loopafstand van elkaar liggen.
Openbare basisschool Atalanta zit samen met kinderopvang Cocon in één gebouw. Ook hier
start de opvang om 7.00 uur. Omdat er op dit moment in Heerhugowaard nog niet zoveel vraag
is naar voorschoolse opvang wordt deze slechts op één locatie aangeboden. Op loopafstand zijn
rooms-katholieke basisschool Reflector, Kinderopvang Komeet en Voorzieningencentrum
Mediaan naast elkaar gevestigd. In het voorzieningencentrum treft men naast seniorenwoningen
met lichte zorgfunctie onder andere ook welzijnswerk, GGZ, een tienercentrum, dagopvang voor
gehandicapten en een restaurant dat door gehandicapten wordt gerund aan. Zo is de brede
school met recht een ‘stad’ te noemen bestaande uit verschillende moderne gebouwen.
Ontmoeting als kern
Brede school Stad van de Zon is nu ongeveer anderhalf jaar bezig. De kern van de brede school
is hier ontmoeting. De verschillende vormen van ontmoeting die door de brede school mogelijk
zijn geworden, vindt men de grootste winst. De fysieke nabijheid maakt de lijnen zo veel korter.
Het feit dat de Mediaan bij de brede school hoort en op een steenworp afstand van de basisscholen
ligt, levert vele mogelijkheden van ontmoeting op. Medewerkers van het tienerwerk
komen op de basisschool in groep 8 om iets te vertellen over het aanbod en de mogelijkheden.
09.00
14.00
18.00
09.00
14.00
18.00
Z A T E R D A G
20 DECEMBER
15.00 ballet laatste
les voor kerstvakantie:
kijkles, Gerrie
meevragen?
Z O N D A G
21 DECEMBER
Vroege dienst (extra)
(Z en A naar Gerrie)

M A A N D A G
15 JUNI
1 Face to face
Er is een peuterspeelzaal en een
school, er is opvang.
• De openings- en sluitingstijden
sluiten op elkaar aan;
er zijn geen gaten in het
dagarrangement.
• Festiviteiten/feestdagen zijn
op elkaar afgestemd.
• Beheer is goed geregeld.
• Vrije dagen zijn afgestemd.
• Kinderen worden van de ene
naar de andere voorziening
begeleid.
2 Hand in Hand
Er is een peuterspeelzaal en een
school, er is opvang.
• De openings- en sluitingstijden
sluiten op elkaar aan; er zijn geen
gaten in het dagarrangement.
Men hoopt zo iets te kunnen doen aan preventie. De vervolgstap om kinderen ook een keer mee te
nemen naar het tienercentrum is makkelijk gezet. Bezoekers van de dagopvang voor verstandelijk
gehandicapten doen klusjes voor de basisschool of komen naar de weekafsluiting. Ook hebben
beide basisscholen een ‘ouderkamer’ als ontmoetingsplek voor ouders en school. Men is van
plan daar ook cursussen voor ouders te gaan geven. Vanwege het relatief hoge percentage
allochtone ouders in deze wijk wordt er bijvoorbeeld gedacht aan een cursus ‘omgaan met
onderwijs’, om allochtone ouders wegwijs te maken in onderwijsland.
Samenwerken is zoeken
“Tot dusver zijn we over de huisvesting dik tevreden, maar we zijn ook nog maar net begonnen”,
zegt stedelijk procescoördinator Helma Brinkman. Ditzelfde geldt voor de samenwerking met
alle partijen. Er blijkt regelmatig overleg op het niveau van schooldirecteuren en coördinatoren
te zijn, maar er is nog geen structureel inhoudelijk overleg tussen de medewerkers op uitvoerend
niveau. Dit werd als een gemis ervaren, daarom wordt er binnenkort mee gestart. Zo kunnen
belangrijke onderwerpen als de aansluiting tussen binnen- en buitenschools leren aan de orde
komen. Aad de Groot, directeur van basisschool Reflector:“We verwachten veel van het overleg
met de uitvoerders”. Als dat slaagt, gaat de zon pas echt schijnen!
In het gebouw waar basisschool en kinderopvang samenwonen, is er meer en gemakkelijker
afstemming en samenwerking dan op de gescheiden locaties, hoe dicht die ook bij elkaar liggen.
Dat samenwonen was in het begin erg zoeken.Zo belde ieder zijn eigen loodgieter als er iets met
de verwarming was. Er is een gezamenlijke koffiekamer dus de medewerkers van verschillende
instellingen in het gebouw kunnen elkaar gemakkelijk ontmoeten. De korte lijnen die door de
samenwerking in bredeschoolverband ontstaan, ervaren de betrokkenen als erg positief.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
Vroege dienst! Z en A
naar
voorschoolse opvang
15.30 Z en A ophalen
van school
Laatste keer passen
kostuums afscheidsmusical
20.00
21.00

D I N S D A G
16 JUNI
Voorts opbouwend:
• Er is een gemeenschappelijk
zorgoverleg (buurtnetwerk, ZAT).
• Er is overdracht van kinderen
(PSZ-KDV, PSZ-School,
• School-BSO) in vorm van
overdrachtsformulieren en
gesprekken.
• Er zijn gemeenschappelijke
gesprekken over gedrag,
grenzen stellen en conflicten
oplossen.
• Bijzonderheden over kinderen
worden gedurende de dag
doorgegeven aan de andere
instelling.
• Combinatiefuncties zorgen
voor continuïteit.
• Er zijn incidenteel activiteiten
in de BSO.
• Er is een gemeenschappelijk
rooster, zodat iedereen kan
zien wat er gebeurt.
Rond kinderen met bepaalde specifieke problemen is het eenvoudig om met ouders, school en
buitenschoolse opvang afspraken te maken over een uniforme aanpak. Een goed voorbeeld
hiervan is de situatie rond een kind met eetproblemen. Door de aanpak van de ouders en het
eten en drinken tijdens pauzes, bij het overblijven en bij de naschoolse opvang op elkaar af te
stemmen kan het eetprobleem effectief worden aangepakt. Het kind is ook op de hoogte van
deze afspraken, zodat het er niet onderuit kan en zaken niet tegen elkaar kan uitspelen.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
Vroege dienst! Z en A
naar
voorschoolse opvang
Zakaria op schoolreisje:
drinken en
brood mee
15.30 Z en A ophalen
van school
Cadeau Samara kopen
19.00
20.00
21.00

3 Cheek to cheek
Er is een peuterspeelzaal en een
school, er is opvang.
Alles van niveau 2 en:
• Er wordt gewerkt aan
pedagogische afstemming
(omgangsvormen en doelen
als zelfstandigheid, exploratie,
hoge verwachtingen etc.).
• Er zijn gemeenschappelijke
thema’s, die iedere instelling
op een eigen manier verwerkt.
• Er is een gemeenschappelijke
ouderavond en een MR.
4 Brede school
• Er zijn doorgaande lijnen.
• Er is een sluitend zorgnetwerk.
• Het binnen- en buitenschools
leren is vormgegeven.
• Ouderbetrokkenheid wordt
gestimuleerd.
• Er bestaat een dagarrangement
met inzet van combinatiefuncties.
• De wijk wordt betrokken bij
de brede school.
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
21.00
W O E N S D A G
17 JUNI
8.30-12.00 Helpen
op school
Amina feestje Samara
(cadeau mee!)
17.00 Amina ophalen

Dagarrangement
met wortels in
de wijk
Twee hoofddoelstellingen
van dagarrangementen zijn het
vereenvoudigen van de combinatie
zorg en arbeid en het vergroten
van ontwikkelingskansen voor
kinderen.
De school vormt de centrale plek
waar dagarrangementen vorm
krijgen. Steeds vaker zie je echter
dat de reikwijdte van activiteiten
veel verder strekt dan de schoolse
omgeving en zich diep wortelt in
de wijk. Op deze manier leveren
dagarrangementen een bijdrage
aan de leefbaarheid van wijken,
dorpen en buurten, met de
school nog steeds als spil. Op
het platteland én in de grote stad
wint de wijkfunctie terrein, ieder
vanuit een heel verschillende
invalshoek!
19
Huiskamers in Nijmegen
Huiskamers in Nijmegen - Ontwikkelingskansen voor ouders en kinderen
De Huiskamer is een ruimte bij een Open Wijkschool (een andere naam voor brede school) waar
alle kinderen van vier tot en met twaalf jaar na schooltijd terecht kunnen. De Huiskamer heeft als
doel kinderen een zinvolle tijdsbesteding te bieden. In deze huiskamer kunnen kinderen zelf
spelen of meedoen aan georganiseerde activiteiten. Door samen te spelen, leren kinderen over
de grenzen van de eigen cultuur te kijken. Een Huiskamer biedt echter ook ontwikkelingskansen
voor ouders. Zo biedt men onder schooltijd activiteiten voor ouders aan.
“Het is dus een andere voorziening dan een BSO, waarbij het doel primair is om opvang te
verzorgen gedurende werktijden van ouders”, aldus de projectleider van de Nijmeegse huiskamers
Jeannet Janssen Duyghuysen.
Dagarrangementen
De welzijnsorganisatie Tandem biedt ondersteuning aan mensen om ze volwaardig mee te laten
doen in de samenleving. In de Huiskamer zag Tandem een aanknopingspunt om als welzijnsorganisatie
de samenwerking met andere partijen te versterken en zo te komen tot een
dagarrangement voor alle kinderen.“Er is de afgelopen jaren gewerkt om de Huiskamer niet alleen
te koppelen aan de buitenschoolse opvang, maar óók verbindingen te leggen met voorschoolse
opvang en tussenschoolse opvang.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
D O N D E R D A G
18 JUNI
Vroege dienst!
Z en A naar
voorschoolse opvang
Kostuums voor
afscheidsmusical
afmaken
Taken afmaken
21.00

V R I J D A G
19 JUNI
In de stad:
Van veilige schoolomgeving naar
veilige en sociale buurt.
Op het platteland:
Dagarrangement houdt het
voorzieningenniveau in kleine
kernen op peil.
Daar waar wijkarrangementen
ontstaan is vaak sprake van sterk
bevlogen schooldirecteuren die
een principiële en fundamentele
keuze maken zich in te zetten
voor de omgeving waar hun
leerlingen opgroeien en hiervoor
actief bondgenootschappen
sluiten met lokale sleutelpartners
als woningcorporaties,
kinderopvang aanbieders en
welzijnsinstellingen.
Organisatie van het aanbod
De naschoolse activiteiten worden voor een deel ingekocht en aangeboden vanuit de
Open Wijkschool. In dit verband organiseert de Huiskamer in afstemming met het NSO-aanbod
ook zelf naschoolse activiteiten. Het D&C-project wordt uitgevoerd door medewerkers van
Tandem samen met mensen in gesubsidieerde banen en vrijwilligers, meestal ouders.
Het komt geregeld voor dat voor de organisatie van NSO-activiteiten de talenten van buurtbewoners
en vrijwilligers worden gebruikt. Een voorbeeld hiervan is de kinderkookclub,
waar kinderen leren koken onder begeleiding van vrijwilligers.
Kwaliteitsverbetering
De D&C-gelden zijn in Nijmegen met name gebruikt voor scholingsdoeleinden. Jeannet legt uit:
“Vóór de komst van D&C bestonden de Huiskamers al. De extra subsidie gaf ons de kans de
huiskamers breder te ontwikkelen. We hebben vooral ingezet op kwaliteitsverbetering door
scholing van vrijwilligers, vaak ouders, en professionals die actief zijn in de Huiskamers.”
06.00
07.00
08.00
09.00
10.00
11.00
12.00
13.00
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
19.00
20.00
8.15 A en Z naar
school brengen
(voetbalspullen mee)
8.45 Naar Rotterdam!
18.30 Z en A ophalen
bij naschoolse opvang
19.30 Afscheidsmusical
Zakaria
21.00

Z A T E R D A G
20 JUNI
09.00
14.00
18.00
09.00
14.00
18.00
Z O N D A G
21 JUNI
Midzomernachtfeest
van de buurt: brood
en salade meenemen!

Evaluatie
Evaluatie: dagarrangementen en combinatiefuncties komen van de grond
Bij de start van het programma Dagarrangementen en combinatiefuncties in 2006 werden 100
projecten aangevraagd, die gezamenlijk 192 typen dagarrangementen en 147 typen combinatiefuncties
wilden realiseren. Aan het eind van het programma wordt er nog steeds gewerkt
aan 96 projecten. Vier projecten zijn in de loop van de tijd afgevallen. Tijdens de looptijd is
de voortgang van de dagarrangementen en combinatiefuncties gemonitord 1 . We presenteren
hier de voorlopige resultaten.
Uit de nulmeting in het najaar van 2006 werd duidelijk dat in vrijwel alle dagarrangementen
éérst wordt ingezet op visieontwikkeling en planvorming. In tweede instantie werkt men aan
de ontwikkeling en (experimentele) uitvoering van het naschoolse aanbod en het overblijven.
De andere vormen van opvang (vóór schooltijd en in vakanties) krijgen minder prioriteit.
Meeste dagarrangementen in uitvoerings- en consolidatiefase
Bij de start in 2006 bevonden de meeste dagarrangementen zich (logischerwijs) in de initiatief- en
in de voorbereidingsfase. Uit de eindmeting blijkt dat veel dagarrangementen vooruit zijn gegaan:
het grootste deel bevindt zich nu in de uitvoerings- of consolidatiefase. Dat komt grotendeels
overeen met de planning.Wel is een aantal dagarrangementen tegen de verwachtingen in blijven
steken in de voorbereidingsfase.
1
Oberon: Programma dagarrangementen en combinatiefuncties. Verslag nulmeting (2006),
voortgangsmeting (2007) en eindmeting (in voorbereiding).

Fase van dagarrangementen en combinatiefuncties bij start en afronding van het programma
60%
in 2006 verwachting in 2006 voor 2008 in 2008
40%
20%
0%
initiatief voorbereiding uitvoering consolidatie
oriëntatie, visie organisatie, financiering inhoudelijke, organisatorische evaluatie, bijstelling
implementatie
Dagarrangementen en combinatiefuncties worden in de toekomst uitgebreid
Aan het eind van de projectperiode in 2008 is ongeveer driekwart van de geplande dagarrangementen
gerealiseerd. De meeste dagarrangementen zullen in de toekomst worden voortgezet.
Bovendien zal tweederde van de dagarrangementen na afloop van de projectperiode verder
worden uitgebreid.Bij 59 dagarrangementen werden combinatiefuncties aangevraagd.In ongeveer
een kwart daarvan zijn er in oktober 2008 al daadwerkelijk functionarissen aangesteld. Een groot
deel van deze combinatiefuncties wordt voortgezet na de projectperiode. In driekwart van de
dagarrangementen met combinatiefuncties zal het aantal combinatiefuncties bovendien verder
worden uitgebreid.

Leestips
Bent u na het lezen van de artikelen geïnspireerd geraakt? Deze leestips en verwijzingen helpen u verder op weg!
Proces
De organisatie van een dagarrangement heeft sterke gelijkenis met de ontwikkeling van een brede school. In feite gaat het om projectmanagement, maar dan met veel verschillende partners. Meer weten?
• Grinten, M. van der, Walraven, M., Broekhof, K., Hoogeveen, K., en Studulski, F. (2007). Handboek brede school 0-12 jaar, Utrecht: Oberon/Sardes
• Zuid-Holland (2007). Handboek brede school, Provincie Zuid-Holland
• Schreuder, L. Valkestijn, M. en Hajer, F. (2005). Dagindeling in de brede school, NIZW, Amsterdam: SWP
• www.bsowijzer.nl
Huisvesting
De organisatie van een dagarrangement kan leiden tot nieuwe wensen op het gebied van huisvesting. Huisvestings- en beheervraagstukken zijn niet altijd even gemakkelijk en vragen extra aandacht. Meer weten?
• Grinten, M. van der, Kruiter, J. en Fransen, B. (2006). Beheer & exploitatie van brede scholen, Utrecht: Oberon/VNG/Stichting brede school
• Groot Haar, H. & Erve, D. van ’t, (2008). Van kinderkaravaan tot piepschuimlokaal. Hoe scholen en partners buitenschoolse opvang kunnen huisvesten, Amsterdam: D&C Amsterdam, DMO, OOG
• Stoute, M. (2008). Beheer en exploitatie van Amsterdamse brede scholen in multifunctionele accommodaties, Amsterdam: D&C Amsterdam, DMO, OOG
• Studulski, F. (2007). Van visie naar vorm. Samen een brede school ontwerpen. Amsterdam: SWP
• Hoekstra, E., Kort, Y. de, Liempd, I. van (2006). Gebouwen voor kinderopvang onder de loep, Bussum: Thoth
• Hoekstra, E., & Liempd, I. van (2006). Bouwen voor kinderopvang, Bussum: Thoth
• Een leuke dvd met voorbeelden van nieuwe huisvesting van kindercentra is: AKTA / Bromet (2007).Van idee naar gebouw. Doordacht bouwen aan kindercentra, Eindhoven:Waarborgfonds kinderopvang/ruimte voor kinderen
• www.ruimtevoorkinderen.nl

Pedagogische ontwikkeling
Bij het ontwikkelen van een dagarrangement en ook in een brede school werken verschillende instellingen samen. Zij stemmen hun pedagogisch beleid op elkaar af, bij voorkeur in een doorgaande lijn. Meer weten?
• Modderman, M. (2008). Samen goed voor kinderen. Onderwijs en kinderopvang in het klaslokaal, Haarlem: Mare media, OOG, mogelijk gemaakt door SZW
• Schreuder, L., Valkestijn, M. & Mewissen, S. (2008). School met vijf O’s. Onderwijs, opvoeding, ontwikkeling, opvang en ontspanning in een dagarrangement, Amsterdam: SWP
• Leufgen, W. & Lier, M. van (2007). Vrij spel voor natuur en kinderen, Utrecht: Jan van Arkel
Combinatiefuncties
Aan de ontwikkeling van combinatiefuncties zijn veel voordelen verbonden: er ontstaan volwaardige aanstellingen, kinderen zien minder verschillende gezichten en voor combinatiefunctionarissen is het een verrijking
van de functie. Meer weten?
• Berkel, J. van, Esveld, M. van, Weimar, M., Vleesenbeek, V. (2005, geactualiseerd 2008). Combifuncties realiseren. Handboek voor kinderopvang, onderwijs, welzijn en sport.,Gouda: JSO
• Geelkerken, Ph. (2008). Aan het werk met Combinatiefuncties!, Den Haag: Taskforce Combinatiefuncties
• Heijkoop, C., Gercama, R., Egdom, H. van & Westering, Y. van (2008). Combinatiefuncties: een schot in de roos! Eindrapportage pilots combinatiefuncties School en Sport, Den Haag: SGBO
• Alliantie School & Sport ism SGBO, VBS en van Egdom consultancy. GO! Geinspireerd Op weg met combinatiefuncties sport en onderwijs, Nieuwegein: Arco Sports Media (2008)
Achtergrond en theorie
De brede school en dagarrangementen zijn in de praktijk ontwikkeld, maar er bestaan handige theoretische onderleggers. Meer weten?
• Onderwijsraad (2002). Advies Spelenderwijs, Kindercentrum en basisschool hand in hand, Den Haag: Onderwijsraad
• Studulski, F. (2007). De brede school. Perspectief op een educatieve reorganisatie, Amsterdam: SWP
• Onderwijsraad (2006). Een vlechtwerk van opvang en onderwijs. Hoe kan opvang voor kinderen van vier tot twaalf jaar georganiseerd worden vanuit scholen?, Den Haag: Onderwijsraad
• Besturenraad (2008). Thuis op school, onderwijs en opvang in samenhang, Voorburg: Besturenraad
Internationaal
Niet alleen in Nederland worden dagarrangementen en brede scholen ontwikkeld. In veel landen is men bezig om samenwerking tussen school en opvang vorm te geven. Meer weten?
• Studulski, F., Kloprogge, J., Aarssen, J., Bontje, D. en Broekhof, K. (2005). Quickscan dagarrangementen in zeven landen, Utrecht: Sardes
• Timmerhuis, A., Westerbeek, K., Studulski, F., Verheijke, J., Burgwal, G. van de (2007). Een quickscan naar community schools: Zweden, Denemarken, Verenigd Koninkrijk (Schotland), Duitsland, Verenigde Staten en
Nederland, Utrecht/Amsterdam: Sardes, SvO, OOG Onderwijs en jeugd

Veelvoorkomende begrippen
Weet u waar de afkorting VSD voor staat? Rond de dagarrangementen circuleren veel begrippen en afkortingen. Een aantal hiervan wordt hieronder toegelicht:
Bioritme
Momenteel wordt er geëxperimenteerd met een dagindeling op basis van het bioritme van kinderen. Uit Frans onderzoek blijkt namelijk dat kinderen momenten in de dag hebben waarop ze bijvoorbeeld beter kunnen leren.
Zo kun je bijvoorbeeld tot deze dagindeling komen: leren van 9:00-12:00 uur, lunch, cultuur en sport van 12:00-14:00 uur, na 14:00 uur: leren tot een uur of 17:00 uur, opvang (en eventueel activiteiten) van 17:00-18:30 uur
Met deze andere dagindeling wordt vrijblijvende deelname van kinderen, zoals in de VSD, ondervangen.
Brede school
Er is geen definitie, maar wel een omschrijving van de brede school. Kenmerkend voor de brede school is dat er steeds een lokale invulling is, op basis van de lokale behoeften en mogelijkheden. Een vaak gebruikte
omschrijving is: ‘Een brede school is een samenwerkingsverband tussen partijen die zich richten op schoolgaande kinderen. Doel van het samenwerkingsverband is de ontwikkelingskansen van de kinderen te vergroten door
zorg te dragen voor een doorlopend aanbod van voorzieningen in opvang, onderwijs en vrije tijd. Onderwijs is in ieder geval participant in de brede school. Kinderopvang, peuterspeelzaal, sport, cultuur, welzijn, bibliotheek
en andere instellingen kunnen ook een onderdeel zijn.’
Voor de brede school bestaan vijf zogenaamde profielen: achterstanden, zorg, verrijking, opvang en wijk. Soms wordt ook de multifunctionele accommodatie genoemd, maar dat is eigenlijk geen inhoudelijk profiel.
De kern van de brede school is het realiseren van: doorgaande lijnen, binnen- en buitenschools leren, een sluitend zorgnetwerk, multidisciplinair werken, ouderbetrokkenheid, een functie voor de wijk en dagarrangementen.
Opvallend is dat de focus momenteel niet alleen meer gericht is op het bestrijden van achterstanden. Inzet op behoud van voorzieningen en het aanbieden van dagarrangementen zijn voorbeelden van de focusverbreding.
Buitenschoolse opvang (BSO), naschoolse opvang (NSO) en naschoolse activiteiten (NSA)
BSO en NSO zijn bijna hetzelfde: de kinderopvangorganisatie voorziet in opvang voor kinderen die gedurende de dag naar school gaan of zijn geweest. BSO betekent opvang voor en/of na school; NSO is opvang alleen
na school. De naschoolse opvang van de BSO en NSO is meestal tussen circa 15.00-18.00 uur. NSA zijn activiteiten na schooltijd, die door verschillende instellingen georganiseerd kunnen worden: door school, kinderopvang,
welzijn etc. In het kader van de dagarrangementen is er veel aandacht voor naschoolse activiteiten.

Combinatiefunctie
Een combinatiefunctie komt tot stand doordat één persoon aanstellingen op verschillende plekken kan combineren. Bijvoorbeeld: onderwijsassistent en naschoolse sportinstructeur, of (school)bibliotheekmedewerker en coördinator
naschoolse activiteiten. Door de aanvullende taken ontstaat niet alleen een volwaardige, maar ook een interessantere functie. Combinatiefuncties vormen een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van dagarrangementen.
Dagarrangementen
Officieel is een dagarrangement: een doorlopend aanbod van opvang vóór schooltijd, onderwijs, overblijf en culturele, sportieve en educatieve activiteiten tijdens en na school. Ouders en kinderen kunnen naar keuze een
arrangement samenstellen. Naast het vergemakkelijken van de combinatie arbeid en zorg voor werkende ouders, worden op deze manier de ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen geoptimaliseerd.
Een dagarrangement is dus in eerste instantie bedoeld om ouders in de gelegenheid te stellen te studeren of deel te nemen aan de arbeidsmarkt. Een andere belangrijke doelstelling is het bieden van een goede dagindeling
aan kinderen. Hier is het bieden van een doorgaande lijn van opvang, onderwijs en zorg gedurende de dag van belang. Een dagarrangement kan van 7:30 tot 18:30 uur zijn, waarbij school, voorschoolse opvang (VSO),
tussenschoolse opvang (TSO) en buitenschoolse opvang (BSO) goed op elkaar aansluiten. In feite gaat het om rust, veiligheid en regelmaat.
De ‘6-plus-scholen’
Een laatste ontwikkeling zijn de zogenaamde 6-plus-scholen. De gemeenten Rotterdam en Den Haag zijn op een aantal aandachtsscholen gestart met het aanbieden van integraal 6 uur extra leertijd per week. In Den Haag
betekent dit extra onderwijstijd en valt dit dus onder de leerplicht. Onderwijs en activiteiten lopen door elkaar. Er is een schooldag van 8:30 tot 16:30 uur.
Verlengde schooldag (VSD)
Een verlengde schooldag is een naschools aanbod van verrijkende en/of compenserende activiteiten, voor kinderen die van huis uit weinig ervaringen op cultuur-, sport- en taalgebied of op het gebied van sociale
competenties krijgen aangereikt. De kinderen nemen vrijwillig deel aan de verlengde schooldag, meestal twee middagen per week in cycli van tien weken. De activiteiten en coördinatie van de VSD worden veelal
door de gemeente betaald.

Een sluitend dagarrangement
thuis voorschoolse tussenschoolse buitenschoolse sport-cultuur-creatief thuis 4-12 jarigen
opvang opvang opvang
thuis peuterspeelzaal kinderopvang thuis 0-4 jarigen
07:00 08:30 12:00 13:00 15:00 19:00
Wij danken alle geïnterviewden van de in dit inspiratieboek beschreven projecten voor hun gastvrijheid en de waardevolle bijdrage
die zij met het delen van hun ervaringen hebben geleverd aan deze publicatie.