Folder Puur Plantaardige Olie - Partij voor het Noorden - Provincie ...

Koolzaadolie te koop; mag dat?
"Het gebruik van plantaardige oliën als brandstof voor
motoren mag dezer dagen onbelangrijk lijken, maar zulke oliën
kunnen in de loop der tijd even belangrijk worden als
petroleum en kolen vandaag de dag zijn."
Rudolf Diesel, 1912.
Inhoud
Inleiding.................................................................................................................................. 2
Alternatieve brandstof: Puur Plantaardige Olie ........................................................ 2
‘Koolzaadolie te koop; mag dat?’ ................................................................................... 4
Koolzaadolie te koop; waarom moet dat?............................................................. 4
Uitstoot van CO 2
............................................................................................................. 5
Korte geschiedenis van koolzaadolie als brandstof.................................................. 7
Nieuwe kansen voor plantaardige olie ......................................................................... 9
Voor- en nadelen van koolzaadolie als motorbrandstof.......................................10
Het standpunt van milieuorganisaties........................................................................12
De rol van de Europese Unie bij introductie Biobrandstoffen............................14
Koolzaad als concurrerend landbouwgewas.............................................................15
Overwegingen met betrekking tot verbouw van koolzaad............................15
Waarom wordt er nu weinig koolzaad verbouwd?...........................................16
Conclusie ..............................................................................................................................19
Adviezen ...............................................................................................................................20
De projectgroep ‘Koolzaadolie te koop; mag dat?’ is een initiatief van de Partij voor
het Noorden. De projectgroep bestaat uit een aantal geïnteresseerden die door
ondervraging van experts een overzicht over koolzaadolie als brandstof willen geven.
Met deze brochure wil de projectgroep publiek en politiek interesseren voor dit
onderwerp.
De projectgroep bestond uit (op alfabetische volgorde):
Aleid Brouwer, Hilbert Koetsier, Bram Schuilenga, Jaroen Schut, Geert Staats,
Maarten Vos.
Met medewerking van: Wietske van der Schaaf en Henk Vos.
Dit is een uitgave van de Partij voor het Noorden. Groningen, mei 2005.
Teksten uit deze uitgave mogen worden overgenomen, mits een duidelijke verwijzing naar
de bron gegeven wordt.

Inleiding
De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit andere landen, de
richtlijnen van het Kyoto-protocol die een reductie van 6 % inhouden van
de uitstoot van broeikasgassen en de EU-richtlijn voor biobrandstoffen,
maken dat alternatieve brandstoffen overal op de agenda komen.
Reden voor de Partij voor het Noorden zich nader in dit onderwerp te
verdiepen. De partij heeft een projectgroep ingesteld die moest onderzoeken
hoe we op korte termijn gebruik kunnen maken van nieuwe, schone vormen
van energie. De projectgroep heeft zich vervolgens “Koolzaadolie te koop;
mag dat?” genoemd en deze brochure is haar resultaat.
Alternatieve brandstof: Puur Plantaardige Olie
Een groep van alternatieve brandstoffen is Puur Plantaardige Olie (PPO).
PPO kan onder meer van de koolzaadplant gemaakt worden; een plant met
gele bloemen, zoals de omslag van deze brochure laat zien. De olie van deze
plant heet koolzaadolie.
PPO (en dus ook koolzaadolie) is olie, die in plaats van de fossiele brandstof
diesel, gebruikt kan worden als brandstof voor motoren. De meeste mensen
kennen PPO als de slaolie of zonnebloemolie die je in de supermarkt kunt
kopen.
PPO wordt onttrokken aan oliezaden, zoals koolzaad en zonnebloempitten,
door middel van mechanisch persen en/of extractie met een oplosmiddel. Bij
verbranding is de olie zo goed als klimaatneutraal.
Met enige aanpassingen kan uw dieselauto op plantaardige olie rijden. In
deze brochure geven we aan of dat een goed idee is. Wat zijn bijvoorbeeld
de voor- en nadelen van deze alternatieve brandstof? En welke problemen
zijn nog te overwinnen voordat PPO grootschalig ingevoerd kan worden? Is
koolzaadolie een product dat boeren zullen willen verbouwen? Mag je
eigenlijk slaolie in de supermarkt kopen en het vervolgens in je tank gieten?
Koolzaadolie wordt in deze brochure voorgesteld en behandeld als een
brandstof, maar het is een veelzijdig goedje. Het kent nog vele andere
toepassingen, zoals voor menselijke consumptie, als ingrediënt in
2

cosmetische toepassingen, milieuvriendelijke bestrijdingsmiddelen en ook als
schoonmaakmiddel.
Wij willen met deze brochure het gebruik van puur plantaardige olie als
brandstof extra onder de aandacht brengen.
Partij voor het Noorden projectgroep “Koolzaadolie te koop; mag dat?”
Mei 2005
Koolzaad zaaien anno 1827
3

‘Koolzaadolie te koop; mag dat?’
Stel: u heeft een dieselauto en u laat deze geschikt maken om te rijden op
koolzaadolie. U kent een boer die koolzaad verbouwt en de koolzaad aan
huis kan persen tot koolzaadolie (dat kan namelijk met een betrekkelijk
eenvoudige pers). Dan kunt u voor een prikkie uw tank vullen bij deze boer!
Maar mag dat?
Waarom zou koolzaadolie als brandstof niet langs de weg verkocht mogen
worden? Er staan wel vaker borden langs de weg, waarop streekgebonden
producten te koop worden aangeboden. Zo zie je ‘aardappelen te koop’,
maar dat kunnen ook uien, wortelen of eieren zijn. Daarnaast wordt ook
melk weer op deze manier te koop aangeboden. Het contact tussen
producent en consument is hierbij het meest direct, vaak met financieel
voordeel voor beiden.
Dat je niet zomaar op koolzaadolie van de boer of uit de supermarkt mag
rijden, heeft te maken met accijnzen die de Nederlandse staat op
motorbrandstoffen wil heffen. Door soepeler met deze accijnzen om te
springen, zou de Nederlandse overheid het gebruik van koolzaadolie als
brandstof kunnen bevorderen. In deze brochure laten we zien om welke
redenen de overheid dit zou moeten doen.
Koolzaadolie te koop; waarom moet dat?
De meeste menselijke activiteiten (productie, mobiliteit of recreatie) hebben
een belasting van het milieu en onze directe leefomgeving tot gevolg. In
bijna alle gevallen gaan deze activiteiten ook gepaard met het gebruik van
energie.
Zeker in het geïndustrialiseerde deel van de wereld wordt energie bijna
uitsluitend opgewekt met fossiele energiedragers: steenkool, aardgas en
aardolie.
Maar liefst 93 % van de totale energiebehoefte van Nederland wordt door
fossiele brandstoffen gedekt. Voor het vervoer geldt zelfs dat 100% van de
benodigde energie wordt verkregen uit fossiele brandstoffen, met name uit
aardolieproducten. Dit geldt ook voor de flinke hoeveelheden
smeermiddelen die in de diverse voertuigen worden gebruikt. Aardgas, dat
ook voor transport gebruikt wordt, is eveneens een fossiele brandstof.
4

In de afgelopen decennia is voor bijna iedereen wel duidelijk geworden dat
de voorraad fossiele brandstoffen eindig is, ook al is het tijdstip van het
“einde” betwistbaar.
Het huidige gebruik van energie noopt op vele manieren tot duurzaamheid.
Voor de toekomst worden we door economische en ecologische redenen
gedwongen na te denken over de huidige toepassingen van energiebronnen
en over alternatieven.
De economische reden is dat energie duur is en door grotere schaarste ook
steeds duurder wordt. Denk maar aan de olieprijzen die de afgelopen
maanden omhoog zijn geschoten door het overschatten van oliereserves en
door de oplopende energievraag in China en India. Medio 2003 kostte een
vat ruwe olie circa 30 dollar en inmiddels is in het eerste kwartaal van 2005
de prijs op ongeveer 55 dollar aangekomen.
Daarnaast zijn we momenteel sterk afhankelijk van de olievoorziening
vanuit het politiek instabiele, om niet te zeggen, explosieve Midden-Oosten.
Het energievraagstuk is dus één van de belangrijkste onderwerpen in de
komende decennia. Er moet zuiniger omgegaan worden met energie en het
onderzoek naar én de toepassing van alternatieve en duurzame
energiebronnen moeten we stimuleren en intensiveren. Wetenschap,
bedrijfsleven en overheden zullen daarbij een belangrijke rol moeten
vervullen.
Een slimme aanpak, met gebruik van overigens vaak al bestaande kennis
over duurzame toepassingen, is dus nodig. Bekende voorbeelden van reeds
bestaande toepassingen zijn windenergie, energie uit waterkracht en zonneenergie,
maar ook energiedragers in de vorm van zogeheten “hernieuwbare”
brandstoffen zoals puur plantaardige olie (PPO) uit onder andere koolzaad
kunnen binnen korte tijd ingezet worden. “Hernieuwbaar” betekent in dit
geval dat het gaat om energiebronnen die in principe nooit opraken,
doordat deze continu kunnen worden aangevuld (zie figuur 1).
Uitstoot van CO 2
Ecologisch gezien zijn de klassieke winning, het transport en de verbranding
van fossiele brandstoffen milieubelastend als het gaat om de daarbij
5

vrijkomende koolstofdioxide (CO 2
). Duurzame energiebronnen zijn
noodzakelijk als vervanging van de brandstoffen die leiden tot de, in veler
ogen, nu veel te hoge CO 2
-uitstoot in de atmosfeer. Deze uitstoot leidt
immers tot wereldwijde klimaatverandering en schade aan de natuur op
regionaal, nationaal en globaal niveau.
Nieuwe vormen van energiedragers, zoals puur plantaardige olie, en nieuwe
vormen van energieopwekking, zoals stroomopwekking met windturbines,
leveren een belangrijke bijdrage aan het verminderen van de uitstoot van
het broeikasgas CO 2
.
Innovatie en onderzoek op het gebied van energie en milieutechnologie
biedt volop kansen op een duurzamere wereld. Voorbeelden hiervan zijn:
hernieuwbare brandstoffen, op langere termijn brandstofcellen voor energie,
de waterstofbus of -auto, duurzame productiemethoden in de landbouw,
natuurlijke afbreekbare materialen voor verpakking en productie etc.
Dit betekent een verandering van denken én gedrag bij bedrijven en
individuele burgers, die vaak nobele en verantwoorde gedachten hebben
maar als consument vaak meer prijsbewust dan milieubewust zijn. Hiernaast
dienen zeker ook overheden een voorbeeldfunctie te vervullen, vooral
wanneer we ons leven op het huidige welvaartsniveau willen voortzetten.
Figuur 1: Koolzaadolie past als hernieuwbare energiebron in een
gesloten kringloop.
6

Korte geschiedenis van koolzaadolie als brandstof
Eigenlijk is er wat koolzaad betreft niets nieuws onder de zon: dit gewas
wordt al heel lang verbouwd in (Noord-)Nederland. Dit blijkt bijvoorbeeld
uit een in 1559 opgeschreven wet over het dorsen van koolzaad in het Friese
dorp Achlum. In deze wet wordt het beheer en gebruik vastgesteld van het
dorskleed van dit dorp. Opvallend genoeg is het initiatief tot deze wet
genomen door Grutte Watse, een neef van de beroemde Fries Grutte Pier.
In de negentiende eeuw verbouwden vooral boeren in de Veenkoloniën en
de kleigebieden van Groningen koolzaad. De provincie Groningen was eind
achttiende, begin negentiende eeuw zeer vooruitstrevend als het gaat om de
toepassing van nieuwe technieken. Groninger boeren gingen als eersten van
de handzaaiing over op de zaaiing van koolzaad in rijen, met behulp van
nieuwe machines. Andere provincies volgden Groningen bij de toepassing
van deze innovatieve technieken (zie figuur 3 op pagina 13).
Bij inpoldering, een typisch Nederlands verschijnsel, is het regel dat als
eerste gewas (na riet) koolzaad verbouwd wordt om de grond geschikt te
maken voor andere vormen van landbouw. Dit is bijvoorbeeld gebeurd bij de
aanleg van de IJsselmeerpolders. Vlak na de inpoldering waren de polders in
april één grote zee van felgeel bloeiende koolzaad.
Ook het gebruik van koolzaadolie of andere plantaardige oliën als brandstof
is niet nieuw. De dieselmotor van Rudolf Diesel kon op een veelvoud van
brandstoffen lopen. Dit toonde hij zelf aan tijdens de Wereldtentoonstelling
in 1900 door zijn dieselmotor op pindaolie te laten lopen. Twaalf jaar later
zei Diesel: ‘Het gebruik van plantaardige oliën als brandstof voor motoren
mag dezer dagen onbelangrijk lijken, maar zulke oliën kunnen in de loop der
tijd even belangrijk worden als petroleum en kolen vandaag de dag zijn.’ Na
Diesels dood in 1913 werd zijn dieselmotor echter aangepast om te lopen op
‘diesel’.
Aan het begin van de twintigste eeuw had de in Amsterdam gevestigde
motorenfabrikant Kromhout een zeer vooruitstrevend en creatief
marketingbeleid, waarin de nadruk lag op het gebruik van niet-fossiele
brandstoffen. In een tijd waarin de Europese grootmachten nog over
koloniën beschikten en dus over kostbare grondstoffen, werden plantaardige
oliën aangeprezen als ideale brandstof voor Kromhout motoren. In een
brochure uit 1922 prijst Kromhout onder andere palmolie aan als ideale
7

andstof voor zijn motoren. In de praktijk werd echter niet veel gebruik
gemaakt van alternatieve brandstoffen omdat dieselolie makkelijker
verkrijgbaar was (zie figuur 2).
Figuur 2: Waarom tweetactmiddeldruk? Een brochure van Kromhout
motoren, Amsterdam 1922.
8

Nieuwe kansen voor plantaardige olie
Wellicht dat nu, met een groeiende behoefte aan brandstof en stijgende
olieprijzen, er een nieuwe kans ontstaat voor het gebruik van plantaardige
oliën als brandstof, en in het bijzonder voor koolzaadolie.
In het jaar 2003 besloeg het areaal aan koolzaad in de provincie Groningen
slechts 600 hectare. Een jaar later was dit al verdubbeld. In 1998 ontving
een boer 27 cent per kilo koolzaad. Zes jaar later kreeg een boer hetzelfde
bedrag per kilo, maar nu in eurocenten. Koolzaad is dus met een terugkeer
bezig.
In de provincie Groningen lag in 1998, 1907 hectare en in 2001 maar liefst
4600 hectare grond braak. Deze grond had natuurlijk ingezet kunnen
worden voor de verbouw van koolzaad om PPO uit te onttrekken. Waarom
gebeurt dat niet? Omdat de Europese subsidiëring voor braaklegging nog
zodanig hoog is dat het verbouwen van koolzaad voor de boer nog geen
alternatief is. Daarnaast is het vooralsnog fiscaal niet toegestaan om op
grote schaal koolzaadolie als motorbrandstof voor personen- of
goederenvervoer in te zetten, terwijl koolzaadolie wel gewoon in de
supermarkt te koop is - als slaolie.
Hoewel PPO op korte termijn maar in de vervanging van 3 % van de totale
hoeveelheid verbruikte brandstof kan voorzien, kan het wel toegepast
worden met bestaande, bewezen technologie én kan het de landbouw onder
voorwaarden van een alternatief gewas voorzien. Daarnaast kan PPO op
korte termijn worden ingevoerd in tegenstelling tot andere alternatieve
brandstoffen.
9

Voor- en nadelen van koolzaadolie als
motorbrandstof
Wij hebben de belangrijkste voordelen en nadelen van het gebruik van PPO
als brandstof hieronder op een rijtje gezet.
Voordelen van verbouw van koolzaad en het gebruik van koolzaadolie (PPO)
als motorbrandstof.
• PPO heeft als belangrijk voordeel ten opzichte van fossiele
brandstoffen, dat het CO 2
neutraal is. Dat betekent dat bij gebruik
ervan, geen extra broeikasgassen in de atmosfeer komen. Bij de
verbranding van de olie komt weliswaar CO 2
vrij, maar die CO 2
is kort
daarvoor door de koolzaadplant uit de lucht opgenomen.
• Bij het gebruik van PPO is de totale emissie van vervuilende stoffen,
zoals koolmonoxide, koolwaterstoffen, roetdeeltjes en zwaveloxides,
beduidend geringer dan bij gebruik van fossiele diesel als brandstof.
• PPO als motorbrandstof kan op korte termijn toegepast worden. Dit in
tegenstelling tot andere alternatieve energiedragers.
• PPO kan kleinschalig worden ingevoerd.
• Koolzaad kan voor de landbouw een alternatief zijn voor het
gesubsidieerd braakleggen. Dit kan een economische stimulans
opleveren voor het platteland. Het verbouwen van koolzaad past tevens
prima in de agrarische traditie die Noord-Nederland kent.
• De restproducten van de koolzaadplant hebben óók een economische
waarde. Na persing van het zaad kan het zogenaamde ‘schroot’ als
veevoer dienen en het stro kan dienen als grondstof voor
bouwproducten. De opbrengt van het verbouwen van koolzaad is dus
meer dan alleen motorbrandstof. De winst voor de boer komt dus niet
alleen van de productie van PPO.
• PPO kan, na chemische bewerking, in de vorm van biodiesel of bioethanol,
toegevoegd worden aan de traditionele brandstoffen. Auto’s
kunnen daarop rijden zonder grote wijzigingen aan de
brandstofsystemen van de huidige verbrandingsmotoren.
10

• De bloeiende gele koolzaadvelden waren in het verleden een
toeristische attractie en kunnen dat opnieuw worden.
Nadelen van verbouw van koolzaad en het gebruik van koolzaadolie (PPO)
als motorbrandstof.
• PPO uit koolzaad is (vooralsnog) een nichemarkt. Wanneer alle
braakliggende grond in Nederland wordt ingezet voor het verbouwen
van koolzaad voor de productie van PPO, kan in slechts drie procent van
de Nederlandse brandstofbehoefte door PPO worden voorzien.
• Voor het rijden op PPO moet het brandstofsysteem van de motoren van
de vervoersmiddelen aangepast worden. Dit veroorzaakt extra kosten
voor de consument.
• Wanneer besloten zou worden op grote schaal koolzaad te verbouwen
ten behoeve van PPO-productie, dan kan dit tot schaalvergroting van
de percelen leiden met mogelijke nadelen voor de biodiversiteit.
• Intensivering van de landbouw kan ook een toename in het gebruik van
bestrijdingsmiddelen tot gevolg hebben.
• Bij een schaalvergroting van de landbouw kan ook het klassieke
coulissenlandschap van Noord-Nederland in gevaar komen.
• Het verspreidingsnet van PPO in Nederland is nu nog erg klein. Daarmee
is PPO nog geen volledig dekkend alternatief.
• Op het moment is PPO uit koolzaad nog duurder dan fossiele
brandstoffen. In de verkoopprijs speelt, naast de productiekosten, de
accijns een grote rol. Wanneer er een accijnsvrijstelling voor PPO
doorgevoerd wordt kan dit verschil opgeheven worden. Dit is volledig
afhankelijk van de opstelling van de Nederlandse overheid.
• Koolzaad zou mogelijk een concurrent kunnen zijn voor gewassen zoals
graan, suikerbieten of aardappelen als de Europese subsidies voor deze
producten worden afgeschaft.
11

Het standpunt van milieuorganisaties
Het is opvallend dat Nederlandse milieuorganisaties nog niet over het
onderwerp PPO als brandstof lijken te hebben nagedacht. Terwijl
bijvoorbeeld Vlaamse en Duitse milieuorganisaties zich een mening gevormd
hebben over dit onderwerp, hebben Nederlandse organisaties zich niet
intensief met het onderwerp koolzaadolie beziggehouden, of gaan dit pas
doen naar aanleiding van vragen van de projectgroep ‘Koolzaadolie te koop;
mag dat ?’.
De Milieufederatie Groningen kwam in eerste instantie tot de conclusie dat
zij als organisatie niet voldoende expertise in huis had om een standpunt te
bepalen.
Positief punt is dat de Milieufederatie naar aanleiding van vragen van onze
projectgroep het onderwerp heeft opgepakt en onderzoek is gaan doen naar
koolzaadolie als brandstof. Hieruit kwam naar voren dat de Milieufederatie
Groningen een kritische grondhouding heeft ten opzichte van koolzaadolie
als brandstof.
Na interne en externe discussie staat de organisatie echter voorzichtig
positief ten opzichte van het gebruik van koolzaadolie (biodiesel) als
brandstof. Belangrijk argument vóór is dat biodiesel altijd beter is dan
gewone diesel en dat de verbouw van koolzaad mogelijkheden biedt voor de
landbouw. Als de landbouw er in slaagt bezwaren op het gebied van
kunstmestgebruik en bestrijdingsmiddelen weg te nemen (bijvoorbeeld door
biologische teelt of het instellen van een milieukeurmerk voor koolzaadolie)
kan het oordeel van de Milieufederatie zich verder ontwikkelen tot ‘ronduit
positief’.
Milieudefensie heeft geen officieel standpunt, maar is na doorvragen toch
overwegend positief over koolzaadolie als brandstof. Positief vindt men de
reductie van CO 2
-uitstoot door het aanwenden van koolzaadolie als
brandstof. De verbouw van koolzaad zorgt bovendien voor extra inkomsten
van de boeren. Voordeel is verder dat koolzaad bijdraagt aan de diversiteit
in de landbouw. Er kan heel makkelijk gewisseld worden tussen koolzaad en
een ander gewas, bijvoorbeeld graan of aardappels.
Nadeel van koolzaad is dat de energie-efficiëntie niet hoog is. Een gewas als
olifantsgras is volgens Milieudefensie efficiënter, maar moet wel eerst
12

verwerkt worden in een centrale. Nadeel van koolzaad is bovendien dat het
op zichzelf geen oplossing biedt voor het mobiliteitsvraagstuk; het is slechts
een aanvullende brandstof. Ten slotte vindt Milieufederatie het een slechte
zaak dat er met gentechnologie aan koolzaad wordt gesleuteld.
De conclusie van deze verkenning van standpunten van Nederlandse
milieuorganisaties is dat het op de agenda zetten van koolzaadolie als
brandstof enkele milieuorganisaties heeft gedwongen hun standpunt te
bepalen. Dit standpunt moet zich nog ontwikkelen, maar is overwegend
positief.
Figuur 3: technische tekeningen van een kooltrommel en het gebruik daarvan. Met een
kooltrommel zaaide men in de negentiende eeuw in Groningen en Friesland koolzaad in
rijen (A. Numan, Groningen 1827).
13

De rol van de Europese Unie bij introductie
Biobrandstoffen
Ook de Europese Unie droeg in 2003 zijn steentje bij aan het stimuleren van
biobrandstoffen door de Richtlijn Biobrandstoffen in te voeren. De
belangrijkste reden was en is het terugdringen van de uitstoot van
klimaatgevaarlijke stoffen tegen de achtergrond van de mondiale
opwarming. Daarnaast spelen ook het terugdringen van grondverzuring,
strategische onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen, het opraken van
laatstgenoemde en het terugdringen van de luchtvervuiling in dichtbevolkte
gebieden een rol.
De brandstofrichtlijn verplicht de lidstaten in 2005 en 2010 het aandeel van
biobrandstoffen als aandeel in het totaal verbruikte brandstof op te voeren
van 2 tot 5,75 % De richtlijn laat de lidstaten vrij hoe deze doelstelling te
behalen.
De Nederlandse regering heeft vervolgens in 2004 een notitie Verkeersbeleid
gemaakt, waarin de richtlijn op nationaal niveau wordt uitgewerkt.
Opvallend is de impliciete voorkeur voor de zogenaamde ‘tweede generatie
biobrandstoffen’, zoals waterstof, omdat die op langere termijn een grotere
reductie van CO 2
-uitstoot tot gevolg hebben.
De aandacht gaat verder vooral uit naar bio-ethanol, bijmenging van
biocomponenten in fossiele brandstoffen en gasvormige stoffen (aardgas).
PPO wordt hier wel genoemd als alternatief, maar men ziet het als te
kleinschalig en alleen zinvol als nichemarkt, omdat het (op korte termijn) in
slechts 3 % van de totale hoeveelheid verbruikte brandstof kan voorzien.
De regeringspartijen, en daarmee de huidige overheid, lijken dus al een
sterke voorkeur te hebben voor bepaalde alternatieven. Het landelijk beleid
dient echter, conform de EU richtlijn, gericht te zijn op het scheppen van
randvoorwaarden zoals marktwerking en onderzoek.
Een belangrijk punt is daarbij het treffen van fiscale maatregelen door de
overheid, zoals dit is afgesproken in een kamermotie (2004) die dit verplicht
stelt per 1 januari 2006. Daarmee kan veilig worden geïnvesteerd in
biobrandstoffen op langere termijn en de markt verder uitmaken welke
biobrandstoffen aantrekkelijk blijken.
14

Koolzaad als concurrerend landbouwgewas
Koolzaad, ten behoeve van de productie van PPO, kan een rol gaan spelen
als alternatief landbouwgewas. Een belangrijke vraag is of het concurrerend
is ten opzichte van andere gewassen.
Er kunnen naast koolzaad ook andere oliehoudende gewassen verbouwd
worden voor de productie van puur plantaardige olie. De teelten kenmerken
zich meestal door grootschaligheid. Koolzaad is simpel te verbouwen en de
opbrengst ervan is constant.
Het kostenniveau in Nederland ligt wel hoog in vergelijking met omliggende
landen en Midden- en Oost-Europa. De Nederlandse teler heeft in
vergelijking met buitenlandse collega’s te maken met hoge loonkosten,
grondprijzen en waterschapslasten.
Belangrijker is dat de Nederlandse teler zich moet concentreren op de
opbrengsten in plaats van de kosten. Na de oogst en daaropvolgende koude
persing is er uit koolzaad niet alleen 30 % als brandstof geschikte olie, maar
ook nog het schroot en het stro beschikbaar. Uit het schroot kunnen
producten worden gemaakt zoals veevoer (sojavervanger) en
voedingssupplementen, terwijl het stro kan dienen als grondstof voor
bouwmateriaal.
De conclusie is dat ook relatief kleinschalige koolzaadteelt lonend kan zijn
als de landbouwer deelneemt in de hele keten van verbouw tot verkoop. Hij
voegt daaraan extra waarde toe en verhoogt daarmee tevens zijn
winstmarge.
Overwegingen met betrekking tot verbouw van koolzaad.
De agrarische sector geeft een aantal overwegingen met betrekking tot de
verbouw van de koolzaadplant.
Het verbouwen van de plant is al sinds de middeleeuwen geen probleem
meer. Het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen ligt op het niveau
van dat van graan. Qua voedingstoffen haalt koolzaad hetzelfde uit de
grond als een aantal andere gewassen zoals suikerbieten en graan.
15

Wel kan het verbouwen in combinatie met suikerbieten voor problemen
zorgen, omdat koolzaad familie is van de suikerbiet. Er kunnen daarom
problemen ontstaan met onkruidbestrijding en de ontwikkeling van
bodemziektes. Daar staat tegenover dat er inmiddels zo’n 9 koolzaadsoorten
op de markt zijn met verschillende eigenschappen (deze zijn niet genetisch
gemanipuleerd!) en dat deze veelal wel in vruchtwisseling met aardappelen
en graan verbouwd kunnen worden.
Momenteel worden er in de provincies Groningen, Drenthe en Friesland
hoofdzakelijk pootaardappelen, consumptieaardappelen, zetmeelaardappelen,
suikerbieten, granen, peen en uien verbouwd. De teelt van koolzaad is
voor een groep akkerbouwers in het Oldambt van grote waarde in de
vruchtwisseling en oogstspreiding. In de rest van Nederland wordt koolzaad
als een goede aanvulling op het bouwplan gezien, mede door de dalende
veebezetting en een dalend areaal suikerbieten en aardappelen (Bron: LTO-
Noord).
Een interessant gegeven is dat de productie van koolzaad in Nederland in de
tachtiger jaren zo rond de 36.000 ton lag, terwijl dit 1990 plotseling daalde
naar een paar duizend ton koolzaad. In 2003 werd er met ongeveer 1000 Ha
landbouwgrond circa 2000 ton koolzaad verbouwd. Naar schatting van LTO-
Noord wordt er in 2005 ongveer 2000 Ha landbouwgrond gebruikt voor het
verbouwen van koolzaad, waarvan circa 600 tot 700 Ha in Groningen te
vinden is (Bron: CBS).
Het verbouwen van koolzaad heeft als nuttig bijverschijnsel dat de
bodemgesteldheid word verbeterd (de grond word een stuk losser, en bevat
meer zuurstof) en heeft de prettige eigenschap dat het een aantal gifstoffen
uit de bodem opneemt.
Waarom wordt er nu weinig koolzaad verbouwd?
In eerste instantie dachten wij dat boeren wellicht uit financiële motieven
hun grond braak lieten liggen, omdat daar meer subsidie voor uitgekeerd
zou worden. De subsidie voor koolzaad is echter gelijk aan die voor granen.
Dat betekent dat subsidie-inkomsten voor braakleggen gelijk zijn aan grond
waar koolzaad op verbouwd wordt.
Bovendien is het areaal braakliggende grond op dit moment niet meer zo
groot als in het verleden. Uit cijfers van het CBS blijkt dat er in de tachtiger
16

en negentiger jaren landelijk zo rond 6000 Ha grond braak lag, om in een
korte periode van 1999 tot en met 2001 ineens toe te nemen tot circa
25000 Ha. Vanaf 2001 is de hoeveelheid braakliggende grond echter weer
dramatisch gedaald tot zo’n 4000 Ha in 2003. In de provincies Groningen,
Friesland en Drenthe lag er in 2003 in totaal 836 Ha braak.
Misschien spelen afzetproblemen mede een rol. Bij de productie van
koolzaadolie wordt tweederde van het koolzaad omgezet in
koolzaadschilfers. Dit is in Duitsland een gangbaar veevoederproduct, maar
is vanwege het weinig voorhanden zijn nog vrijwel onbekend in Nederland.
Het stro van de koolzaadplanten zou zijn weg kunnen vinden als
bijvoorbeeld strooisel voor paarden, maar, zo heeft onze projectgroep
gezien, ook als grondstof voor bouwmateriaal.
Het grote voordeel van koolzaad voor de agrariër bestaat uit het kunnen
voorzien in de eigen energiebehoefte. Hij kan er zijn tractor op laten rijden
en hij kan er zelfs door middel van een aggregaat elektriciteit mee
opwekken - al wordt dat in deze kleinschalige vorm (< 20 Megawatt)
inmiddels wat belemmerd door een aantal fiscale maatregelen.
Aan een afzetmarkt van de koolzaadolie wordt momenteel hard gewerkt. In
Nederland heeft de onderneming SolarOilSystems uit Boijl (Friesland) een
accijnsvrijstelling gekregen voor 3,5 miljoen liter koolzaadolie. Via dit bedrijf
kan een nieuw gebouwde oliemolen in Delfzijl zijn olie aanbieden als
brandstof voor een zeker aantal voertuigen.
Onzekerheid over de toekomst schaadt de ontwikkeling van PPO. Een
installatie als de koolzaadmolen in Delfzijl heeft 10 jaar nodig om de
investering terug te kunnen verdienen. Als de Nederlandse regering zou
besluiten tot een algemene accijnsreductie voor PPO, dan moet dat wel voor
tenminste een dergelijke periode gegarandeerd worden, anders zullen
banken geen geld willen verstrekken voor het bouwen van nieuwe
oliemolens en komt de afzet van koolzaad verder in gevaar.
Deze situatie is geheel tegengesteld aan de situatie in bijvoorbeeld
Duitsland. Daar geldt momenteel al een algehele accijnsvrijstelling en is er
zelfs een handelsmarkt puur plantaardige ‘koolzaad’olie. Rijdend van
Groningen naar Berlijn kon men daar begin mei 2005 langs vrijwel de hele
route grote vlaktes koolzaad bewonderen - een schitterend gezicht.
17

Als de boer deelneemt aan de volgende stap in de productieketen, namelijk
de verwerking van het koolzaad tot olie, dan zal hij een betere positie in de
koolzaadoliemarkt hebben. Bij de koolzaadmolen in Delfzijl is dat reeds het
geval; de koolzaadleverende boeren zijn tevens eigenaar van de oliemolen.
18

Conclusie
Gezien de beperkingen van het verbouwen van koolzaad zal het gebruik
ervan als brandstof (puur plantaardige olie) voorlopig alleen een nichemarkt
zijn. Toch kan landelijk beleid met duurzaamheid als oogmerk, door fiscale
stimulering (accijnsreductie) voor landelijke en regionale initiatieven voor
het gebruik van PPO zorgen.
De marktsectoren waar PPO zich op kan richten zijn het
overheidswagenpark, het openbaar vervoer en het regionale
(goederen)vervoer. De regionale overheid kan ombouw van het eigen
wagenpark ter hand nemen. Het gebruik van PPO kan bij de aanbesteding
van regionaal openbaar vervoer als voorwaarde worden gesteld door
opname in het bestek (voorwaardenpakket).
Lokale overheden kunnen aanvullende voorwaarden stellen om de overstap
op PPO te stimuleren. Regionale vervoerssystemen, zoals voor
winkelketenbevoorrading, zouden heel goed op PPO kunnen draaien.
Een algemeen voordeel hierbij is dat in dichtbevolkte gebieden de uitstoot
van vervuilende stoffen wordt verminderd, omdat de emissie van schadelijke
stoffen bij verbranding van PPO beduidend lager ligt dan bij die van fossiele
dieselolie.
De regionale overheden zullen zich tegen bovenstaande achtergrond
moeten inzetten om het beleid ten aanzien van alternatieve brandstoffen
aan te scherpen en PPO in regionale structuren in te voeren. Dit levert naast
een decentrale energievoorziening, ook een versterking op van het
platteland in de vorm van een economische impuls voor boeren én
kenniscentra.
19

Adviezen
De Partij voor het Noorden streeft naar een sterkere positie van de regio’s in
Europa en naar versterking van regionale zelfredzaamheid, met name in
Noord-Nederland. De productie- en gebruikscyclus van Puur Plantaardige
Olie uit koolzaad, die geheel regionaal kan plaatsvinden, past goed in dit
streven.
Naast milieuargumenten speelt decentrale(re) energieopwekking een rol in
het onafhankelijker maken van Europese regio’s, zoals Noord-Nederland, in
mondiaal perspectief. De export van kennis kan voor Noord-Nederland een
bijkomend positief argument zijn.
20