fiscaal tijdschrift Vermogen - Sdu

27 ftV
deel of een gelegateerd goed, zelfs als dat gelegateerde
goed niet tot de nalatenschap behoorde, maar door een
erfgenaam of legataris krachtens een (sub)legaat of een
testamentaire last in de nalatenschap is ‘ingebracht’.
Het is dus niet nodig dat het goed waarover het
bewind is ingesteld, eigendom was van de erflater.
2 De strekking van het bewind
In de wettelijke regeling vervult de strekking van een
ingesteld bewind een zeer belangrijke rol. De strekking
van het bewind bepaalt namelijk de rechtsgevolgen 2
van het bewind. Zij speelt een rol bij de bevoegdheid
tot beheer en beschikken over een goed onder bewind
door de rechthebbende, bij het verhaal 3 op een goed
onder bewind door een schuldeiser van de rechthebbende
en bij de regeling van het einde van het
bewind. 4
Art. 4:155 BW geeft vier rechtsvermoedens 5 waarom
een bewind kan zijn ingesteld. Vooropstaat dat een
bewind wordt vermoed te zijn ingesteld in het belang
van de rechthebbende, dat wil zeggen om de rechthebbende
tegen zichzelf, zijn onkunde of zijn
onvermogen om de goederen zelf te beheren, te
beschermen. 6 Dit vermoeden moet in een drietal 7
gevallen wijken. In de eerste plaats wanneer een
bewind is ingesteld over een goed waarop een vruchtgebruik
rust. De wet vermoedt dat dit bewind is
ingesteld in zowel het belang van de vruchtgebruiker
als dat van de hoofdgerechtigde. In de tweede plaats
kan een bewind zijn ingesteld over een goed dat het
voorwerp is van een voorwaardelijke making; 8 dit
bewind wordt vermoed te zijn ingesteld in het belang
van zowel degene die onder ontbindende voorwaarde
verkrijgt als degene die onder opschortende voorwaarde
verkrijgt. 9 Het bewind ingesteld over een
vruchtgebruikgoed of een voorwaardelijk verkregen
goed wordt ook wel conflictbewind 10 genoemd.
Bij beide vormen van het conflictbewind gaat de
wetgever ervan uit dat het bewind is ingesteld in
zowel het belang van de een (vruchtgebruiker resp.
bezwaarde) als dat van de ander (hoofdgerechtigde
resp. verwachter). Dit houdt in dat de bewindvoerder
bij uitoefening van zijn werkzaamheden de belangen
van beiden moet behartigen. 11 Naar mijn mening kan
een conflictbewind niet worden ingesteld uitsluitend
in het belang van één hunner; dan is er geen sprake
van een conflictbewind, maar van een beschermingsbewind.
12
Tot slot kan een bewind zijn ingesteld over goederen
die in een gemeenschappelijk belang beheerd dienen
te worden, in de praktijk ook wel genoemd afwikkelingsbewind.
13 Omdat de wet spreekt van een bewind
over goederen die gemeenschappelijk beheerd dienen
te worden, is naar mijn mening vereist dat het goed
dat onder het bewind valt tot een gemeenschap
behoort. Dat wil zeggen, dat er meer dan één erfgenaam
moet zijn of, bij een legaat, meer dan één legataris tot
het goed moet zijn gerechtigd. 14 De rechtsverhouding
tussen een vruchtgebruiker en een hoofdgerechtigde
resp. een bezwaarde en een verwachter is geen vorm
van gemeenschap. 15 Een bewind in een gemeenschappelijk
belang is hier dan ook niet mogelijk.
Het is mogelijk dat een bewind meer dan één strekking
heeft. 16 In de eerste plaats kan een erflater een vruchtgebruik
legateren en daarbij een bewind instellen over
het vruchtgebruik. Hij kan dat bewind instellen in het
belang van zowel de vruchtgebruiker als de hoofdgerechtigde;
in dit geval is er sprake van (uitsluitend)
2 Zie voor de rechtsgevolgen §3 en voor het
einde §4 van afd. 4.5.7 BW.
3 Dit onderwerp wordt in deze bijdrage
slechts summier besproken.
4 Onderwerpen welke zijn geregeld in art.
4:167, 169, 170, 175, 176, 178-180 BW.
5 Deze vermoedens zijn weerlegbaar. Dit
blijkt uit de door de wetgever gebruikte
woorden ‘… wordt vermoed …’.
6 Dit bewind wordt in deze bijdrage aangeduid
met de term beschermingsbewind.
Dit bewind moet niet worden verward
met een door de kantonrechter krachtens
titel 1.19 BW ingesteld bewind ter
bescherming van meerderjarigen, ook wel
meerderjarigenbewind genoemd. Op een
zodanig bewind zijn uitsluitend de bepalingen
van titel 1.19 BW van toepassing
en niet die van afdeling 4.5.7 BW.
7 Art. 4:155, leden 2 t/m 4, BW.
8 Een voorwaardelijke making was onder
het oude erfrecht bekend als erfstelling
over de hand (van het onverteerde) of
fideï-commis (de residuo).
9 Onder het oude erfrecht werden deze
personen aangeduid met de term
bezwaarde respectievelijk verwachter.
10 In de wettelijke regeling heeft de vruchtgebruiker
respectievelijk de bezwaarde de
desbetreffende goederen op grond van de
rechtsverhouding feitelijk onder zich. Bij
dit beheer over die goederen kan het
voorkomen dat de vruchtgebruiker of
bezwaarde zich weinig of niets gelegen
laat liggen aan de belangen van de hoofdgerechtigde
of verwachter. Om conflicten
hierover tussen deze personen te voorkomen,
wordt een bewindvoerder aangesteld;
deze heeft dan het beheer over de
goederen. Met deze bewindsvormen
wordt gepoogd de belangen van de
hoofdgerechtigde resp. de verwachter te
beschermen.
11 Dit hoeft de erflater er niet van te weerhouden
om aan de bewindvoerder richtlijnen
te geven hoe hij zijn functie moet
uitoefenen.
12 Anders Asser-Perrick 6B (2005), nr. 536,
en Klaassen-Luijten-Meijer, Huwelijksgoederen-
en erfrecht, Tweede gedeelte:
Erfrecht (2002), nr. 397.
13 Deze bewindsvorm kwam, in tegenstelling
tot de vormen bedoeld in de leden
1-3 van art. 4:155 BW, in het oude recht
niet voor.
14 Anders F.W.J.M. Schols, Bewind en aan
bewind verwante vormen, 2004, p. 17 e.v.
De door hem daar aangehaalde passages
uit de parlementaire geschiedenis bieden
naar mijn mening onvoldoende steun
voor zijn mening.
15 Vgl. voor de verhouding tussen een
hoofdgerechtigde en een beperkt gerechtigde
M.J.A. van Mourik, Mon. BW B9
(2006), p. 1.
16 Art. 4:167, lid 3, BW gaat daarvan uit;
vgl. ook Van der Burght c.s., Parl. Gesch.
Invoeringswet Boek 4, p. 2079.
26
Juni – 2007
Sdu Uitgevers