Middengebied Zuid Overtoomse Veld - Deelraad Nieuw-West

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 1
Middengebied Zuid Overtoomse Veld
Uitgangspunten ontwerp openbare ruimte [26 maart 2012]
www.nieuwwest.amsterdam.nl

2
colofon
Erik Theissing - beleidsmedewerker
Marloes van Loo - projectmanager
Liliane Smith - vormgeving en kaartmateriaal
Fred van der Kort - kaartmateriaal
Guido Hermans - ontwerper openbare ruimte
Edwin van Dijk - ontwerper openbare ruimte

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 3
1. Inhoudsopgave
1. Inleiding 5
2. Randvoorwaarden 7
2.1 Ligging en afbakening plangebied
2.2 Eigendomsituatie plangebied
2.3 Uitwerkingsplan
2.4 Duurzaamheidambitie
2.5 Beleidskaders
2.6 Bewonersparticipatie
3. Analyse Plangebied 13
3.1 SWOT analyse Uitwerkingsplan middengebied Zuid Overtoomse Veld Amsterdam
3.2 SWOT analyse waterhuishouding: Waterkansenkaart
3.3 SWOT analyse energiehuishouding: Energiekansenkaart
4. Uitgangspunten 17
4.1 Duurzame inrichting van de openbare ruimte
4.2 Planessenties
4.3 Doelstellingen en ambities
4.4 Proces
4.5 Verdere aanpak
5. Uitwerking uitgangspunten 23
Bijlage 1: Overzicht prestatie-indicatoren 29

4
Locatie plangebied in Nieuw-West

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 5
1. Inleiding
Deze notitie gaat over de uitgangspunten voor het ontwerp
openbare ruimte voor Middengebied Zuid van
Overtoomse Veld. Aangezien het duurzaamheidaspect
van dit project zwaarwegender is dan gebruikelijk, is het
proces en uiteindelijke produkt afwijkend ten opzichte
van de tot nu toe gangbare openbare ruimte projecten.
Buiten de fysieke ontwerpopgave en realisatie , gaat het
ook over duurzaam beheer en bewustzijn en betrokkenheid
van bewoners. Daarom bevat deze notitie niet alleen
uitgangspunten voor ontwerp van de inrichting openbare
ruimte, maar ook uitgangspunten voor het proces naar de
inrichting toe en de fase daarna. De duurzaamheidopgave
brengt een andere inrichting van de openbare ruimte met
zich mee, maar vergt ook een ander houding van bewoners
en beheerders ten aanzien van de openbare ruimte.
De ontwikkeling van Middengebied Zuid valt onder de afspraken
zoals overeengekomen in de Raamovereenkomst
integrale gebiedsontwikkeling Parkstad (ROK). Overeenkomstig
deze overeenkomst is de in het uitwerkingsgebied
actieve corporatie verantwoordelijk voor het opstellen
van het uitwerkingsplan. Voor Middengebied Zuid
heeft woningstichting Eigen Haard het uitwerkingsplan
opgesteld, welke zij vervolgens ter goedkeuring aan het
stadsdeelbestuur heeft voorgelegd. De stadsdeelraad van
voormalig stadsdeel Slotervaart heeft dit uitwerkingsplan,
inclusief raming eenmalige inrichting openbare ruimte, in
februari 2010 vastgesteld.
De uitgangspuntennotitie bestaat uit de randvoorwaarden
waar het project aan dient te voldoen en uit een
sterktezwakte analyse van het plangebied. Aangezien het
plangebied een sloopnieuwbouw locatie betreft, gaat de
sterkte zwakte analyse vooral over de haalbaarheid van
de duurzaamheidopgave en over het vastgestelde uitwerkingsplan.

6
Exploitatiekaart Middengebied Zuid

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 7
2. Randvoorwaarden
2.1 Ligging en afbakening plangebied
Op de kaart Locatie plangebeid in Nieuw-West is te zien
waar het plangebied ligt binnen stadsdeel Nieuw-West,
als onderdeel van de wijk Overtoomse Veld tussen de
snelweg A 10 en de ringspoorbaan (trein en metro). Op
de expoitatiekaart Middengebeid Zuid zijn de contouren
van het plangebied en ontwikkelingsgebied te zien.
2.2 Eigendomsituatie plangebied
Op twee kaarten op de rechterzijde van deze pagina is in
kleur het in erfpacht uitgegeven terrein van Eigen Haard
te zien, in de oude situatie en in de nieuwe situatie.
2.3 Uitwerkingsplan
Op 17 februari 2010 is door de stadsdeelraad Slotervaart
het Uitwerkingsplan Middengebied Zuid vastgesteld. De
ambities ten aanzien van duurzaamheid van Eigen Haard
zijn pas na vaststelling van het uitwerkingsplan geformuleerd
en staan hierdoor niet in dit document. Doordat dit
deelgebied ontwikkeld wordt onder de ROK is Woningstichting
Eigen Haard niet alleen verantwoordelijk voor de
vastgoedexploitatie maar ook voor de grondexploitatie.
Het stadsdeel is verantwoordelijk voor het woonrijp maken
van de openbare ruimte, wat betekent het ontwerp,
de inrichting en het beheer. Door fasering van de sloop en
nieuwbouw in drie fasen zal de aanleg van de openbare
ruimte ook gefaseerd -in 3 fases- plaatsvinden.
Het stedenbouwkundig plan is randvoorwaardelijk voor
de inrichting van de openbare ruimte.
In het vernieuwingsplan Overtoomse Veld is opgenomen
dat deze wijk getransformeerd moet worden in een stedelijk
leefmilieu. Dit brengt een bepaalde mate van verdichting
met zich mee. Voor alle deelgebieden in Overtoomse
Veld geldt een ‘stedelijk gemengd’ milieu maar voor de
deelgebied Middengebied Noord en Middengebied Zuid
is een afwijkend milieu bepaald, namelijk ‘groen stedelijk’.
De randvoorwaarde hiervoor is dat er gestreeft wordt
naar een compostie van objecten/bebouwing in een groene
setting.
Voor Middengebied Zuid brengt dit met zich mee dat uitgangspunt
voor dit plan is het versterken van onderscheid
in vormgeving van openbare, collectieve en private ruimten
in combinatie met een gevarieerd aanbod van zowel
koop- en huurwoningen met diversiteit van woningtypologieën.
De bebouwing oriënteert zich op de centrale
openbare ruimte die het hart van het plan moet worden.
Deze parkstrook vormt in bepaalde mate een verbinding
tussen het Spoorpark aan de westkant en het Rembrandtpark
in het oosten. Het plan kent zes bouwblokken die allen
verschillend zijn, maar allen gesloten van karakter met
verschillende ‘doorbraken’ waarbij een relatie ontstaat
tussen de binnenwereld van de hoven en de buitenwereld
van straten en parkzone.
Op verschillende plekken, in de hoven en in de parkzone,
worden bestaande bomen opgenomen in het toekomstige
plan. In de parkzone staan drie speelplekken aangegeven
in de leeftijdcategorie 0 tot 6 jaar. Ten zuiden van
Eigendomssituatie oude situatie
Eigendomssituatie nieuwe situatie

8
Uitwerkingsplan Middengebied Zuid

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 9
de Theodoor van Hoytemastraat is een speelplek 6 tot 12
jaar gepland. Deze valt buiten het plangebied, maar is wel
onderdeel van de ontwerpopgave.
2.4 Duurzaamheidsambities
Woningstichting Eigen Haard heeft Middengebied Zuid
verkozen als pilot project om klimaatneutraal te realiseren.
De duurzaamheidsambtities voor deze ontwikkeling
ten aanzien van het slopen, bouwen en wonen zijn vernieuwend,
en sluiten aan bij de ambities binnen het stadsdeel
op het gebied van duurzaamheid. Het bestuur steunt
daarom het initiatief van Eigen Haard. In aansluiting op de
duurzaamheidsambities voor de nieuwbouw is het stadsdeel
voornemens om een duurzame openbare ruimte te
ontwerpen, aan te leggen en te beheren. In hoofdstuk
4 van deze notitie zal een toelichting worden gegeven
hoe het stadsdeel invulling zal gaan geven aan de term
duurzaam. Op welke wijze we te werk zijn gegaan, wat
de uitkomsten zijn en hoe we deze gaan verwerken in het
ontwerp, bij de aanleg, het beheer en uiteindelijk in het
gebruik.
2.5 Beleidskaders
2.5.1 Verkeerstructuur
Met de vaststelling van het uitwerkingsplan openbare ruimte
(POR) in 2005 zijn een aantal uitgangspunten benoemd. Vervolgens
zijn in 2005 deze uitgangspunten besproken in de
Centrale Verkeerscommissie (CVC). Daarnaast zijn rijsnelheden
als uitgangspunt meegenomen in verkeersonderzoeken t.b.v.
het bestemmingsplan.
Het concept POR is in 2005 in de inspraak geweest en voorgelegd
aan de deelraad ter vaststelling. Daarbij zijn door de raad
afspraken gemaakt richting bewoners:
- De busroute en de gebiedsontsluiting te laten verlopen van
het zuidelijk deel Derkinderenstraat, via de Postjesweg tussen
de rotondes, over het noordelijk deel van de Jan Toorpstraat.
- De gehele Jan Tooropstraat wordt ingericht met vrijliggende
fietspaden, evenals het zuidelijk deel van de Derkinderenstraat.
-Het noordelijk deel van de Derkinderenstraat wordt ingericht
als een 30 km/uur straat. (bewoners pleitten voor gescheiden
fietspaden).
Uitgangspunt voor het verkeersregime in de straten van het
Overtoomse Veld is om de straten in te richten conform het beleid
‘duurzaam veilig’ en zoals afgesproken in het raadsbesluit
POR CvC adviezen uit 2005. Dit houdt in voor de Jan Tooropstraat
noord en Derkinderenstraat zuid een 50 km inrichting
met busroute, snelheidbeperkende maatregelen nabij scholen
en vrijliggende fietspaden. Voor de Jan Tooropstraat zuid en
Derkinderenstraat noord houdt dit in een 30 km/uur inrichting
zonder vrijliggende fietspaden.
Jan Tooropstraat noord 50(-) en zuid 30
Derkinderenstraat noord 30 en zuid 50 (-)
2.5.2. Handboek Inrichting Openbare Ruimte Nieuw West
Het HIOR is de uitwerking van stadsbrede afspraken over de
inrichting van de openbare ruimte, genaamd Puccini Methode.
Volgens het in maart 2011 vastgestelde HIOR krijgt het plangebied
een “standaard” inrichting. Dit betekent dat de binnenstraten
van het plangebied, Suze Robertsonstraat en Jan
Vethstraat, een inrichting krijgen die passen in een 30 km
straat: 30x30 tegels in de trottoirs en gebakken klinkers keiformaat
in de rijbaan. Voor de parkstrook betekent dit dat er een
parkverharding wordt toeggepast van asfalt met slijtlaag van
parelgrind.
Het verwezenlijken van de duurzaamheidsambities kan binnen
het HIOR, al mag het HIOR de duurzaamheidsambities niet
beperken. Daarom is het HIOR het uitgangspunt, tenzij er betere
(=meer duurzame) alternatieven gevonden worden. Een
project als Middengebied Zuid kan de noodzakelijke innovatie
van het HIOR versnellen, zodat er een HIOR ontstaat dat meer
duurzaam is.
2.5.3 Klimaatadaptatieplan
In mei 2011 is het Adaptatie Actie Plan vastgesteld. Hierin is
opgave voor klimaatadaptatie voor stadsdeel Nieuw West verwoord
en hoe het verankerd is in het ruimtelijk beleid. Klimaatadaptatie
betekent het aanpassen van de stad aan de gevolgen
van de klimaat verandering. Het gaat erom minder kwetsbaar
te worden voor deze klimaatverandering of om kansen te benutten
die deze biedt. Voor de ruimtelijke inrichting zijn in het
boekje een Toolbox en ontwerprichtlijnen opgenomen. Bij de
ontwerprichtlijnen voor het niveau “Woonveld”, het niveau van
geheel Middengebeid Zuid, is het volgende opgenomen: “Klimaatmaatregelen
op het niveau aan het woonveld kunnen de
identiteit van een buurt versterken en bestaande elementen
een nieuwe betekenis geven. Buurtparken kunnen bijvoorbeeld
een rol spelen voor waterberging op buurtniveau en
buurtstraten kunnen het water verzamelen uit de aanliggende
straten om het water naar deze verzamelpunten toe te brengen.
Daarnaast zijn het aangename plekken dicht bij huis voor
warme dagen”.
2.5.4 Duurzaamheidsprogramma Nieuw-West
In het Duurzaamheidsprogramma Nieuw West worden bestuurlijke
ambities, afspraken en doelstellingen vertaald naar
concrete projecten en producten voor de periode 2012-2014.

10
Dit wordt uitgewerkt voor de volgende thema’s:
• Duurzaam bouwen en duurzame energie
• Klimaatneutrale en duurzame stadsdeelorganisatie
• Duurzame mobiliteit
• Duurzaam wonen en ondernemen
Van de stedelijke doelstellingen die hierbij het beleidskader
vormen zijn de volgende relevant voor het project
Middengebied Zuid.
• In 2025 40% minder CO2 uit te stoten dan in 1990.
• Vanaf 2015 alle nieuwbouw klimaatneutraal is en in
de periode 2010-2014 40% klimaatneutraal en 60%
half klimaatneutraal
• Vanaf 2010 75% duurzaam inkopen en vanaf 2015
100%
Aanvullend hierop is het Bestuursprogramma stadsdeel
Nieuw-West 2010-2014 opgenomen uitgangspunt van
een duurzame inrichting van de openbare ruimte.
Verkeersafwikkeling
Overtoomse veld
Het Duurzaamheidsprogramma is in de tweede helft van
2011 opgesteld en zal volgens planning begin 2012 ter
vaststelling aan de stadsdeelraad worden aangeboden.
Tot dat moment gelden de volgende beleidsplannen nog
als vigerend beleid.
• Milieuvisie stadsdeel Slotervaart
Met hierin uitgangspunten en doelstellingen voor
onder meer de CO2-reductie, duurzaam inkopen
en duurzaam omgaan met groen en water.
• Klimaatprogramma Slotervaart 2009-2012
Met hierin klimaatdoelstellingen en concrete acties
gericht op CO2-reductie door energiebesparing
en het toepassen van duurzame energie.
De uitgangspunten voor de inrichting van de openbare
ruimte in Middengebied sluiten zowel aan op het beleids-
Verkeerssituatie Middengebied zuid bestaand
Verkeerssituatie Middengebied zuid nieuw

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 11
kader van het Duurzaamheidsprogramma Nieuw West als
de doelstellingen van deze twee beleidsplannen.
2.6 Bewonersparticipatie
Participatieniveau/-lader
Voor het traject van het programma van eisen voor de
openbare ruimte tot en met het ontwerpen van de openbare
ruimte willen we voor Middengebied Zuid gebruik
maken van een tweetal vormen van participatie, namelijk
informeren en consulteren.
Informeren
Voorafgaande aan de vaststelling van deze uitgangspuntennotitie
willen we de toekomstige bewoners/klankbordgroep
informeren over de de ambitie en kernwaarden,
welke we willen bereiken voor de openbare ruimte van
Middengebied Zuid en hebben opgenomen in deze notitie,
toetsen. Wij noemen deze fase het halen van informatie.
Hoe kijken de bewoners tegen de door ons opgestelde
ambities en kernwaarden aan?
Daarnaast willen we de toekomstige bewoners en klankbordgroep
informeren over de wijze waarop we de participatie ten
behoeve van het ontwerp vorm willen gaan geven en op welke
wijze zij invloed hebben op het ontwerp.
Consulteren
Graag willen wij de toekomstige bewoners betrekken bij het
tot standkomen van het ontwerp voor de openbare ruimte.
Voor Middengebied Zuid is door Co-Green reeds een leefstijlen
onderzoek gedaan (zie paragraaf…) de uitkomst van dit
onderzoek is dat de toekomstige bewoner van dit gebied zich
kenmerkt door de gele en rode leefstijl. In onze participatie
zullen wij ons richten op deze groep en levensstijl welke zich
voor de openbare ruimte laat vertalen naar kernbegrippen als
kwaliteit en ontmoeting! Met behulp van de participatie willen
wij graag inzicht krijgen in de wensen en eisen van de toekomstige
bewoners. Waardoor kenmerken zij zich en welke wensen
hebben zij? Door hen actief te betrekken bij de tot standkoming
van het ontwerp en in terugkerende bijeenkomsten de
uitkomsten naar beelden te vertalen streven we er naar om bewoners
niet alleen te raadplegen maar ook om hen, daar waar
mogelijk, als adviseur op te laten treden.
Wat is onze doelstelling en wat is onze doelgroep?
Tijdens de informatieavond maar ook bij de start van de participatie
zal van begin af aan duidelijk moeten zijn wat de doelstelling
is welke het stadsdeel wil bereiken met het ontwerp.
Het stadsdeel heeft een aantal ambities en kernwaarden. Deze
zullen aangevuld en getoetst moeten worden aan de toekomstige
bewoners en de klankbordgroep.
De uitkomsten van het leefstijlen onderzoek dient als belangrijke
input voor de kernwaarden. Het stadsdeel zal, mede met
bewoners, de gele en rode levensstijl moeten vertalen naar de
werkelijkheid.
Wanneer en waarover participeren?
Voor de start van de participatie zal bij deelnemers van de participatie
duidelijk moeten zijn waarop zij kunnen participeren
en op welke onderdelen zij wel en waarop zij geen invloed
hebben. Ook zal het proces, rondom de participatie maar ook
de besluitvorming duidelijk moeten zijn.
Te gebruiken technieken
Voor de informatie en consultatie bijeenkomsten kunnen we
gebruik maken van de bewonersgroep van Eigen Haard. Hieraan
nemen huidige bewoners (en daarmee herhuisvestingskandidaten)
deel. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van een
klankbordgroep. Deze groep is een afspiegeling van de toekomstige
koper dan wel huurder van de marktwoningen (en
vertegenwoordigen daarmee de levensstijlen geel en rood) en
mogelijk omwonenden van het gebied.
Het streven is om de participatiebijeenkomsten in het gebied
te laten plaatsvinden. Onze voorkeur gaat er naar uit om dit in
het wijkcentrum van Eigen Haard te doen. Binnen de directie
GOR neemt de afdeling ontwerp de uitvoering van de participatie
op zich.

12
GROENTYPEN
Relatie hof - openbaar
Boomstructuur
Hof verhard
Hof: semi privaat groen
Openbaar groen
Groentypen

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 13
3. Analyse plangebied
3.1 SWOT analyse Uitwerkingsplan middengebied
Zuid Overtoomse Veld Amsterdam
Sterktes
• Meer differentiatie woningvoorraad in verschillende
soorten huur- en koopwoningen.
• Helder onderscheid in private, collectieve en openbare
domeinen.
• Enkele bestaande bomen blijven gehandhaafd.
• Speelvoorzieningen in het groen in directe woonomgeving
van de woonblokken.
Zwaktes
• De duurzaamheidopgave is geen onderdeel van
het UWP
• Stedenbouwkundig plan doet weinig tot niets met
het tuinstadkarakter van de wijk en het stedenbouwkundige
DNA van het plangebied.
• De centrale parkzone is geen reële verbinding met
de Spoorpark en het Rembrandtpark en loopt feitelijk
van “niets tot niets”.
• Tevens snijden autowegen de parkzone in stukken.
• in de raming eenmalige inrichting openbare ruimte
is ‘slechts’ een deel van het rosarium opgenomen,
hierdoor missen we een kans (op het gebied van
kwaliteit maar ook op duurzaamheid).
Kansen
• Binnen de gestelde kaders de duurzaamheidopgave
zo goed mogelijk invullen door middel van
een goede afstemming en informatie uitwisseling
tussen bouwen, architectuur en inrichting openbare
ruimte.
• De parkzone inrichten zodat de doorsnijdingen zo
weinig mogelijk effect hebben en bestaande bomen
zo goed mogelijk worden ingepast.
• Ten aanzien van de duurzaamheidopgave biedt de
parkzone vele kansen in combinatie met collectiviteit
en betrokkenheid van bewoners.
• Reperteerbaarheid van het duurzaamheidsconcept
dan wel andere manier van werken/benaderen van
de ontwerpopgave
Bedreigingen
• Doordat in het uitwerkingsplan zelf geen duurzaamheidopgave
zit en in de uitwerking ervan wel,
bestaat er de mogelijkheid dat er een soort halfslachtig
plan wordt met gemiste kansen. In die zin
kan dit plan geen voorbeeldplan worden voor andere
uitwerkingsplannen.
De (potentiele) groenstructuur van het Uitwerkingsplan
wordt verder geanalyseerd. Deze structuur bevat verschillende
groentypen die in het kaartje “Groentypen”
zijn uitgebeeld. Belangrijkste in de hierarchie is de
parkzone die een schakel vormt tussen de zes verschillende
blokken met hoven. Deze parkzone is bedacht
als een schakel tussen twee belangrijke parkgebieden:
het Spoorpark aan de westzijde en Rembrandtpark aan
de oostzijde. Helaas is de daadwerkelijke schakelfunctie
met deze twee parken erg summier in samenspraak
met de huidige stedenbouwkundige structuur. Een
kans is wel om dit te verbeteren, zodat het gebied een
groenstructuur krijgt waarbij de verschillende niveau’s
en groentypen met elkaar geschakeld zijn. De bomen
in de straten geven de buurt een noord-zuid geleding
mee. Twee hoven zijn groen (onverhard) en kunnen een
directe relatie hebben met de parkzone. Vier hoven
hebben een parkeerfunctie en zijn verhard, maar hebben
een wel een dek waarbij de inrichting een relatie
aan kan gaan met de centrale parkzone.
3.2 SWOT analyse waterhuishouding:
Waterkansenkaart
Ten aanzien van de waterhuishouding in het gebied is door
Waternet en het stadsdeel de gezamenlijke ambitie uitgesproken
dat het hemelwater (van de bebouwing en van de straten)
vertraagd wordt afgevoerd en zoveel mogelijk in het gebied

14
Kaart grondwaterstanden

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 15
blijft. Ook kan het water binnen het gebied opgeslagen worden
en voor hergebruik. Indien het water toch wordt afgegeven
aan het oppervlaktewaternet, dan dient dit relatief schoon
water te zijn. Dus geen water dat bij een hevige bui direct de
pijp in gaat, maar water dat vuildeeltjes al heeft kunnen afgeven
aan het maaiveld.
Waternet heeft een kaart geleverd waarop staat hoe de
grondwaterstand zich verhoudt tot het maaiveld. Om te
kunnen bouwen (met kruipruimte) is er tussen het maaiveldpeil
en de hoogste grondwaterstand een grondlaag
nodig van minstens 90 cm. Nu is dit verschil gemiddeld 80
cm of nog minder. Om te kunnen bouwen is een ophoging
van 10 tot 20 cm nodig.
Om het waterbergend vermogen van het gebied te vergroten
is het een kans om nog meer te verhogen, bijvoorbeeld
met 50-60 cm, waardoor het plangebied infiltratiegebied
wordt. Het waterbergend vermogen kan
ook groter worden gemaakt door extra oppervlaktewater
toe te voegen dat in verbinding staat met het grondwater.
Beide mogelijkheden zijn als scenario uitgewerkt in
hoofdstuk 5.
Sterkte
• Het plangebied biedt vele mogelijkheden om het
hemelwater in het gebied te houden en vertraagd
te laten afvoeren, waarbij sporadisch gebruik gemaakt
wordt van het hemelwaterriool. Dit betekent
een grote ontlasting van het hemelwaterriool.
• De planstructuur lijkt mogelijkheden te bieden om
water bovengronds af te voeren. Water is zichtbaar
voor bewoners en eventuele calamiteiten zijn direct
zichtbaar (in tegenstelling tot afvoer ondergronds).
• De parkzone is groot genoeg om oppervlaktewater
te maken om waterbergend vermogen te vergoten.
Zwakte
• Bij ophoging van het gebied: moeilijk te combineren
met behoud van een aantal bomen; aansluiten
op niveau van het raamwerk om het plangebied
heen vergt extra aandacht omdat het raamwerk
lager komt te liggen. Ook de beperkt mogelijke
ophoging boven kabels en leidingen vormen een
moeilijkheid.
• Bij vergroten van oppervlaktewater wordt oppervlakte
van te benutten parkzone kleiner. Ook kan
door de introductie van permanent water in de directe
woonomgeving is er meer kans op nadelen
die het water met zich meebrengt: aanwezigheid
van muggen en vuil.
Kansen
• De andere aanpak van waterafvoer betekent een
grote ontlasting van het hemelwaterriool.
• De zichtbaarheid van het watersysteem vergroot
het bewustwordingsproces van de toekomstige
bewoners op het gebied van water en biedt kansen
voor een aantrekkelijke inrichting van de openbare
ruimte.
• Aangezien er voor bouw ook veel ontgraven moet
worden kan ophoging betekenen dat er meer volgens
een gesloten grondbalans gewerkt wordt; dit
betekent beperking van grond en energie.
Bovengrondse afvoer van water (Freiburg centrum)
Bedreigingen
• Dit vraagt om een andere aanpak van beheer van
de openbare ruimte. Mogelijk is de beheerder
van het stadsdeel of van Waternet qua capaciteit
en kennis er nog niet goed op voorbereid. Goede
afspraken met Waternet over beheertaken en bijbehorende
kosten zijn essentieel hierbij. Op dit
moment is hier nog veel onduidelijkheid over.
• Bij vergroting van het wateroppervlak: Mogelijk
kan door nadelige effecten van stilstaand
water (muggen, vuil, rotting) permanent
water de duurzame inrichting van de
openbare ruimte een negatief imago krijgen.
Eventueel ook gevaar voor spelende kinderen.

16
3.3 SWOT analyse energiehuishouding:
Energiekansenkaart
De ambitie is om bij de inrichting van de openbare ruimte zoveel
mogelijk af te stemmen op de “ Trias Energetica”:
• Eerst de energievraag beperken.
• Gebruik van duurzame energie voor resterende
energievraag.
• Indien echt nodig: fossiele brandstoffen gebruik zo
efficiënt en schoon mogelijk.
• Energiegebruik en energieopwekking wordt zichtbaar
gemaakt in de openbare ruimte; dit stimuleert
bewustwording van energiegebruik.
Zwakte
• Naar verwachting zijn er meer aanlegkosten, omdat
zonnepanelen geplaatst moeten worden en
omdat LED verlichting duurder is dan traditionele
verlichting.
Bedreigingen
• Een grote gemiste kans op het gebied van innovatie
om tot een duurzamere openbare ruimte te
komen
• Gemeente Amsterdam komt achter te liggen op
het gebied van innovatie ten opzichte van andere
gemeentes, zoals gemeente Tilburg.
De inrichting van de openbare ruimte dient aan de Trias
Energetica te voldoen. Aangezien over het algemeen verlichting
de enige energiegebruiker is, beperken we ons
bij deze SWOT analyse vooral tot verlichting. De Ambitie
is om alleen gebruik te maken van energiezuinige verlichting,
veelal betekent dit LED verlichting. Benodigde
energie wordt ter plekke gewonnen door zonnepanelen.
Alleen in bepaalde “dalperiodes” wordt indien nodig
aanspraak gemaakt op het reguliere stroomnet.
De verantwoordelijke dienst DIVV is (nochtans) van mening
dat de reguliere aanpak al erg duurzaam is, zonder
gebruik te maken van LED verlichting.DIVV is verantwoordelijk
voor de openbare verlichting van de gemeente
Amsterdam. Voors en tegens van beide scenario’s worden
tegen het licht gehouden.
Scenario Duurzaam lichtplan met LED verlichting, met
energie opwekking
Kansen
• Positieve uitstraling Middengebied Zuid als energieneutrale
buurt. Dit werk aanstekelijk voor bewoners
en andere buurten.
• Led verlichting wordt de norm en zal op lange
termijn voor grootschalige energiebesparing gaan
zorgen.
Bedreigingen
• De aandacht komt op hogere aanlegkosten en
meer aanpassingen in het beheerpakket (korte
termijn) te liggen en niet op de energieneutraliteit
(langere termijn).
Scenario Duurzaam lichtplan DIVV:
Sterkte
• Geen extra beheerkosten en geen extra voorbereidingskosten
voor verlichting
NUON energiemasten
Sterkte
• Drastische beperking energievraag
• Terugverdientijd LED verlichting 7 tot 8 jaar, dus
zeer rendabel
Zwakte
• Geen beperking van de energievraag, geen opwekking
van energie.

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 17
4. Uitgangspunten
4.1 Duurzame inrichting van de openbare ruimte
Stadsdeel Nieuw-West heeft de ambitie om de openbare ruimte
van Middengebied Zuid Overtoomse Veld in te richten met
een hoge mate van duurzaamheid. Dit voornemen sluit aan bij
de ambitie van woningstichting Eigen Haard voor klimaatneutrale
sloop/nieuwbouw van de woningen in het gebied.
Onder duurzame openbare ruimte verstaat het stadsdeel
een openbare ruimte die toekomstbestendig is en waarbij
de milieubelasting (die het gevolg is van de aanleg,
het gebruik en het beheer) minimaal is. Een belangrijke
doelstelling hierbij is een maximale reductie van de CO2-
uitsoot, met als streven klimaatneutraal, door het beperken
van het energieverbruik en opwekking van duurzame
energie. Daarnaast spelen ook andere duurzaamheidsaspecten
een rol, zoals het gebruik van duurzame materialen
en een openbare ruimte die afgestemd is op de gevolgen
van de klimaatverandering (klimaatadaptatie) en
rekening houdt met toekomstige behoeften.
Er zijn nog weinig voorbeelden, zeker in Amsterdam, van een
duurzame ingerichte openbare ruimte. Dit betekent dat een
innovatieve aanpak nodig is om concreet invulling te geven
aan de ambities. Daarom is er met alle betrokken partijen een
proces gestart dat uitgaat van een geïntegreerde aanpak met
een overkoepelde visie waar ontwerp, aanleg en beheer onderdeel
van uitmaken. De geïntegreerde aanpak komt ook tot
uiting in de afstemming tussen de inrichting van openbare
ruimte en de nieuwbouw met bijbehorende (binnen)tuinen.
Samenwerking met het consortium CO-Green is hierbij van belang.
Van dit consortium maken naast woningstichting Eigen
Haard, de ontwikkelaar, architect en de amoveerder deel uit.
Zij hebben als doel de woningbouw in Middengebied Zuid
van sloop tot bewoning klimaatneutraal én kostenneutraal te
herontwikkelen.
Doel van het stadsdeel is om in samenwerking met CO
Green de klimaat- en andere duurzame ambities op een
integrale en innovatieve wijze te vertalen naar een voor
bewoners aangename openbare ruimte.
Eén van de harde randvoorwaarde bij duurzame inrichting
is dat het woonrijp maken binnen het bestaande
budget wordt gerealiseerd. Ook zal er voor wat betreft
het beheer onderzoek en afspraken moeten worden gemaakt.
Het project wordt als een voorbeeld gezien voor zowel
het stadsdeel als voor de hele gemeente Amsterdam.
Het streven is een concept dat repeteerbaar is voor andere
projecten.
Leeswijzer
In paragraaf 4.2 worden de planessenties voor een duurzame
openbare ruimte benoemd. De planessenties vormen de essentiële
programmatische kenmerken van het plan en worden
vertaald in het ontwerp van de openbare ruimte. Aan
de planessenties liggen de in paragraaf 4.3 genoemde duurzaamheidsdoelstellingen
ten grondslag. De realisatie van de
doelstellingen worden meetbaar gemaakt door prestatie-indicatoren.
De lijst met prestatie indicatoren is opgenomen in
bijlage 1. Paragraaf 4.4 beschrijft het proces dat geleid heeft
tot het formuleren van de planessenties, doelstellingen en
prestatie-indicatoren. Tot slot van dit hoofdstuk wordt ingegaan
op de verdere aanpak bij het vervolg van het project.
4.2 Planessenties
Om invulling te geven aan de duurzame ambities zijn de volgende
vier planessenties voor de inrichting van de openbare
ruimte benoemd:
• Openbare ruimte als verbindend element en identiteitsdrager
• De inrichting richt zich op reductie en lokaal duurzaam
opwekken van energie.
• Flexibiliteit en toekomstvastheid.
• Maak duurzaamheid zichtbaar en stimuleer duurzaam
gedrag.
a. Openbare ruimte als verbindend element en identiteitsdrager
De inrichting van de openbare ruimte zorgt voor verbinding
met het bestaande stedelijk weefsel van Overtoomse Veld.
Door toepassing van het HIOR voor de inrichting van de straten
gaat bestaande openbare ruimte naadloos over in de
nieuwe inrichting. De groenstructuur zorgt ook voor verbinding
: van binnenhof naar parkstrook naar groengebieden van
een groter schaalniveau, Rembrandtpark en Spoorzone. Anderzijds
is de parkstrook een identiteitsdrager door de duurzame
inrichting. Bijvoorbeeld door de parkstrook als waterberging
te gebruiken, of om de parkstrook helemaal vol te zetten

18
met fruitbomen die door bewoners benut worden. Er wordt
een landschappelijk casco gemaakt dat een flexibele programmatische
invulling in zich op kan nemen, zodat de leefomgeving
gemakkelijk aan te passen is aan de bewoners. Hierbij is
er afstemming met de door CO-Green onderzochte leefstijlen
van de doelgroepen. Dit waarborgt een leefomgeving die past
bij de bewoners. Het leefstijlenonderzoek van CO-Green gaf als
uitkomst een combinatie van de leefwerelden rood en geel.
Uitgangspunt voor de parkzone is dat er een landschappelijk
casco wordt gemaakt , waarbij de programmatische invulling
oranje gekleurd is (Rood en geel samen). Doordat de invulling
flexibel is van karakter, kan deze zich gemakkelijker aanpassen
aan nieuwe behoeftes van de “oranje” levenstijl of aan een
nieuwe levenstijl die in de loop van de tijd is ontstaan.
b. De inrichting richt zich op reductie en lokaal duurzaam
opwekken van energie.
Het duurzame energieconcept is in de buurt afleesbaar en
levert een bijdrage aan de klimaatneutrale identiteit van
de buurt. Uitgangspunt is het beperken van het energieverbruik
en het lokaal opwekken van duurzame energie
in de openbare ruimte. Zo kunnen bijvoorbeeld zonnepanelen,
zuinige verlichting en oplaadpalen integraal onderdeel
zijn in het ontwerp van de openbare ruimte.
Voor de openbare verlichting is het streven ledlampen te gebruiken
en armaturen die hier al op afgestemd zijn. Er zal dimbare
verlichting toegepast worden waarbij in de nachtelijke
uren minder licht wordt gebruikt. In de Suze Robertsonstraat
en Jan Vethstraat komt in principe verlichting van maximaal
25 Watt. Hierover dient nog overeenstemming te komen met
DIVV. Het streven is om zoveel mogelijk van de benodigde
energie voor de openbare ruimte ook daadwerkelijk in het gebied
op te wekken Daarbij gaat het in de eerste plaats om het
benutten van de mogelijkheden in de openbare ruimte, maar
ook de mogelijkheden om hier gebouwen voor te gebruiken
(bijvoorbeeld zonnepanelen op daken) worden onderzocht.
c. Flexibiliteit en toekomstvastheid
De openbare ruimte is in staat zich aan te passen aan het
wijzigende klimaat (klimaatadaptatie) en wijzigende gebruikersbehoeften.
De klimaatbestendigheid van de wijk wordt in de eerste
plaats versterkt door wateropvang in het gebied en door
te streven naar het benutten van verkoelingsmogelijkheden
van groen.
De openbare ruimte wordt zodanig ingericht dat het hemelwater
van de daken en van de verharde openbare
ruimte in het gebied zelf vertraagd wordt afgevoerd en
kan infiltreren in de ondergrond. De bergingscapaciteit
van de openbare ruimte is dusdanig groot, dat alleen in
incidentele gevallen gebruik gemaakt moet worden van
het hemelwaterriool van Waternet. Dit resulteert in een
inrichting die afwijkend is ten opzichte van gangbare inrichtingen.
Het merendeel van het water van de straten
watert af op de parkstrook die (grotendeels) onverhard is.
De openbare ruimte is flexibel door in te kunnen spelen
op behoeften van toekomstige gebruikers. Dit betekent
een milieuwinst bij toekomstige veranderingen in het gebruik
van de openbare ruimte.
d. Maak duurzaamheid zichtbaar en stimuleer duurzaam
gedrag.
Het duurzame karakter vormt een basis voor de identiteit van
de buurt. Dit karakter is zichtbaar en ervaarbaar voor bewoners
en bezoekers en duurzaam gedrag wordt gefaciliteerd.
In het openbaar gebied is duurzaamheid direct te herkennen.
Door de groene invulling, door zichtbaarheid van hemelwater
dat vertraagd wordt afgevoerd, maar zeker ook door unieke
duurzame ingrepen, zoals energieopwekkende speeltoestellen
en fruitbomen.
Duurzaam mobiliteit in de vorm van fietsen en elektrisch vervoer
wordt gestimuleerd en gefaciliteerd, bijvoorbeeld door
oplaadpunten voor elektrisch vervoer, een elektrische autodeelplaas
en voldoende fietsparkeergelegenheid.
Openbare ruimte als verbindend element en identiteitsdrager

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 19
Doelstelling ambitie
Onderwerpen
Duurzaam ontwerp
Beperken CO2-uitstoot door energiebesparingen duurzaam opwekken
energie
Afstemming op de gevolgen van klimaatverandering (klimaatadaptatie)
Rekening houden met beheer en gebruiksfase
Duurzame uitvoering
Gebruik van duurzame materialen, rekening houdend met toekomstig gebruik
en beheerfase
Rekening houden met duurzaamheid bij aanleg van groen
Beperken milieubelasting van werkzaamheden
Duurzaam gedrag gekoppeld aan leefbaarheid
Koppeling met leefbaarheid in de wijk
Stimuleren duurzaam gedrag
Samenwerking met alle betrokken partijen
Samenwerking met:
- interne samenwerking tussen directies en afdelingen
- CO-Green
- bewoners
- gemeentelijke diensten
- leveranciers en marktpartijen
Openbare ruimte als verbindend element
4.3 Doelstellingen en ambities
De in 4.2 vermelde planessenties zijn gebaseerd op een prioritering
van de duurzaamheidsdoelstellingen die zijn geformuleerd
en betrekking hebben op de inrichting zelf. Daarnaast
zijn er ook doelstellingen die gericht zijn op het toekomstig
beheer, de wijze van uitvoering, samenwerking en financiën.
De doelstellingen hebben vaak een onderlinge samenhang
en zijn gezamenlijk gericht op een duurzame wijze
van inrichting, aanleg en beheer van de openbare ruimte.
Nevenstaande tabel geeft een samenvatting van de doelstellingen
en ambities
Repeteerbaarheid
Kostenneutraliteit
Voor het stadsdeel is dit in eerste instantie een experiment.
Het is daarnaast ook een onderzoek naar kansen en een nieuwe werkwijze
om zo duurzaamheid in de openbare ruimte een plaats te geven in de
organisatie.
Van belang is dat de wijze van aanpak van de duurzame inrichting in Middengebied
Zuid repeteerbaar is voor andere stedelijke ontwikkelingsprojecten.
Voor het woonrijp maken van de openbare ruimte is een budget beschikbaar.
Voor het realiseren van de inrichting is dit een harde randvoorwaarde.
Voor het toekomstig beheer is het van belang om de meest optimale beheervorm
te zoeken met eventueel een nieuwe taakverdeling. Met partijen
als Waternet, die belang hebben bij de inrichting, zullen afspraken
gemaakt moeten worden. Het streven hierbij is dat het stadsdeel compensatie
ontvangt voor het financiële voordeel bij een andere partij. Uitgangspunt
is dat de beheerkosten voor het stadsdeel lager of gelijk zijn aan wat
gangbaar is.
.

20
Samenhang doelstellingen
Co-Green heeft ambitieuze doelstellingen opgesteld voor het klimaatneutraal slopen, bouwen en
bewonen van de woningen. De doelstellingen voor een duurzame inrichting van de openbare ruimte
sluiten hierop aan. Onderstaande figuur laat de overeenkomsten zien tussen de doelstellingen van
het stadsdeel en Co-Green. Ook is de samenhang te zien tussen de inhoudelijke, procesmatige en
financiële doelstellingen.
Doelstellingen stadsdeel
- Duurzaam ontwerp en inrichting
- Duurzame uitvoering
- Duurzaam gedrag gekoppeld aan
leefbaarheid
- Samenwerking met Co-
Green, bewoners,
diensten en overige
partijen
- Repeteerbaar concept
- Binnen budget realiseren
van het ontwerp en de
uitvoering;
- Lagere of gelijkblijvende
beheerskosten.
Doelstellingen Co-Green
- Duurzaam slopen, bouwen en
bewonen
- Duurzaamheid gekoppeld aan
leefbaarheid
- Samenwerking tussen
partijen
- Repeteerbaar concept
- Kostenneutraliteit over de
gehele exploitatieperiode
- Lagere exploitatielasten
voor bewoners
Prestatie-indicatoren
Voor alle ambities zijn prestatie-indicatoren benoemd om het
concreet en toetsbaar te maken. Bij het opstellen van prestatie-indicatoren
is mede gebruik gemaakt van de richtlijnen van
het BREEAM keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling.
De lijst met prestatie-indicatoren staat in bijlage 1.
Er is onderscheid gemaakt tussen de prestatie-indicatoren die
vereist zijn en die optioneel zijn. De vereiste prestatie-indicatoren
zijn direct gerelateerd aan de planessenties zoals genoemd
in 4.2. Daarnaast zijn ook wat betreft de uitvoering en beheer
diverse vereiste prestatie-indicatoren. Uitgangspunt is dat bij
de verdere uitwerking van de plannen en de uitvoering aan
alle vereiste prestatie-indicatoren wordt voldaan en aan 70%
van die optioneel zijn. In de loop van het proces zal hierop getoetst
worden.
Door de overeenkomst en samenhang in de doelstellingen van
het stadsdeel en CO-Green is samenwerking en afstemming bij
de realisatie van de doelstellingen van essentieel belang.
Duurzame aanbesteding
Bij aanbesteding zullen mogelijkheden voor duurzaamheid
worden benut. Bij de materiaalkeuze wordt, binnen
de geldende randvoorwaarden, gekozen voor duurzame
materialen met een verantwoorde herkomst en al rekening
gehouden met de mogelijkheden voor hergebruik
na sloop. Bij de uitvoering van de werkzaamheden is een
uitgangspunt lagere milieubelasting, bijvoorbeeld door
mindere vervoersbewegingen. Ook is er aandacht voor
sociale duurzaamheid door bij de aanbesteding op te nemen
dat de aannemer 5% van de aanneemsom hiervoor
bestemt. De wijze van aanbesteding biedt verschillende
mogelijkheden om duurzaamheid mee te nemen. Welke
mogelijkheden het beste passen en effectief zijn, zullen

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 21
nog nader onderzocht worden
4.4 Proces
Bij aanvang van opstellen van de ambities is gekozen voor een
proces dat invulling geeft aan de integrale aanpak, het creëren
van draagvlak en het genereren van realistische ideeën. In
de deze fase van het proces zijn de duurzaamheidsambities
geconcretiseerd en is de basis gelegd voor de samenwerking.
Voor het proces zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd:
• Vanaf het begin de verschillende disciplines binnen
de organisatie bij het proces betrekken: stedenbouw,
ontwerp openbare ruimte, realisering en beheer.
Ook is er input vanuit verschillende beleidsvelden,
met name vanuit team Duurzaamheid.
• Gebruik maken van de kennis die al binnen de eigen
organisatie aanwezig is en creëren van draagvlak
binnen de verschillende directies en afdelingen
• Expertise gebruiken van deskundigen van de centrale
gemeentelijk diensten (dienst Milieu en Bouwtoezicht,
Waternet en dIVV) en met hen in overleg
gaan over de voorstellen en ideeën.
• Gebruik maken van het landelijke Breeam Keurmerk
Duurzame Gebiedsontwikkeling. Deze richtlijnen
zijn gericht op het beoordelen van de duurzaamheidsprestaties
van een gebied.
• Procesmatige begeleiding door bureau Squarewise
die veel ervaring heeft met innovatieve processen
en ook betrokken is bij de CO-Green.
• Externe expertise en input van CO-Green.
Het proces heeft de volgende stappen doorlopen:
• Interviews met medewerkers die betrokken zijn bij
ontwerp, inrichting, realisatie en beheer van de van
de openbare ruimte van het project. Het doel hiervan
was om zo de ideeën, kansen en knelpunten te
inventariseren
• Een serie van drie workshops.
De eerste workshop was een brainstormsessie
met de leden van de werkgroep Openbare Ruimte
Middengebied Zuid. Deze werkgroep heeft als
opgave om een maaiveldontwerp en de realisatie
inrichting van Middengebied Zuid uit te werken
met alle hierbij behorende deelproducten. In
deze werkgroep zijn vanuit de Directie Groen en
openbare ruimte Ontwerp openbare ruimte, Beheer
en Ontwikkeling en realisatie vertegenwoordigd.
Vanuit de directie Stedelijke ontwikkeling zijn
het Procesbureau, Stedenbouw, Duurzaamheid
en Planning en investering vertegenwoordigd.
In tweede workshop zijn de ideeën en ambities
verder uitgewerkt en is ook specifiek gekeken
naar de haalbaarheid en de afstemming met
de nieuwbouw en bijbehorende binnentuinen.
In de derde workshop is een prioritering in
de ambities aangebracht. Dit heeft geleid tot
het formuleren van de planessenties (zie 4.2).
Aan tweede en derde wokshop namen naast de leden
van de werkgroep, ook andere bij het project
betrokken stadsdeelmedewerkers en vertegenwoordigers
van CO-Green deel.
• Parallel aan de workshops zijn gesprekken gevoerd
met deskundigen van DMB, dIVV en Waternet.
Deze informatie en ook de richtlijnen van Breeam
Duurzame Gebiedsontwikkeling zijn als input voor
de workshops gebruikt en deze notitie gebruikt. Bij
de derde workshop was ook een deskundige van
Dienst Milieu en Bouwtoezicht (DMB) aanwezig.
4.5 Vervolg aanpak
Deze voorliggende uitgangspuntennotitie en de hierin opgenomen
duurzaamheidsambities en planessenties vormen de
basis voor de verdere uitwerking en worden ter vaststelling
voorgelegd aan het dagelijks bestuur. Omdat het een innovatieve
aanpak met hoge ambities betreft, verreist dit een andere
manier van werken en benaderen. Het vervolgtraject geeft
hier invulling aan. Hier is ondermeer van belang:
• Afstemming met CO-Green
Voor het realiseren van zowel de ambities van het stadsdeel
als CO-Green is afstemming van belang zodat het
een samenhangend geheel gaat vormen en de gezamenlijke
en individuele (duurzaamheids)ambities te realiseren.
Voor het vinden van optimale oplossingen en maatregelen
is het van belang om zowel naar gebouwen, binnentuinen
en openbare ruimte te kijken. Denk hierbij bijvoorbeeld
aan wateropvang, realiseren van duurzame energie en het
afstemmen van de openbare ruimte op de doelgroepen.
• Samenwerking met externe partners/diensten
Voor de verdere uitwerking van de plannen is het nodig
dat er intensieve afstemming, uitwisseling en toetsing zijn
met de diensten die hier direct mee te maken hebben.
Het betreft vooral samenwerking met:
Waternet (wateropvang en waterkwaliteit)
dIVV (openbare verlichting)
DMB (duurzaamheid algemeen)
• Climate Proof Cities

22
Het project Middengebied Zuid is als casus aangemeld bij
het landelijke onderzoeksproject ‘Climate Proof
Cities’. Zij zullen de klimaatadaptatiemaatregelen evalueren.
Dit is door het leereffect van belang voor repeteerbaarheid
in andere projecten.
• Monitoring en verslaglegging
De voortgang van het realiseren van de ambities zal bewaakt
worden en hiertoe zal er ook tussentijds getoetst
worden op o.a. de gekozen outputspecificaties, zoals opgenomen
in de prestatie-indicatoren, bijlage 1. Het vervolg
van het proces zal gedocumenteerd worden, zodat
de ervaringen gebruikt kunnen worden bij andere projecten.
Bij aanbesteding zullen mogelijkheden voor duurzaamheid
worden benut. Bij de materiaalkeuze wordt, binnen
de geldende randvoorwaarden, gekozen voor duurzame
materialen met een verantwoorde herkomst en al rekening
gehouden met de mogelijkheden voor hergebruik na
sloop. Bij de uitvoering van de werkzaamheden is een uitgangspunt
lagere milieubelasting, bijvoorbeeld door minder
vervoersbewegingen. Ook is er aandacht voor sociale
duurzaamheid door bij de aanbesteding op te nemen dat
de aannemer 5% van de aanneemsom hiervoor bestemt.
De wijze van aanbesteding biedt verschillende mogelijkheden
om duurzaamheid mee te nemen. Welke mogelijkheden
het beste passen en effectief zijn, zullen nog nader
onderzocht worden
• Integrale aanpak binnen de organisatie
Afstemming tussen de verschillende afdelingen. die bij de
verdere uitwerking betrokken zijn, is essentieel. Zo zal onder
meer nadrukkelijk bij de verdere uitwerking naar de
beheeraspecten gekeken worden
• Beheer
De innovatieve duurzame inrichting van de openbare
ruimte vraagt ook een nieuwe benadering van het beheer.
Voor bijvoorbeeld het realiseren van wateropvang
zijn afspraken met Waternet over onder meer het beheer
nodig. Gestreefd wordt om ook (financiële) voordeel dat
Waternet heeft bij wateropvang in het gebed hierbij tot
uitdrukking te laten komen.
Bij het zoeken naar de meest optimale beheervorm is er
afstemming met de Groenvisie die mometeel wordt opgesteld.
• Voorbeeldfunctie
Het project Middengebied Zuid is een voorlopend project
en het doel is om de ervaringen die hier opgedaan
worden elders te gebruiken. Er zijn al diverse presentaties
binnen Amsterdam en de eigen stadsdeelorganisatie hierover
gegeven. Gepland is om in samenwerking met het
Klimaatbureau van de gemeente Amsterdam de gekozen
duurzame aanpak tijdens een bijeenkomst bestuurlijk en
ambtelijk en aan externe partijen te presenteren. Ook in
het latere vervolgtraject zullen de aanpak, ervaringen en
resultaten gecommuniceerd gaan worden.
• Duurzame aanbesteding

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 23
5. Uitwerking uitgangspunten
Dit hoofdstuk geeft een aanzet tot concrete vertaling van
de uitgangspunten in een inrichtingsplan. Hulpmiddel
hierbij is een variantenstudie.
Aan de hand van de planessenties die in hoofdstuk vier
genoemd zijn worden de potenties verkend voor het inrichtingsplan.
a. Openbare ruimte als verbindend element en identiteitsdrager
De openbare ruimte wordt zoveel mogelijk als een landschappelijk
casco vormgegeven. Dit casco zal een van de
belangrijke identiteitdragers worden van het gebied en zo
goed mogelijk aansluiten op de semi-openbare ruimtes
van de hoven. Het stratenpatroon zal zo goed mogelijk
aansluiting vinden op het stratenpatroon van Overtoomse
Veld, terwijl de inrichting van het plantsoen en hoven zich
onderscheidt en de identiteit van het gebied versterkt.
De inrichting van de hoven wordt bepaald door het leefstijlenonderzoek
van CO-Green: Rood voor de leefstijl vrijheid
en flexibiliteit en Geel voor de leefstijl betrokkenheid
en harmonie. De inrichting van de openbare ruimte dient
ook zoveel mogelijk aan te sluiten op deze leefstijlen,
waardoor de leefstijlen samen komen en de leefstijl oranje
ontstaat. Met behulp van bewonersonderzoek dient het
“oranje” programma zo goed mogelijk te worden ingepast.
onderhevig is doordat behoeftes van leefstijlen veranderen
of leefstijlen van kleur veranderen, is een flexibel systeem
aan te raden. Daarom wordt er gekozen voor een
modulair systeem dat over het landschappelijke casco
wordt heen gelegd. Het modulair systeem rust op “spijkers”
(palen) die in het landschappelijke casco gestoken
zijn. Eén module bevat programma of een deel van een
programma. Modules kunnen gemakkelijk en op een relatief
goedkope manier vervangen worden of verplaatst
worden naar andere plekken. Zo ontstaat een situatie
waarbij de inrichting van de openbare ruimte optimaal
afgestemd kan worden op de veranderende behoeftes.
LEEFSTIJLEN
voorbeeld landschappelijk casco ( Berkel en Rodenrijs,
Meerpolder)
Aangezien gewenste programma’s vaak aan verandering
landschappelijk casco met oranje leefstijl programma

24
b. De inrichting richt zich op reductie en lokaal
duurzaam opwekken van energie.
Ten aanzien van het verlichtingsplan is nog nadere afstemming
nodig met de verantwoordelijke dienst DIVV. Aangezien
het streven is om benodigde energie voor verlichting
ook daadwerkelijk in het gebied op te wekken, wordt thans
gekeken of zonnepanelen op de bebouwing hier een rol
in kunnen spelen. Anders kunnen energiemasten een rol
gaan spelen als onderdeel van het landschappelijke casco,
waarbij ze goed zichtbaar zijn en, net als bijvoorbeeld beplanting,
een structureerde betekenis hebben.
Er wordt ook gedacht aan een "fun object", bijvoorbeeld
een interactief speelobject dat een opvallende rol kan
gaan spelen, maar waarvan de benodigde energie wel
ter plekke duurzaam wordt opgewekt. Vooral interessant
is het als het energie opwekken zelf ook onderdeel is van
het fun-element. Bijvoorbeeld door middel van fietsen (zie
foto) energie opwekken om een water- , speel- of lichtinstallatie
in werking te stellen.
c. Flexibiliteit en toekomstvastheid
Zoals bij a al eerder genoemd zorgt een modulair systeem op een
landschappelijk casco ervoor dat de openbare ruimte gemakkelijk
is aan te passen aan gewijzigde gebruikersbehoeften. Dit
systeem is gemakkelijk te combineren met de wens vanuit een
duurzame waterhuishouding, om zoveel mogelijk onverhard
oppervlak openbare ruimte aan te leggen. Hierdoor kan zoveel
mogelijk hemelwater op natuurlijke wijze wegzakken en hoeft er
weinig tot geen gebruik gemaakt te worden van het hemelwaterriool.
Om eventuele wateroverlast te voorkomen is het van belang
dat er een zekere afstand bestaat tussen het maaiveld en de
hoogste grondwaterstand. Als deze groter gemaakt wordt, wordt
het waterbergend vermogen van het maaiveld vergoot. Hier zijn
grofweg twee verschillende methodes voor. De eerste is het ophogen
van het maaiveld met een hoogte van ongeveer 0,5 meter,
de infiltratie variant. De tweede is meer oppervlaktewater maken.
De twee varianten worden nader beschreven.
Infiltratie variant
Het gehele gebied wordt met ongeveer 50 cm. opgehoogd, waardoor
het waterbergend vermogen groter wordt. Hemelwater van
de daken en van de straten stroomt af in de richting van de parkzone.
Hier wordt het water verzameld in een wadi of een serie wadi's,
vanwaar het water kan infiltreren in de ondergrond. Het water
kan direct naar de wadi stromen of eerst via een soort beek naar
de wadi geleid worden. Aandachtspunt is dat er door de inrichting
een goed evenwicht ontstaat tussen het stroommodel en stilstaand
infiltratiemodel (zie afbeelding pagina 25). Infiltratie kan
ook plaatsvinden binnen het straatprofiel, door het toepassen van
halfopen verharding of door afwatering richting groenstroken.
Met het afronden van deze uitgangspuntennotitie heeft CO Green
aangegeven voor fase 1 niet mee te willen werken aan deze variant
indien er 0,5 meter opgehoogd wordt. Dit is om logistieke
en planningtechnische redenen. Onderzocht moet nog worden
hoe plaatselijk delen van het maaiveld opgehoogd kunnen
worden en hoe de infiltratie variant op een andere wijze
uitgevoerd kan worden, waarbij de infiltratiecapaciteit van de
bodem wordt vergroot, maar niet in deze mate wordt opgehoogd.
Te denken valt bijvoorbeeld aan een inrichting met
grindkoffers of soortgelijke elementen.
Oppervlaktewater variant
Vergroting van het waterbergend vermogen wordt verkregen
door het maken van extra water dat in verbinding staat met
het grondwater. Het oppervlaktewater kan in direct contact
staan met het stelsel van watergangen (sloot) of losgekoppeld
zijn hiervan (vijver). Bij de laatste bestaat er alleen contact met
het stelsel bij piekmomenten. Bij de inrichting van de vijver
is het van belang dat het water aan stromingen onderhevig
is. Dit is van belang om de waterkwaliteit goed te houden en
om ongewenste neveneffecten te voorkomen, zoals rotting en
muggenoverlast. Stromingen ontstaan door temperatuurwisselingen
in het water. Door het water een bepaalde diepte te
geven en door afwisseling zon en schaduw ontstaan deze temperatuurwisselingen.
energie opwekken door middel van fietsen
infiltratie door middel van halfopen verharding (Leidse Rijn,
Utrecht)

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 25
ophoging boven grondwaterstand
buffer/regenton
infiltratie door middel wadi (Riesefeld, Freiburg)
koppeling met
waternet
beek
wadi
molgoot
SCENARIO INFILTRATIE
stroommodel/ stilstaand model?
ophoging boven grondwaterstand
infiltratie door afwatering richting groenstrook (Green street,
Portland, Oregon)
Infiltratie variant

26
grondwaterstand omlaag door watergang
buffer/regenton
koppeling met
waternet
sloot
molgoot
SCENARIO SLOOT
grondwaterstand omlaag door watergang
Waterbergend vermogen vergroten door creeren van oppervlaktewater
Oppervlaktewater variant

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 27
d. Zichtbaar maken duurzaamheid en duurzaam gedrag
stimuleren
Door het water bovengronds te laten afstromen in plaats van
ondergronds (de traditionele methode), worden mensen zich
meer bewust van hoe het watersysteem in elkaar zit en voelen
ze zich er meer deelgenoot van.
Door bij energiegebruik in de openbare ruimte te laten
zien hoe en waar de energie wordt opgewekt wordt het
besef ten aanzien van energiegebruik groter.
Duurzaam gedrag van mensen in de openbare ruimte
wordt gestimuleerd als mensen sterke verwantschap voelen
met de openbare ruimte. Dit brengt ook verantwoordelijkheidsgevoel
met zich mee, waardoor bewoners zelf
het duurzame karakter van het gebied kunnen gaan waarborgen.
Bovengronds afvoeren van water vergroot het bewustzijn ten
aanzien van het watersysteem
Mogelijke verschijningsvormen van een modulair systeem op palen op een
onverhard landschappelijk casco

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / 12 januari 2012 29
Bijlage 1 Overzicht prestatie-indicatoren
Voor de doelstellingen voor een duurzame inrichting van
de openbare ruimte in Middengebied Zuid zijn prestatieindicatoren
benoemd om de doelstellingen concreet en
toetsbaar te maken.
In onderstaande lijst staat per doelstelling (1 t/m 10) de
verschillende prestatie-indicatoren genoemd.
Er is onderscheid gemaakt tussen de prestatie-indicatoren
die vereist zijn en die optioneel zijn. Uitgangspunt is dat
bij de verdere uitwerking en uitvoering van de plannen
aan alle vereiste prestatie-indicatoren wordt voldaan en
aan 70% van de optionele prestatie-indicatoren.
In de onderstaande tabel is aangeven of een prestatieindicator
een directe relatie heeft met ontwerp, uitvoering
en beheer. Door de integrale aanpak hebben veel prestatie-indicatoren
overigens betrekking op alle drie.
De volgende afkortingen zijn gebruikt:
O= ontwerp
U= uitvoering
B= beheer
Duurzaam Ontwerp en Inrichting
Ambitie
1 Het ontwerp en de inrichting van de openbare ruimte
beperken de CO2-uitstoot door een beperking van de
energievraag en het gebruik van duurzame energie
1a Het energiegebruik voor openbare verlichting is 30% lager dan in
de referentie situatie
1b Bepalen wat het praktische potentieel (technisch, financieel en
ruimtelijk) is aan duurzaam op te wekken energie in de openbare
ruimte is en vervolgens 100% van dit potentieel realiseren
2 Een ontwerp en inrichting van de openbare ruimte die is
afgestemd op de gevolgen van klimaatverandering en het
thermische buitenklimaat
Relatie
met
O U B
O U B
2a
2b
Aantoonbaar is dat het voor voetgangers bestemde verharde
oppervlak (pleinen, voetpaden, trottoirs) in het gebied voor een
deel van de dag in de zomerperiode wordt beschaduwd en in de
winterperiode zoninstraling mogelijk is.
Aantoonbaar zijn er voldoende maatregelen genomen op het
O U B
O U B
gebied van duurzame verkoelingstechnieken
2c Er vindt opslag en hergebruik regenwater in het gebied plaats.
3 Het ontwerp en de inrichting bieden ruimte aan de
O U B X
ontwikkeling van natuurwaarden.
Vereist
X
X
Optioneel
X
X
3a Maatregelen worden uitgevoerd waardoor diverse flora en fauna
duurzaam van het gebied gebruik kunnen maken.
4 Een ontwerp waarbij rekening is gehouden met de beheer en
gebruiksfase
O U B
X
4a
4b
Inrichting is zodanig dat voor het toekomstig beheer minder of
gelijkblijvende inzet van materieel nodig is dan in de huidige
situatie
Een zodanig ontwerp en inrichting dat minder zwerfafval ontstaat
en een makkelijkere reiniging mogelijk is.
O B
O B
X
X

30
Duurzame uitvoering
Ambitie
5 Voor de inrichting worden duurzame materialen gebruikt,
waarbij er ook wordt gekeken naar toekomstig gebruik en de
beheerfase
Relatie
met
Vereist
Optioneel
5a De materialen zijn zodanig gekozen en verwerkt dat deze bestand
zijn tegen weersinvloeden en de fysieke belasting. De materialen
die in het zicht zijn verwerkt verouderen mooi onder de genoemde
belasting.
5b De openbare ruimte is zodanig vorm gegeven dat deze makkelijk
is uit te breiden of aan te passen aan veranderde behoeften en
functies
5c De materialen zijn zodanig verwerkt dat deze na de gebruiksfase
bij een toekomstige sloop kunnen worden hergebruikt.
5d Minimaal 80% volume van de gebruikte materialen in elk van de
hoofdbouwdelen heeft een onderbouwde/verantwoorde herkomst.
Aanvullend hierop moet 100% van het gebruikte hout legaal
geproduceerd zijn.
5 e De keuze van ten minste 60% van het volume van de toegepaste
materialen is gebaseerd op een levenscyclusanalyse van
alternatieve materialen en waarbij gekozen is voor materialen met
de kleinste milieubelasting.
6 De uitvoering van de werkzaamheden voor de inrichting van
de openbare ruimte gebeurt op een wijze die milieubelasting
minimaliseert
O U B
O U B
O U B
O U B
O U B
X
X
X
X
X
6a Milieu-impact bouwplaats beperken, in termen van milieubewust
materiaalgebruik, beperking van energiegebruik en beperking
van vervuiling. De aannemer stelt m.b.t. zijn organisatieen
inrichtingsproces voor dit project een plan op waarin
milieudoelstellingen worden behaald met als doel om de
milieuprestaties te verbeteren.
6b Ten minste 90% van het recyclebare materialen die bij de
herinrichting vrijkomen worden hergebruikt of gerecycled.
7 Bij de aanleg van het groen rekening houden met
duurzaamheid
U
OU
X
X
7a
Bij de inrichting wordt voldoende ruimte ondergronds gereserveerd
voor het volwaardig uitgroeien van bomen.
OU
X

Middengebied Zuid Overtoomse Veld / januari 2012 31
Bewustwording, duurzaam gedrag en
leefbaarheid
Ambitie
8 Koppeling met de leefbaarheid in de wijk
Relatie
met
Vereist
Optioneel
8a Minimaal 5% van de aanneemsom wordt door de opdrachtnemer
besteed voor Social Return.
8b Nagaan welke maatregelen bij de inrichting gewenst zijn op basis
van de door CO-GREEN gemaakte indeling naar leefstijlen van de
doelgroepen en deze maatregelen ook toepassen.
8c In het ontwerp ruimte reserveren voor het verbouwen, telen en of
kweken van lokale voedselproducten en deze ruimte hiervoor ook
gebruiken. (blijft deze prestatie-indicator gehandhaafd?)
8d Door toevoeging van nieuwe belevingskwaliteiten wordt de
belevingswaarde van het gebied versterkt.
8e Minimaal 1 speelplaats wordt gerealiseerd waar duurzaamheid
een spelelement vormt.
9 Stimuleren van duurzame mobiliteit
UB
OB
OUB
OUB
OUB
X
X
X
X
X
9a
Maatregelen uitvoeren om de diverse vormen van duurzaam
vervoer (zoals fietsen, autodelen en elektrisch vervoer) te
stimuleren en te faciliteren
OUB
X
Samenwerking tussen partijen
Ambitie
10 Er wordt in bij ontwerp, uitvoering en beheer intensief
en innovatief samengewerkt met CO-GREEN, bewoners,
gemeentelijke diensten en overige betrokken partijen en
worden hierover afspraken gemaakt.
Relatie
met
Vereist
Optioneel
10a
10b
Aan elke belanghebbende die potentieel baat heeft bij een
duurzaam project wordt gevraagd om te participeren in het
proces om te komen tot een samenwerkingsconstructie.
Er is aantoonbaar een gestructureerd participatie- en
communicatieproces gericht op bewoners waarin invulling geven
aan duurzaamheid een prominente plaats inneemt.
OUB
OUB
X
X

32
Samenhang met omgeving
Ambitie
11 De openbare ruimte is een samenhangend geheel met de woningen en binnentuinen
12 De openbare ruimte van Middengebied-Zuid gaat vloeiend over in haar buurgebieden
Repeteerbare formule
Ambitie
13 De inrichting van de openbare ruimte en het bijbehorend proces m.b.t. het duurzaamheids
aspect zijn repeteerbaar voor andere herinrichtingsprojecten
Kostenneutraliteit over de gehele
exploitatieperiode
Ambitie
14 De kosten van de inrichting en het toekomstige beheer zijn beheersbaar en passen binnen de
budgetten.
14a
Aan elke belanghebbende die potentieel baat heeft bij een duurzaam project wordt gevraagd om te
participeren in het proces om te komen tot een financieringsconstructie. (zie ook 10a)