Klik hier om de pdf te bekijken in een apart venster. - Pejjerlandj.nl
Klik hier om de pdf te bekijken in een apart venster. - Pejjerlandj.nl Klik hier om de pdf te bekijken in een apart venster. - Pejjerlandj.nl
Compilatie uit de oorlogsverhalen van Pater Jan Engelen s.m.a. uit De tweede wereldoorlog 1940-1945 Persoonsbewijs Pater Jan Engelen s.m.a. J.H. Engelen (19 jan. 1916 - 27 juni 1981) was kapelaan in Maasbracht en is geëvacueerd en ondergedoken op St. Joost Hingen: januari 2011 ©; “Pejjerlandj”, Né Rutten
- Page 2 and 3: Colofon Samensteller: RJM Rutten H
- Page 4 and 5: Curriculum vitae Pater Johannes Hub
- Page 6 and 7: Het oorlogsverhaal van Pater Jan En
- Page 8 and 9: Het eten werd inmiddels schaars en
- Page 10 and 11: mannen waren ondergedoken, daar wer
- Page 12 and 13: De pastoor was bang en wist de adre
- Page 14 and 15: Jeugdfoto van Lies v. Halbeek, die
- Page 16 and 17: Wij leverden kritiek op het Engelse
- Page 18 and 19: Susteren heeft weten te bemachtigen
- Page 20 and 21: De Engelsen zaten op het Hingen, aa
- Page 22 and 23: moffen tegenstand, weigeraars.. 13
- Page 24 and 25: de Amerikaanse en Engelse katholiek
- Page 26 and 27: zij nog tot het einde toe, hun Füh
- Page 28 and 29: 3. Kort overzicht van de concentrat
- Page 30 and 31: S.S. natuurlijk geen genoegen mee n
- Page 32 and 33: geloven en ze werd een Atheiste. Op
- Page 34: Vordering rijwielen Verduisteringsv
- Page 38 and 39: Brief uit Hattingen Engeland 38
C<strong>om</strong>pilatie uit <strong>de</strong> oorlogsverhalen van<br />
Pa<strong>te</strong>r Jan Engelen s.m.a. uit<br />
De twee<strong>de</strong> wereldoorlog<br />
1940-1945<br />
Persoonsbewijs Pa<strong>te</strong>r Jan Engelen s.m.a.<br />
J.H. Engelen (19 jan. 1916 - 27 juni 1981)<br />
was kapelaan <strong>in</strong> Maasbracht en is geëvacueerd en<br />
on<strong>de</strong>rgedoken op St. Joost<br />
H<strong>in</strong>gen: januari 2011<br />
©; “<strong>Pejjerlandj</strong>”, Né Rut<strong>te</strong>n
Colofon<br />
<br />
Samens<strong>te</strong>ller: RJM Rut<strong>te</strong>n H<strong>in</strong>gen<br />
Bron:<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
“manuscript oorlogsmemoires van Pa<strong>te</strong>r Jan Engelen s.m.a.”<br />
Lies en To<strong>in</strong>e Reijnen-van Halbeek<br />
s.m.a. = Societas Missionis Afros (socie<strong>te</strong>it voor Afrikaanse missiën)<br />
Ou<strong>de</strong>rs van Pa<strong>te</strong>r Engelen woon<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> Bosstraat <strong>te</strong> Pey (Schilberg) nabij <strong>de</strong><br />
spoorwegovergang.<br />
Zijn na<strong>de</strong>rhand verhuisd naar Peyerstaat 69 <strong>te</strong> Echt.<br />
2
Inhoud C<strong>om</strong>pilatie Oorlogsverhalen van Jan Engelen s.m.a.<br />
Omschrijv<strong>in</strong>g<br />
blz.<br />
Opmerk<strong>in</strong>gen vooraf en voorwoord 5<br />
I. Voormobilisatie 6<br />
II. Algemene mobilisatie 6<br />
III. Inval Duitsers 10 mei 1940 6<br />
IV. Invoer<strong>in</strong>g Distributiesys<strong>te</strong>em 7<br />
V. Pries<strong>te</strong>rwijd<strong>in</strong>g op 6 juli 1941 9<br />
VI. Aans<strong>te</strong>ll<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Maasbracht 9<br />
VII. Hulp aan on<strong>de</strong>rduikers en jo<strong>de</strong>n 10<br />
VIII.Kerk en <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g 12<br />
IX. Situatie <strong>in</strong> 1944 13<br />
X. Evacuatie vanuit Maasbracht en <strong>de</strong> verschrikkelijk 16<br />
gebeur<strong>te</strong>nissen <strong>in</strong> <strong>de</strong> evacuatie perio<strong>de</strong><br />
XI. Eers<strong>te</strong> perio<strong>de</strong> na <strong>de</strong> oorlog en <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropbouw 23<br />
Diverse gebeur<strong>te</strong>nissen:<br />
1. De val van het Duitse Rijk 26<br />
2. De gebeur<strong>te</strong>nissen <strong>in</strong> <strong>de</strong> concentratiekampen 27<br />
3. Kort overzicht van <strong>de</strong> gruwelijkhe<strong>de</strong>n 29<br />
<br />
4. Overzicht van <strong>de</strong> Limburgse Pries<strong>te</strong>rs die <strong>in</strong> <strong>de</strong> concentratie<br />
kampen <strong>om</strong> het leven zijn gek<strong>om</strong>en 30<br />
5. Verhaal van Kapelaan E. Goossens 32<br />
6. Verhaal van Zr. Dr. Edith S<strong>te</strong><strong>in</strong> 33<br />
7. Verwijz<strong>in</strong>g naar verhaal <strong>in</strong> Ech<strong>te</strong>r Weekblad jan. 1970 34<br />
8. Oorlog documen<strong>te</strong>n en correspon<strong>de</strong>ntie 35<br />
3
Curriculum vitae Pa<strong>te</strong>r Johannes Hubertus Engelen s.m.a.<br />
Geboren 19 januari 1916 <strong>te</strong> Echt en overle<strong>de</strong>n 27 juli 1981 <strong>te</strong> Pat<strong>te</strong>rn Duitsland.<br />
Na lagere school g<strong>in</strong>g hij naar het “College van het H.Kruis”<strong>te</strong> Maaseyck bij <strong>de</strong><br />
Kruisheren <strong>te</strong> Maaseyck ,1929 tot 1935, voor zijn mid<strong>de</strong>lbare studie.<br />
In sep<strong>te</strong>mber 1935 g<strong>in</strong>g hij naar het sem<strong>in</strong>arie van <strong>de</strong> Afrikaanse Missiën <strong>te</strong> Bemelen <strong>om</strong><br />
zijn opleid<strong>in</strong>g voor Pries<strong>te</strong>rmissionaris <strong>te</strong> beg<strong>in</strong>nen.<br />
Na enkele maan<strong>de</strong>n werd <strong>de</strong>ze opleid<strong>in</strong>g overgeplaatst naar Hast<strong>in</strong>gs <strong>in</strong> Engeland, zodat<br />
“Jantje” daar zijn studie van <strong>de</strong> philosophie voortzet<strong>te</strong>. Op 28 juni 1937 werd hij<br />
aangen<strong>om</strong>en als tij<strong>de</strong>lijk lid van <strong>de</strong>ze Socie<strong>te</strong>it.<br />
Na zijn vakantie <strong>in</strong> 1939 kon hij niet meer <strong>te</strong>rug naar het sem<strong>in</strong>arie; “Our Place <strong>te</strong><br />
Hast<strong>in</strong>gs” <strong>om</strong>dat daar militairen wer<strong>de</strong>n <strong>in</strong>gekwartierd, was <strong>te</strong>r vers<strong>te</strong>rk<strong>in</strong>g van <strong>de</strong><br />
zuidkust.<br />
In november 1939 kon <strong>de</strong> studie van <strong>de</strong> theologie voortgezet wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>een</strong> gehuurd<br />
Jezuï<strong>te</strong>nkloos<strong>te</strong>r <strong>te</strong> Aalbeek<br />
Van daaruit werd hij op 6 juli 1941 tot pries<strong>te</strong>r gewijd door Mgr. Lemmens <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
parochiekerk van Hulsberg<br />
Hierna volg<strong>de</strong> hij <strong>een</strong> missiecursus <strong>te</strong> Nijmegen tot juli 1942, <strong>om</strong>dat hij niet naar <strong>de</strong><br />
missie vertrekken kon door oorlogsperikelen.<br />
Daarna kreeg hij <strong>een</strong> benoem<strong>in</strong>g als assis<strong>te</strong>nt <strong>te</strong> Maasbracht tot februari 1946<br />
Mei 1946 vertrok hij naar <strong>de</strong> missie <strong>in</strong> het diocees van Keta V.R., <strong>te</strong> Ghana tot juli 1956.<br />
Eén jaar <strong>te</strong>rug naar Ne<strong>de</strong>rland wegens ziek<strong>te</strong>, waarna hij <strong>te</strong>rugg<strong>in</strong>g en rector werd bij <strong>de</strong><br />
zus<strong>te</strong>rs van Zeddam tot sep<strong>te</strong>mber 1958.<br />
Om gezondheidsre<strong>de</strong>nen werd hij <strong>te</strong> werk ges<strong>te</strong>ld op <strong>de</strong> adm<strong>in</strong>istratie <strong>te</strong> Oos<strong>te</strong>rbeek van<br />
sep<strong>te</strong>mber 1958 tot 1968.<br />
In maart 1968 werd hij benoemd tot kapelaan <strong>te</strong> Kirchhoven <strong>in</strong> het bisd<strong>om</strong> Aken <strong>in</strong><br />
Duitsland en <strong>een</strong> jaar la<strong>te</strong>r volg<strong>de</strong> zijn benoem<strong>in</strong>g tot pastoor van Pat<strong>te</strong>rn. Pa<strong>te</strong>r Jan was<br />
daar erg gelukkig.<br />
Beg<strong>in</strong> juni 1981 kreeg hij <strong>een</strong> zware hersenbloed<strong>in</strong>g en overleed op 27 juni 1981 <strong>in</strong> het<br />
ziekenhuis van Eschweiler<br />
Op eigen verzoek werd hij begraven bij zijn parochianen, waar hij 12 jaar lief en leed mee<br />
had ge<strong>de</strong>eld, op 2 juli 1981<br />
Bron: RK Missiehuis <strong>te</strong> Cadier en Keer<br />
4
Opmerk<strong>in</strong>gen vooraf:<br />
<br />
<br />
<br />
De verhalen die opgen<strong>om</strong>en wor<strong>de</strong>n zullen weergegeven wor<strong>de</strong>n zoals ze door Pa<strong>te</strong>r Engelen<br />
s.m.a zijn verwoord <strong>om</strong> het authentieke karak<strong>te</strong>r niet aan <strong>te</strong> tas<strong>te</strong>n.<br />
Pa<strong>te</strong>r Engelen is afk<strong>om</strong>stig uit Echt, zijn roots lagen <strong>in</strong> Pey (Schilberg) dicht bij <strong>de</strong><br />
spoorwegovergang, heeft <strong>een</strong> Missionarissen opleid<strong>in</strong>g gevolgd en heeft <strong>in</strong> <strong>de</strong> twee<strong>de</strong><br />
wereldoorlog <strong>in</strong> <strong>de</strong> illegali<strong>te</strong>it veel en gevaarlijk werk verricht. De verhalen die hij <strong>in</strong> zijn<br />
oorlogsbun<strong>de</strong>l heeft opgen<strong>om</strong>en spreken boek<strong>de</strong>len. Voor <strong>de</strong>ze c<strong>om</strong>pilatie hebben we <strong>een</strong><br />
selectie gemaakt en hoofdzakelijk <strong>de</strong> verhalen uit <strong>de</strong> <strong>om</strong>gev<strong>in</strong>g van Echt opgen<strong>om</strong>en.<br />
Zijn oorlogsbun<strong>de</strong>l is ook voorzien van veel <strong>in</strong><strong>te</strong>ressant documentatie ma<strong>te</strong>riaal alsme<strong>de</strong> zijn<br />
politieke zienswijze, <strong>hier</strong>op kunnen wij ech<strong>te</strong>r niet <strong>in</strong>gaan dan zou het <strong>een</strong> boekwerk wor<strong>de</strong>n,<br />
maar wie weet wat <strong>de</strong> toek<strong>om</strong>st biedt. Een aantal gegevens hebben wij als bijlage bijgevoegd.<br />
Voorwoord verhalenbun<strong>de</strong>l WO II van Pa<strong>te</strong>r J. Engelen s.m.a. :<br />
Toen <strong>de</strong> oorlog <strong>in</strong> het Wes<strong>te</strong>n voor <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur stond, en men zich <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland angstig door <strong>de</strong><br />
sleur van het leven woel<strong>de</strong>, was ik zelf op studie <strong>in</strong> Hast<strong>in</strong>gs, <strong>in</strong> Engeland.<br />
Ik <strong>in</strong><strong>te</strong>resseer<strong>de</strong> mij voor <strong>de</strong> k<strong>om</strong>en<strong>de</strong> jaren, na al wat ik toen wist en las <strong>in</strong> <strong>de</strong> couran<strong>te</strong>n met<br />
betrekk<strong>in</strong>g tot Hitler’s da<strong>de</strong>n <strong>in</strong> an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n s<strong>in</strong>ds hij <strong>de</strong> Führer van Duitsland was gewor<strong>de</strong>n.<br />
Er stond Ne<strong>de</strong>rland heel wat <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n, oorlog, Duits sadisme en tirannie!<br />
Ik hield, maar nog niet zo secuur, toen reeds aan<strong>te</strong>ken<strong>in</strong>gen en heb la<strong>te</strong>r meer verzameld over<br />
wereldoorlog 2, voornamelijk voor <strong>de</strong> naoorlogse jeugd. Want god<strong>de</strong>loosheid en <strong>de</strong> meest<br />
onmenselijke gruwelijkhe<strong>de</strong>n kunnen <strong>de</strong> mens noch <strong>een</strong> volk tot geluk of overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g brengen.<br />
Duitsland wil<strong>de</strong> <strong>de</strong> hele wereld overw<strong>in</strong>nen, had behoef<strong>te</strong> aan levensruim<strong>te</strong> (aldus <strong>de</strong> Führer) en<br />
sloeg met geweld toe waar ook <strong>te</strong>r wereld.<br />
Al wie <strong>in</strong> <strong>de</strong> bezet<strong>te</strong> gebie<strong>de</strong>n tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> Duitse overheers<strong>in</strong>g hun toestan<strong>de</strong>n hebben<br />
meegemaakt, zullen ongetwijfeld snakken en werken voor <strong>een</strong> blijven<strong>de</strong> vre<strong>de</strong>, want niemand kan<br />
toch ontroerd blijven bij het afslach<strong>te</strong>n van mensen, het vermoor<strong>de</strong>n en vergassen van<br />
onschuldige k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, het <strong>te</strong>r plaatse doodschie<strong>te</strong>n van plichtsgetrouwe va<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs. Wie zulk<br />
<strong>een</strong> pr<strong>in</strong>cipe er op na houdt, is reeds gedoemd tot on<strong>de</strong>rgang. Dit heeft ADOLF HITLER, <strong>de</strong><br />
führer van Duitsland ook <strong>de</strong>gelijk on<strong>de</strong>rvon<strong>de</strong>n.<br />
De dood van miljoenen mensen heeft hij op zijn gewe<strong>te</strong>n en <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgang van zijn 3 <strong>de</strong> rijk: <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rgang van Duitsland <strong>in</strong> 1945.<br />
Een groot <strong>de</strong>el van het Duitse volk is ech<strong>te</strong>r me<strong>de</strong>plichtig, met hem schuldig. Hoe werd<br />
Hitler niet door het hele Duitse volk begroet? Zij wil<strong>de</strong>n allen macht en expansie, altijd<br />
het z<strong>in</strong>gen van; “Deutschland über alles”! Voor die trots heeft het hele Duitse volk<br />
moe<strong>te</strong>n boe<strong>te</strong>n en voor <strong>de</strong> 2x <strong>de</strong> oorlog verloren.<br />
Mogen zij die dit gaan lezen doordrongen zijn van:<br />
“Vergeef ons onze schuld zoals ook wij aan an<strong>de</strong>ren vergeven.”<br />
5
Het oorlogsverhaal van Pa<strong>te</strong>r Jan Engelen s.m.a.<br />
I. Voor-mobilisatie:<br />
Hoe was <strong>de</strong> situatie <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland <strong>in</strong> 1939? Ja wij had<strong>de</strong>n wel angst, genoeg gelezen , doch niet bij<br />
mach<strong>te</strong> <strong>om</strong> Duitsland <strong>de</strong> oorlog <strong>te</strong> verklaren. Als wij Hitler aan <strong>de</strong> radio had<strong>de</strong>n gehoord was er<br />
alle re<strong>de</strong>n <strong>om</strong> bang en pessimistisch <strong>te</strong> zijn. Ne<strong>de</strong>rland g<strong>in</strong>g over tot <strong>een</strong> “voormobilisatie”. Onze<br />
solda<strong>te</strong>n wer<strong>de</strong>n alvast opgeroepen, zwaar gepakt trokken zij naar <strong>de</strong> kazernes, moe<strong>de</strong>rs en<br />
vrouwen met angstige wenen<strong>de</strong> gezich<strong>te</strong>n. Zij dach<strong>te</strong>n aan oorlog, vech<strong>te</strong>n en dood.<br />
Zou <strong>de</strong> oorlog met Holland <strong>een</strong> werkelijkheid gaan wor<strong>de</strong>n? Zou men dan met Hitler g<strong>een</strong><br />
c<strong>om</strong>pr<strong>om</strong>is kunnen slui<strong>te</strong>n? Zou onze buurman <strong>de</strong> Pruis onze jongens dan zo maar gaan<br />
doodschie<strong>te</strong>n?<br />
Enkele dagen had men <strong>de</strong> s<strong>te</strong>m van <strong>de</strong> Füher niet meer gehoord en het werd wat rustiger en <strong>de</strong><br />
solda<strong>te</strong>n kregen zelfs onbepaald verlof.<br />
27 augustus 1939 trok <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g het verlof weer <strong>in</strong> alweer was <strong>de</strong> toestand kritiek, <strong>de</strong> solda<strong>te</strong>n<br />
trokken weer naar kazernes en kazemat<strong>te</strong>n.<br />
II. Algemene mobilisatie.<br />
Op 28 augustus 1939 kondig<strong>de</strong> <strong>de</strong> reger<strong>in</strong>g <strong>de</strong> Algemene Mobilisatie af, strenge voorschrif<strong>te</strong>n en<br />
paraatheid. De boeren moes<strong>te</strong>n hun paar<strong>de</strong>n en karren <strong>in</strong>leveren. Ik stond ’s morgens <strong>om</strong> 6 uur<br />
op <strong>de</strong> markt <strong>in</strong> Echt en daar wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> paar<strong>de</strong>n gekeurd en per tre<strong>in</strong> afgevoerd naar Utrecht, als<br />
gelei<strong>de</strong> g<strong>in</strong>g “<strong>de</strong> jonge Mork” uit Echt met <strong>de</strong> bees<strong>te</strong>n mee.<br />
Onze solda<strong>te</strong>n ston<strong>de</strong>n op hun pos<strong>te</strong>n op wacht, maar waren bang en zenuwachtig en zo is het<br />
ook kunnen gebeuren dat <strong>een</strong> Hollandse soldaat Dr. Meeuwissen, uit St. Odiliënberg,<br />
doodschoot <strong>om</strong>dat hij er niet aan had gedacht dat dok<strong>te</strong>rs en vroedvrouwen ontheff<strong>in</strong>g<br />
had<strong>de</strong>n.De dok<strong>te</strong>r had <strong>de</strong> verbo<strong>de</strong>n zone gepasseerd toen hij <strong>een</strong> zieke bezocht, het was 15<br />
februari 1940, en heel Odiliënberg was <strong>in</strong> diepe rouw.<br />
In oktober 1939 werd <strong>de</strong> Ech<strong>te</strong>r kermis afgelast. Op 28 november wer<strong>de</strong>n wij sem<strong>in</strong>aris<strong>te</strong>n, die<br />
vrij van dienst waren <strong>in</strong>geschreven <strong>in</strong> Hulsberg. Gen. Reyn<strong>de</strong>rs werd afgezet en vervangen door<br />
Gen W<strong>in</strong>kelmolen, want <strong>in</strong> <strong>de</strong> legerleid<strong>in</strong>g zat iets goed fout <strong>in</strong> <strong>de</strong> organisatie, waarschij<strong>nl</strong>ijk door<br />
verraad.<br />
Op 2 mei 1940 werd <strong>de</strong> staat van beleg afgekondigd en er kwamen nieuwe verbo<strong>de</strong>n maar<br />
niemand snap<strong>te</strong> er iets van.<br />
III. Inval door <strong>de</strong> Duitsers op 10 mei 1940:<br />
De Duitse <strong>in</strong>val was reeds <strong>te</strong>voren goed en doelbewust voorbereid. Dagen <strong>te</strong>voren waren reeds<br />
Duitsers bij RijksDuitsers <strong>in</strong> Maastricht en Roermond <strong>in</strong>gekwartierd, liefst <strong>in</strong> civiel. Toen dus <strong>de</strong><br />
dag van het aanvallen aanbrak waren zij er al met <strong>de</strong> hulp van <strong>de</strong> heulen<strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs en<br />
Rijksduitsers. Als <strong>een</strong> dief <strong>in</strong> <strong>de</strong> nacht overvielen zij Maastricht en Roermond, overvielen <strong>de</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse solda<strong>te</strong>n en voer<strong>de</strong>n ze <strong>in</strong> lange rijen <strong>de</strong> Duitse grens over. Duitsers gedropt <strong>in</strong><br />
Ne<strong>de</strong>rlandse uniformen, <strong>in</strong> burgerkled<strong>in</strong>g: dat was <strong>de</strong> trotse Duitse a<strong>de</strong>laar.<br />
Het was 10 mei 1940, onze solda<strong>te</strong>n scho<strong>te</strong>n wat zij kon<strong>de</strong>n en ver<strong>de</strong>r moes<strong>te</strong>n zij op <strong>de</strong> vlucht<br />
naar België <strong>om</strong> samen met <strong>de</strong> Belgen weerstand <strong>te</strong> bie<strong>de</strong>n.<br />
Mijn broer Joep was ook dienstplichtig soldaat, maar toen hij m<strong>een</strong><strong>de</strong> goed bericht <strong>te</strong> ontvangen<br />
op die morgen, stond op<strong>een</strong>s <strong>een</strong> Duitse officier voor hem die riep; “Hän<strong>de</strong> hoch”, nou dat was<br />
<strong>een</strong> bewijs van <strong>een</strong> Duitse soldaat <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlands uniform. Via Tüd<strong>de</strong>rn g<strong>in</strong>g het naar Berlijn en<br />
toen naar het krijgsgevangenkamp S<strong>te</strong>tt<strong>in</strong>.<br />
Het viel <strong>de</strong> Duitsers bit<strong>te</strong>r <strong>te</strong>gen dat <strong>de</strong> Hollan<strong>de</strong>rs zoveel en zolang <strong>te</strong>genstand bo<strong>de</strong>n en niet<br />
bang waren voor het va<strong>de</strong>rland <strong>de</strong> dood <strong>in</strong> <strong>te</strong> gaan. Men sprak van 70 vliegtuigen verlies aan<br />
6
Duitse zij<strong>de</strong> op <strong>de</strong> eers<strong>te</strong> dag <strong>in</strong> Holland, weliswaar had men er g<strong>een</strong> i<strong>de</strong>e van. B<strong>om</strong>men vielen op<br />
Maastricht en an<strong>de</strong>re s<strong>te</strong><strong>de</strong>n, gewon<strong>de</strong>n en do<strong>de</strong>n lagen langs <strong>de</strong> stra<strong>te</strong>n, g<strong>een</strong> tijd <strong>om</strong> hen <strong>te</strong><br />
begraven. Zoals gewoo<strong>nl</strong>ijk waren <strong>de</strong> eers<strong>te</strong> solda<strong>te</strong>n losgela<strong>te</strong>n gevangenen, <strong>een</strong> s<strong>te</strong>l boeven die<br />
nu als doodskoppenregiment <strong>de</strong> aanval moes<strong>te</strong>n <strong>in</strong>zet<strong>te</strong>n. Vanzelf wer<strong>de</strong>n al <strong>de</strong>ze solda<strong>te</strong>n <strong>hier</strong> of<br />
el<strong>de</strong>rs: “Kannonnenfleisch”. Daarvan waren zij zich ook bewust, want toen ik aan hen<br />
vroeg;”Woh<strong>in</strong> geht es” kreeg ik als antwoord: “Zum Himmelfahrt”. Aan <strong>de</strong> Belgische grens<br />
waren Belgen reeds gevangen gen<strong>om</strong>en, doodmoe en vol angst trokken <strong>de</strong>ze gevangenen Aalbeek<br />
voorbij.<br />
Ik nam <strong>de</strong> courant van 10 mei en las: “Ons land bev<strong>in</strong>dt zich <strong>in</strong> oorlog met Duitsland. De aanval<br />
is he<strong>de</strong>nmorgen begonnen. De m<strong>in</strong>is<strong>te</strong>rs v. Kleffen en Wel<strong>te</strong>rs zijn naar Lon<strong>de</strong>n vertrokken waar<br />
ons immers hulp is beloofd”. Het Ne<strong>de</strong>rlandse hoofdkwartier <strong>in</strong> Lon<strong>de</strong>n meld<strong>de</strong>: “Wantrouwt<br />
alle radioberich<strong>te</strong>n en strooibiljet<strong>te</strong>n, wij zullen nooit met <strong>de</strong> vijand on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>len”<br />
Het Duitse kwartier meld<strong>de</strong>: “Vanaf vandaag mogen all<strong>een</strong> nog maar Ne<strong>de</strong>rlandse vliegtuigen<br />
lan<strong>de</strong>n op Schiphol, bui<strong>te</strong><strong>nl</strong>an<strong>de</strong>rs moe<strong>te</strong>n lan<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> have Eel<strong>de</strong> en aan het wes<strong>te</strong>lijk front is<br />
<strong>de</strong> dag rustig verlopen” (<strong>te</strong>rwijl er duizen<strong>de</strong>n Duitsers die dag sneuvel<strong>de</strong>n).<br />
Na <strong>een</strong> vijf daagse strijd stond er 14 mei <strong>in</strong> <strong>de</strong> courant: “Proclamatie aan alle Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs”<br />
“De reger<strong>in</strong>g heeft zich naar el<strong>de</strong>rs begeven <strong>om</strong> zich on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>te</strong>genwoordige <strong>om</strong>standighe<strong>de</strong>n<br />
volle vrijheid van han<strong>de</strong>len <strong>te</strong> verzekeren. De reger<strong>in</strong>g doet <strong>een</strong> beroep op u allen <strong>om</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>een</strong>sgez<strong>in</strong>dheid <strong>te</strong> bewaren nodig voor het bevor<strong>de</strong>ren van or<strong>de</strong> en rust ach<strong>te</strong>r het front en van<br />
discipl<strong>in</strong>e en vastbera<strong>de</strong>nheid <strong>in</strong> het front”<br />
Bij <strong>de</strong> strijd aan <strong>de</strong> Grebbenberg viel ook <strong>een</strong> Ech<strong>te</strong>naar: Ververgaart. Verraad op gro<strong>te</strong> schaal <strong>de</strong><br />
N.S.B.: d<strong>om</strong>me lui <strong>om</strong> voor <strong>een</strong> paar cen<strong>te</strong>n het va<strong>de</strong>rland <strong>te</strong> verkopen.<br />
Het Duitse leger gaf toe dat onze solda<strong>te</strong>n zich moedig had<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>digd en trouwe mannen<br />
waren. De moffen had<strong>de</strong>n niet gerekend op 5 daagse <strong>te</strong>genstand <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland, <strong>om</strong> tot <strong>de</strong><br />
overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g <strong>te</strong> geraken moes<strong>te</strong>n ze het nog straffer aanpakken en tot b<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>men<strong>te</strong>n<br />
overgaan. Zo werd Rot<strong>te</strong>rdam fel geb<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>erd, <strong>een</strong> <strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong>r stad werd verwoest op 14 mei.<br />
Generaal W<strong>in</strong>kelman besloot toen tot capitulatie.<br />
Maar <strong>een</strong> ge<strong>de</strong>el<strong>te</strong> van het leger was het daar niet mee <strong>een</strong>s en trok zich <strong>te</strong>rug <strong>in</strong> Zeeland en<br />
vocht daar, on<strong>de</strong>r leid<strong>in</strong>g van Pr<strong>in</strong>s Bernhard nog enkele dagen door.<br />
Aantal slachtoffers van <strong>de</strong>ze 5-daagse oorlog bedroeg: do<strong>de</strong>n 2890<br />
gewon<strong>de</strong>n 6889<br />
vermis<strong>te</strong>n 29<br />
IV. Invoer<strong>in</strong>g distributiesys<strong>te</strong>em en persoonsbewijs.<br />
Na <strong>de</strong> capitulatie wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> Duitsers <strong>een</strong> aantal voorwaar<strong>de</strong>n ges<strong>te</strong>ld. Alle wapens moes<strong>te</strong>n<br />
wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong>geleverd. Wij wer<strong>de</strong>n gewaarschuwd <strong>te</strong>gen allerhan<strong>de</strong> ziek<strong>te</strong>s die zich kon<strong>de</strong>n voordoen<br />
door <strong>de</strong> lijken en het slech<strong>te</strong> wa<strong>te</strong>r. De melk moest gekookt wor<strong>de</strong>n en we wer<strong>de</strong>n <strong>in</strong>geënt <strong>te</strong>gen<br />
typhes en para typhes.<br />
Op 21 mei 1944 werd <strong>de</strong> Oos<strong>te</strong>nrijker Seys Inquart tot C<strong>om</strong>missaris van Ne<strong>de</strong>rland benoemd.<br />
Zijn eers<strong>te</strong> re<strong>de</strong> sprak hij op 29 mei 1944: “Hij had nu <strong>in</strong> bezet gebied <strong>de</strong> oppers<strong>te</strong> leid<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
reger<strong>in</strong>gszaken en we moes<strong>te</strong>n naar hem luis<strong>te</strong>ren en hij reken<strong>de</strong> op onze goe<strong>de</strong> wil en<br />
me<strong>de</strong>werk<strong>in</strong>g voor <strong>de</strong> rust.<br />
Er kwam rantsoener<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Holland, want wij wis<strong>te</strong>n natuurlijk niet hoelang <strong>de</strong> voorraad zou<br />
strekken en <strong>de</strong> oorlog zou duren. De distributiekaart versch<strong>een</strong> waarop men dan ver<strong>de</strong>r bonnen<br />
kon bek<strong>om</strong>en voor het kopen van levensmid<strong>de</strong>len en an<strong>de</strong>re zaken.<br />
7
Het e<strong>te</strong>n werd <strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls schaars en moest het bonnensys<strong>te</strong>em wor<strong>de</strong>n <strong>in</strong>gevoerd. Ie<strong>de</strong>r<strong>een</strong> kreeg<br />
<strong>een</strong> stamkaart en op die stamkaart kon men dan bonnen krijgen voor levensmid<strong>de</strong>len en an<strong>de</strong>re<br />
d<strong>in</strong>gen. In alle couran<strong>te</strong>n stond <strong>te</strong> lezen: “Duitsland w<strong>in</strong>t op alle fron<strong>te</strong>n!” Ons e<strong>te</strong>n g<strong>in</strong>g ech<strong>te</strong>r<br />
naar hun front en hun mensen die <strong>de</strong> Führer ook <strong>te</strong>vre<strong>de</strong>n moest s<strong>te</strong>llen. Hij had hen immers,<br />
met <strong>een</strong> oorlog <strong>een</strong> be<strong>te</strong>r leven beloofd. Onze slagers kregen <strong>een</strong> half varken per week; <strong>een</strong> kle<strong>in</strong><br />
stukje scheerzeep kost<strong>te</strong> 30 cent en moest dienen voor 4 maan<strong>de</strong>n. De goedkoops<strong>te</strong> sigaar kost<strong>te</strong><br />
10 cent <strong>te</strong>gen an<strong>de</strong>rs <strong>een</strong> goeie voor 4 cent. Voor <strong>een</strong> half pond tabak moest men al 1,50 betalen,<br />
an<strong>de</strong>rs 75 cent. Men kon één ei kopen per veertien dagen. Zon<strong>de</strong>r bonnen kon men niets krijgen<br />
of het moest zwart gebeuren, wat all<strong>een</strong> voor <strong>de</strong> rijkaards gold.<br />
Om die bonnen <strong>te</strong> verkrijgen moest je ook <strong>in</strong> het bezit zijn van <strong>een</strong> geldig persoonsbewijs. De<br />
Duitsers wil<strong>de</strong>n we<strong>te</strong>n wie je was en of je het was bij <strong>de</strong> controle. Maar la<strong>te</strong>r had<strong>de</strong>n wij ook<br />
illegale persoonsbewijzen nodig, voor onze on<strong>de</strong>rduikers en mannen die niet <strong>in</strong> het bui<strong>te</strong><strong>nl</strong>and<br />
voor <strong>de</strong> mof wil<strong>de</strong>n gaan werken. Voor het geval ik zelf zou moe<strong>te</strong>n on<strong>de</strong>rduiken had ik ook zo’n<br />
vals persoonsbewijs la<strong>te</strong>n maken en ik heet<strong>te</strong> Jan Janssen, van beroep leraar. Het apar<strong>te</strong> zegeltje<br />
dat er op moest kregen we van <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> amb<strong>te</strong>naren van het gem<strong>een</strong><strong>te</strong>huis. De mensen waren<br />
niet gewend aan het schaarse voedsel en probeer<strong>de</strong>n op allerlei manieren aan bonnen <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en.<br />
S<strong>om</strong>mige kon<strong>de</strong>n ze missen of wil<strong>de</strong> je helpen, an<strong>de</strong>ren knoei<strong>de</strong>n op het Distributiekantoor met<br />
<strong>de</strong> bonnen.<br />
Vele re<strong>de</strong>n ook op <strong>een</strong> fiets zon<strong>de</strong>r ban<strong>de</strong>n want daar was moeilijk aan <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en.<br />
Schoenenbonnen en bonnen voor fietsenban<strong>de</strong>n waren erg schaars en daar werd veel mee<br />
geknoeid of <strong>in</strong> gehan<strong>de</strong>ld. Als je veel geld had hoef<strong>de</strong> je niet op <strong>de</strong> velgen <strong>te</strong> fietsen.<br />
V. De Pries<strong>te</strong>rwijd<strong>in</strong>g op 6 juli 1941.<br />
Door va<strong>de</strong>r bisschop Lemmens wer<strong>de</strong>n wij op 6 juli 1941 tot pries<strong>te</strong>r gewijd <strong>te</strong> Hulsberg. De<br />
nacht <strong>te</strong>voren waren er <strong>in</strong> Bleyerhei<strong>de</strong> b<strong>om</strong>men gevallen waardoor 13 burgers het leven verloren.<br />
8
Dat vond <strong>de</strong> bisschop <strong>een</strong> heel droevige zaak en uit lief<strong>de</strong> en me<strong>de</strong>leven begaf hij zich naar die<br />
onheilsplaats. Toen hij bij ons <strong>te</strong>rug was kwam het er traag en bedroevend uit: “Verschrikkelijk”.<br />
Mijn eers<strong>te</strong> mis <strong>in</strong> Echt had ondanks <strong>de</strong> bonnen en <strong>de</strong> moeilijkhe<strong>de</strong>n <strong>een</strong> mooi en geslaagd<br />
verloop, daar had va<strong>de</strong>r voor gezorgd en op tijd maatregelen gen<strong>om</strong>en <strong>om</strong> op <strong>de</strong> Laak <strong>een</strong> kalf <strong>te</strong><br />
kopen dat ’s nachts stiekem bij ons, geslacht en gesne<strong>de</strong>n, werd bezorgd. Na afloop was er ook<br />
nog vlaai genoeg over.<br />
Het was nu nog maar het jaar 1941 en toch dach<strong>te</strong>n veel Duitsers, die <strong>de</strong> strijd al moe waren en<br />
<strong>de</strong> oorlog zou<strong>de</strong>n w<strong>in</strong>nen, dat zij met Kerstmis thuis zou<strong>de</strong>n zijn, dat schreven zij <strong>te</strong>nm<strong>in</strong>s<strong>te</strong> met<br />
gro<strong>te</strong> let<strong>te</strong>rs op onze wegen: “Mit Weihnach<strong>te</strong>n gehen wir zu hause”. Zij g<strong>in</strong>gen maar zij g<strong>in</strong>gen<br />
ook niet het is maar hoe je het opvat.. Op onze huizen klad<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n zij “Heil Hitler”<br />
In 1942 verbleef ik <strong>in</strong> Nijmegen voor het volgen van <strong>een</strong> talencursus aan <strong>de</strong> Soc.Afr.Missie en<br />
mijn woonplaats was:”Casa Nova” op <strong>de</strong> Heilig Landsticht<strong>in</strong>g. Er vielen b<strong>om</strong>men op Kleef en<br />
wij kon<strong>de</strong>n vanaf <strong>de</strong> berg van <strong>de</strong> Landsticht<strong>in</strong>g het vuur en <strong>de</strong> rook zien opstijgen.<br />
VI. Aans<strong>te</strong>ll<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Maasbracht:<br />
In sep<strong>te</strong>mber 1942 werd ik aanges<strong>te</strong>ld <strong>in</strong> Maasbracht tot kapelaan <strong>de</strong>r Parochie on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
gemoe<strong>de</strong>lijke leid<strong>in</strong>g van pastoor Knops.<br />
Enkele weken <strong>te</strong>voren had ik <strong>een</strong> gesprek met <strong>een</strong> man die reeds <strong>in</strong> <strong>een</strong> <strong>de</strong>r kampen <strong>in</strong> Duitsland<br />
had vertoefd, <strong>een</strong> zekere mr. Smits uit Valkenburg. Als journalist van <strong>de</strong> Limburger was hij <strong>in</strong> het<br />
kamp Buchenwald <strong>te</strong>recht gek<strong>om</strong>en en ver<strong>te</strong>l<strong>de</strong> mij over <strong>de</strong> onmenselijke toestan<strong>de</strong>n aldaar. De<br />
schrik <strong>de</strong>r gevangenen en <strong>de</strong> Duitsers zelf wanneer er Engelse b<strong>om</strong>menwerpers aangevlogen<br />
kwamen.. Wij moes<strong>te</strong>n er hard werken maar wij kregen ook <strong>een</strong> pluimpje voor onze net<strong>te</strong><br />
Hollandse z<strong>in</strong><strong>de</strong>lijkheid. Wij liepen <strong>in</strong> <strong>een</strong> boevenpak gekleed en zagen er <strong>een</strong> beetje an<strong>de</strong>rs uit<br />
dan an<strong>de</strong>rs. Op zekere dag ontmoet<strong>te</strong> ik <strong>een</strong> beken<strong>de</strong> en zei: “goe<strong>de</strong>ndag m<strong>in</strong>is<strong>te</strong>r Gosel<strong>in</strong>g bent<br />
u ook <strong>hier</strong>”. Hij antwoord<strong>de</strong> jawel meneer Smits dat ziet u wel. Op mijn vraag wat is uw werk<br />
vandaag antwoord<strong>de</strong> hij, vandaag ben ik belast met het schoonmaken van alle w.c.’s <strong>in</strong> het kamp.<br />
De m<strong>in</strong>is<strong>te</strong>r droeg zware schoenen, stukke sokken, <strong>een</strong> on<strong>de</strong>rbroek vol ga<strong>te</strong>n en <strong>een</strong> ruw s<strong>te</strong>kend<br />
hemd.<br />
In zo’n kamp ver<strong>te</strong>l<strong>de</strong> Smits krijg je het gevoel van het vagevuur, je bent ver weg en weet niet<br />
voor hoelang en hoe het thuis met vrouw en k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren is. In die tijd za<strong>te</strong>n we met 200<br />
Ne<strong>de</strong>rlandse <strong>in</strong><strong>te</strong>llectuelen gevangen, waaron<strong>de</strong>r ook <strong>een</strong> boertje uit Drenthe, hij had thuis<br />
gevoch<strong>te</strong>n met <strong>een</strong> N.S.B. er.<br />
In Ne<strong>de</strong>rland en Duitsland vielen b<strong>om</strong>men op militaire doelen, ook op ziekenhuizen waar <strong>de</strong><br />
Duitsers munitie opgeslagen had<strong>de</strong>n.<br />
In Duitsland werk<strong>te</strong>n vele Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs, gedwongen door <strong>de</strong> Mof, maar wij gees<strong>te</strong>lijken bleven<br />
met hen <strong>in</strong> contact. In Ne<strong>de</strong>rland g<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> Duitsers over tot het vor<strong>de</strong>ren van fietsen, bij hoge<br />
uitzon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g kon je <strong>hier</strong>van vrijs<strong>te</strong>ll<strong>in</strong>g bek<strong>om</strong>en, wat mij zelf gelukt is. Een pastoor uit <strong>de</strong> buurt,<br />
op ziekenbezoek, werd <strong>om</strong> zijn rijwiel gevraagd, hij weiger<strong>de</strong> en werd <strong>te</strong>r plaatse doodgescho<strong>te</strong>n.<br />
Ik beriep me op mijn amb<strong>te</strong>lijke plicht <strong>om</strong> zo snel mogelijk overal <strong>te</strong> kunnen helpen, ook bij<br />
gewon<strong>de</strong> Duitse solda<strong>te</strong>n. Dit laats<strong>te</strong>, wat ook mijn plicht was, gaf <strong>de</strong> doorslag dat ik mijn fiets<br />
mocht hou<strong>de</strong>n.<br />
“Heu<strong>te</strong> ist <strong>de</strong>r Heiland geboren” zong en bad men <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse en Duitse kerken. Het was<br />
Kertmis 1942 en bui<strong>te</strong>n was het stil en kil, er was <strong>een</strong> gevoel van rust en vre<strong>de</strong>, g<strong>een</strong> vliegers <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
lucht g<strong>een</strong> mensen gedood, het was alweer <strong>een</strong>s Weihnach<strong>te</strong>n voor <strong>de</strong> Duitsers die gedacht<br />
had<strong>de</strong>n thuis <strong>te</strong> kunnen zijn, met of zon<strong>de</strong>r Führer.<br />
VII. Hulp aan on<strong>de</strong>rduikers en jo<strong>de</strong>n:<br />
Wij ston<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r dwang, vooral onze jongens die niet voor <strong>de</strong> Duitsers en <strong>in</strong> Duitsland wil<strong>de</strong>n<br />
werken. Op hen wer<strong>de</strong>n razzia’s gehou<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> N.S.B. hielp <strong>om</strong> hen <strong>te</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Vele jongens en<br />
9
mannen waren on<strong>de</strong>rgedoken, daar werd voor gezorgd, gees<strong>te</strong>lijk en lichamelijk, iets dus wat wij<br />
als helpers, ons aanreken<strong>de</strong>. Het pries<strong>te</strong>rlijke werk voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rduikers <strong>te</strong> zorgen had primair<br />
niets met politiek <strong>te</strong> maken, ik zelf had vele on<strong>de</strong>rduikers en s<strong>te</strong>un<strong>de</strong> hen f<strong>in</strong>ancieel en verzorg<strong>de</strong><br />
hen met bonnen <strong>om</strong> het nodige <strong>te</strong> kunnen verkrijgen. Zij za<strong>te</strong>n lange bange dagen verborgen <strong>in</strong><br />
schuren, hooizol<strong>de</strong>rs en on<strong>de</strong>r het dak, tot zelfs <strong>in</strong> kleerkas<strong>te</strong>n toe. Er waren verschillen<strong>de</strong><br />
getrouw<strong>de</strong> mannen bij, die dus <strong>een</strong> dubbelhard leven <strong>te</strong> verdragen had<strong>de</strong>n. Ook jo<strong>de</strong>nk<strong>in</strong><strong>de</strong>ren<br />
wer<strong>de</strong>n <strong>in</strong> bescherm<strong>in</strong>g gen<strong>om</strong>en, zelf wis<strong>te</strong>n zij niet waar hun ou<strong>de</strong>rs waren.<br />
Was er <strong>een</strong> razzia op k<strong>om</strong>st dan werd ik van <strong>te</strong>voren <strong>in</strong>gelicht per <strong>te</strong>lefoon of per couriers<strong>te</strong>r.<br />
Ie<strong>de</strong>r<strong>een</strong> kroop dan gauw weer <strong>in</strong> zijn schuilplaats, maar het duur<strong>de</strong> zolang. De on<strong>de</strong>rduikers<br />
verveel<strong>de</strong>n zich en kregen s<strong>om</strong>s ruzie op het zol<strong>de</strong>rkamertje, zij waren over hun zenuwen h<strong>een</strong> of<br />
wil<strong>de</strong>n <strong>een</strong>s graag <strong>te</strong>rug naar hun vrouw.<br />
Op <strong>een</strong> avond kreeg ik <strong>een</strong> nieuwe on<strong>de</strong>rduiker, <strong>een</strong> oud college vriend van mij, Silves<strong>te</strong>r Ber<strong>de</strong>n<br />
uit Ams<strong>te</strong>rdam. Hij was stu<strong>de</strong>nt <strong>in</strong> <strong>de</strong> rech<strong>te</strong>n doch droeg <strong>een</strong> ou<strong>de</strong> toog. Aan zijn manier van<br />
lopen kon ik zelf zien dat hij g<strong>een</strong> pries<strong>te</strong>r was, of dat <strong>de</strong> Duitsers opviel geloof ik niet.Hij<br />
verspreid<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgrondse illegale blaadjes, maar nu was hij vervolgd en wil<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rduiken. Een<br />
poosje is hem dat goed gelukt, maar <strong>de</strong> moffen hebben hem gekregen (hij was niet voorzichtig<br />
genoeg) en op <strong>de</strong> Hornerhei<strong>de</strong> is hij doodgescho<strong>te</strong>n. La<strong>te</strong>r hebben wij hem, <strong>in</strong> het bijzijn van <strong>de</strong><br />
ou<strong>de</strong>rs, <strong>in</strong> Heel herbegraven.<br />
Een an<strong>de</strong>re manier <strong>om</strong> jongens vrij <strong>te</strong> hou<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Duitsers was: hen aan valse Ausweizen<br />
helpen. Daar had je vooral <strong>de</strong> amb<strong>te</strong>naren van <strong>de</strong> secretarie voor nodig. Maar het was uitkijken<br />
voor <strong>de</strong> NSB burgemees<strong>te</strong>r en enkel amb<strong>te</strong>naren die je niet kon vertrouwen (Grispen-Kremers).<br />
Lof aan <strong>de</strong> gebr. V.d. Hey<strong>de</strong>n, Jan Puts e.a., ook <strong>te</strong> vermel<strong>de</strong>n Jan zijn moe<strong>de</strong>r, die alles <strong>de</strong>ed<br />
voor <strong>de</strong> vreem<strong>de</strong> jongens uit Ams<strong>te</strong>rdam, Maastricht of Nijmegen.<br />
Van enkele on<strong>de</strong>rduikers heb ik nog <strong>een</strong> foto bewaard.<br />
P.Krekel Echt Ria v. Reke Nijmegen J. Be<strong>in</strong>ag<strong>te</strong> Nijmegen Philip Lampe Den Haag<br />
Wij waren georganiseerd, wij waren le<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> b<strong>in</strong>ne<strong>nl</strong>andse strijdkrach<strong>te</strong>n, wij moes<strong>te</strong>n nu<br />
werken voor land en volk en straks als <strong>de</strong> bevrij<strong>de</strong>rs er zou<strong>de</strong>n zijn. Zie het bewijs van<br />
lidmaatschap.<br />
“<strong>de</strong> W<strong>in</strong><strong>te</strong>rhulp” was <strong>een</strong> mooi woord , door <strong>de</strong> bezet<strong>te</strong>rs en <strong>de</strong> nieuwe burgemees<strong>te</strong>r bedoeld<br />
<strong>om</strong> ons <strong>te</strong> mislei<strong>de</strong>n. Volgens hun schrijven was die hulp bedoeld voor <strong>de</strong> ge<strong>te</strong>is<strong>te</strong>r<strong>de</strong> stad<br />
Rot<strong>te</strong>rdam. In werkelijkheid g<strong>in</strong>g die hulp, dat geld, over <strong>in</strong> vijands han<strong>de</strong>n, en dat had<strong>de</strong>n wij<br />
wel door en daar<strong>om</strong> weiger<strong>de</strong>n wij, en ook ikzelf <strong>om</strong> <strong>hier</strong> aan mee <strong>te</strong> werken Ook op <strong>de</strong><br />
schrijvers <strong>hier</strong>van rust <strong>een</strong> zekere t<strong>in</strong>t van schuld van heulen met <strong>de</strong> vijand.<br />
Zo iets heeft <strong>de</strong> burgemees<strong>te</strong>r uit Echt Burg. Meeuwissen niet gedaan, daar was hij <strong>te</strong> goed<br />
va<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>r voor, maar daar<strong>om</strong> kwam hij ook (me<strong>de</strong> door schuld van zijn amb<strong>te</strong>naren) <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />
kamp <strong>te</strong>recht.<br />
Het geval van <strong>de</strong> kloos<strong>te</strong>rzus<strong>te</strong>r Edith S<strong>te</strong>yn, op <strong>de</strong> Groo<strong>te</strong> Straat: had dit ook niet op <strong>de</strong><br />
secretarie voork<strong>om</strong>en kunnen wor<strong>de</strong>n?<br />
10
Aan <strong>de</strong> couran<strong>te</strong>n had<strong>de</strong>n we niets, er stond g<strong>een</strong> waarheid <strong>in</strong>, dit voer<strong>de</strong> ons tot opricht<strong>in</strong>g van<br />
<strong>een</strong> illegale pers, met nieuws uit Lon<strong>de</strong>n, voorlicht<strong>in</strong>g, <strong>in</strong>licht<strong>in</strong>g en waarschuw<strong>in</strong>g en met <strong>de</strong><br />
ech<strong>te</strong> verliezen <strong>de</strong>r Duitsers.<br />
Vele dames <strong>de</strong><strong>de</strong>n hun werk als couriers<strong>te</strong>r, fantastisch. Zij brach<strong>te</strong>n rond:<br />
“ Oranje Trouw”<br />
“S<strong>te</strong>unt <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rduikers”<br />
“Weest op uw hoe<strong>de</strong>”<br />
“De strijd aan het front”<br />
“Het Parool”<br />
“De Vliegen<strong>de</strong> Hollan<strong>de</strong>r”<br />
en an<strong>de</strong>ren.<br />
Deze bla<strong>de</strong>n hiel<strong>de</strong>n ons van <strong>de</strong> toestand en <strong>de</strong> waarheid op <strong>de</strong> hoog<strong>te</strong>, wij wis<strong>te</strong>n het onze en<br />
wat wij we<strong>te</strong>n moes<strong>te</strong>n, zowel politiek als religieus.<br />
Daarbij bleven we trouw luis<strong>te</strong>ren naar <strong>de</strong> s<strong>te</strong>m uit Lon<strong>de</strong>n en ook naar radio Belgique uit<br />
Lon<strong>de</strong>n die altijd zo leuk besloot met:<br />
“Wij krijgen ze wel, die moffen”<br />
De Duitsers waren erg fanatiek, vreesaanjagend en voor niets schrokken zij <strong>te</strong>rug, <strong>een</strong> mens<br />
be<strong>te</strong>ken<strong>de</strong> voor hen niets, zij von<strong>de</strong>n het gewoon zo maar iemand <strong>te</strong> fusilleren. Was dat dan<br />
allemaal :”Befehl van <strong>de</strong> Führer” ? Ik geloof het niet en dus treffen vele solda<strong>te</strong>n persoo<strong>nl</strong>ijk<br />
schuld.<br />
Het werk <strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rduikers bracht veel las<strong>te</strong>n en gevaren met zich mee. Vooral gold dit <strong>in</strong> geval<br />
wij Engelse pilo<strong>te</strong>n, neergescho<strong>te</strong>n uit hun bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong> kis<strong>te</strong>n, bij ons verborgen hiel<strong>de</strong>n.<br />
Er kwam <strong>een</strong> boerenjongen bij die zei:<br />
“Meneer kapelaan daar ligt <strong>een</strong> Engelse piloot <strong>in</strong> het veld” hij wist dat ik engels ken<strong>de</strong> en dit<br />
soort werk ook verricht<strong>te</strong>. Ik nam <strong>de</strong> fiets, liep toen het veld <strong>in</strong> en <strong>in</strong> <strong>een</strong> diepe voer zag ik hem<br />
liggen, met angstige ogen kijkend wie hem zou k<strong>om</strong>en halen of verlossen. Hij was blij toen hij mij<br />
zag <strong>een</strong> gees<strong>te</strong>lijke, die Engels sprak, hij had vertrouwen. Ik verwees hem naar <strong>de</strong> kerk en<br />
<strong>in</strong>tussen had die jongen boerenkleren gebracht.. Doodgewoon kwam hij over straat naar <strong>de</strong> kerk<br />
toe waar ik op hem stond <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n.<br />
Diezelf<strong>de</strong> nacht kwam Dr. Wackers uit Echt hem bij mij ophalen en werd hij over <strong>de</strong> Belgische<br />
grens gezet, naar Portugal en <strong>te</strong>rug naar Engeland. Hij was gered.<br />
Dagelijks kwamen nieuwe on<strong>de</strong>rduikers bij, maar men moest op zijn hoe<strong>de</strong> zijn voor mannen die<br />
bij pries<strong>te</strong>rs kwamen vragen <strong>om</strong> jongens <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n on<strong>de</strong>rduiken. Waren <strong>de</strong>ze mannen <strong>de</strong><br />
uitgekozen NSB’ers <strong>om</strong> <strong>de</strong> eerw. Heren <strong>te</strong> vangen. Een lijst met foto’s van hen die <strong>in</strong> Limburg<br />
opereer<strong>de</strong>n heb ik behou<strong>de</strong>n. Hun gezich<strong>te</strong>n moes<strong>te</strong>n wij onthou<strong>de</strong>n en hun met <strong>een</strong> “n<strong>een</strong>”<br />
afschipperen. Ik weet niet of <strong>de</strong>ze mannen la<strong>te</strong>r hun loon of straf gekregen hebben.<br />
Op <strong>een</strong> za<strong>te</strong>rdagavond rond 11.00 uur kreeg ik bezoek van <strong>een</strong> weluitgerus<strong>te</strong> troep Duitse<br />
solda<strong>te</strong>n, <strong>de</strong> schrik van mijn leven, zegt men wel <strong>een</strong>s en vluch<strong>te</strong>n kon ik niet meer want ik had ze<br />
zelf b<strong>in</strong>nengela<strong>te</strong>n. Ik dacht ik ben verra<strong>de</strong>n en nu hebben ze me <strong>te</strong> pakken! Gelukkig liep het<br />
an<strong>de</strong>rs af, het waren eerw. Broe<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> dienst van hun va<strong>de</strong>rland, wil<strong>de</strong>n biech<strong>te</strong>n en<br />
c<strong>om</strong>municeren. Om half twaalf zat ik met hun <strong>in</strong> <strong>de</strong> kerk en na hen geholpen <strong>te</strong> hebben zijn ze<br />
vertrokken en ik met <strong>een</strong> gerust hart naar bed.<br />
Niet lang daarna hoor<strong>de</strong> ik weer on<strong>de</strong>r mijn raam Duitse s<strong>te</strong>mmen. Ik hoor<strong>de</strong> dui<strong>de</strong>lijk zeggen:<br />
“Der kaplan müssen wir haben, <strong>de</strong>r wohnt ja <strong>hier</strong>” Zij bel<strong>de</strong>n aan en ik liep naar boven en liet <strong>de</strong><br />
huishouds<strong>te</strong>r, mevr. Sniekers, <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur openmaken. Ik hoor<strong>de</strong> het gesprek en ik besloot me<strong>te</strong>en<br />
uit het raam <strong>te</strong> spr<strong>in</strong>gen bij <strong>de</strong> buren op <strong>de</strong> b<strong>in</strong>nenplaats. Ik heb daar tot mid<strong>de</strong>rnacht geze<strong>te</strong>n en<br />
ben <strong>te</strong>ruggegaan naar bed en heb na<strong>de</strong>rhand niets meer van die solda<strong>te</strong>n gehoord. Ik weet nog<br />
niet of ze mij gevangen wil<strong>de</strong>n nemen. Uit voorzorg verkoos ik ech<strong>te</strong>r voorlopig ergens an<strong>de</strong>rs <strong>te</strong><br />
gaan slapen, bij Lies en Piet Beckers waar ik ook on<strong>de</strong>rduikers had verborgen.<br />
11
De pastoor was bang en wist <strong>de</strong> adressen van mijn on<strong>de</strong>rduikers niet, het was meestal het werk<br />
van <strong>de</strong> Kapelaans dat is dan ook <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> razzia’s op <strong>de</strong> kapelaans en dat zij meestal <strong>de</strong><br />
kampen <strong>in</strong>g<strong>in</strong>gen, na eerst <strong>een</strong> pij<strong>nl</strong>ijke mishan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het Wit<strong>te</strong> Huis <strong>in</strong> Maastricht (bij <strong>de</strong> S.S.)<br />
Een afschuwelijk voorbeeld is mishan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g van kapelaan E. Goossens uit Echt <strong>in</strong> het Wit<strong>te</strong> Huis<br />
<strong>te</strong> Maastricht.(zie bijlage)<br />
VIII. De kerk en <strong>de</strong> bezett<strong>in</strong>g:<br />
Tegen <strong>de</strong> Duitser heeft <strong>de</strong> kerk zich verzet, dat moest wel vanwege hun god<strong>de</strong>loosheid,<br />
onmenselijkheid en anti-religie. De Aartsbisschop <strong>de</strong> Jong schreef brieven uit die <strong>de</strong> pastoors op<br />
<strong>de</strong> kansel moes<strong>te</strong>n voorlezen, dat <strong>de</strong> sacramen<strong>te</strong>n geweigerd moes<strong>te</strong>n wor<strong>de</strong>n aan al <strong>de</strong>genen die<br />
lid waren van antigodsdienstige partijen, zulke personen moch<strong>te</strong>n niet fungeren als pe<strong>te</strong>r of<br />
me<strong>te</strong>r, aan NSB’ers moest <strong>de</strong> kerkelijke begrafenis geweigerd wor<strong>de</strong>n. Een voorbeeld <strong>hier</strong>van heb<br />
ik opgen<strong>om</strong>en <strong>in</strong> Maasbracht-St. Joost, waar <strong>de</strong> NSB’ers zelf hun do<strong>de</strong> kameraad toen maar <strong>te</strong>r<br />
aar<strong>de</strong> bes<strong>te</strong>l<strong>de</strong>n. Uit alle dorpen uit <strong>de</strong> <strong>om</strong>gev<strong>in</strong>g waren zij met <strong>een</strong> troepje ver<strong>te</strong>genwoordig, ook<br />
<strong>de</strong> jeugdstorm (Hitler-Jugend) liep erbij met <strong>een</strong> gezicht als c<strong>om</strong>municantjes.<br />
Pastoor en kapelaan <strong>te</strong> Maasbracht hiel<strong>de</strong>n zich b<strong>in</strong>nen je wist niet hoe <strong>de</strong> vijand op ons zou<br />
reageren.<br />
12
Hels kwaad wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Duitsers op <strong>de</strong> Hollan<strong>de</strong>rs, want zij voel<strong>de</strong>n wel aan dat wij met hun<br />
verliezen ons veiliger voel<strong>de</strong>n en dat wij op <strong>een</strong> spoedige overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g reken<strong>de</strong>n en dat <strong>de</strong><br />
bezet<strong>te</strong>r na zoveel bloedverlies eruit gegooid zou wor<strong>de</strong>n.<br />
De bezet<strong>te</strong>r verbood hun mannen nog naar <strong>de</strong> kerk <strong>te</strong> gaan, zij voer<strong>de</strong>n meer pries<strong>te</strong>rs naar <strong>de</strong><br />
concentratiekampen en godsdienstige verenig<strong>in</strong>gen wer<strong>de</strong>n opgeheven.<br />
Zij verspreid<strong>de</strong>n aanplakbiljet<strong>te</strong>n: “ Voor Jo<strong>de</strong>n verbo<strong>de</strong>n”. Lon<strong>de</strong>n spoor<strong>de</strong> aan: “staken-verzetartsen”,<br />
<strong>de</strong> mijnen en <strong>de</strong> PTT g<strong>in</strong>gen <strong>hier</strong> toe over, prachtig verzet.<br />
31 augustus 1943: Kon<strong>in</strong>g<strong>in</strong>nen dag kon<strong>de</strong>n wij all<strong>een</strong> maar vieren dan luis<strong>te</strong>ren naar radio<br />
Oranje:”Houd goe<strong>de</strong>n moed, <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g is nabij, troost u nog even met oorlogsbrood en met<br />
één ei per twee weken.<br />
In Echt had burgemees<strong>te</strong>r Meeuwissen voor zijn taak bedankt, <strong>in</strong> gewe<strong>te</strong>n kon hij niet met en<br />
voor <strong>de</strong> Duitsers werken en hij had niet zijn vertrouwen <strong>in</strong> enkele van zijn amb<strong>te</strong>naren.. Hij is <strong>een</strong><br />
kamp <strong>te</strong>recht gek<strong>om</strong>en.<br />
Het is waar <strong>in</strong> <strong>de</strong> stroopfabriek van <strong>de</strong> Firma v.d. Laak werd voor <strong>de</strong> Duitsers gewerkt, kon<br />
misschien ook niet an<strong>de</strong>rs, maar sabotage had<strong>de</strong>n zij moe<strong>te</strong>n toestaan, maar niet beken<strong>de</strong><br />
brandstich<strong>te</strong>rs aan <strong>de</strong> Duitsers bekend maken dat had<strong>de</strong>n zij niet moe<strong>te</strong>n doen. Zij was immers<br />
niet zeker van <strong>de</strong> da<strong>de</strong>rs. Wie wer<strong>de</strong>n ech<strong>te</strong>r aangewezen en naar het Wit<strong>te</strong> Huis <strong>in</strong> gebracht, dat<br />
waren toevallig mijn broer en zwager, Joep Engelen en Frans Moonen. Bei<strong>de</strong> waren zij exkrijgsgevangenen,<br />
wil<strong>de</strong>n werken en la<strong>te</strong>r ook nog on<strong>de</strong>rduiken, van hen weet ik dat zij s<strong>te</strong>eds ( <strong>in</strong><br />
<strong>in</strong>tieme kr<strong>in</strong>g thuis zelfs) ontkend hebben <strong>de</strong> da<strong>de</strong>rs van <strong>de</strong> brand <strong>te</strong> zijn geweest.<br />
Er waren <strong>in</strong> Echt nog meer personen die met <strong>de</strong> Duitsers hebben geheuld, <strong>om</strong> welke re<strong>de</strong>n dan<br />
ook. Oor<strong>de</strong>elt u zelf na het lezen van <strong>de</strong> blaadjes “Pro<strong>te</strong>st en waarschuw<strong>in</strong>g” en “Wist U”.<br />
De Engelse vliegers waren goed <strong>in</strong>gelicht over betrouwbare personen <strong>in</strong> Holland <strong>in</strong>geval zij<br />
boven ons land neergescho<strong>te</strong>n wer<strong>de</strong>n en dan <strong>in</strong> goe<strong>de</strong> han<strong>de</strong>n moes<strong>te</strong>n proberen <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en, zij<br />
wis<strong>te</strong>n dat zij alle pries<strong>te</strong>rs kon<strong>de</strong>n vertrouwen, on<strong>de</strong>r hen waren g<strong>een</strong> NSB’ers en <strong>de</strong> mees<strong>te</strong> van<br />
ons spraken voldoen<strong>de</strong> Engels. Ikzelf heb hen ook geholpen en stuur<strong>de</strong> ze door naar J.Pee<strong>te</strong>rs <strong>in</strong><br />
Roos<strong>te</strong>ren, hij zorg<strong>de</strong> weer dat ze over <strong>de</strong> Belgische grens kwamen, hij heeft zich voor allen en<br />
<strong>een</strong> goe<strong>de</strong> zaak, politiek en religieus, waarlijk opgeofferd, van hem had<strong>de</strong>n wij nog veel verwacht<br />
ware hij niet bij <strong>een</strong> auto-ongeluk zo plotsel<strong>in</strong>g <strong>om</strong> het leven gek<strong>om</strong>en.<br />
Weer wer<strong>de</strong>n her<strong>de</strong>rlijke brieven op <strong>de</strong> preekstoel voorgelezen, <strong>een</strong> aanspor<strong>in</strong>g <strong>om</strong> nu <strong>de</strong> juis<strong>te</strong><br />
naas<strong>te</strong><strong>nl</strong>ief<strong>de</strong> met <strong>de</strong> daad <strong>te</strong> beoefenen, alles <strong>te</strong> doen <strong>om</strong> <strong>de</strong> vre<strong>de</strong> <strong>te</strong> bewerken en <strong>in</strong> contact <strong>te</strong><br />
blijven met onze jongens <strong>in</strong> het bui<strong>te</strong><strong>nl</strong>and, van thuis weggehaald <strong>om</strong> voor <strong>de</strong> vijand <strong>te</strong> werken..<br />
Het was natuurlijk gevaarlijk zulke brieven voor <strong>te</strong> lezen, doch het kerkelijke gezag had gesproken<br />
en was onze plicht hen <strong>te</strong> gehoorzamen met het risico afgeluis<strong>te</strong>rd <strong>te</strong> wor<strong>de</strong>n en dan<br />
“e<strong>in</strong>gesperrt”. Zodoen<strong>de</strong> kunt u na<strong>de</strong>rhand <strong>de</strong> lijst lezen van onze Limburgse pries<strong>te</strong>rs,<br />
gestorven <strong>in</strong> concentratiekampen.<br />
Met betrekk<strong>in</strong>g tot <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n (noot: J. Engelen) gaan mijn gedach<strong>te</strong>n even <strong>te</strong>rug naar mijn joodse<br />
on<strong>de</strong>rduikers, die als dusdanig niet altijd makkelijk waren. Zij werk<strong>te</strong>n niet graag op <strong>de</strong> boer<strong>de</strong>rij<br />
of veld, dan wil<strong>de</strong> <strong>de</strong> boer hen niet langer meer hebben: werd <strong>een</strong> joodse on<strong>de</strong>rduiker gesnapt<br />
dan liep je <strong>de</strong> groots<strong>te</strong> kans dat hij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>rduikers zou verra<strong>de</strong>n. Het was <strong>een</strong> zeer<br />
gevaarlijk spel jo<strong>de</strong>n <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n on<strong>de</strong>rduiken, maar ja, toch moes<strong>te</strong>n zij uit <strong>de</strong> klauwen van <strong>de</strong> vijand<br />
gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, ook voor hun leven ston<strong>de</strong>n wij op <strong>de</strong> bres.<br />
13
Jeugdfoto van Lies v. Halbeek, die werd gebruikt voor vervals<strong>te</strong> ausweisz joods k<strong>in</strong>d<br />
Er was druk werk aan <strong>de</strong> w<strong>in</strong>kel <strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rduikers, zij moes<strong>te</strong>n op <strong>de</strong> <strong>een</strong> of an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n<br />
verplaatst wor<strong>de</strong>n, s<strong>om</strong>s wist je zelf niet waarh<strong>een</strong> ermee, het duur<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgedokenen <strong>te</strong><br />
lang en toch, 1943 zou nog op die wijze voorbij moe<strong>te</strong>n gaan, alvorens <strong>de</strong> bevrij<strong>de</strong>rs ons kwamen<br />
bevrij<strong>de</strong>n.<br />
IX. Situatie <strong>in</strong> 1944:<br />
Het jaar 1944 brak aan en overal ontston<strong>de</strong>n relletjes, <strong>de</strong> bezet<strong>te</strong>rs waren niet mak, zij waren niet<br />
bang <strong>om</strong> <strong>te</strong> schie<strong>te</strong>n op schuldigen of onschuldigen. In Echt werd Harrie Korrel het slachtoffer,<br />
bij zijn huis doodgescho<strong>te</strong>n en liet jammerlijk vrouw en k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren aan <strong>de</strong> toek<strong>om</strong>st over. Die<br />
dood had hij niet verdiend. Wat zou het jaar 1944 ons ver<strong>de</strong>r brengen?, redd<strong>in</strong>g, verloss<strong>in</strong>g van<br />
het Duitse gebroed <strong>in</strong> bezet gebied?<br />
Na alles wat we wis<strong>te</strong>n van <strong>de</strong> strijd <strong>de</strong>r Duitsers op alle fron<strong>te</strong>n, van <strong>de</strong> b<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>men<strong>te</strong>n van <strong>de</strong><br />
geallieer<strong>de</strong>n die niet ophiel<strong>de</strong>n maar heviger wer<strong>de</strong>n, trokken wij <strong>de</strong> conclusie dat <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g<br />
dichtbij moest zijn.<br />
De bezet<strong>te</strong>rs zet<strong>te</strong>n ech<strong>te</strong>r op eigen houtje hun werk voort, <strong>in</strong> <strong>de</strong> b<strong>in</strong>nenvaar<strong>te</strong>n lagen nog <strong>te</strong> veel<br />
schepen, die van nut kon<strong>de</strong>n zijn voor <strong>de</strong> Engelsen. In Maasbracht all<strong>een</strong> al lagen 250 schepen <strong>in</strong><br />
rust en afwacht<strong>in</strong>g. Het schip het huis en thuis van onze schippers, want <strong>de</strong>ze mensen hoor<strong>de</strong>n<br />
bij ons, had<strong>de</strong>n ons <strong>in</strong> die jaren goed geholpen met on<strong>de</strong>rduikers, kolen en rookartikelen, ook<br />
f<strong>in</strong>ancieel had<strong>de</strong>n zij ons bijgestaan. Nu werd het hun beurt <strong>om</strong> <strong>te</strong> lij<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> Duitsers brach<strong>te</strong>n<br />
spr<strong>in</strong>gstoffen aan en lie<strong>te</strong>n aldus al die schepen z<strong>in</strong>ken <strong>in</strong> het Julianakanaal. Het was <strong>een</strong> droevig<br />
gezicht, en van <strong>de</strong> gezonken schepen en van <strong>de</strong> treurig toezien<strong>de</strong> schippers, die alles verloren<br />
had<strong>de</strong>n. Wij her<strong>in</strong>neren ons maar al <strong>te</strong> goed het “Schipperskerkhof” <strong>te</strong> Maasbracht, <strong>in</strong> februari<br />
1944. De schippers wer<strong>de</strong>n wel lievend bij ons aan <strong>de</strong> wal opgen<strong>om</strong>en en bij ons <strong>in</strong>gekwartierd,<br />
zij a<strong>te</strong>n en sliepen met ons. Kwamen <strong>de</strong> b<strong>om</strong>men dan wij allen samen <strong>de</strong> cemen<strong>te</strong>n kel<strong>de</strong>rs <strong>in</strong>. De<br />
schippers ba<strong>de</strong>n en vloek<strong>te</strong>n, dat is hun natuur, dat bracht hun werk op het wa<strong>te</strong>r met zich mee,<br />
maar zij m<strong>een</strong><strong>de</strong>n het niet zo kwaad het waren maar loze uit<strong>in</strong>gen van geweld, want hard<br />
moes<strong>te</strong>n zij werken.<br />
Bij mij waren <strong>de</strong> schippersfamilies W. van Hooft en Kees van Gils opgen<strong>om</strong>en, brave en vr<strong>om</strong>e<br />
mensen, vol vertrouwen op moe<strong>de</strong>r Gods en H. Antonius. Hun groots<strong>te</strong> zorg was het verlies van<br />
hun “huis”, hun brood en <strong>een</strong> werkeloze zoon die stuurman was.<br />
Het verval van het Duitse rijk nam s<strong>te</strong>eds gro<strong>te</strong> vormen aan en <strong>de</strong> angst was wat gaan ze met ons<br />
doen, moe<strong>te</strong>n we allemaal evacueren of zullen ze ons doodschie<strong>te</strong>n. Het was <strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls mei en wij<br />
had<strong>de</strong>n al heel wat rozenhoedjes gebe<strong>de</strong>n.<br />
Het werd 6 juni 1944 <strong>de</strong> dag van <strong>de</strong> groet <strong>in</strong>vasie <strong>in</strong> <strong>de</strong> haven van Cherbourgh <strong>in</strong> Frankrijk.<br />
14
Noot: Hierna geeft Pa<strong>te</strong>r Engelen <strong>een</strong> subtiele <strong>om</strong>schrijv<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> “Blitzkrieg” van <strong>de</strong><br />
geallieer<strong>de</strong>n, aangezien dit vaker aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is gek<strong>om</strong>en zullen we <strong>de</strong> draad van zijn verhalen<br />
weer oppakken bij <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g van Zuid Limburg.<br />
In het zui<strong>de</strong>n g<strong>in</strong>g het goed, <strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n trokken snel op tot <strong>in</strong> Sittard en Nieuwstadt, maar<br />
daar bleven zij liggen en eerst wist niemand waar<strong>om</strong>. Het was <strong>te</strong> snel gegaan, g<strong>een</strong> toevoer noch<br />
hulp kon zo snel gezon<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n, zij moes<strong>te</strong>n wach<strong>te</strong>n en van daaruit maar op <strong>de</strong> voor hen<br />
liggen<strong>de</strong> s<strong>te</strong><strong>de</strong>n grana<strong>te</strong>n afschie<strong>te</strong>n.<br />
Zo za<strong>te</strong>n wij <strong>in</strong> Maasbracht op <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n, <strong>de</strong> bevrij<strong>de</strong>rs kon<strong>de</strong>n k<strong>om</strong>en uit <strong>de</strong><br />
richt<strong>in</strong>g Sus<strong>te</strong>ren maar ook van <strong>de</strong> Belgische kant via Maaseyck-Thorn naar Maasbracht. De<br />
grana<strong>te</strong>n vlogen en sis<strong>te</strong>n door <strong>de</strong> lucht, Engelse vliegers vlogen over naar beken<strong>de</strong> streken. Het<br />
was op <strong>een</strong> zondagmorgen toen <strong>de</strong> lucht speciaal opvallend vol vliegers zat, je kon horen zwaar<br />
bela<strong>de</strong>n en ongelooflijke aantallen, er was dus iets speciaals op touw gezet. Maar wij wis<strong>te</strong>n niet<br />
waar die talrijke manschappen naar toe moes<strong>te</strong>n.<br />
Ook bij <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g van <strong>een</strong> stad vielen natuurlijk slachtoffers on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> bevolk<strong>in</strong>g, zo <strong>een</strong><br />
dramaatje <strong>in</strong> Sus<strong>te</strong>ren waar <strong>een</strong> week voor <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g <strong>een</strong> moe<strong>de</strong>r gestorven was. De va<strong>de</strong>r<br />
trok er op uit <strong>om</strong> <strong>te</strong> zien dat zijn vrouw begraven kon wor<strong>de</strong>n, het regen<strong>de</strong> <strong>in</strong>tussen van <strong>de</strong><br />
grana<strong>te</strong>n. Op weg naar huis werd <strong>de</strong> va<strong>de</strong>r do<strong>de</strong>lijk getroffen.<br />
Toen ik die bewus<strong>te</strong> zondagmorgen <strong>de</strong> Hoogmis beë<strong>in</strong>digd had kregen we <strong>te</strong> horen dat al die<br />
vliegers naar Arnhem waren gevlogen <strong>om</strong> daar parachutis<strong>te</strong><strong>nl</strong>and<strong>in</strong>gen <strong>te</strong> maken met <strong>de</strong> opdracht<br />
<strong>de</strong> Rijnbrug <strong>in</strong>tact <strong>te</strong> veroveren. Dat was op 17 sep<strong>te</strong>mber 1944: “De slag <strong>om</strong> Arnhem”. Dat<br />
werd <strong>een</strong> fiasco door misreken<strong>in</strong>g, mislukk<strong>in</strong>g of verraad. (Pa<strong>te</strong>r Engelen heeft ook <strong>hier</strong>van <strong>een</strong><br />
ge<strong>de</strong>tailleerd verlag gemaakt).<br />
Sep<strong>te</strong>mber 1944 liep <strong>te</strong>n e<strong>in</strong><strong>de</strong>. De geallieer<strong>de</strong>n lagen nog <strong>in</strong> Nieuwstadt en Sus<strong>te</strong>ren. De Duitsers<br />
zet<strong>te</strong>n <strong>een</strong> nieuw offensief <strong>in</strong>, zij wil<strong>de</strong>n <strong>te</strong>rug naar Frankrijk en on<strong>de</strong>r leid<strong>in</strong>g van Generaal van<br />
Runs<strong>te</strong>tt begonnen zij aan het Ar<strong>de</strong>nnen-offensief. Ongelooflijk wat die Duitsers nog<br />
pres<strong>te</strong>er<strong>de</strong>n. Weer vielen er veel b<strong>om</strong>men, ook op bevrijd Sittard. Daar woon<strong>de</strong> mijn jongs<strong>te</strong><br />
broer die ook al van alles had meegemaakt en nu, na bevrijd <strong>te</strong> zijn, getroffen werd door <strong>een</strong> stuk<br />
b<strong>om</strong> en enkele uren la<strong>te</strong>r overleed, 25 jaar oud.<br />
X. Evacuatie vanuit Maasbracht en Echt en <strong>de</strong> verschrikkelijke<br />
gebeur<strong>te</strong>nissen <strong>in</strong> <strong>de</strong> evacuatie-perio<strong>de</strong>:<br />
Pey-Echt-St.Joost en Roermond wer<strong>de</strong>n nu fl<strong>in</strong>k met grana<strong>te</strong>n bekogeld door <strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n,<br />
<strong>de</strong>ze plaatsen moes<strong>te</strong>n bevrijd wor<strong>de</strong>n, <strong>te</strong>n kos<strong>te</strong> van zware strijd want er waren nog vele duitsers<br />
<strong>in</strong> <strong>de</strong> Ech<strong>te</strong>rbossen waar b<strong>om</strong>men bij <strong>te</strong> pas moes<strong>te</strong>n k<strong>om</strong>en <strong>om</strong> hen <strong>te</strong> verdrijven of tot<br />
overgave <strong>te</strong> dw<strong>in</strong>gen. Hier <strong>te</strong>l<strong>de</strong> <strong>de</strong> ech<strong>te</strong> vuurl<strong>in</strong>ie. Net op tijd kwam van <strong>de</strong> duitse zij<strong>de</strong> het<br />
bevel <strong>om</strong> <strong>de</strong> mensen van Echt en Maasbracht <strong>te</strong> evacueren. Het zou daar tussen wel <strong>een</strong>s <strong>een</strong> hel<br />
kunnen wor<strong>de</strong>n. Tussen Sus<strong>te</strong>ren en Roos<strong>te</strong>ren lag het “Niemandsland”, want vanuit Maaseyck<br />
was het Amerikaans leger doorgedrongen, tussen <strong>de</strong> Maas en het Julianakanaal, tot aan <strong>de</strong><br />
“Con<strong>te</strong>lmolen” van S<strong>te</strong>vensweert.<br />
Met wat schamele bezitt<strong>in</strong>gen vertrokken <strong>de</strong> mensen uit Echt en Maasbracht <strong>te</strong>r evacuatie,<br />
waarh<strong>een</strong> dat wis<strong>te</strong>n <strong>de</strong> mees<strong>te</strong> ook niet, maar weg <strong>in</strong> ie<strong>de</strong>r geval <strong>om</strong> het vuur en<br />
vlammenwerpers <strong>te</strong> vermij<strong>de</strong>n.<br />
Huis met <strong>in</strong>boe<strong>de</strong>l moest ach<strong>te</strong>rgela<strong>te</strong>n wor<strong>de</strong>n, kon dus dienst doen voor <strong>de</strong> duitsers als<br />
schuilplaats en meubelen als brandhout. De mees<strong>te</strong> mensen uit Maasbracht kozen Montfort, ik<br />
zelf met <strong>de</strong> schippers verhuis<strong>de</strong> naar St. Joost en pastoor vertrok met <strong>een</strong> boer en Lena naar<br />
Herkenbosch. On<strong>de</strong>rweg moes<strong>te</strong>n we verschillen<strong>de</strong> malen schuilen, ons <strong>de</strong>kken voor <strong>de</strong> vallen<strong>de</strong><br />
b<strong>om</strong>men en grana<strong>te</strong>n, herhaal<strong>de</strong>lijk dien<strong>de</strong> ik het H. Oliesel toe. Dr Engels kon <strong>de</strong> verwon<strong>de</strong>n<br />
niet verwerken en als het g<strong>in</strong>g stuur<strong>de</strong> hij <strong>de</strong> ernstige gevallen naar het ziekenhuis <strong>te</strong> Roermond.<br />
15
Wij lever<strong>de</strong>n kritiek op het Engelse gesukkel, waar<strong>om</strong> braken zij niet door, waar<strong>om</strong> niet<br />
rechtstreeks via St. Joost naar Montfort? Maar wij wis<strong>te</strong>n <strong>de</strong> oorzaak niet en moes<strong>te</strong>n op onze<br />
bevrijd<strong>in</strong>g wach<strong>te</strong>n met ongeduld en angst, meer dan 2 maan<strong>de</strong>n lang on<strong>de</strong>r hevig<br />
granaatvuur,want op H<strong>in</strong>gen en St. Joost wer<strong>de</strong>n heel wat grana<strong>te</strong>n afgevuurd <strong>om</strong> <strong>de</strong> duitsers op<br />
<strong>de</strong> loop <strong>te</strong> jagen. De boeren had<strong>de</strong>n het vee moe<strong>te</strong>n ach<strong>te</strong>rla<strong>te</strong>n, dus met wat schamele<br />
bezitt<strong>in</strong>gen kwamen <strong>de</strong> geëvacueer<strong>de</strong>n op St. Joost aan waar wij har<strong>te</strong>lijk en vrien<strong>de</strong>lijk bij familie<br />
of kennissen wer<strong>de</strong>n opgen<strong>om</strong>en. De Duitsers had<strong>de</strong>n nu vrij spel <strong>in</strong> Maasbracht, stalen en<br />
verniel<strong>de</strong>n en ontzagen <strong>de</strong> misgewa<strong>de</strong>n niet, haal<strong>de</strong>n <strong>de</strong> klokken uit <strong>de</strong> kerk en <strong>in</strong> <strong>de</strong> sacristie lag<br />
alles overr<strong>om</strong>peld. De Rector van St. Joost had het druk met al die vreem<strong>de</strong>n maar hij hielp en<br />
zocht naar on<strong>de</strong>rdak.<br />
Van schuren en hokken wer<strong>de</strong>n woonplaatsen gemaakt, het ach<strong>te</strong>rs<strong>te</strong> ge<strong>de</strong>el<strong>te</strong> van <strong>de</strong> kerk dien<strong>de</strong><br />
als <strong>de</strong> stal van Bethlehem, vol stro met mensen en kle<strong>in</strong>e k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren.. Rector <strong>de</strong> Bey zorg<strong>de</strong> voor <strong>de</strong><br />
distributie van <strong>de</strong> melk, <strong>de</strong>nken<strong>de</strong> vooral aan <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>rs met babies. Wij had<strong>de</strong>n allemaal niet<br />
veel en be<strong>de</strong>l<strong>de</strong>n <strong>om</strong> wat warme pap. Het was natuurlijk behelpen en geduldig op e<strong>te</strong>n wach<strong>te</strong>n,<br />
want bij vele families moest we <strong>om</strong> <strong>de</strong> beurt op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> kachel ons potje koken. De<br />
kookvrouwen wer<strong>de</strong>n wel wat zenuwachtig en daar<strong>om</strong> op <strong>de</strong>n duur wat lastig, <strong>in</strong> ie<strong>de</strong>r geval kon<br />
men nooit van <strong>te</strong>voren het uur van e<strong>te</strong>n bepalen.Op St. Joost ze<strong>te</strong>l<strong>de</strong><br />
<strong>een</strong> hoofdkwartier van <strong>de</strong> Duitse c<strong>om</strong>mando, daar moest men <strong>een</strong> Ausweisz halen <strong>om</strong> vrij op St.<br />
Joost <strong>te</strong> wonen en zich daar ophou<strong>de</strong>n.<br />
Toen Heerdstraat 28 fam. Tholen-Engelen is nu Heerdstraat 48<br />
In november waren wij allen <strong>in</strong> het bezit van zo’n “Besche<strong>in</strong>igung”.<br />
Wij za<strong>te</strong>n <strong>in</strong> ie<strong>de</strong>r geval zeer dicht bij <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g want het regen<strong>de</strong> grana<strong>te</strong>n op het kle<strong>in</strong>e dorp<br />
met nu zoveel <strong>in</strong>woners. Er vielen do<strong>de</strong>n die men vlug <strong>in</strong> <strong>een</strong> kist ergens <strong>in</strong> <strong>de</strong> tu<strong>in</strong> begroef, want<br />
het kerkhof van Pey kon men niet meer bereiken, op weg zijn was <strong>te</strong> gevaarlijk.<br />
In aller haast doop<strong>te</strong> ik <strong>in</strong> <strong>een</strong> huis op <strong>een</strong> tafel nog <strong>een</strong> schippersk<strong>in</strong>dje, voordat het stierf, uit<br />
mijn familie. Het werd daarna maar gauw <strong>in</strong> <strong>de</strong> tu<strong>in</strong> begraven.<br />
16
’s Morgens bracht ik onze Lieve Heer naar <strong>de</strong> zieken, doch vaak lag ik met hem en <strong>de</strong> misdienaar<br />
<strong>te</strong>gen <strong>een</strong> muur <strong>om</strong> ons <strong>te</strong> beschermen <strong>te</strong>gen <strong>de</strong> vallen<strong>de</strong> grana<strong>te</strong>n. Op <strong>een</strong> Zondagmorgen, net<br />
voor <strong>de</strong> hoogmis, was het weer raak, want men bracht mij <strong>een</strong> gewon<strong>de</strong> jongen van 10 jaar <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
sacristie, ik kon hem nog <strong>de</strong> H. Olie geven voordat hij naar be<strong>te</strong>re oor<strong>de</strong>n vertrok. (J.Vos uit<br />
Berkelaar)<br />
De Hoogmis werd afgelast en ik stuur<strong>de</strong> alle mensen naar huis, zij zou<strong>de</strong>n daar wel bid<strong>de</strong>n,<br />
geloof me gerust.<br />
Toen werd ik weer geroepen <strong>om</strong> mij door het granaatvuur h<strong>een</strong> naar Berkelaar <strong>te</strong> begeven met <strong>de</strong><br />
H. C<strong>om</strong>munie daar lag <strong>een</strong> man op s<strong>te</strong>rven en had <strong>om</strong> mij gevraagd. Toon Vos uit Echt g<strong>in</strong>g met<br />
me mee, want het was gevaarlijk.<br />
In <strong>de</strong> namiddag was het rustig. Marie, <strong>de</strong> vrouw van schipper Meurs, kwam uit haar hol <strong>te</strong><br />
voorschijn <strong>om</strong> <strong>een</strong>s <strong>te</strong> kijken hoe het er voor stond, dat werd haar dood, <strong>een</strong> granaat doorkloof<br />
haar hoofd, zij liet man en twee k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren ach<strong>te</strong>r.<br />
Ik had trek <strong>in</strong> <strong>een</strong> sigaret, had van <strong>de</strong> schippers nog wat shag, maar <strong>de</strong> vloeitjes moest ik zelf<br />
maken van couran<strong>te</strong>npapier.<br />
Op <strong>een</strong> kle<strong>in</strong>e stal ston<strong>de</strong>n <strong>een</strong> koe en <strong>een</strong> geit, er werd gemolken en bo<strong>te</strong>r gesto<strong>te</strong>n, doch<br />
jammer dat niet alle mensen <strong>hier</strong>van kon<strong>de</strong>n profi<strong>te</strong>ren, er waren <strong>in</strong> die tijd ook mensen die hard<br />
en gierig waren. Vanzelf dat men stiekem iets probeer<strong>de</strong> <strong>te</strong> bemachtigen (<strong>een</strong>s fl<strong>in</strong>k langs het<br />
spek).<br />
Va<strong>de</strong>r was niet zo bang uitgevallen, hij zorg<strong>de</strong> voor moe<strong>de</strong>r en k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren die ook ergens <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />
schuilkel<strong>de</strong>r za<strong>te</strong>n, hij haal<strong>de</strong> bij, kocht <strong>een</strong> schaap, schrok niet voor <strong>de</strong> grana<strong>te</strong>n noch voor <strong>de</strong><br />
dood, als het je tijd is krijgt hij je toch, zei hij maar. Bij <strong>de</strong> stroopstoker haal<strong>de</strong> hij potjes stroop,<br />
die ook dien<strong>de</strong>n als suiker <strong>in</strong> <strong>de</strong> pap. Het zelf gegraven hol <strong>in</strong> <strong>de</strong> grond bleef voorlopig onze<br />
woons<strong>te</strong>e. Wij leef<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> schuilkel<strong>de</strong>r die er toch wel behoorlijk uitzag. Naast <strong>de</strong> 30 mensen<br />
kwamen op <strong>de</strong> duur <strong>de</strong> muizen ook ons lot <strong>de</strong>len, wij merk<strong>te</strong>n dat niet <strong>een</strong>s meer. Vanwege <strong>de</strong><br />
grana<strong>te</strong>n kon niet <strong>in</strong> het huis naar <strong>de</strong> W.C., dus dat werd behelpen met <strong>een</strong> emmer. Wij span<strong>de</strong>n<br />
met 2 personen <strong>een</strong> laken en daarach<strong>te</strong>r g<strong>in</strong>g het dan op <strong>de</strong> emmer. Was die vol dan was aan mij<br />
<strong>de</strong> vereren<strong>de</strong> taak opgedragen <strong>om</strong> hem bui<strong>te</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> sneeuw <strong>te</strong> ledigen.<br />
Met <strong>een</strong> beetje droog brood moes<strong>te</strong>n we <strong>in</strong> die dagen genoegen nemen, ver<strong>de</strong>r werd er veel<br />
gebe<strong>de</strong>n vooral als <strong>de</strong> grana<strong>te</strong>n vielen die zelfs op <strong>de</strong> schuilkel<strong>de</strong>r <strong>te</strong>recht kwamen maar er niet<br />
doorh<strong>een</strong> g<strong>in</strong>gen. Dan veeg<strong>de</strong>n wij het zand van onze schou<strong>de</strong>rs en ba<strong>de</strong>n door.. Dan pak<strong>te</strong> ik<br />
me weer op en gaf bij ons en <strong>in</strong> <strong>de</strong> bij ons naastgelegen kel<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Generale Absolutie, ook nog<br />
aan <strong>een</strong> paar Duitsers met het mach<strong>in</strong>egeweer <strong>in</strong> hun hand. Want aan het lawaai <strong>te</strong> merken waren<br />
<strong>de</strong> Engelsen <strong>in</strong> aantocht.<br />
Wij had<strong>de</strong>n g<strong>een</strong> tijd <strong>om</strong> ons <strong>te</strong> wassen of <strong>te</strong> scheren en van <strong>de</strong> Duitsers erf<strong>de</strong>n wij <strong>de</strong> vlooien,<br />
<strong>een</strong> Duitser bleef maar schie<strong>te</strong>n, <strong>te</strong>rwijl <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re Berlijner rustig mondharmonica zat <strong>te</strong> spelen.<br />
Intussen za<strong>te</strong>n <strong>de</strong> Engelsen al op het H<strong>in</strong>gen, dus vlak bij maar er vielen <strong>te</strong>veel grana<strong>te</strong>n <strong>om</strong> <strong>een</strong>s<br />
<strong>te</strong> gaan kijken en <strong>de</strong> T<strong>om</strong>mies za<strong>te</strong>n boven ons <strong>in</strong> <strong>de</strong> lucht, klaar <strong>om</strong> <strong>de</strong> Duitsers <strong>in</strong> St. Joost <strong>te</strong><br />
b<strong>om</strong>ber<strong>de</strong>ren.<br />
Een bran<strong>de</strong>nd vliegtuig kwam <strong>om</strong>laag doch <strong>de</strong> piloot had zich kunnen red<strong>de</strong>n en <strong>in</strong> <strong>de</strong> bossen<br />
verborgen. Ik werd gewaarschuwd <strong>om</strong> op <strong>een</strong> boer<strong>de</strong>rij bij <strong>een</strong> engelse piloot <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en, <strong>de</strong> St.<br />
Joos<strong>te</strong>naren kon<strong>de</strong>n hem niet verstaan. Toen hij mij zich <strong>in</strong> toog en boordje was hij niet meer<br />
bang, hij wist dat hij nu <strong>in</strong> goe<strong>de</strong> han<strong>de</strong>n was. Hij heet<strong>te</strong> John Arkle, <strong>een</strong> 19 jarige jongen uit<br />
Yorkshire, mid<strong>de</strong>n <strong>in</strong> Engeland van <strong>een</strong> net<strong>te</strong> pro<strong>te</strong>stantse familie. Ik heb die jongen zes dagen<br />
verzorgd toen wil<strong>de</strong> hij door <strong>de</strong> l<strong>in</strong>ie h<strong>een</strong> <strong>te</strong>rug naar <strong>de</strong> engelsen wat onmogelijk was want van<br />
alle kan<strong>te</strong>n waren wij nog <strong>om</strong>s<strong>in</strong>geld door <strong>de</strong> Duitsers. Hij heeft niet willen luis<strong>te</strong>ren en hij<br />
waag<strong>de</strong> het <strong>om</strong> ’s avond op Sus<strong>te</strong>ren aan <strong>te</strong> trekken. Daar werd hij gesignaleerd en pardoes<br />
doodgescho<strong>te</strong>n. Onze John was niet meer. Hij had <strong>een</strong> gou<strong>de</strong>n r<strong>in</strong>g die <strong>een</strong> Mej Lambermon uit<br />
17
Sus<strong>te</strong>ren heeft we<strong>te</strong>n <strong>te</strong> bemachtigen en die r<strong>in</strong>g kwam bij mij en via <strong>een</strong> engelse officier is die<br />
r<strong>in</strong>g bij zijn ou<strong>de</strong>rs <strong>te</strong>rechtgek<strong>om</strong>en. Met zijn ou<strong>de</strong>rs heb ik vaak geschreven. (Brieven zijn<br />
voorhan<strong>de</strong>n). Zijn moe<strong>de</strong>r schreef en m<strong>een</strong><strong>de</strong> echt:” Ik moest voor mijn werk met het V.C. kruis<br />
beloond wor<strong>de</strong>n (Victory Cross). Toen zij vernam dat ik na <strong>de</strong> oorlog direct naar Afrika zou gaan<br />
<strong>om</strong> daar zwar<strong>te</strong> mensen <strong>te</strong> helpen schreef zij <strong>om</strong> eerst duizendmaal na <strong>te</strong> <strong>de</strong>nken !!!<br />
18
correspon<strong>de</strong>ntie met <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r van John Arkel<br />
19
De Engelsen za<strong>te</strong>n op het H<strong>in</strong>gen, aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant rol<strong>de</strong>n <strong>de</strong> tanks over <strong>de</strong> Rijksweg ,<br />
kunstmatige nevels duis<strong>te</strong>r<strong>de</strong>n St. Joost, lichtkogels <strong>in</strong> <strong>de</strong> lucht en <strong>een</strong> hels lawaai <strong>in</strong> <strong>de</strong> lucht<br />
boven ons: zo moest <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g van St. Joost bewerkt wor<strong>de</strong>n, g<strong>een</strong> an<strong>de</strong>re manier <strong>om</strong> <strong>de</strong><br />
moffen daar weg <strong>te</strong> krijgen.<br />
St. Joos<strong>te</strong>rweg richt<strong>in</strong>g St. Joost<br />
De hel was losgebroken op St. Joost, b<strong>om</strong>men, grana<strong>te</strong>n en vuur, <strong>de</strong> mitrailleurkogeltjes<br />
knet<strong>te</strong>r<strong>de</strong>n <strong>te</strong>gen <strong>de</strong> <strong>in</strong>gang <strong>de</strong>r schuilkel<strong>de</strong>rs, ik m<strong>een</strong> dat het ’s avonds 21 januari was. Een uur<br />
<strong>te</strong>voren had<strong>de</strong>n alle bij ons zijn<strong>de</strong> Duitsers <strong>de</strong> biezen gekozen en door <strong>de</strong> bossen <strong>de</strong> loopmars<br />
naar Montfort begonnen. Het was doodstil <strong>in</strong> onze kel<strong>de</strong>r en we hoor<strong>de</strong>n dui<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> <strong>in</strong>slagen<br />
van <strong>de</strong> mitrailleurkogels, wij waren bang en nieuwsgierig of dit s<strong>om</strong>s het e<strong>in</strong><strong>de</strong> van <strong>de</strong> spann<strong>in</strong>g<br />
en bezett<strong>in</strong>g zou zijn. Om beur<strong>te</strong>n ba<strong>de</strong>n wij voor en zoch<strong>te</strong>n alle litanieën op.<br />
Toen werd met <strong>een</strong> lampje <strong>in</strong> onze kel<strong>de</strong>r geschenen. Bui<strong>te</strong>n wist men dat er mensen <strong>in</strong>za<strong>te</strong>n<br />
maar nog niet of het Duitsers of burgers waren. Ja, wij za<strong>te</strong>n er<strong>in</strong>, mannen , vrouwen en huilen<strong>de</strong><br />
k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren. Wij hiel<strong>de</strong>n ons stil, wis<strong>te</strong>n niet of er Engelsen of Duitsers daarbui<strong>te</strong>n waren. Willem<br />
had zo’n voorgevoel dat het Engelsen waren en vroeg of ik iets <strong>in</strong> het Engels wil<strong>de</strong> zeggen. Na<br />
wat uit angst geaarzeld <strong>te</strong> hebben vroeg ik <strong>in</strong> het Hollands wie er was. G<strong>een</strong> antwoord. Toen had<br />
ik <strong>de</strong> moed <strong>om</strong> <strong>in</strong> het Engels <strong>de</strong> vraag <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen: “Who is there?” en ik kreeg als antwoord:<br />
“Meneer k<strong>om</strong> eruit”, Hollands van <strong>een</strong> Engelsman!!! Ik knoop<strong>te</strong> <strong>een</strong> wit<strong>te</strong> zakdoek aan <strong>een</strong><br />
stokje, <strong>te</strong>ken van overgave en kroop op han<strong>de</strong>n en voe<strong>te</strong>n <strong>in</strong> <strong>een</strong> vuile toog en op kl<strong>om</strong>pen door<br />
het gat naar bui<strong>te</strong>n. Om <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en dat zij zich niet zou<strong>de</strong>n vergissen riep ik: “Don’t shoot,<br />
don’t shoot we are all civilians here , no Germans”.<br />
Toen ik opkeek zag ik tot mijn verbaz<strong>in</strong>g 12 liggen<strong>de</strong> solda<strong>te</strong>n met hun geweren op mij gericht.<br />
Ik bleef Engels spreken tot ik bij <strong>de</strong> kapi<strong>te</strong><strong>in</strong> kwam die recht voor me stond. Hij geloof<strong>de</strong> mij en<br />
gaf <strong>de</strong> solda<strong>te</strong>n verlof <strong>de</strong> schuilkel<strong>de</strong>r <strong>te</strong> bezichtigen <strong>om</strong> zich <strong>te</strong> overtuigen. Alles klop<strong>te</strong> zoals ik<br />
ver<strong>te</strong>ld had. Onmid<strong>de</strong>llijk kregen we sigaret<strong>te</strong>n en chocola<strong>de</strong>, <strong>te</strong>rwijl <strong>een</strong> soldaat Lieske <strong>om</strong> <strong>een</strong><br />
kusje vroeg, maar zij trok er niet aan en toen nam Söph haar moe<strong>de</strong>r het maar dapper van<br />
vreug<strong>de</strong> voor haar op. Ondanks alle doorstane ellen<strong>de</strong> moes<strong>te</strong>n we ook nog lachen. Bevrijd !!!!<br />
Intussen was het mid<strong>de</strong>rnacht gewor<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> het kapotgescho<strong>te</strong>n huis g<strong>in</strong>g ik met <strong>de</strong> Engelsen<br />
thee zet<strong>te</strong>n en mij <strong>een</strong> beetje scheren. De Lui<strong>te</strong>nant on<strong>de</strong>rvroeg mij naar <strong>de</strong> bossen en wegen<br />
door <strong>de</strong> bossen naar Duitsland en over het aantal Duitsers dat er vermoe<strong>de</strong>lijk nog waren. In <strong>de</strong><br />
kou en hol<strong>te</strong> van <strong>de</strong> nacht werd alles klaargemaakt voor <strong>de</strong> strijd op Montfort <strong>om</strong> <strong>de</strong> moffen uit<br />
<strong>de</strong> bossen <strong>te</strong> schie<strong>te</strong>n. De volgen<strong>de</strong> morgen kwamen wij <strong>de</strong> Maasbrach<strong>te</strong>naren en Ech<strong>te</strong>naren<br />
bij<strong>een</strong>, want wij wil<strong>de</strong>n naar huis wij waren bevrijd.. De grana<strong>te</strong>n bleven ech<strong>te</strong>r nog op St. Joost<br />
vallen, nu van <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant door <strong>de</strong> weggelopen Duitsers, dus het bleef gevaarlijk op St. Joost,<br />
20
waar bij <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g gevoch<strong>te</strong>n werd van man <strong>te</strong>gen man, <strong>in</strong> kel<strong>de</strong>rs en op <strong>de</strong> straat want<br />
s<strong>om</strong>mige moffen wil<strong>de</strong>n zich niet overgeven.<br />
Het dorp St. Joost was niet meer <strong>te</strong> herkennen, stra<strong>te</strong>n, huizen en palen waren verdwenen.<br />
Ik bleef nog enkele dagen op St. Joost <strong>om</strong> als tolk <strong>de</strong> Engelsen <strong>te</strong> helpen; er was veel ravage en<br />
gewon<strong>de</strong>n.<br />
“Sankt Joost war schrecklich” getuig<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Duitse solda<strong>te</strong>n la<strong>te</strong>r zelf bij <strong>een</strong> of an<strong>de</strong>re<br />
beschrijv<strong>in</strong>g zie citaat <strong>hier</strong> bene<strong>de</strong>n uit <strong>een</strong> kran<strong>te</strong>nartikel:<br />
“Sankt Joost war Schrecklich”<br />
Hier werd gevoch<strong>te</strong>n man <strong>te</strong>gen man tussen bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong> huizen <strong>om</strong> ie<strong>de</strong>r pu<strong>in</strong>hoop en ie<strong>de</strong>re<br />
me<strong>te</strong>r grond, van kel<strong>de</strong>r tot kel<strong>de</strong>r met wisselend succes en dage<strong>nl</strong>ang. Het was er <strong>een</strong> hel en er<br />
werd gevoch<strong>te</strong>n met mitrailleurs en handgrana<strong>te</strong>n en zelfs met bajonet<strong>te</strong>n. Vlammenwerpers<br />
dreven ons uit <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>rs. Nu nog met ontzag <strong>in</strong> hun s<strong>te</strong>m spreken zij over <strong>de</strong> Engelse tanks, die<br />
hun projectielen uitbrakend voor niets en niemand weken, maar ook over <strong>de</strong> dapperheid en<br />
doodsveracht<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> T<strong>om</strong>mies. De overmacht was ech<strong>te</strong>r <strong>te</strong> groot. Voor enigen tijd is het dan<br />
weer stil, <strong>een</strong> stil<strong>te</strong> die ontzet<strong>te</strong>nd weegt <strong>om</strong> <strong>de</strong> dreig<strong>in</strong>g die er is rond<strong>om</strong>. Een van hen wordt het<br />
zwijgen ech<strong>te</strong>r <strong>te</strong> machtig en beg<strong>in</strong>t weer:<br />
“Ich war am Bahnhof (Maasbracht) und <strong>in</strong> L<strong>in</strong>ne”. Overal hetzelf<strong>de</strong> grana<strong>te</strong>n en nog <strong>een</strong>s<br />
grana<strong>te</strong>n. Ik heb op vele fron<strong>te</strong>n en verschillen<strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n gevoch<strong>te</strong>n, maar zoals <strong>hier</strong>……. “nie<br />
seh ich me<strong>in</strong>e Heimat wie<strong>de</strong>r, ich weisz es.Plotsel<strong>in</strong>g kl<strong>in</strong>kt er gest<strong>om</strong>mel van laarzen op <strong>de</strong> trap ,<br />
<strong>een</strong> officier verschijnt bij <strong>de</strong> <strong>in</strong>gang: “allen heraus”. Haastig zoeken <strong>de</strong> Duitsers hun spulletjes bij<br />
elkaar en verdwijnen.<br />
Op<strong>een</strong>s is het stil:<br />
Aan <strong>de</strong> avond van <strong>de</strong> vier<strong>de</strong> dag. Op<strong>een</strong>s is het bui<strong>te</strong>n volk<strong>om</strong>en stil. Dit is misschien nog<br />
verschrikkelijker dan het onafgebroken lawaai van <strong>de</strong> laats<strong>te</strong> dagen. Het is zo onweze<strong>nl</strong>ijk,<br />
waarschij<strong>nl</strong>ijk all<strong>een</strong> <strong>een</strong> pauze voor <strong>een</strong> nog hevigere aanval of misschien ……. Weer <strong>een</strong><br />
b<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>ment. Met ontzett<strong>in</strong>g <strong>de</strong>nken we aan <strong>de</strong>ze mogelijkheid. Twee b<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>men<strong>te</strong>n zijn er<br />
reeds geweest, toen schud<strong>de</strong>n <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>r was veel stof en ie<strong>de</strong>r<strong>een</strong> m<strong>een</strong><strong>de</strong>, dat zijn<br />
e<strong>in</strong><strong>de</strong> gek<strong>om</strong>en was, er moe<strong>te</strong>n vele do<strong>de</strong>n zijn. Het blijft ech<strong>te</strong>r stil dien avond en dien nacht,<br />
<strong>een</strong> enkele keer is slechts het ra<strong>te</strong>len van <strong>een</strong> tank hoorbaar, het schie<strong>te</strong>n is nu meer verwij<strong>de</strong>rd.<br />
Langzaam <strong>te</strong>rgend kruipen <strong>de</strong> uren nu voort. Het wordt weer morgen. Op<strong>een</strong>s kl<strong>in</strong>ken er<br />
voetstappen op <strong>de</strong> kamers boven ons, er gaan <strong>de</strong>uren open, er k<strong>om</strong>t iemand <strong>de</strong> trap af.<br />
Eers<strong>te</strong> zien we <strong>de</strong> loop van <strong>een</strong> geweer dan verschijnt er <strong>een</strong> soldaat. Maar het is g<strong>een</strong> Duitser,<br />
het moet dus <strong>een</strong> Engelsman zijn. Ongelovig en met st<strong>om</strong>me verwon<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g zien we hem aan. De<br />
soldaat blijkbaar <strong>de</strong> situatie begrijpend, laat zijn geweer zakken. Een bre<strong>de</strong> glimlach gaat over zijn<br />
gezicht: met <strong>een</strong> gevaar zegt hij: The war is over……for you” Er spr<strong>in</strong>gt iets los <strong>in</strong> ons en<br />
s<strong>om</strong>mige vrouwen beg<strong>in</strong>nen <strong>te</strong> huilen. Met <strong>een</strong> vol gemoed gaan we naar boven, <strong>een</strong> gro<strong>te</strong><br />
dankbaarheid welt <strong>in</strong> ons op. Als we na vijf dagen bovenk<strong>om</strong>en bevangt ons ontzett<strong>in</strong>g, het is<br />
alles <strong>een</strong> ruïne De weg is helemaal versperd, g<strong>een</strong> huis schijnt nog heel <strong>te</strong> zijn, s<strong>om</strong>migen zijn<br />
zelfs helemaal weg. Overal k<strong>om</strong>en mensen <strong>te</strong> voorschijn, zwijgend drukken zij elkaar d hand.<br />
Velen zullen ech<strong>te</strong>r niet meer verschijnen.<br />
Zoo heeft ook Mid<strong>de</strong>n-Limburg waar <strong>een</strong>voudige arbeidzame mensen wonen, gro<strong>te</strong> offers<br />
gebracht. Veel werd <strong>in</strong>tussen reeds hers<strong>te</strong>ld talrijke noodwon<strong>in</strong>gen wer<strong>de</strong>n er gebouwd, maar veel<br />
is er ech<strong>te</strong>r dat niet uitgewist kan wor<strong>de</strong>n. In Montfort is <strong>een</strong> massagraf, op verschillen<strong>de</strong><br />
kerkhoven ligt <strong>een</strong> graf met <strong>een</strong> kruis. Een geslagen volk maar g<strong>een</strong> wanhopig volk. Trouw aan<br />
<strong>de</strong> plicht en trouw aan God. Het leven gaat door.”<br />
In <strong>de</strong> nog bezet<strong>te</strong> gebie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> jongens opgeroepen <strong>om</strong> voor <strong>de</strong> Duitsers loopgraven <strong>te</strong><br />
maken of <strong>te</strong> werken. Ook <strong>in</strong> Roermond gebeur<strong>de</strong> dat nog <strong>de</strong> laats<strong>te</strong> dagen maar daar had<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
21
moffen <strong>te</strong>genstand, weigeraars.. 13 Roermon<strong>de</strong>naren moes<strong>te</strong>n die weiger<strong>in</strong>g duur betalen, zij<br />
wer<strong>de</strong>n meegen<strong>om</strong>en tot <strong>in</strong> <strong>de</strong> bossen van Elmpt en daar pardoes <strong>in</strong> <strong>een</strong> kuil doodgescho<strong>te</strong>n. De<br />
beul was Ulrich Mattheus, <strong>een</strong> S.S.er uit Hannover.<br />
Het w<strong>in</strong><strong>te</strong>r<strong>de</strong> nog volop <strong>in</strong> januari 1945 toen Roermond en an<strong>de</strong>re plaatsen moes<strong>te</strong>n evacueren,<br />
ook va<strong>de</strong>r Bisschop.<br />
Amerikaanse solda<strong>te</strong>n veeg<strong>de</strong>n <strong>de</strong> sneeuw weg <strong>om</strong> hun do<strong>de</strong> makkers <strong>te</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Bij <strong>een</strong> <strong>de</strong>r<br />
do<strong>de</strong>n werd <strong>een</strong> brief gevon<strong>de</strong>n, <strong>een</strong> gedicht van <strong>een</strong> hei<strong>de</strong>n Amerikaan die bij het uitbreken van<br />
<strong>de</strong> hel, God had we<strong>te</strong>n <strong>te</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n.(zie bijlage)<br />
Vervolg Oorlogsverschrikk<strong>in</strong>gen <strong>te</strong> Montfort:<br />
In <strong>de</strong> ver<strong>te</strong> dreun<strong>de</strong> en bul<strong>de</strong>r<strong>de</strong> het van <strong>de</strong> na<strong>de</strong>ren<strong>de</strong> bevrij<strong>de</strong>rs. De Duitsers wis<strong>te</strong>n g<strong>een</strong> raad<br />
en joegen <strong>de</strong> mensen weg uit hun huizen en plaatsen. Grana<strong>te</strong>n explo<strong>de</strong>er<strong>de</strong>n, b<strong>om</strong>men hoor<strong>de</strong><br />
men vallen, mensen op weg naar Friesland, tre<strong>in</strong>en wer<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r weg tussen gen<strong>om</strong>en, <strong>te</strong>rwijl <strong>in</strong><br />
Montfort, nabij St. Joost, nog heel wat moffen zich ophiel<strong>de</strong>n en aan g<strong>een</strong> overgave dach<strong>te</strong>n. Er<br />
moest dus wel geb<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n <strong>te</strong>n kos<strong>te</strong> van vale burgers uit Montfort en <strong>om</strong>liggen<strong>de</strong><br />
plaatsen. Ook <strong>in</strong> Montfort werd het <strong>een</strong> bran<strong>de</strong>n<strong>de</strong> hel. Met vlammenwerpers, vliegtuigen <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
lucht, grana<strong>te</strong>n op het dorp , volg<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Engelsen door <strong>de</strong> bossen <strong>de</strong> weg naar Montfort. In <strong>de</strong><br />
kel<strong>de</strong>rs za<strong>te</strong>n duizen<strong>de</strong>n doodsbange mensen, huizen daver<strong>de</strong>n en dreun<strong>de</strong>n en muren vielen <strong>om</strong><br />
en dood waren <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>rbewoners<br />
Op 25 januari 1945 trok Generaal Dempsey het ou<strong>de</strong> historische dorp Montfort b<strong>in</strong>nen.<br />
Het dorp was veroverd en uit <strong>de</strong> ach<strong>te</strong>rgebleven keukenwagens kregen <strong>de</strong> mensen <strong>te</strong>rug <strong>de</strong> door<br />
<strong>de</strong> Duitsers gestolen levensmid<strong>de</strong>len, alsme<strong>de</strong> veel munitie viel <strong>in</strong> <strong>de</strong> han<strong>de</strong>n van <strong>de</strong><br />
Engelsen.Eer<strong>de</strong>r , op 22 oktober 1944 waren er b<strong>om</strong>men op Montfort <strong>te</strong>recht gek<strong>om</strong>en, waarbij<br />
7 mensen het leven hebben gela<strong>te</strong>n. Normaal <strong>te</strong>l<strong>de</strong> het dorp 1700 <strong>in</strong>woners, maar nu met <strong>de</strong><br />
geëvacueer<strong>de</strong>n was dat aantal gegroeid tot 5000<br />
Van 20 tot 24 januari 1945 heeft er <strong>in</strong> Montfort <strong>een</strong> hels vuur gebrand dat nodig was <strong>om</strong> <strong>de</strong><br />
Duitsers tot capitulatie <strong>te</strong> dw<strong>in</strong>gen. M<strong>in</strong>s<strong>te</strong>ns bleven er toen 185 do<strong>de</strong>n, waarvan 70 uit Montfort<br />
zelf. De gehele familie Wevers uit Maasbracht bleef dood <strong>in</strong> <strong>een</strong> kel<strong>de</strong>r, Kon<strong>in</strong>gs met 2 zonen uit<br />
Echt en ga zo maar door. Waar<strong>om</strong> moest Montfort zo zwaar geb<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n? Misschien<br />
waren <strong>de</strong> Engelsen verkeerd <strong>in</strong>gelicht <strong>om</strong>trent het aantal S.S. troepen aldaar? Misschien moest dit<br />
<strong>een</strong> voorbereid<strong>in</strong>g zijn voor <strong>de</strong> aanval van het 2 e engelse leger van Gen. Dempsey op <strong>de</strong> driehoek<br />
<strong>te</strong>n Zui<strong>de</strong>n en Wes<strong>te</strong>n van <strong>de</strong> Roer?<br />
Dit kan ik er van zeggen: Montfort heeft <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g duur en zuur moe<strong>te</strong>n betalen, maar ook<br />
Montfort zal vergeven en zal verrijzen, zowel dorp, kerk en mensen.<br />
XI. Eers<strong>te</strong> perio<strong>de</strong> na <strong>de</strong> oorlog en <strong>de</strong> we<strong>de</strong>ropbouw:<br />
Alweer begon voor ons, na onze bevrijd<strong>in</strong>g <strong>een</strong> evacuatie, maar nu <strong>te</strong>rug naar huis, naar Echt of<br />
Maasbracht.. Thuis von<strong>de</strong>n we <strong>de</strong> huizen kapot, g<strong>een</strong> meubels en vreem<strong>de</strong> spullen door <strong>de</strong><br />
Duitsers en Amerikanen van het ene huis naar het an<strong>de</strong>re gebracht. Het kon haast niet <strong>de</strong><br />
eigenaar van <strong>de</strong> spullen <strong>te</strong> v<strong>in</strong><strong>de</strong>n . Onze mensen hebben toen ook gestolen, maar ook hebben<br />
velen zich eigend<strong>om</strong>men aangewor<strong>de</strong>n <strong>te</strong> goe<strong>de</strong>r trouw. Ik was bij mijn ou<strong>de</strong>rs thuis toen op<br />
zekere dag <strong>de</strong> pastoor met Lena bij ons aankwam, <strong>te</strong>rug uit Herkenbosch. “Wij zijn moe” zei hij,<br />
“Lena en ik gaan eerst <strong>een</strong> tijdje naar huis (Oirsbeek), ga jij maar alvast <strong>te</strong>rug naar Maasbracht en<br />
zie maar wat er <strong>te</strong> doen valt.<br />
Met behulp van enkele dappere jongens werd <strong>een</strong> huis opgeknapt voor <strong>de</strong> kapelaan, want je vond<br />
er g<strong>een</strong> huis meer met dak en rui<strong>te</strong>n. Snel werd er gewerkt, <strong>de</strong> huizen en kerk bekeken, wat<br />
22
mensen gezien en ik wist me<strong>te</strong>en dat me <strong>een</strong> zwaar karwei <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n stond, want <strong>de</strong> pastoor<br />
verwacht<strong>te</strong> ik zo gauw nog niet <strong>te</strong>rug. Waar za<strong>te</strong>n <strong>de</strong> parochianen, waar za<strong>te</strong>n <strong>de</strong> zieken of<br />
gewon<strong>de</strong>n? Waar zou<strong>de</strong>n we <strong>de</strong> mis kunnen lezen? Dat waren allemaal zaken waar overleg en<br />
organisatie voor nodig was. Er moest <strong>een</strong> c<strong>om</strong>ité wor<strong>de</strong>n opgericht, ik had <strong>de</strong> hulp van<br />
on<strong>de</strong>rwijzers nodig. Deze hebben mij op <strong>een</strong> reuze manier mee uit <strong>de</strong> narigheid en moeilijkhe<strong>de</strong>n<br />
geholpen,, ik noem <strong>hier</strong> vooral mees<strong>te</strong>r Maessen en L<strong>in</strong>ssen, aan hun hulp en tact heb ik veel <strong>te</strong><br />
danken gehad <strong>om</strong> weer gauw <strong>in</strong> Maasbracht op dreef <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en.De enigs<strong>te</strong> danszaal <strong>in</strong><br />
Maasbracht werd voor <strong>een</strong> paar cent gehuurd <strong>om</strong> als noodkerk dienst <strong>te</strong> gaan doen, voortaan<br />
heet<strong>te</strong> het: “In <strong>de</strong> kerk bij Sentjes <strong>in</strong> <strong>de</strong> zaal”<br />
In <strong>een</strong> schoollokaal werd bergruim<strong>te</strong> gemaakt <strong>om</strong> <strong>de</strong> goe<strong>de</strong>ren op <strong>te</strong> stapelen die wij van het<br />
Ro<strong>de</strong> Kruis ontv<strong>in</strong>gen, als eers<strong>te</strong> hulp voor <strong>de</strong> getroffenen. Die actie kreeg <strong>de</strong> naam “HARK”<br />
(hulp actie ro<strong>de</strong> kruis) en wij wer<strong>de</strong>n beti<strong>te</strong>ld, <strong>te</strong>n onrech<strong>te</strong> vaak, als harkmensen. De mensen<br />
kon<strong>de</strong>n k<strong>om</strong>en uitzoeken wat zij nodig had<strong>de</strong>n, kleren, schoenen en on<strong>de</strong>rgoed, w<strong>in</strong><strong>te</strong>rjassen en<br />
noem maar op. De mees<strong>te</strong> gez<strong>in</strong>nen za<strong>te</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> groots<strong>te</strong> nood en vooral <strong>de</strong> gez<strong>in</strong>nen met<br />
meer<strong>de</strong>re k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren er was immers aan alles <strong>te</strong>kort. Wij wer<strong>de</strong>n wel vaak bedrogen door mensen<br />
die er profijt uit wil<strong>de</strong>n slaan, ook beg<strong>in</strong>gen wij fou<strong>te</strong>n door <strong>te</strong> <strong>de</strong>nken dat bepaal<strong>de</strong> personen<br />
niets verloren had<strong>de</strong>n en hun dus met <strong>een</strong> beetje of woordjes wegstuur<strong>de</strong>n, maar daar kreeg je<br />
dan wel kritiek op, ook al was je pastoor of kapelaan en al m<strong>een</strong><strong>de</strong> je het goed. Natuurlijk v<strong>in</strong>d ik<br />
het verkeerd als <strong>een</strong> me<strong>de</strong>werks<strong>te</strong>r van <strong>de</strong> Hark zegt: “Jullie hebben niets nodig”, want ie<strong>de</strong>r<strong>een</strong><br />
had wat nodig en bovendien kon je dat zo maar niet we<strong>te</strong>n. Hier en daar waar het nodig was<br />
wer<strong>de</strong>n ook gel<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>eld, van het Ro<strong>de</strong> Kruis of van particulieren ontvangen<br />
De Harkmensen <strong>de</strong><strong>de</strong>n hun best en ik g<strong>in</strong>g op ziekenbezoek, ik g<strong>in</strong>g <strong>de</strong> oorlogsslachtoffers<br />
bezoeken, <strong>de</strong> <strong>een</strong> getroffen door <strong>een</strong> granaat, <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r met <strong>een</strong> afgescho<strong>te</strong>n b<strong>een</strong>, weer <strong>een</strong> an<strong>de</strong>r<br />
die bei<strong>de</strong> voe<strong>te</strong>n had moe<strong>te</strong>n ach<strong>te</strong>rla<strong>te</strong>n <strong>in</strong> Montfort. Het wer<strong>de</strong>n stakkers die le<strong>de</strong>n en graag<br />
had<strong>de</strong>n willen zien dat <strong>de</strong> her<strong>de</strong>r, <strong>de</strong> pastoor, er zou zijn, zij beklaag<strong>de</strong>n zich daarover alhoewel ze<br />
het fijn von<strong>de</strong>n dat ik <strong>in</strong> ie<strong>de</strong>r geval er was en hen kwam bezoeken en troos<strong>te</strong>n. Een <strong>de</strong>r<br />
slachtoffers weiger<strong>de</strong> pert<strong>in</strong>ent <strong>te</strong> biech<strong>te</strong>n of <strong>te</strong> c<strong>om</strong>municeren voordat <strong>de</strong> pastoor er was,<br />
misschien <strong>om</strong>dat <strong>de</strong> pastoor nog niet naar Maasbracht was <strong>te</strong>ruggek<strong>om</strong>en.In het bijbehoren<strong>de</strong><br />
Maasbracht-Beek ston<strong>de</strong>n <strong>de</strong> mensen ook op mij <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n, hun her<strong>de</strong>r, rector Hendriks, kon<br />
niet k<strong>om</strong>en <strong>om</strong>dat hij als slachtoffer <strong>in</strong> <strong>een</strong> duits concentratiekamp was ach<strong>te</strong>rgebleven. Toch<br />
wil<strong>de</strong>n <strong>de</strong> mensen <strong>een</strong> pries<strong>te</strong>r <strong>in</strong> hun mid<strong>de</strong>n hebben met wie ze kon<strong>de</strong>n pra<strong>te</strong>n over verlies en<br />
leed.<br />
Eer<strong>de</strong>r heb ik reeds gesproken over <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse b<strong>in</strong>ne<strong>nl</strong>andse strijdkrach<strong>te</strong>n, <strong>een</strong><br />
on<strong>de</strong>rgrondse organisatie die na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g <strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n moes<strong>te</strong>n bijstaan ook <strong>te</strong>vens <strong>om</strong><br />
met <strong>de</strong> N.S.B.,ers af <strong>te</strong> rekenen. Na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g kreeg <strong>de</strong> groep <strong>de</strong> naam van:”Oud-Illegale-<br />
Strij<strong>de</strong>rs” afgekort: G.O.I.W. (Gem<strong>een</strong>schap Oud Illegale Werkers)<br />
Enkele le<strong>de</strong>n zijn mij nog bekend en die kan ik wel vermel<strong>de</strong>n: Wal<strong>te</strong>r, c<strong>om</strong>mies uit S<strong>te</strong>vensweert,<br />
Pierre Boven<strong>de</strong>ert, Jos Coonen, Jan Puts, <strong>de</strong> gebr.v.d. Hey<strong>de</strong>n en ik zelf als gees<strong>te</strong>lijk adviseur (J.<br />
Engelen s.m.a.)<br />
On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Engelse bezett<strong>in</strong>g moest men van hen verlof hebben <strong>om</strong> na sluit<strong>in</strong>gsuur bui<strong>te</strong>n <strong>te</strong><br />
k<strong>om</strong>en of an<strong>de</strong>re plaatsen <strong>te</strong> bezoeken het waren <strong>de</strong> z.g. Engelse Ausweizen. Deze wer<strong>de</strong>n<br />
uitgegeven door het Engels hoofdkwartier <strong>te</strong> Maasbracht.<br />
Die Engelse Ausweis was: “Authorisation to circula<strong>te</strong> for Duties” (recht <strong>om</strong> voor je plicht<br />
op stap <strong>te</strong> zijn)<br />
Vaak kwam ik op hun hoofdkwartier daar ik me goed met hun verstaanbaar kon maken en zij mij<br />
totaal vertrouw<strong>de</strong>n. Hun kantoor <strong>in</strong> Maasbracht werd genoemd:”Security Office”, ook gaf ik daar<br />
mijn nodige <strong>in</strong>licht<strong>in</strong>gen <strong>om</strong>trent personen en toestan<strong>de</strong>n. Men moest nog voorzichtig zijn voor<br />
Duitsers en spionnen en voor eigen mensen die stiekem met <strong>de</strong> Duitsers had<strong>de</strong>n geheuld. Voor<br />
23
<strong>de</strong> Amerikaanse en Engelse katholieken hield ik <strong>een</strong> apar<strong>te</strong> kerkdienst, <strong>in</strong> <strong>de</strong> kerk bij Sentjes <strong>in</strong> <strong>de</strong><br />
zaal. Zij bewon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n die kle<strong>in</strong>e pa<strong>te</strong>r met zijn Engelse oorlogspreek. Zo iets echts voor<br />
solda<strong>te</strong>n, voor hen die zo ver van huis waren en dagelijks, met hetg<strong>een</strong> hen nog <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n stond,<br />
<strong>de</strong> dood voor ogen. Zij begrepen mij en wil<strong>de</strong>n zelfs dat ik met hun optrok, Duitsland <strong>in</strong>, ook al<br />
had<strong>de</strong>n zij hun eigen aalmoezeniers. Van <strong>hier</strong>uit g<strong>in</strong>gen zij op patrouille, met jeeps en<br />
speurhon<strong>de</strong>n.<br />
In Echt was het militair gezag gevestigd, nou die recherche daar was mij wel bekend, zo kreeg ik<br />
s<strong>om</strong>s <strong>de</strong> vereis<strong>te</strong> vergunn<strong>in</strong>gen voor dit of dat.<br />
Voor <strong>de</strong> <strong>in</strong>vasie werd veel gesproken over: “Bijltjesdag”, gelukkig hebben wij daar van afgezien<br />
en <strong>de</strong> schuldigen zachtmoedig behan<strong>de</strong>ld, door <strong>de</strong> vrouwen b.v. het haar van hun hoofd <strong>te</strong><br />
scheren, door an<strong>de</strong>ren tij<strong>de</strong>lijk <strong>in</strong> hech<strong>te</strong>nis <strong>te</strong> nemen of <strong>te</strong> wel <strong>de</strong> politiek <strong>de</strong>likwen<strong>te</strong>n <strong>in</strong> <strong>een</strong><br />
kamp (meestal leeg kloos<strong>te</strong>r) vast <strong>te</strong> hou<strong>de</strong>n, zon<strong>de</strong>r hen <strong>te</strong> mishan<strong>de</strong>len maar als mensen naar<br />
loon <strong>te</strong> behan<strong>de</strong>len. De bioscoop van Voncken <strong>in</strong> Echt was tot gevangenis <strong>in</strong>gericht, er zat <strong>een</strong><br />
zekere man <strong>in</strong> hech<strong>te</strong>nis die <strong>om</strong> mij gevraagd had. De recherche gaf mij het bewijs van<br />
toes<strong>te</strong>mm<strong>in</strong>g <strong>om</strong> bij die heer: “Höppener” toegela<strong>te</strong>n <strong>te</strong> wor<strong>de</strong>n, <strong>een</strong> ex-N.S.B.er.<br />
Ik ben bij hem geweest en hem het verkeer<strong>de</strong> doen <strong>in</strong>zien, hij had spijt en met <strong>de</strong> gedach<strong>te</strong> <strong>in</strong><br />
mijn hoofd:”Wier zon<strong>de</strong>n gij zult vergeven, die zijn ze vergeven”, heb ik naar ik toen hoop<strong>te</strong>, die<br />
bekeerl<strong>in</strong>g van toen verla<strong>te</strong>n.<br />
Ik werk<strong>te</strong> door <strong>in</strong> Maasbracht, doch kon die plaats vanwege mijn functie als kapelaan niet<br />
verla<strong>te</strong>n, ook voel<strong>de</strong> ik er niets voor <strong>om</strong> onnodig op Duitse mijnen <strong>te</strong> trappen. De Engelsen<br />
vertrokken en <strong>een</strong> Majoor hield <strong>een</strong> speech als dank aan het volk van Maasbracht.<br />
Bewijs van Politieke betrouwbaarheid, ook <strong>een</strong> d<strong>in</strong>g dat men geduren<strong>de</strong> <strong>de</strong> engelse<br />
bezett<strong>in</strong>g nodig had; en ook na <strong>de</strong> oorlog van voorzien moest zijn <strong>in</strong>dien men naar <strong>een</strong> of<br />
an<strong>de</strong>r bui<strong>te</strong><strong>nl</strong>and wil<strong>de</strong>.<br />
Deze bewijzen, getuigschrif<strong>te</strong>n kunt u <strong>in</strong> dit boek v<strong>in</strong><strong>de</strong>n, zowel van het gem<strong>een</strong><strong>te</strong>huis van<br />
Maasbracht als <strong>de</strong> Security Service <strong>te</strong> Scheven<strong>in</strong>gen. Dus voor zover bekend was <strong>de</strong> heer J.H.<br />
Engelen s.m.a. politiek betrouwbaar en moch<strong>te</strong>n hem <strong>de</strong>rhalve allerlei facili<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n gegeven<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
De grens tussen Ne<strong>de</strong>rland en Duitsland, waar <strong>in</strong>mid<strong>de</strong>ls <strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n opereer<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> baas<br />
speel<strong>de</strong>n, werd door Ne<strong>de</strong>rlandse en Engelse solda<strong>te</strong>n bewaakt. Ik wil<strong>de</strong> graag zo spoedig<br />
mogelijk <strong>een</strong>s <strong>een</strong> kijkje gaan nemen <strong>in</strong> Duitsland en moest daar <strong>een</strong> truc voor verz<strong>in</strong>nen. Het<br />
was <strong>een</strong> kle<strong>in</strong>e maar toch nog gevaarlijke truc.<br />
Ik begaf me naar <strong>de</strong> mij beken<strong>de</strong> personen van <strong>de</strong> recherche <strong>in</strong> Echt en leg<strong>de</strong> hen mijn plannen<br />
uit. Zij von<strong>de</strong>n <strong>de</strong> oploss<strong>in</strong>g door mij <strong>een</strong> Hollands uniform van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse strijdkrach<strong>te</strong>n <strong>te</strong><br />
bezorgen, <strong>de</strong> <strong>te</strong>kens erop van 2 e lui<strong>te</strong>nant, geldige papieren en natuurlijk <strong>een</strong> lastgev<strong>in</strong>g (or<strong>de</strong>r)<br />
<strong>om</strong> <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse solda<strong>te</strong>n <strong>te</strong> bezoeken. Tevens voorzagen zij mij van het militaire Paybook,<br />
absoluut noodzakelijk voor ie<strong>de</strong>re militair <strong>in</strong> dienst. Ik was dus <strong>in</strong> het bezit van alle geldige<br />
papieren <strong>om</strong> <strong>de</strong> Duitse grens <strong>te</strong> overschrij<strong>de</strong>n (ofschoon zij vals waren voor mij.)<br />
Waar<strong>om</strong> wil<strong>de</strong> ik eige<strong>nl</strong>ijk zo gauw Duitsland zien?<br />
1 e Om mijn familie <strong>in</strong> Duitsland, van Hollandse oorsprong, <strong>te</strong> bezoeken en<br />
2 e Wat daar recht of kr<strong>om</strong> stond.<br />
Een <strong>in</strong>woons<strong>te</strong>r van Maasbracht bracht mij, <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> lui<strong>te</strong>nant, tot aan <strong>de</strong> grens. De<br />
vereis<strong>te</strong> papieren wer<strong>de</strong>n mij gevraagd, ik bezat ze en dus mocht ik door, en nog wel met <strong>een</strong><br />
Engelse wagen werd ik naar M.Gladbach gebracht. Het was daar <strong>een</strong> verschrikk<strong>in</strong>g, zodat ik <strong>de</strong><br />
mij beken<strong>de</strong> wegen niet meer <strong>te</strong>rugvond, wel wist ik natuurlijk nog <strong>de</strong> richt<strong>in</strong>g naar mijn families.<br />
Die ston<strong>de</strong>n verbaasd hoe ik dat had gedurfd. Hun zonen waren nog niet <strong>te</strong>rug maar zij wis<strong>te</strong>n<br />
dat zij nog <strong>in</strong> leven waren en <strong>de</strong>ze zijn la<strong>te</strong>r ook behou<strong>de</strong>n <strong>te</strong>ruggekeerd. Een neefje was<br />
gesneuveld <strong>in</strong> Rusland en <strong>een</strong> an<strong>de</strong>r neefje had <strong>in</strong> Rusland <strong>een</strong> b<strong>een</strong> verloren. Met <strong>een</strong><br />
24
Ne<strong>de</strong>rlandse militair ben ik lif<strong>te</strong>nd <strong>te</strong>ruggekeerd naar Holland, na dit staaltje van overmoed en<br />
onvoorzichtigheid. Ik ben er maar <strong>een</strong> dag geweest, overnach<strong>te</strong>n durf<strong>de</strong> ik niet <strong>om</strong>dat <strong>de</strong><br />
Engelsen Berlijn en <strong>de</strong> kampen kwamen b<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>ren, vlammen s<strong>te</strong>gen op uit <strong>de</strong> stra<strong>te</strong>n <strong>te</strong>rwijl<br />
<strong>de</strong> geallieer<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> Russen <strong>de</strong> mars naar Berlijn voortzet<strong>te</strong>n. Hitler moest men <strong>te</strong> pakken zien<br />
<strong>te</strong> krijgen en bovendien <strong>een</strong> onvoorwaar<strong>de</strong>lijke overgave van heel Duitsland, daar g<strong>in</strong>g het <strong>om</strong>,<br />
wij waren vrij, heel Ne<strong>de</strong>rland genoot van <strong>de</strong> vrijheid en was reeds begonnen aan <strong>de</strong><br />
we<strong>de</strong>ropbouw, dit was na <strong>de</strong> 5 e mei 1945, maar vele Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs en an<strong>de</strong>re mensen <strong>in</strong> <strong>de</strong> Duitse<br />
concentratiekampen en moes<strong>te</strong>n bevrijd wer<strong>de</strong>n voor dat zij door honger of mishan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g <strong>de</strong><br />
dood zou<strong>de</strong>n v<strong>in</strong><strong>de</strong>n. Er moest nog veel en hard gewerkt wor<strong>de</strong>n <strong>om</strong> Duitsland on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> knie <strong>te</strong><br />
krijgen, ui<strong>te</strong><strong>in</strong><strong>de</strong>lijk is dat gelukt. De gro<strong>te</strong> vraag was: “Waar zou <strong>de</strong> Führer zit<strong>te</strong>n?<br />
Als bijlage <strong>een</strong> aantal gebeur<strong>te</strong>nissen die Jan Engelen s.m.a. <strong>in</strong> zijn<br />
oorlogsbun<strong>de</strong>l heeft opgen<strong>om</strong>en<br />
1. De val van het Duitse Rijk<br />
Na <strong>de</strong> 5 e mei zag het <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland als volgt uit:<br />
1.Bezett<strong>in</strong>g door het geallieer<strong>de</strong> leger.<br />
2. S<strong>te</strong>un voor or<strong>de</strong> van <strong>de</strong> B<strong>in</strong>ne<strong>nl</strong>andse strijdkrach<strong>te</strong>n o.l.v. Pr<strong>in</strong>s Bernhard<br />
3. Een M.P. macht en Security Service<br />
4. De hulp van regeren en or<strong>de</strong> hers<strong>te</strong>llen door <strong>de</strong> Oud Illegale Werkers.<br />
Alles moest weer normaal gaan draaien, huizen moes<strong>te</strong>n weer bewoonbaar wor<strong>de</strong>n, en <strong>de</strong> scholen<br />
moes<strong>te</strong>n weer op gang wor<strong>de</strong>n gebracht En ver<strong>de</strong>r bleef <strong>de</strong> opgerich<strong>te</strong> “Hark” <strong>de</strong> mensen<br />
voorlopig nog helpen.<br />
Vele berich<strong>te</strong>n uit Duitsland kwamen door, maar men wist niet wat <strong>te</strong> geloven en hoop<strong>te</strong> all<strong>een</strong><br />
maar op <strong>een</strong> spoedige totale verover<strong>in</strong>g van het 3 e Rijk. De dood van Hitler en <strong>de</strong> val van dit<br />
groots opgezet<strong>te</strong> Rijk zou dan ook weldra volgen. De geallieer<strong>de</strong>n samen met <strong>de</strong> Russen<br />
na<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n Berlijn. Van alle kan<strong>te</strong>n zijn <strong>de</strong> Duitsers <strong>om</strong>s<strong>in</strong>geld . Gevangenen <strong>in</strong> <strong>de</strong> kampen zit<strong>te</strong>n<br />
op <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n. Stal<strong>in</strong> Eisenhower en Churchill zullen spoedig hun doel bereikt<br />
hebben, b<strong>om</strong>men blijven neerstor<strong>te</strong>n op <strong>de</strong> gevaarlijke plaatsen . De geallieer<strong>de</strong>n trekken vooruit<br />
en <strong>de</strong> Duitsers lopen weg en vernielen alles wat <strong>in</strong> hun bereik k<strong>om</strong>t.<br />
Maar op 10 mei 1945 was Berlijn gevallen en onvoorwaar<strong>de</strong>lijke overgave wordt ge<strong>te</strong>kend<br />
en <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n Amerika-Engeland-Frankrijk en Rusland ver<strong>de</strong>el<strong>de</strong>n het nieuw verover<strong>de</strong><br />
land, het land waar vooral Rusland allang had zit<strong>te</strong>n <strong>te</strong> speculeren.<br />
La<strong>te</strong>n wij niet verge<strong>te</strong>n dat <strong>de</strong> Rus slimmer is dan <strong>de</strong> mof, het c<strong>om</strong>munisme erger is dan het<br />
nazisme en:<br />
Na verloop van tijd <strong>de</strong> Rus ver<strong>de</strong>r wil naar het wes<strong>te</strong>n.<br />
Duitsland werd <strong>in</strong> zone’s ver<strong>de</strong>eld: <strong>hier</strong> wonen en regeren <strong>de</strong> Engelsen, daar <strong>de</strong> Amerikanen,<br />
ergens an<strong>de</strong>rs <strong>in</strong> hetzelf<strong>de</strong> lan<strong>de</strong> <strong>de</strong> Fransen en <strong>de</strong> Russen.<br />
Het Duitse volk had <strong>de</strong> oorlog verloren, hun k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, hun illusies, hun geld hun huis en tu<strong>in</strong>. Al<br />
dit bracht vele Duitsers tot wanhoopsda<strong>de</strong>n zoals zelfmoor<strong>de</strong>n, vooral toen zij vernamen dat hun<br />
held Hitler, die hun naar <strong>de</strong> gro<strong>te</strong> overw<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g zou brengen, zelfmoord had gepleegd.<br />
De Amerikanen waren niet m<strong>in</strong> met het Duitse volk of met <strong>de</strong> Duitse lei<strong>de</strong>rs en beulen. Allen<br />
wer<strong>de</strong>n gedwongen <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en zien wat: “Das Herrenvolk gemacht hat<strong>te</strong>”. Het Duitse volk moest<br />
zich k<strong>om</strong>en overtuigen en zelf k<strong>om</strong>en kijken naar <strong>de</strong> skelet<strong>te</strong>n en do<strong>de</strong>n die als b<strong>een</strong><strong>de</strong>ren door<br />
elkaar <strong>in</strong> <strong>de</strong> massagraven lagen.<br />
“Wir haben es nicht gewuszt” was hun stille zucht. Zij hebben het gewe<strong>te</strong>n, zij hebben <strong>de</strong><br />
vlammen en rook zien opstijgen, zij hebben gezwegen en niets daar <strong>te</strong>gen gedaan, s<strong>te</strong>eds had<strong>de</strong>n<br />
25
zij nog tot het e<strong>in</strong><strong>de</strong> toe, hun Führer hun vols<strong>te</strong> vertrouwen geschonken en zijn misda<strong>de</strong>n niet <strong>in</strong><br />
acht geslagen. “Wie haben es nicht gewuszt” zal la<strong>te</strong>r bij <strong>de</strong> processen blijken niets an<strong>de</strong>rs dan<br />
leugens <strong>te</strong> zijn. De wereld a<strong>de</strong>m<strong>de</strong> en leef<strong>de</strong>, Duitsland en <strong>de</strong> Führer waren dood en <strong>de</strong> gevolgen<br />
g<strong>in</strong>g het Duitse volk< naast <strong>de</strong> beulen <strong>de</strong>r nazi’s, nu <strong>te</strong>gemoet.<br />
Het lijk van Eva von Braun is door <strong>de</strong> Amerikanen gevon<strong>de</strong>n maar het lijk van Hitler werd niet<br />
gevon<strong>de</strong>n.<br />
De Russen beweren het lijk van Hitler gevon<strong>de</strong>n <strong>te</strong> hebben. Hij had <strong>een</strong> foto van zijn moe<strong>de</strong>r bij<br />
zich.<br />
Na <strong>de</strong> dood heeft <strong>de</strong> chauffeur het lijk van Hitler verbrand, op bevel van Hitler ?<br />
Zeer waarschij<strong>nl</strong>ijk hebben <strong>de</strong> Russen all<strong>een</strong> <strong>de</strong> verkool<strong>de</strong> res<strong>te</strong>n van Hitlers lichaam<br />
meegen<strong>om</strong>en.<br />
2. De Verschrikkelijk gebeur<strong>te</strong>nissen <strong>in</strong> <strong>de</strong> concentratiekampen:<br />
Wij het boek van Hitler: “Me<strong>in</strong> Kampf” gelezen heeft, kan er makkelijk uithalen wat <strong>de</strong>ze<br />
beestmens heeft bezield: Do<strong>de</strong>n, veroveren, onmenselijkheid, g<strong>een</strong> pardon noch gena<strong>de</strong> voor <strong>de</strong><br />
evenmens, of die mens <strong>in</strong> Polen of <strong>in</strong> Holland woon<strong>de</strong>, of hij Chris<strong>te</strong>n of Jood was.<br />
Den evennaas<strong>te</strong> moet men bem<strong>in</strong>nen en niemand heeft het recht zich zelf het uitmoor<strong>de</strong>n van<br />
an<strong>de</strong>ren toe <strong>te</strong> eigenen. Zulk <strong>een</strong> dictator en sadist mag nooit meer <strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld op <strong>de</strong> planken<br />
verschijnen, zulk <strong>een</strong> beest mag nooit meer, waar ook, regeren.<br />
Ie<strong>de</strong>r fatsoe<strong>nl</strong>ijk <strong>de</strong>nkend mens heeft voldoen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rvon<strong>de</strong>n en is tot ware kennis van zaken<br />
<strong>de</strong>s levens gek<strong>om</strong>en, ie<strong>de</strong>r<strong>een</strong> zal ook het “Onze Va<strong>de</strong>r” moe<strong>te</strong>n blijven handhaven en dagelijks<br />
ook voor <strong>de</strong> vijand <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n blijven herhalen: “Vergeef ons onze schuld, zoals ook wij aan<br />
an<strong>de</strong>ren hun schuld vergeven”. Ook het Duitse volk, ofschoon me<strong>de</strong>schuldig, moe<strong>te</strong>n wij<br />
vergev<strong>in</strong>g schenken, niet <strong>om</strong>dat zij het niet gewe<strong>te</strong>n hebben, maar <strong>om</strong> <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n zien dat er gelukkig<br />
nog an<strong>de</strong>re mensen zijn.<br />
“Wir haben es nicht gewuszt” is van g<strong>een</strong> enkele waar<strong>de</strong>, maar wij moe<strong>te</strong>n wel voork<strong>om</strong>en dat<br />
ergens <strong>te</strong>r wereld zoiets nog ooit kan en zal gebeuren. Bovendien “vergeven” is niet hetzelf<strong>de</strong> als<br />
“ verge<strong>te</strong>n”<br />
Wij we<strong>te</strong>n wat zij “ het Nazi-Herrenvolk” ons heeft aangedaan en als geheel is het duitse volk<br />
me<strong>de</strong>plichtig en verantwoor<strong>de</strong>lijk voor al die begane misda<strong>de</strong>n. Individueel zal ik niemand van<br />
onrecht beti<strong>te</strong>len, maar “het volk” wist het en had dit moe<strong>te</strong>n voork<strong>om</strong>en.<br />
Met <strong>de</strong> val van Berlijn kwamen <strong>de</strong> concentratiekampen aan <strong>de</strong> beurt, duizen<strong>de</strong>n gevangenen<br />
waren reeds gestorven van <strong>de</strong> honger, uitputt<strong>in</strong>g, ziek<strong>te</strong>s en ongeoorloof<strong>de</strong> experimen<strong>te</strong>n.<br />
Duizen<strong>de</strong>n ech<strong>te</strong>r g<strong>in</strong>gen nu ook <strong>de</strong> vrijheid <strong>te</strong>gemoet, maar <strong>de</strong> laffe duitsers scho<strong>te</strong>n eerst nog<br />
vele gevangenen neer, vooral zij die probeer<strong>de</strong>n <strong>te</strong> vluch<strong>te</strong>n, nadat <strong>de</strong> beulen het kamp <strong>in</strong> brand<br />
gestoken had<strong>de</strong>n.<br />
“Wir haben es nicht gewuszt” hoe ongerijmd kl<strong>in</strong>kt dit <strong>in</strong> onze oren, want wij wis<strong>te</strong>n het, wij die<br />
<strong>de</strong> rookwolken en <strong>de</strong> vlammen van <strong>de</strong> kampen niet gezien had<strong>de</strong>n, het duitse volk kon dat zien,<br />
leef<strong>de</strong> immers <strong>in</strong> <strong>de</strong> buurt van <strong>de</strong> kampen uit wiens hoge torens rook naar boven s<strong>te</strong>eg. Willen zij<br />
ons s<strong>om</strong>s wijs maken dat zij niet wis<strong>te</strong>n wat jaren gele<strong>de</strong>n met hun jo<strong>de</strong>n gebeurd was ?<br />
In het beg<strong>in</strong> heb ik <strong>de</strong> woor<strong>de</strong>n van Mr. Smits aangehaald die zo’n kamp vergeleek met het<br />
vagevuur. Be<strong>te</strong>r kan men zeggen, nu men alles weet, het was <strong>de</strong> hel, <strong>de</strong> hel van Dachau, <strong>de</strong> hel<br />
van Buchenwald, <strong>de</strong> hel van Bergen-Belsen. De kampen beston<strong>de</strong>n uit lange rijen van huisjes,<br />
met diverse cellen waar samengedruk<strong>te</strong> gevangenen moes<strong>te</strong>n vertoeven, rond<strong>om</strong> het kamp was<br />
geëlektrificeer<strong>de</strong> prikkeldraad, <strong>hier</strong> en daar <strong>een</strong> hoge uitkijktoren <strong>om</strong> <strong>te</strong> schie<strong>te</strong>n zodra <strong>in</strong><br />
wanhoop verkeren<strong>de</strong> boe<strong>te</strong>l<strong>in</strong>gen <strong>de</strong> wijk wil<strong>de</strong>n nemen.<br />
In <strong>de</strong> kampen trof je naast <strong>de</strong> meest geleer<strong>de</strong> mensen ook gewone boertjes aan, die door <strong>de</strong><br />
N.S.B. aan <strong>de</strong> Duitsers waren overgeleverd als staatsvijan<strong>de</strong>lijk.<br />
26
Vele pries<strong>te</strong>rs stierven er voor waarheid, geloof en menslievendheid. Mensen uit alle lan<strong>de</strong>n<br />
rassen en stan<strong>de</strong>n. Het verraad <strong>in</strong> <strong>de</strong> bezet<strong>te</strong> gebie<strong>de</strong>n heeft velen daarh<strong>een</strong> gevoerd, <strong>de</strong> verra<strong>de</strong>rs<br />
hebben dan ook veel op hun gewe<strong>te</strong>n, zij wer<strong>de</strong>n na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g gearres<strong>te</strong>erd, doch niet allen.<br />
S<strong>om</strong>mige beulen en verra<strong>de</strong>rs hebben nog kans gezien <strong>te</strong> ontk<strong>om</strong>en en <strong>te</strong> vluch<strong>te</strong>n naar an<strong>de</strong>re<br />
oor<strong>de</strong>n maar <strong>een</strong>maal zullen ook zij aan <strong>de</strong> beurt k<strong>om</strong>en.<br />
Verraad dat kost<strong>te</strong> het leven aan Zr. Edith S<strong>te</strong>yn, door verraad kwam burgemees<strong>te</strong>r Meuwissen <strong>in</strong><br />
<strong>een</strong> kamp, on<strong>de</strong>rwijzer J. Geurts voor <strong>een</strong> tijdje <strong>in</strong> Vught, kapelaan Goossens uit Echt door<br />
verraad gemar<strong>te</strong>ld en gestorven <strong>in</strong> het kamp Bergen-Belsen, ga zo maar door en luis<strong>te</strong>rt naar <strong>de</strong><br />
verhalen <strong>de</strong>r ex-getuigen die gelukkig het kamp hebben kunnen verla<strong>te</strong>n door <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g van<br />
<strong>de</strong> Amerikanen.<br />
De namen <strong>de</strong>r kampen, s<strong>te</strong><strong>de</strong>n waarvan wij eer<strong>de</strong>r nog nooit gehoord had<strong>de</strong>n, kl<strong>in</strong>ken nog s<strong>te</strong>eds<br />
<strong>in</strong> onze Hollandse oren. Om maar enkele van <strong>de</strong> velen op <strong>te</strong> noemen: Buchenwald, Bergen-<br />
Belsen, Dachau, Theresianstadt, Auswitz, Wes<strong>te</strong>rboerk en Gleiwitz. Wat zich <strong>in</strong> die kampen heeft<br />
afgespeeld kunt u <strong>in</strong> even zovele oorlogsboeken lezen en geloof maar het is er allemaal zo<br />
gebeurd. In die kampen von<strong>de</strong>n ongelooflijke mar<strong>te</strong>l<strong>in</strong>gen plaats, zieken en ou<strong>de</strong>n van dagen<br />
wer<strong>de</strong>n direct naar <strong>de</strong> hoogovens verwezen. An<strong>de</strong>ren die door uitputt<strong>in</strong>g en stokslagen niet meer<br />
kon<strong>de</strong>n werken waren ook <strong>te</strong>n do<strong>de</strong> opgeschreven en verdwenen <strong>in</strong> <strong>de</strong> gasovens. Uit <strong>de</strong> hoge<br />
torens s<strong>te</strong>eg <strong>de</strong> rook en <strong>de</strong> vlammen <strong>om</strong>hoog, wat natuurlijk <strong>in</strong> <strong>de</strong> ver<strong>te</strong> aanschouwd kon wor<strong>de</strong>n<br />
door <strong>de</strong> mensen <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>om</strong>liggen<strong>de</strong> dorpen. Toch durven die mensen, na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g, bij<br />
on<strong>de</strong>rvrag<strong>in</strong>gen nog <strong>te</strong> zeggen: “Wir haben es nicht gewuszt”<br />
Spiernaakt moes<strong>te</strong>n <strong>de</strong> gevangenen <strong>in</strong> <strong>de</strong> sneeuw ure<strong>nl</strong>ang op áppel staan, zij wer<strong>de</strong>n uitgekafferd<br />
en <strong>de</strong> sokzwepen striem<strong>de</strong>n over hun bibberen<strong>de</strong> en blo<strong>te</strong> lijven. Het z.g. ech<strong>te</strong> ras, das<br />
Herrenvolk, wil<strong>de</strong> op <strong>de</strong>ze manier <strong>de</strong> wereld verbe<strong>te</strong>ren. De beulen en kamplei<strong>de</strong>rs g<strong>in</strong>gen hun<br />
gang niet op basis van “Befehl ist Befehl”, want op eigen houtje wer<strong>de</strong>n mensen mishan<strong>de</strong>ld,<br />
ge<strong>te</strong>rgd en doodgescho<strong>te</strong>n. Mensen met verstand, zoals b.v. artsen, <strong>de</strong><strong>in</strong>s<strong>de</strong>n niet <strong>te</strong>rug <strong>om</strong><br />
experimen<strong>te</strong>n met onmenselijke, ondraaglijke pijnen op <strong>de</strong> arme stumpers toe <strong>te</strong> passen. Ter wille<br />
van <strong>de</strong> Duitse we<strong>te</strong>nschap wer<strong>de</strong>n allerlei proeven uitgevoerd, Vrouwen vooral dien<strong>de</strong>n als<br />
proefkonijnen, met onges<strong>te</strong>riliseerd ma<strong>te</strong>riaal g<strong>in</strong>g <strong>de</strong> Duitse dr. Lukas <strong>te</strong> werk, medisch noch<br />
moreel verantwoord. Mannen wer<strong>de</strong>n van hun vrouwen geschei<strong>de</strong>n, zoon moest zijn va<strong>de</strong>r<br />
vasthou<strong>de</strong>n als <strong>de</strong>ze gefusilleerd werd, jo<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r verdov<strong>in</strong>g <strong>de</strong> gou<strong>de</strong>n tan<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong><br />
mond getrokken, en op <strong>de</strong> meest gevoelig plaatsen wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> vrouwen geslagen, ondraaglijke<br />
pijn en leed dat door bui<strong>te</strong>nstaan<strong>de</strong>rs niet <strong>te</strong> begrijpen is.<br />
De jo<strong>de</strong>n kregen s<strong>om</strong>s dagen g<strong>een</strong> e<strong>te</strong>n, <strong>te</strong>rwijl op <strong>de</strong> uitgemergel<strong>de</strong> lichamen <strong>de</strong> stokslagen<br />
striemen niet <strong>te</strong> <strong>te</strong>llen waren. Jo<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n eerst gekastijd en bespot, neergeslagen als brutale<br />
hon<strong>de</strong>n <strong>om</strong> dan e<strong>in</strong><strong>de</strong>lijk verlost <strong>te</strong> wor<strong>de</strong>n door vergass<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> ovens.<br />
Zolang er kolen waren bran<strong>de</strong>n <strong>de</strong> ovens en <strong>de</strong> overige lijken bleven liggen waar ze lagen, totdat<br />
la<strong>te</strong>r, na <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g, diezelf<strong>de</strong> nazibeulen <strong>de</strong> blo<strong>te</strong> lijken zelf moes<strong>te</strong>n begraven.<br />
Gekerm van lij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, s<strong>te</strong>rven<strong>de</strong> schreeuwen<strong>de</strong> stumpers, allen verlang<strong>de</strong>n <strong>om</strong><br />
verloss<strong>in</strong>g door <strong>de</strong> dood.<br />
Doch s<strong>te</strong>rven is moeilijk voor <strong>een</strong> ziek, hongerig, onschuldig uitge<strong>te</strong>erd mens.<br />
Een concentratiekamp was gelijk <strong>een</strong> hel en niet vergelijkbaar met <strong>een</strong> vagevuur.<br />
27
3. Kort overzicht van <strong>de</strong> concentratiekampen en <strong>de</strong> gruwelijkhe<strong>de</strong>n:<br />
Citaat JH Engelen s.m.a.: In het kort wil ik nog <strong>te</strong>rugk<strong>om</strong>en op verschillen<strong>de</strong> concentratiekampen<br />
en wat ik daarover gelezen heb en u nu wil verklappen .<br />
Bergen-Belsen:<br />
In dit kamp wer<strong>de</strong>n 60.000 mensen afgeslacht of vergast. In <strong>de</strong> w<strong>in</strong><strong>te</strong>r van 1939 stierven velen<br />
door et<strong>te</strong>rige, besmet<strong>te</strong>lijke en <strong>in</strong> het kamp opgelopen ziek<strong>te</strong>s. In het kamp lagen <strong>de</strong> do<strong>de</strong>n en<br />
s<strong>te</strong>rven<strong>de</strong>n door elkaar, dat kon <strong>de</strong> moffen niks schelen. Bergen-Belsen was <strong>de</strong> hel van Himmler,<br />
en <strong>de</strong> duivel ervan was <strong>de</strong> arts Dr. Jos Kramer. Dit kamp werd door het 2 e Britse leger op 15<br />
april 1945 bevrijd, duizen<strong>de</strong>n gevangenen kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze bevrijd<strong>in</strong>g begroe<strong>te</strong>n en la<strong>te</strong>r getuigen.<br />
Buchenwald:<br />
Men schat het aantal afgeslacht<strong>te</strong>n en vergast<strong>te</strong>n <strong>in</strong> dit kamp op 50.000 mensen waaron<strong>de</strong>r veel<br />
pries<strong>te</strong>rs. In <strong>de</strong> w<strong>in</strong><strong>te</strong>r van 1939 stierven <strong>te</strong> Buchenwald, schrikt niet, 900 mensen per dag. Een<br />
wolk van st<strong>in</strong>ken<strong>de</strong> zwar<strong>te</strong> rook s<strong>te</strong>eg uit <strong>de</strong> torens <strong>de</strong>r ovens <strong>om</strong>hoog. Beulen en kampbewoners<br />
moe<strong>te</strong>n dit met eigen ogen gezien hebben, daar zijn <strong>de</strong> arms<strong>te</strong> <strong>de</strong>r meest mis<strong>de</strong>el<strong>de</strong> stumpers<br />
gestorven voor God en va<strong>de</strong>rland.<br />
Blij met <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g g<strong>in</strong>gen toch nog velen <strong>te</strong>n on<strong>de</strong>r <strong>te</strong>n gevolge van ziek<strong>te</strong>s en uitputt<strong>in</strong>g.<br />
Door het 3 e Amerikaanse leger wer<strong>de</strong>n op 13 april 1945 nog zo’n 20.000 gevangenen bevrijd.<br />
Dachau:<br />
Dit kamp werd op 30 april 1945 bevrijd door het Amerikaanse leger, dat er gelukkig nog 32.000<br />
leven<strong>de</strong>n aantrof en nog helpen kon. Ondanks het feit dat <strong>de</strong> S.S. <strong>in</strong> angst en paniek en uit wraak<br />
en razernij bij <strong>de</strong> bevrijd<strong>in</strong>g nog hon<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n van <strong>de</strong>ze ongelukkige doodschoot. Wat <strong>een</strong> tuig!<br />
In <strong>de</strong> laats<strong>te</strong> drie maan<strong>de</strong>n stierven er ruim 9000 en <strong>in</strong> <strong>de</strong> w<strong>in</strong><strong>te</strong>r ook al 4000. Toen <strong>de</strong> bevrij<strong>de</strong>rs<br />
na<strong>de</strong>r<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n nog 4000 slavenarbei<strong>de</strong>rs levend verbrand. Op alle plekken <strong>in</strong> het kamp lagen<br />
<strong>de</strong> plekken en sporen <strong>de</strong>r gruwelijkhe<strong>de</strong>n van <strong>een</strong> niet <strong>te</strong> <strong>om</strong>schrijven onmenselijkheid.<br />
Telt u <strong>de</strong> do<strong>de</strong>n <strong>een</strong>s bij elkaar, nog vele lijken lagen naakt op <strong>de</strong> diverse plaatsen. De<br />
Amerikanen dwongen <strong>de</strong> beulen en hun handlangers zelf <strong>de</strong> lijken op vrachtwagens <strong>te</strong> la<strong>de</strong>n en<br />
hen gaan <strong>te</strong> begraven. Het waren vrachtwagens vol uitgemergel<strong>de</strong> lichamen.<br />
Auschwitz:<br />
Deze plaats droeg <strong>de</strong> naam: “Het station van <strong>de</strong> dood”. Meer dan 4 miljoen mensen hebben er<br />
gevangen geze<strong>te</strong>n, waaron<strong>de</strong>r veel jo<strong>de</strong>n, duizen<strong>de</strong>n zijn er <strong>in</strong> <strong>de</strong> groots<strong>te</strong> armoe van honger,<br />
slagen en mishan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen bezweken.<br />
Men spreekt zelfs van veel meer geïn<strong>te</strong>rneer<strong>de</strong>n en van ongeveer bij <strong>de</strong> 6 miljoen vergas<strong>te</strong>n.<br />
De Polen hebben dit kamp bevrijd en <strong>de</strong> nazi beul “Höss” werd zon<strong>de</strong>r pardon opgehangen<br />
<strong>te</strong>rwijl <strong>de</strong> kamparts Kremers ook berechtigd werd. De muren <strong>de</strong>r ovens waren zwart van <strong>de</strong> rook<br />
<strong>de</strong>r verbran<strong>de</strong> lijken, <strong>de</strong>r gemar<strong>te</strong>l<strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n.<br />
4. Overzicht Limburgse Pries<strong>te</strong>rs die <strong>in</strong> <strong>de</strong> concentratiekampen <strong>om</strong> het leven<br />
zijn gek<strong>om</strong>en:<br />
Citaat J.H. Engelen s.m.a.: “Met <strong>de</strong> <strong>in</strong><strong>te</strong>llectuelen <strong>de</strong>r leken, met <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n en ook het arme boertje<br />
uit Dren<strong>te</strong> za<strong>te</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> oorlogsjaren ook heel wat pries<strong>te</strong>rs, uit alle lan<strong>de</strong>n <strong>in</strong> <strong>de</strong> Duitse kampen<br />
gevangen. Zij waren zeker g<strong>een</strong> politieke vijan<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> bezet<strong>te</strong>r. Dat waren mensen die<br />
<strong>om</strong>wille van hun plicht en rechtvaardigheid, <strong>te</strong>r wille van godsdienst en menslievendheid meestal<br />
28
door verra<strong>de</strong>rs daar <strong>te</strong>recht waren gek<strong>om</strong>en. Alle <strong>in</strong> die kampen gevangen Hollandse pries<strong>te</strong>rs<br />
zijn mij nog niet bekend, all<strong>een</strong> bezit ik en lijst van <strong>de</strong> Limburgse pries<strong>te</strong>rs die <strong>in</strong> <strong>een</strong> dier<br />
vernietig<strong>in</strong>gskampen <strong>om</strong>gek<strong>om</strong>en zijn of op weg daarh<strong>een</strong> door <strong>de</strong> Duitsers doodgescho<strong>te</strong>n zijn.<br />
Zij gaven hun leven voor hun vrien<strong>de</strong>n <strong>in</strong> 1940-1945.<br />
1. J.v.Oppen, pastoor-Deken van Ve<strong>nl</strong>o: Op voorschrift van Aartsbisschop <strong>de</strong> Jong moest <strong>in</strong><br />
alle kerken gesproken wor<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> film en over <strong>de</strong> slech<strong>te</strong> of afgekeur<strong>de</strong> films. De Deken<br />
<strong>de</strong>ed zijn plicht, moest voor <strong>de</strong> S.S. verschijnen <strong>te</strong> Maastricht en is overle<strong>de</strong>n, na lij<strong>de</strong>n, <strong>in</strong> het<br />
door gang kamp <strong>te</strong> Vught (N.Br.)<br />
2. J. Moonen, <strong>de</strong> kle<strong>in</strong>e doch gro<strong>te</strong> secretaris van het bisd<strong>om</strong> Roermond: al<strong>om</strong> bekend <strong>om</strong><br />
zijn goedheid en hulpvaardigheid. Secretaris Moonen was <strong>de</strong> doorstuwen<strong>de</strong> kracht <strong>om</strong><br />
lij<strong>de</strong>n<strong>de</strong> mensen <strong>te</strong> helpen, <strong>te</strong> ra<strong>de</strong>n en <strong>om</strong> <strong>de</strong> illegale richt<strong>in</strong>g leid<strong>in</strong>g gevend <strong>te</strong> s<strong>te</strong>unen. Bij<br />
hem kon je <strong>te</strong>recht voor bonnen, voor geld, voor on<strong>de</strong>rduikplaatsen. Hij was als <strong>een</strong> man<br />
door God gezon<strong>de</strong>n voor allen die, moreel gees<strong>te</strong>lijk of politiek <strong>in</strong> lij<strong>de</strong>n za<strong>te</strong>n en g<strong>een</strong> uitweg<br />
meer wis<strong>te</strong>n. Brieven, zelfs uit het bui<strong>te</strong><strong>nl</strong>and, all<strong>een</strong> met het adres: “Secretaris Moonen<br />
Holland, kwamen aan op het juis<strong>te</strong> adres <strong>te</strong> Roermond. Voor <strong>de</strong> Duitsers heet<strong>te</strong> hij<br />
staatsgevaarlijk! Hij werd gearres<strong>te</strong>erd op 10 augustus 1944 en is gestorven <strong>in</strong> het kamp<br />
Bergen-Belsen op 2 april 1945.<br />
3. H. Vull<strong>in</strong>gs, was pastoor <strong>te</strong> Grubbenvorst: en droeg ook zorg voor zijn jongens en an<strong>de</strong>re<br />
mensen (jo<strong>de</strong>n). Hij werd op 1 mei 1944 gearres<strong>te</strong>erd en stierf op 9 april 1945 <strong>te</strong> Bergen-<br />
Belsen.<br />
4. P. W<strong>in</strong>dhausen, pastoor <strong>te</strong> S<strong>te</strong>yl: die het daar ook moeilijk kreeg met <strong>de</strong> S.S.. Hij werd<br />
gevangen gen<strong>om</strong>en op 11 februari 1945 en stierf na veel lij<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het kamp Buchenwald op<br />
28 maart 1945.<br />
5. J. Hendriks, rector <strong>te</strong> Maasbracht-Beek: <strong>een</strong> vro<strong>om</strong> man die zelfs g<strong>een</strong> on<strong>de</strong>rduikers<br />
durf<strong>de</strong> <strong>te</strong> herbergen, g<strong>een</strong> verzet pleeg<strong>de</strong> maar gewoonweg on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> evacuatie <strong>te</strong> Montfort<br />
werd gevangen gen<strong>om</strong>en op 17 <strong>de</strong>cember 1944, vervoerd naar het kamp Buchenwald en daar<br />
<strong>om</strong>gek<strong>om</strong>en door Amerikaanse b<strong>om</strong>men.<br />
6. Hermkens, kapelaan <strong>te</strong> Montfort: die werd wel door <strong>de</strong> duitsers gezocht en samen met<br />
rector Hendriks naar Buchenwald getranspor<strong>te</strong>erd en het heeft het leven ook aldaar verloren<br />
door het Engels b<strong>om</strong>bar<strong>de</strong>ment. Bei<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n van veel leed bespaard, <strong>de</strong> plotsel<strong>in</strong>ge dood<br />
was voor hen <strong>de</strong> hemel.<br />
7. V. Ramakers: zorg<strong>de</strong> goed voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rduikers, werd daar<strong>om</strong> gearres<strong>te</strong>erd bij <strong>de</strong> mijn en<br />
<strong>te</strong>r plaatse doodgescho<strong>te</strong>n, Heerlen 18 augustus 1944.<br />
8. A. Sars, <strong>een</strong> bekend hardwerken<strong>de</strong> Kapelaan <strong>te</strong> Roermond: waar an<strong>de</strong>re gees<strong>te</strong>lijken<br />
aanwijz<strong>in</strong>gen kon<strong>de</strong>n krijgen voor het werk <strong>de</strong>r no<strong>de</strong>n.Gearres<strong>te</strong>erd 17 <strong>de</strong>cember 1944 en<br />
gestorven <strong>te</strong> Buchenwald 18 februari 1945.<br />
9. J. Berix, kapelaan <strong>te</strong> Heerlen: gearres<strong>te</strong>erd op 21 juni 1944 en uitgeput gestorven <strong>in</strong> het<br />
kamp <strong>te</strong> Bergen Belsen op 13 maart 1945.<br />
10. E. <strong>de</strong> Boorn: rector van het meisjes<strong>in</strong><strong>te</strong>rnaat <strong>te</strong> Pos<strong>te</strong>rholt: gevangengen<strong>om</strong>en op 29<br />
oktober 1944 en zou naar <strong>een</strong> <strong>de</strong>r kampen wor<strong>de</strong>n vervoerd maar werd <strong>in</strong> Effelt (Dld) al<br />
doodgescho<strong>te</strong>n.<br />
11. E. Goossens kapelaan <strong>te</strong> Echt: Over wie men niet genoeg kan ver<strong>te</strong>llen wat betreft zijn<br />
leven en werk voor ie<strong>de</strong>r<strong>een</strong>. Persoo<strong>nl</strong>ijk heb ik hem heel goed en jaren gekend: <strong>een</strong> heilige<br />
vr<strong>om</strong>e man, die <strong>in</strong> m<strong>in</strong><strong>de</strong>r goe<strong>de</strong> gezondheid, zijn totale energie heeft <strong>in</strong>gezet voor<br />
parochianen, zieken, on<strong>de</strong>rduikers en vreem<strong>de</strong> pilo<strong>te</strong>n. Een man van houvast en pr<strong>in</strong>cipes,<br />
<strong>een</strong> man die gestorven is voor <strong>de</strong> waarheid en <strong>de</strong> heilboodschap. Door verraad werd hij <strong>te</strong><br />
Nunhem, waar hij zelf had moe<strong>te</strong>n on<strong>de</strong>rduiken, gevon<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> S.S. op 29 juni 1944 en<br />
eerst naar het wit<strong>te</strong> huis (SS) <strong>te</strong> Maastricht gebracht <strong>te</strong>r on<strong>de</strong>rvrag<strong>in</strong>g naar zijn han<strong>de</strong>len en<br />
zijn me<strong>de</strong>werkers. Ook daar, on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> groots<strong>te</strong> en <strong>de</strong> gruwelijks<strong>te</strong> mar<strong>te</strong>l<strong>in</strong>gen , heeft hij g<strong>een</strong><br />
naam <strong>de</strong>r helpers genoemd, hij verklaar<strong>de</strong> dat hij als pries<strong>te</strong>r zijn plicht gedaan had, waar <strong>de</strong><br />
29
S.S. natuurlijk g<strong>een</strong> genoegen mee nam en hem schop<strong>te</strong>n en st<strong>om</strong>p<strong>te</strong>n tot het bloed hem <strong>in</strong><br />
<strong>de</strong> schoenen stond. Een gevangenbewaar<strong>de</strong>r uit Maastricht heeft ons <strong>een</strong> kopie nagela<strong>te</strong>n wat<br />
ie<strong>de</strong>re ech<strong>te</strong>naar dient <strong>te</strong> lezen en <strong>te</strong> we<strong>te</strong>n <strong>om</strong> voor die held <strong>te</strong> bid<strong>de</strong>n. In het kamp Bergen<br />
Belsen is hij <strong>te</strong>recht gek<strong>om</strong>en en, ik kan me <strong>in</strong><strong>de</strong>nken, van uitputt<strong>in</strong>g, ziek<strong>te</strong> en ellen<strong>de</strong><br />
gestorven <strong>in</strong> maart 1945.<br />
12. J. Naus, kapelaan <strong>te</strong> Ve<strong>nl</strong>o: waar hij bekend stond voor zijn heldhaftig verzet en bijstand<br />
verlenend aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgedokenen. Op 21 juni 1944 werd hij opgepikt en vervoerd naar<br />
Bergen Belsen waar hij voor volk en va<strong>de</strong>rland zijn leven liet.<br />
13. L.Pen<strong>de</strong>rs, kapelaan <strong>te</strong> Gulpen: gevangen op 21 juli 1944 en overle<strong>de</strong>n <strong>te</strong> Bergen Belsen<br />
op 24 april 1945 en veel goed werk gedaan.<br />
14. J. Lochtman, kapelaan <strong>te</strong> Limmel bij Maastricht: stoere en oprech<strong>te</strong> s<strong>te</strong>rke man, die ook<br />
overal zijn leven <strong>in</strong>zet<strong>te</strong> <strong>te</strong>n behoeve van <strong>de</strong> noodlij<strong>de</strong>n<strong>de</strong>n. Gearres<strong>te</strong>erd op 10 mei 1944 en<br />
overle<strong>de</strong>n <strong>te</strong> Bergen Belsen op 27 februari 1945.<br />
15. P.Houben, kapelaan <strong>te</strong> Epen (L), hij heeft gedaan wat hij kon ofschoon zijn ziekelijke<br />
natuur hem h<strong>in</strong><strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>in</strong> alles wat hij wil<strong>de</strong>. Hij werd gearres<strong>te</strong>erd op 21 juli 1944 en is<br />
overle<strong>de</strong>n aan T.B.C. ergens <strong>in</strong> <strong>een</strong> lazaret <strong>te</strong> Duitsland.<br />
16. L. Verdonschot, kapelaan <strong>te</strong> Kon<strong>in</strong>gsbosch-Echt, gevangengen<strong>om</strong>en op 23 februari 1944<br />
en <strong>om</strong>gek<strong>om</strong>en <strong>in</strong> Berge Belsen op 2 maart 1944.<br />
17. F. Helwegen. Een pries<strong>te</strong>rzoon ui Roermond: die toevallig op vakantie was uit Rusland.<br />
Op 29 augustus 1945 gestorven <strong>te</strong> Buchenwald.<br />
18. Pa<strong>te</strong>r van Beckhoven, assis<strong>te</strong>nt kapelaan <strong>te</strong> Heerlen: gearres<strong>te</strong>erd <strong>in</strong> maart 1944 en<br />
overle<strong>de</strong>n <strong>in</strong> maart 1945 <strong>te</strong> Buchenwald.<br />
19. Pa<strong>te</strong>r Zwaans S.J., uit Maastricht: gevangengen<strong>om</strong>en op 26 juli 1941 en overle<strong>de</strong>n <strong>te</strong><br />
Dachau op 27 juli 1942.<br />
20. Pa<strong>te</strong>r v.d. Heuvel uit Roermond, Kapel <strong>in</strong> ’t Zand: wegens zijn goe<strong>de</strong> da<strong>de</strong>n door <strong>de</strong><br />
Gestapo <strong>in</strong>gepikt op 28 <strong>de</strong>cember 1944 , naar <strong>de</strong> gevangenis van Keulen gebracht en daar<br />
gedood op 6 maart 1945.<br />
21. Pa<strong>te</strong>r Baars, zijn confra<strong>te</strong>r uit Wit<strong>te</strong>m: hielp <strong>de</strong> jongens uit het dorp, werd gevangen<br />
gen<strong>om</strong>en op 21 juli 1944 en na fol<strong>te</strong>r<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het kamp <strong>te</strong> Bergen Belsen zijn leven gegeven<br />
voor zijn vrien<strong>de</strong>n op 6 februari 1945.<br />
22. Pa<strong>te</strong>r Meulendijks, assis<strong>te</strong>nt kapelaan <strong>te</strong> Ve<strong>nl</strong>o St. Mart<strong>in</strong>uskerk: Op 1 mei 1944<br />
gevangen gen<strong>om</strong>en en overle<strong>de</strong>n <strong>te</strong> Bergen Belsen op 6 februari 1945<br />
23. Pa<strong>te</strong>r Pe<strong>te</strong>rs S.V.D. <strong>te</strong> S<strong>te</strong>yl: gevangen gen<strong>om</strong>en op 11 februari 1945 en gestorven <strong>te</strong><br />
Buchenwald op 6 april 1945.<br />
24. Pa<strong>te</strong>r Heuvelmans, pries<strong>te</strong>r <strong>te</strong> Echt: werkzaam <strong>in</strong> <strong>de</strong> missie op <strong>de</strong> Philipijnen en vermoord<br />
door Japanners.<br />
25. Broe<strong>de</strong>r Valentius, overs<strong>te</strong> van <strong>de</strong> kostschool St. Louis <strong>te</strong> Weert: Wegens zijn strijd voor<br />
het verzet het leven gela<strong>te</strong>n op 6 februari 1945.<br />
Eenie<strong>de</strong>r kan zich nu, hetg<strong>een</strong> uit het bovenvermel<strong>de</strong> <strong>te</strong> beoor<strong>de</strong>len is, <strong>in</strong><strong>de</strong>nken hoe<br />
hard onze pries<strong>te</strong>rs voor volk en va<strong>de</strong>rland, uit pries<strong>te</strong>rlijke plicht, hun werk duur hebben<br />
moe<strong>te</strong>n betalen.<br />
De hel op aar<strong>de</strong> hebben zij doorstaan , <strong>de</strong> eeuwige rust, <strong>de</strong> hemel is ech<strong>te</strong>r voor goed <strong>in</strong><br />
hun bezit, zij zijn gestorven als bloedgetuigen voor <strong>de</strong> waarheid, gestorven voor God’s<br />
lief<strong>de</strong> en voor <strong>de</strong> vre<strong>de</strong> die wij allen en waarvoor <strong>de</strong> natie’s moe<strong>te</strong>n blijven zorgen. Dit kan<br />
all<strong>een</strong> <strong>in</strong> <strong>een</strong> wereld waar <strong>de</strong> Oppers<strong>te</strong> Heer kan heersen . Hij, die <strong>de</strong> enigs<strong>te</strong> is die recht<br />
heeft op leven en dood.<br />
5. Het verhaal van kapelaan E. Goossens (Door Jan Engelen sma)<br />
Tij<strong>de</strong>ns het proces <strong>te</strong>gen <strong>de</strong> beruch<strong>te</strong> SD chef R. Nitsch <strong>te</strong> Breda leg<strong>de</strong> getuige Lüze<strong>nl</strong>ic, <strong>de</strong>stijds<br />
bewaker van <strong>de</strong> politieke gevangenen <strong>te</strong> Maastricht, <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> getuigenis af. (Wij geven <strong>de</strong><br />
publicatie <strong>in</strong><strong>te</strong>graal weer)<br />
30
“ Op 29 juni 1944 werd <strong>in</strong> het gebouw van <strong>de</strong> SD wijcks<strong>in</strong>gel <strong>te</strong> Maastricht zekere kapelaan<br />
Goossens uit Echt b<strong>in</strong>nengebracht, tij<strong>de</strong>ns <strong>een</strong> razzia <strong>in</strong> het kas<strong>te</strong>el van Nunhem gearres<strong>te</strong>erd.<br />
Dat was toeval want men zocht iemand an<strong>de</strong>rs, hoewel ook <strong>de</strong>ze kapelaan gezocht werd door <strong>de</strong><br />
SD. Ströbel hoofd van <strong>de</strong> SD zei ook: “Wir haben e<strong>in</strong>en an<strong>de</strong>ren gesucht aber noch e<strong>in</strong>en<br />
schwerere gefün<strong>de</strong>n” Nitsch en Schut (<strong>een</strong> ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>r) namen ’s avonds <strong>om</strong> 8 uur <strong>een</strong> verhoor<br />
af. Voor Nitsch begon <strong>te</strong> vragen gaf hij <strong>de</strong> kapelaan <strong>een</strong> s<strong>te</strong>vige st<strong>om</strong>p <strong>in</strong> zijn maagstreek. De<br />
kapelaan <strong>de</strong><strong>in</strong>s<strong>de</strong> ach<strong>te</strong>ruit en werd lijkbleek. Vervolgens moest <strong>de</strong> kapelaan zijn lichaam<br />
vooroverbuigen, zijn han<strong>de</strong>n werd ach<strong>te</strong>r zijn rech<strong>te</strong>rknie gebon<strong>de</strong>n en zo moest hij uren staan.<br />
Met <strong>een</strong> scherp geschaaf<strong>de</strong> lat werd hij zwaar mishan<strong>de</strong>ld, met <strong>een</strong> geselroe<strong>de</strong> bewerk<strong>te</strong> Nitsch<br />
zijn rug. De kapelaan kr<strong>om</strong>p <strong>in</strong><strong>een</strong> van pijn en kreun<strong>de</strong>. De mishan<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g duur<strong>de</strong> even lang als<br />
het verhoor: 2 uren, <strong>te</strong>lkens werd hem gevraagd naar Harry uit Echt naar Pa<strong>te</strong>r Bertrand en Dr.<br />
Wackers. Het enige wat <strong>de</strong> kapelaan zei was dat hij <strong>een</strong> enkele keer <strong>een</strong> paar on<strong>de</strong>rduikers<br />
gees<strong>te</strong>lijke bijstand had verl<strong>een</strong>d, dit was als pries<strong>te</strong>r zijn plicht. Hij noem<strong>de</strong> g<strong>een</strong> enkele naam.<br />
De 2 SD-ers waren moe geslagen en <strong>de</strong> kapelaan hield zich nauwelijks staan<strong>de</strong>, ’t bloed drong<br />
hem door <strong>de</strong> kleren.<br />
Zon<strong>de</strong>r e<strong>te</strong>n, dr<strong>in</strong>ken of <strong>de</strong>ken bracht Nitsch hem naar <strong>een</strong> vuile cel.Tegen half elf heb ik (<strong>de</strong><br />
getuige Lüze<strong>nl</strong>ic) hem <strong>de</strong>kens gebracht en geprobeerd <strong>de</strong> won<strong>de</strong>n <strong>te</strong> verb<strong>in</strong><strong>de</strong>n. De aanblik was<br />
vreselijk er was g<strong>een</strong> stukje onge<strong>de</strong>erd vlees aan zijn lichaam <strong>te</strong> bekennen, het bloed stond <strong>in</strong> zijn<br />
schoenen en sijpel<strong>de</strong> langs zijn benen, hij was koortsig en ril<strong>de</strong> ik heb het bloed afgewassen en<br />
<strong>een</strong> we<strong>in</strong>ig verbon<strong>de</strong>n. “Hoe voelt u zich” vroeg ik hem. “Slecht, slecht” lispel<strong>de</strong> hij. Ik bracht<br />
hem <strong>de</strong>kens die ik ’s morgens <strong>om</strong> 5 uur weer weghaal<strong>de</strong> want hij moest toen weer <strong>in</strong> verhoor:<br />
toen is hij niet mishan<strong>de</strong>ld ver<strong>te</strong>l<strong>de</strong> hij la<strong>te</strong>r. De kapelaan had nog s<strong>te</strong>eds g<strong>een</strong> e<strong>te</strong>n gehad. Nitsch<br />
plaats<strong>te</strong> toen <strong>een</strong> geluids<strong>in</strong>stallatie voor <strong>de</strong> cel<strong>de</strong>ur die ontzet<strong>te</strong>nd hard speel<strong>de</strong>: hij wil<strong>de</strong> hem uit<br />
zijn slaap hou<strong>de</strong>n <strong>om</strong> hem zo murw <strong>te</strong> maken. Toen ik dat d<strong>in</strong>g afzet<strong>te</strong> was <strong>de</strong> kapelaan me erg<br />
dankbaar. “Ik zal goed voor je bid<strong>de</strong>n “ zei hij met zijn eigenaardige doordr<strong>in</strong>gen<strong>de</strong> glans <strong>in</strong> zijn<br />
ogen die me s<strong>te</strong>eds gevangen hield. Ik s<strong>te</strong>l<strong>de</strong> hem voor samen <strong>te</strong> vluch<strong>te</strong>n, doch hij weiger<strong>de</strong>, ik<br />
<strong>de</strong>nk dat hij mij niet vertrouw<strong>de</strong>. De volgen<strong>de</strong> morgen <strong>om</strong> 8 uur begon weer <strong>een</strong> verhoor, hij is<br />
toen zwaar<strong>de</strong>r mishan<strong>de</strong>ld dan twee dagen van <strong>te</strong>voren. Hij moest bei<strong>de</strong> han<strong>de</strong>n op tafel leggen.<br />
Nitsch sloeg daarop met <strong>een</strong> lat zodat ze geheel ontveld en gekneusd wer<strong>de</strong>n. Hij trap<strong>te</strong> hem,<br />
sloeg hem <strong>in</strong> zijn gezicht, liet hem hurkend rondspr<strong>in</strong>gen waardoor al zijn won<strong>de</strong>n<br />
opensprongen. Nitsch liet dit <strong>de</strong> kapelaan heel vaak doen , het veroorzaak<strong>te</strong> ontzet<strong>te</strong>n<strong>de</strong> pijn.<br />
Desondanks noem<strong>de</strong> <strong>de</strong> kapelaan g<strong>een</strong> enkele naam. La<strong>te</strong>r is hij overgebracht naar <strong>de</strong><br />
kriegswehrhaftstand waar hij nog meer <strong>te</strong> verduren had. Via het concentratiekamp Vught is hij<br />
doorgegeven aan <strong>de</strong> SD <strong>te</strong> Zeist, aldus <strong>de</strong> getuigenverklar<strong>in</strong>g van Lüze<strong>nl</strong>ic <strong>te</strong> S<strong>te</strong>enberg bij<br />
Hoensbroek afgelegd.”<br />
Kapelaan Goossen is <strong>in</strong> 1945 overle<strong>de</strong>n <strong>in</strong> het concentratiekamp <strong>te</strong> Bergen Belsen waarschij<strong>nl</strong>ijk<br />
door uitputt<strong>in</strong>g.<br />
6. Het verhaal van Zr. Dr. Edith S<strong>te</strong><strong>in</strong>: (Door Jan Engelen SMA)<br />
In Holland wer<strong>de</strong>n op verschillen<strong>de</strong> gem<strong>een</strong><strong>te</strong>huizen fou<strong>te</strong>n gemaakt, ongelukken die voork<strong>om</strong>en<br />
had<strong>de</strong>n moe<strong>te</strong>n wor<strong>de</strong>n. Zo ook <strong>in</strong> Echt wat betreft <strong>de</strong> kloos<strong>te</strong>rzus<strong>te</strong>r van <strong>de</strong> Carmeli<strong>te</strong>ssen:<br />
Edith S<strong>te</strong><strong>in</strong>, waarover ik graag als Ech<strong>te</strong>naar <strong>een</strong> paar woor<strong>de</strong>n wil schrijven. Zij was <strong>een</strong><br />
bekeer<strong>de</strong> jod<strong>in</strong>, zeer begaafd en opgeslo<strong>te</strong>n ach<strong>te</strong>r <strong>de</strong> tralies: bid<strong>de</strong>nd en werkend voor vriend en<br />
vijand. Als <strong>de</strong> mees<strong>te</strong> jo<strong>de</strong>n is ook zij vervoerd uit het kloos<strong>te</strong>r en <strong>in</strong> <strong>een</strong> kamp vergast.<br />
Zr. Edith S<strong>te</strong><strong>in</strong>, haar kloos<strong>te</strong>rnaam was Zr. Benedicta a Cruce. Zij was <strong>te</strong> Breslau op 12 oktober<br />
1891 geboren on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> naam van Sara. Zij was <strong>de</strong> ouds<strong>te</strong> van 7 k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren en haar ou<strong>de</strong>rs had<strong>de</strong>n<br />
<strong>een</strong> houtzaak. Reeds op 4-jarige leeftijd beschouw<strong>de</strong> men haar als <strong>een</strong> won<strong>de</strong>rk<strong>in</strong>d, <strong>om</strong> haar<br />
begaafdheid. Ou<strong>de</strong>r gewor<strong>de</strong>n dacht zij na en kwam tot <strong>de</strong> conclusie dat zij niet <strong>in</strong> <strong>een</strong> God kon<br />
31
geloven en ze werd <strong>een</strong> Atheis<strong>te</strong>. Op 18 jarige leeftijd g<strong>in</strong>g zij stu<strong>de</strong>ren aan <strong>de</strong> universi<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n van<br />
Breslau, Gött<strong>in</strong>gen en Freiburg. Uit oorzakelijk verband wil<strong>de</strong> zij opklimmen tot <strong>de</strong> kennis en<br />
bestaan van <strong>een</strong> God . Om haar geweldige kennis werd zij al gauw benoemd tot assis<strong>te</strong>n<strong>te</strong> van <strong>de</strong><br />
hoogleraren van <strong>de</strong> universi<strong>te</strong>it en <strong>in</strong> 1915 zag men haar als Ro<strong>de</strong> kruis verpleegs<strong>te</strong>r <strong>in</strong> <strong>de</strong> oorlog.<br />
In 1918 nam zij <strong>de</strong> studie <strong>de</strong>r geschie<strong>de</strong>nis en politiek <strong>te</strong>r hand en sloot zich toen aan bij <strong>de</strong><br />
“Deutsche Demokratische Par<strong>te</strong>i”. Zij stond goed aangeschreven bij enkele katholiek leraren die<br />
<strong>te</strong>vens op haar beker<strong>in</strong>g <strong>in</strong>vloed hebben gehad. Ook had zij vele boeken <strong>de</strong>r heiligen gelezen,<br />
waaron<strong>de</strong>r over het leven an H. Theresia. Zij nam het besluit <strong>om</strong> gedoopt <strong>te</strong> wor<strong>de</strong>n , stap<strong>te</strong> naar<br />
<strong>een</strong> dorpspastoor en vroeg <strong>om</strong> katholiek gedoopt <strong>te</strong> wor<strong>de</strong>n. Der Hochwürdige vroeg haar: “Hoe<br />
lang bent u al <strong>in</strong> <strong>de</strong> leer”?<br />
Haar antwoord <strong>hier</strong>op was: “On<strong>de</strong>rvraagt u mij maar”! Zij geloof<strong>de</strong> <strong>in</strong> <strong>de</strong> gevon<strong>de</strong>n ware Go<strong>de</strong>n<br />
ontv<strong>in</strong>g het doopsel op 1 januari 1922.ij dit bericht aan haar moe<strong>de</strong>r was <strong>de</strong>ze zeer bedroefd, van<br />
jod<strong>in</strong> tot katholiek. In 1932 nam zij kennis van het an<strong>de</strong>re kruis, het hakenkruis van Hitler.Op<br />
straat las zij <strong>de</strong> leuzen <strong>de</strong>r hel<strong>de</strong>n: “Duitsland ontwaakt. Juda krampeer. Die Fahne hoch. Bevrijd<br />
Duitsland van <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n.”<br />
Nog <strong>een</strong>maal g<strong>in</strong>g ze naar huis, hield veel van haar jongs<strong>te</strong> zus Rosa waarop zij <strong>een</strong> gro<strong>te</strong> <strong>in</strong>vloed<br />
had. Met haar sprak zij over het katholieke geloof en het kruis dat <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n <strong>te</strong> wach<strong>te</strong>n stond.. Zij<br />
vertrok, zij trad <strong>in</strong> bij <strong>de</strong> Carmeli<strong>te</strong>ssen <strong>te</strong> Keulen <strong>om</strong> <strong>te</strong> bid<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n. Zij werd <strong>de</strong><br />
<strong>een</strong>voudige non, die zich totaal g<strong>in</strong>g <strong>in</strong>zet<strong>te</strong>n voor God en het va<strong>de</strong>rland, zij werk<strong>te</strong> en bad voor<br />
het behoud van <strong>de</strong> wereld en het heil <strong>in</strong> <strong>de</strong> wereld voor vriend en vijand zij poets<strong>te</strong> het kloos<strong>te</strong>r,<br />
veeg<strong>de</strong> <strong>de</strong> gangen en wies <strong>de</strong> ramen. Dat was <strong>de</strong> geleer<strong>de</strong> philosophe Edith S<strong>te</strong><strong>in</strong>, haar werd<br />
toegestaan kerkmuziek <strong>te</strong> stu<strong>de</strong>ren en boeken <strong>te</strong> schrijven.<br />
Met kerstmis 1936 liet haar zus Rosa zich ook dopen en wil<strong>de</strong> <strong>in</strong>tre<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> Carmeli<strong>te</strong>ssen <strong>te</strong><br />
Maastricht. Vanwege <strong>de</strong> politieke en het duitse gevaar werd haar <strong>hier</strong> <strong>de</strong> toegang ontzegd en Rosa<br />
vlucht<strong>te</strong> naar België. Ook daar werd zij g<strong>een</strong> non en als <strong>een</strong> gebroken k<strong>in</strong>d kwam zij naar haar zus<br />
<strong>te</strong> Echt, waar haar Edith <strong>in</strong>tussen h<strong>een</strong>gek<strong>om</strong>en was uit het angstige Keulen want <strong>in</strong> 1938 heers<strong>te</strong><br />
<strong>te</strong> Duitsland <strong>een</strong> algemene jo<strong>de</strong>nvervolg<strong>in</strong>g. In het kloos<strong>te</strong>r <strong>te</strong> Echt op <strong>de</strong> Gro<strong>te</strong> Straat vertoef<strong>de</strong><br />
toen ook nog <strong>een</strong> an<strong>de</strong>re duitse zus<strong>te</strong>r, <strong>de</strong> doch<strong>te</strong>r van <strong>de</strong> vermoor<strong>de</strong> Duitse m<strong>in</strong>is<strong>te</strong>r van<br />
f<strong>in</strong>anciën: Mathias Erzbergen. De naam van <strong>de</strong>ze zus<strong>te</strong>r was Zr. Gertrudis die <strong>in</strong> Echt <strong>in</strong> <strong>de</strong> geur<br />
van heiligheid is gestorven.<br />
In 1942 bel<strong>de</strong> <strong>de</strong> Gestapo bij <strong>de</strong> zus<strong>te</strong>rs aan en <strong>de</strong> gezus<strong>te</strong>rs S<strong>te</strong><strong>in</strong> moes<strong>te</strong>n mee naar Maastricht<br />
(S.S.) Re<strong>de</strong>n: hun persoonsbewijs was niet <strong>in</strong> or<strong>de</strong>, zij droegen <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>ns<strong>te</strong>r nog niet en <strong>de</strong> naam<br />
Sara moest verdwijnen.<br />
Deze <strong>de</strong>portatie liep gelukkig nog goed af en <strong>de</strong> Duitsers wis<strong>te</strong>n waar ze hun slag zou<strong>de</strong>n gaan<br />
slaan, zij wis<strong>te</strong>n hun verblijfplaats: op aanra<strong>de</strong>n van <strong>een</strong> pries<strong>te</strong>r had<strong>de</strong>n ze kunnen on<strong>de</strong>rduiken<br />
maar dat wil<strong>de</strong>n ze niet.<br />
28 juli 1942 kregen zij bericht dat hun ouds<strong>te</strong> broer met zijn gez<strong>in</strong> naar het concentratiekamp<br />
Theresienstadt gevoerd waren.<br />
Op 2 augustus 1942 kwam het bevel uit van Hitler dat alle niet-arische katholieke jo<strong>de</strong>n<br />
gearres<strong>te</strong>erd moes<strong>te</strong>n wor<strong>de</strong>n. Om 5 uur die middag bel<strong>de</strong> <strong>de</strong> S.S. weer aan bij <strong>de</strong> zus<strong>te</strong>rs. Zij<br />
vroegen <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>om</strong> Edith S<strong>te</strong><strong>in</strong>, die b<strong>in</strong>nen 5 m<strong>in</strong>u<strong>te</strong>n weggevoerd zou wor<strong>de</strong>n. Toen sprak<br />
Zr. Benedicta vanach<strong>te</strong>r <strong>de</strong> tralies: Dat kan niet, ik kan <strong>hier</strong> niet weg, ik mag er niet uit, wij<br />
hebben clausuur” De Gestapo zei: “neem dat d<strong>in</strong>g dan weg en k<strong>om</strong> eruit” waarop <strong>de</strong> zus<strong>te</strong>r<br />
antwoord<strong>de</strong>: “Dat moet u me eerst voordoen”.<br />
Er was g<strong>een</strong> pra<strong>te</strong>n noch pardon, <strong>de</strong> gezus<strong>te</strong>rs S<strong>te</strong><strong>in</strong> moes<strong>te</strong>n mee en al wenend verlie<strong>te</strong>n zij<br />
moe<strong>de</strong>r en ston<strong>de</strong>n op straat. Een gro<strong>te</strong> overvalwagen stond daar klaar. Zij wer<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>ren<br />
gestopt en er werd naar Amersfoort gere<strong>de</strong>n en na 3 dagen za<strong>te</strong>n zij <strong>in</strong> het kamp Wes<strong>te</strong>rbork. Dit<br />
kamp stond on<strong>de</strong>r bewak<strong>in</strong>g van Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs, <strong>de</strong> zus<strong>te</strong>rs moch<strong>te</strong>n nog bezoek ontvangen waar<br />
32
P.Cuypers en Piet van Kempen, journalist, uit Echt nog van profi<strong>te</strong>er<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> laats<strong>te</strong> woor<strong>de</strong>n<br />
met <strong>de</strong> zus<strong>te</strong>rs hebben gevoerd.<br />
Op 6augustus 1942 schreef Edith aan <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r <strong>te</strong> Echt: “Morgenvroeg vertrekt het eers<strong>te</strong><br />
transport naar Silezië of Schekoslowakye, stuur warm on<strong>de</strong>rgoed en <strong>de</strong>kens voor mijn zus Rosa.<br />
Geef ook mee stamkaart, i<strong>de</strong>nti<strong>te</strong>itskaart en bonnenkaart. Duizendmaal dank !!!. Het allerlaats<strong>te</strong><br />
bericht van <strong>de</strong> S<strong>te</strong><strong>in</strong>s kwam <strong>in</strong> Echt aan bij haar me<strong>de</strong>zus<strong>te</strong>r Zr. Al<strong>de</strong>gundis, welk bericht luid<strong>de</strong>:<br />
“Groe<strong>te</strong>n van <strong>de</strong> reis naar Polen, Zr. Benedicta a Cruce.<br />
Zover als is kunnen nagaan zijn bei<strong>de</strong> zus<strong>te</strong>rs vergast <strong>in</strong> Auschwitz op 9 augustus 1942. Hitler’s<br />
wil was weer <strong>een</strong>s vervuld: <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>lg<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> jo<strong>de</strong>n, voor hem maar bees<strong>te</strong>n, van vuil en an<strong>de</strong>r<br />
bloed. Zijn bevel voor Holland was: “Die endlösung <strong>de</strong>r Ju<strong>de</strong>nfrage <strong>in</strong> <strong>de</strong>r Nie<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n”. Het<br />
werd volbracht want van <strong>de</strong> 110.000 jo<strong>de</strong>n bleven er maar 500 over.<br />
7. Publicatie <strong>in</strong> het Ech<strong>te</strong>r Weekblad <strong>in</strong> 1970:<br />
“De Bevrijd<strong>in</strong>g van Echt” 25 jaar gele<strong>de</strong>n van 17 tot 25 januari 1944”<br />
(Voor geïn<strong>te</strong>resseer<strong>de</strong>n is <strong>de</strong>ze krant <strong>in</strong> <strong>te</strong> zien <strong>in</strong> het H.I.P. op <strong>de</strong> Platz <strong>in</strong> Echt bij het museum)<br />
8. Een aantal oorlogsdocumen<strong>te</strong>n:<br />
Lid B<strong>in</strong>ne<strong>nl</strong>andse Strijdkrach<strong>te</strong>n <strong>in</strong> WO II<br />
Veror<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g grensbewak<strong>in</strong>g<br />
33
Vor<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g rijwielen<br />
Verduis<strong>te</strong>r<strong>in</strong>gsvoorschrif<strong>te</strong>n<br />
34
Brief uit Hatt<strong>in</strong>gen Engeland<br />
37
Brief uit Hatt<strong>in</strong>gen Engeland<br />
38
Brief uit Duitsland (Arbeidse<strong>in</strong>satz)<br />
B<br />
Tot zover <strong>de</strong>ze c<strong>om</strong>pilatie van het bewogen oorlogsverhaal van Jan Engelen sma .<br />
Op 27 juni 1981 is hij overle<strong>de</strong>n en was toen Pfarrer <strong>in</strong> Kirchoven Duitsland<br />
Moge het vastleggen van <strong>de</strong>ze gegevens tot zijn genoegdoen<strong>in</strong>g zijn.<br />
H<strong>in</strong>gen: januari 2011<br />
© copyright RJM Rut<strong>te</strong>n<br />
39