Aandoeningen van hart- en vaatstelsel - Pearson Education

Deel 2
aandoeningen van
de orgaanstelsels
Deel II gaat in op de aandoeningen van de verschillende orgaanstelsels. Ieder
hoofdstuk begint met een overzicht van de normale structuur en functie van het
betreffende orgaanstelsel. Daarna wordt ingegaan op de symptomen, etiologie,
diagnostiek, behandeling en preventie van de verschillende ziekten.
HOOFDSTUK 6
HOOFDSTUK 7
HOOFDSTUK 8
HOOFDSTUK 9
aandoeningen van hart- en vaatstelsel
aandoeningen van het bloed
aandoeningen van het ademhalingsstelsel
aandoeningen van het spijsverteringsstelsel
HOOFDSTUK 10 aandoeningen van het urinewegstelsel
HOOFDSTUK 11 aandoeningen van het voortplantingsstelsel
HOOFDSTUK 12 aandoeningen van het endocriene systeem
HOOFDSTUK 13 aandoeningen van het zenuwstelsel en de zintuigen
HOOFDSTUK 14 psychiatrische en cognitieve stoornissen
HOOFDSTUK 15 aandoeningen van het motorische stelsel
HOOFDSTUK 16 aandoeningen van de huid

Histopathologische
veranderingen die wijzen
op endocarditis, veroorzaakt
door de schimmel
Candida albicans (Met
dank aan het CDC/Sherry
Brinkman, 1963)
6
Feitoffabel?
Acetylsalicylzuur vermindert de kans op
een myocardinfarct.
Feit: Acetylsalicylzuur (aspirine) vermindert de
kans op een hartinfarct door remming van de
trombocytenaggregatie (samenklontering van
bloedplaatjes) en de bloedstolling.
aandoeningen van
hart- en vaatstelsel

6
hoofdstukoverzicht
leerdoelen
6.1 De bloedsomloop
Structuur en functie van het hart, structuur en functie
van de bloedvaten
6.2 Diagnostisch onderzoek bij hartaandoeningen
6.3 Hart- en vaatziekten
Aandoeningen van het arteriële vaatstelsel,
stoornissen van de arteriële druk, aandoeningen
van het veneuze vaatstelsel, stoornissen van de
hartfunctie, aandoeningen van myocard, aandoeningen
van het endocard, hartklepaandoeningen,
hartgeleidingsstoornissen
6.4 Hartfalen
6.5 Shock
6.6 Hartaandoeningen bij kinderen
Foetale en perinatale circulatie, aangeboren
hartafwijkingen, aangeboren cyanotische
hartafwijkingen, aangeboren niet-cyanotische
hartafwijkingen
6.7 Leeftijdsgerelateerde aandoeningen
• De normale structuur en functie van hart en bloedvaten
beschrijven.
• De belangrijkste kenmerken van hart- en vaatziekten
noemen.
• Het verband tussen arteriosclerose en atherosclerose
toelichten.
• De rol van hyperlipidemie bij atherosclerose beschrijven.
• De etiologie, symptomen en complicaties van hoge
bloeddruk noemen.
• Het verschil uitleggen tussen ‘gewone’ en pulmonale
hypertensie.
• De rol van spataderen bij perifere vaatziekten toelichten.
• De complicaties van veneuze trombose noemen.
• Het verschil tussen endocardiale en myocardiale
hartaandoeningen beschrijven.
• Het verschil tussen klepstenose en klepinsufficiëntie
toelichten.
• De verschillende typen ventriculaire en supraventriculaire
aritmieën noemen.
• De oorzaken van shock noemen.
• De foetale bloedsomloop beschrijven.
• De epidemiologie, symptomen, etiologie, diagnostiek en
behandeling van aangeboren hartafwijkingen beschrijven.
• De verschillen tussen cyanotische en niet-cyanotische
congenitale hartaandoeningen toelichten.
• De cardiovasculaire veranderingen en complicaties bij
ouderen beschrijven.
Medische geschiedenis
Christiaan Barnard
De Zuid-Afrikaanse arts Christiaan Barnard voerde in 1967 in Kaapstad de eerste
harttransplantatie uit bij een mens. De patiënt was de 53-jarige tandarts Louis
Washkansky. Hij kreeg het hart van de 25-jarige Denise Davall die was omgekomen
bij een auto-ongeluk. De operatie was in technisch opzicht een groot succes en gaf
veel hartpatiënten nieuwe hoop. Helaas overleed Washkansky achttien dagen na
109

6
DEEL 2
aandoeningen van de orgaanstelsels
de transplantatie aan een infectie. Harttransplantaties zijn ook tegenwoordig nog
riskant, maar werden mogelijk dankzij de edelmoedigheid van Denise Davall, de
moed van Louis Washkansky en de genialiteit van Christiaan Barnard, die in 2001
aan een hartaanval overleed.
6.1 De bloedsomloop
De primaire functie van ons hart- en vaatstelsel, dat het
hart en de bloedvaten omvat, is transport van zuurstof,
voedingsstoffen en afvalstoffen. Het bloed transporteert
zuurstof en voedingsstoffen die nodig zijn voor
de stofwisseling naar de weefsels en voert afvalproducten
af naar de nieren en andere uitscheidingsorganen.
Ook vervoert het bloed de elektrolyten en hormonen
die nodig zijn voor de regulering van de lichaamsfuncties.
De bloedsomloop bestaat uit twee delen: de grote
bloedsomloop (de lichaamscirculatie) en de kleine
bloedsomloop (de longcirculatie). Het hart pompt het
bloed rond en de bloedvaten zijn de buizen waar het
bloed doorheen stroomt. De arteriën (slagaderen) transporteren
bloed van het hart naar de weefsels; de venen
(aderen) vervoeren het bloed terug naar het hart.
6.1.1 Structuur en functie van het hart
Het cor (hart) is een holle spier die tussen de longen in
de thorax (borstkas) ligt. Het hart bestaat uit vier compartimenten:
een linker en een rechter atrium (boezem)
en een linker en een rechter ventrikel (kamer). De wanden
van de compartimenten bestaan uit hartspierweefsel,
het myocard, dat aan de binnenzijde bekleed is
door een glad vlies, het endocard. Het hart wordt omgeven
door het hartzakje of pericard, een vlies dat uit
twee lagen bestaat (figuur 6.1 •).
Figuur 6.1
Verschillende lagen en vliezen van het hart
Figuur 6.2
De hartkleppen in gesloten toestand, van boven gezien
110

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Figuur 6.3
Bloedstroom door het hart
Boven in het hart bevinden zich de boezems waar het
bloed uit de longen en de rest van het lichaam binnenkomt.
Onderin liggen de linker en rechter kamer, die
het bloed weer uitpompen naar de longen en de rest
van het lichaam.
De kleppen tussen de kamers en de boezems heten de
atrioventriculaire of AV-kleppen. De valva atrioventricularis
sinistra of de valva mitralis (mitralisklep) tussen
de linker boezem en de linker kamer bestaat uit
twee slippen en wordt ook wel de bicuspidalisklep
genoemd. De valva atrioventricularis dextra of de valva
tricuspidalis (tricuspidalisklep) tussen de rechter boezem
en de rechter kamer heeft drie slippen. In figuur
6.2 • zijn deze kleppen in gesloten toestand te zien.
De atrioventriculaire kleppen zijn gesloten wanneer de
kamers samentrekken, zodat het bloed niet terug kan
stromen naar de boezems.
De valva trunci pulmonalis (pulmonalisklep of longslagaderklep)
bevindt zich tussen de rechter kamer en de
truncus pulmonalis, de stam van de longslagaders. De
valva aortae (aortaklep of lichaamsslagaderklep) bevindt
zich tussen de linker kamer en de aorta. Deze
kleppen zijn open wanneer de ventrikels samentrekken.
Aan het einde van de ventrikelcontractie sluiten
deze kleppen weer, zodat het bloed niet terug kan stromen
naar het hart.
Iedere hartcyclus begint met de ontspanning van de
atria en ventrikels, waarbij het bloed vanuit de longen
en de rest van het lichaam het hart instroomt. Deze passieve
vullingsfase is de diastole of rustfase van het hart.
Daarna contraheren de atria en ventrikels en wordt het
bloed naar buiten gepompt. Deze contractiefase heet
systole of actiefase van het hart. De periodieke relaxatie
(ontspanning) en contractie (samentrekking) van
boezems en kamers vormt de hartcyclus, die ongeveer
0,8 seconde duurt. Figuur 6.3 • geeft een overzicht
van de bloedstroom door het hart en de vaten.
De aa. coronariae (kransslagaders of coronairarteriën)
111

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
voorzien de hartspier van bloed. De a. coronaria sinistra
(linker kransslagader) ontspringt aan de achterzijde
van de aorta en splitst zich na enkele centimeters in
een afdalende tak, de r. descendens anterior, en de ramus
circumflexus, die zich naar links voortzet rond de
achterkant van het hart. De a. coronaria dextra (rechter
kransslagader) ontspringt aan de voorkant van de aorta
en heeft vertakkingen naar de rechter- en achterzijde
van het hart (figuur 6.4 •).
In tegenstelling tot de skeletspieren trekt de hartspier
zich voortdurend ritmisch samen zonder dat ons dit
enige inspanning kost. Een groep gespecialiseerde cellen
in de rechter boezem, de sino-atriale knoop (sinusknoop
of SA-knoop), fungeert als pacemaker van
het hart. De prikkel tot samentrekking begint in de SAknoop,
verspreidt zich over de boezems en passeert de
annulus fibrosus, de bindweefselring tussen boezems en
kamers, via geleidend weefsel dat de atrioventriculaire
knoop of AV-knoop vormt. De prikkel vervolgt zijn
weg over de ventrikelspier via de bundel van His. Deze
splitst zich in een linker en rechter bundeltak en eindigt
in de vezels van Purkinje, die zich door de hele ventrikelwand
vertakken. Het prikkelgeleidingssysteem van
het hart wordt geïllustreerd in figuur 6.5 •.
Om samen te trekken is de hartspier niet afhankelijk
van externe zenuwprikkels, maar de hartspier staat
wel onder invloed van het autonome zenuwstelsel en
hormonen zoals adrenaline. De twee delen van het autonome
zenuwstelsel werken antagonistisch, het ene
deel vertraagt de hartwerking terwijl het andere deel
de hartwerking stimuleert. De parasympathische nervus
vagus vertraagt de hartslag in rust door de afgifte
van acetylcholine. Het sympatische deel van het autonome
zenuwstelsel stimuleert de hartactiviteit tijdens
perioden van stress, zware lichamelijke inspanning en
opwinding. Deze stimulatie is het gevolg van de afgifte
van adrenaline en noradrenaline, die de pacemaker van
het hart stimuleren.
De grote bloedsomloop begint in de linker kamer van
waaruit zuurstofrijk bloed via de aorta en de arteriën
naar alle delen van het lichaam wordt gepompt. De venen
brengen het zuurstofarme bloed weer terug naar
de rechter boezem. De kleine bloedsomloop vervoert
zuurstofarm bloed uit de rechter kamer via de arteriae
pulmonales (longslagaderen) en de kleinere slagaderen
naar de longen, waar zuurstof vanuit de longblaasjes
wordt opgenomen in het bloed. Het zuurstofrijke bloed
wordt vervolgens door de venae pulmonales (longaderen)
naar de linker boezem vervoerd. Het septum, het
tussenschot tussen de boezems en tussen de kamers,
scheidt het zuurstofrijke bloed van het zuurstofarme
bloed (zie figuur 6.6 • en 6.7 •).
Figuur 6.4
Kransslagaderen en belangrijkste bloedvaten
112

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Figuur 6.5
Prikkelgeleidingssysteem van het hart
Vertakkingen van de aorta vervoeren het bloed naar
hoofd, bovenste extremiteiten, borst, buik, bekken en
onderste extremiteiten. De grotere arteriën vertakken
zich in steeds fijnere vaten en uiteindelijk in arteriolen.
De arteriolen vertakken zich op hun beurt in capillairen
(haarvaten). In de haarvaten vindt de uitwisseling van
zuurstof, voedingsstoffen en afvalstoffen tussen bloed
en weefsel plaats. Het capillaire netwerk vormt de verbinding
tussen arteriën en venen. Het bloed stroomt
verder via de venulen, de kleinste venen, en vervolgens
via grotere venen. De venen van het bovenlichaam komen
samen in de vena cava superior (bovenste holle
ader) en de venen van het onderlichaam in de vena
cava inferior (onderste holle ader). De venae cavae vervoeren
het bloed naar de rechter boezem.
6.1.2 Structuur en functie van de
bloedvaten
De wanden van de arteriën zijn relatief dik en stevig en
bevatten veel elastisch bindweefsel. Arteriolen hebben
een kleinere diameter en dunnere wanden die voornamelijk
uit circulair gerangschikt glad spierweefsel bestaan.
Zowel de grotere arteriën als de arteriolen zijn aan
de binnenkant bekleed met glad endotheel. Arteriolen
kunnen zich vernauwen (vasoconstrictie) of verwijden
(vasodilatatie), waardoor de bloedtoevoer naar de weefsels
verandert. Capillairen (haarvaten) zijn kleine vaatjes
Figuur 6.6
Bloedstroom door de rechter harthelft
113

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
Figuur 6.7
met een lengte van ongeveer 0,5-1 mm en zo smal dat
er net een erytrocyt doorheen kan. Hun wand bestaat
uit niet meer dan een laag endotheel. Venen hebben een
veel dunnere wand dan arteriën, maar hun lumen (vaatholte)
is veel wijder. Doordat ze minder gladde spiercellen
bevatten en minder elastisch zijn, kunnen venen
collaberen (samenvallen) als de druk in het vat te laag
wordt. Venen, vooral de venen in de onderste extremiteiten,
bevatten kleppen die voorkomen dat het bloed
onder invloed van de zwaartekracht terugstroomt.
6.2 Diagnostisch onderzoek bij
hartaandoeningen
Bloedstroom door de linker harthelft (rood = zuurstofrijk bloed, blauw =
zuurstofarm bloed)
Er bestaan veel technieken voor de diagnostiek en
behandeling van hartaandoeningen. Auscultatie, het
luisteren met een stethoscoop naar afwijkende geluiden,
en een elektrocardiogram (ECG) leveren waardevolle
informatie over de toestand van het hart. Een
ECG is een registratie van de door het hart veroorzaakte
elektrische veranderingen en wordt gebruikt bij de
diagnostiek van coronaire hartziekten, myocardinfarct,
klepafwijkingen en aangeboren hartafwijkingen. Het
ECG speelt ook een rol bij de diagnostiek van ritmestoornissen,
zoals atriumfibrilleren en atrioventriculaire
block. Echocardiografie (‘hartecho’) is eveneens
een niet-invasief onderzoek. Met behulp van hoogfrequente
geluidsgolven worden de bewegingen van de
hartkleppen en van de atria en ventrikels gedurende
de hartcyclus in beeld gebracht. Met behulp van duplexonderzoek
(een combinatie van echocardiografie
en kleurendoppler, ook wel echo-doppleronderzoek
genoemd) worden de richting en de stroomsnelheid
van het bloed in het hart en de grote vaten onderzocht.
Hiermee kan de cardioloog klepstenose of -insufficiëntie
op het spoor komen.
Voor de diagnostiek van coronaire hartziekten en andere
hartaandoeningen wordt een inspannings-ECG
gemaakt. Hierbij kunnen klachten ontstaan die in rust
niet optreden.
Hartkatheterisatie is een procedure waarbij een katheter
via een bloedvat in het hart wordt gebracht. Tijdens
een hartkatherisatie kunnen het zuurstofgehalte en de
druk in de vaten en de verschillende ruimtes van het hart
worden bepaald. Ook kunnen hiermee klepafwijkingen,
aandoeningen van de coronairarteriën en een verstoorde
pompfunctie van het hart worden opgespoord.
Bij angiocardiografie wordt een contrastvloeistof in het
vaatstelsel geïnjecteerd, waarna röntgenfoto’s van het
hart en bloedvaten worden gemaakt. Op deze manier
kunnen afwijkingen van het hart en de grote vaten, de
aorta en de arteriae pulmonales worden gedetecteerd.
Bij coronariografie wordt een contrastvloeistof in de
kransslagaders geïnjecteerd, waarna een röntgenfilm
van de coronaire circulatie kan worden gemaakt.
6.3 Hart- en vaatziekten
Tot de hart- en vaatziekten behoren alle aandoeningen
die het hart en de bloedvaten aantasten. Naar verwachting
zullen hart- en vaatziekten in 2020 wereldwijd de
belangrijkste doodsoorzaak zijn, met 19 miljoen sterfgevallen
per jaar. In Nederland vormen hart- en vaatziekten
de tweede doodsoorzaak. In 2007 overleden
114

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
bijna 41.000 mensen aan een cardiovasculaire aandoening,
dat is bijna 31 procent van alle sterfgevallen.
Doorbloedingsstoornissen en afwijkingen van de
bloeddruk zijn vaak het gevolg van aandoeningen van
het arteriële of veneuze vaatstelsel. Hartafwijkingen
betreffen aandoeningen van het pericard, coronaire
hartziekten, aandoeningen van myocard en endocard,
klepafwijkingen, geleidingsstoornissen, hartfalen en
hartaandoeningen bij kinderen.
6.3.1 Aandoeningen van het arteriële
vaatstelsel
Hyperlipidemie
Hyperlipidemie is een algemene term voor de verhoging
van lipiden in het bloed. Tot de lipiden behoren
alle vetten, zoals cholesterol, cholesterolesters, vetzuren,
fosfolipiden en triglyceriden. Cholesterol, een
zachte, wasachtige substantie, is een belangrijk onderdeel
van de celmembranen en van verschillende hormonen.
Cholesterol wordt in de bloedbaan vervoerd
door transporteiwitten, de lipoproteïnen. Low density
lipoprotein (LDL) is het belangrijkste transporteiwit
voor cholesterol. LDL-cholesterol wordt ook wel
het ‘slechte cholesterol’ genoemd, omdat LDL-cholesterol
zich afzet op de vaatwand en op deze manier atherosclerotische
plaques van vettig materiaal ontstaan
die de arteriën vernauwen en de bloedstroom verstoren.
Een deel van het cholesterol wordt vervoerd door
high density lipoprotein (HDL). Dit wordt ook wel
het ‘goede cholesterol’ genoemd omdat HDL cholesterol
naar de lever vervoert, waar het cholesterol wordt
afgebroken. Het in het lichaam opgeslagen vet bestaat
hoofdzakelijk uit triglyceriden. Een toename van
triglyceriden hangt samen met coronaire vaatziekten.
Hypercholesterolemie
Hypercholesterolemie kan worden ingedeeld in primaire
en secundaire hypercholesterolemie. Veel soorten
hypercholesterolemie hebben een genetische oorsprong.
Bij primaire hypercholesterolemie staat de afwijking
op zichzelf. Een voorbeeld hiervan is de familiaire
hypercholesterolemie, die autosomaal dominant
overerft en waarbij de LDL-receptor defect of afwezig
is. Bij secundaire hypercholesterolemie hangt het hoge
cholesterolgehalte samen met andere ziekten, zoals diabetes
mellitus of leverfunctiestoornissen.
Arteriosclerose
Arteriosclerose en atherosclerose zijn aandoeningen
van de arteriën. Omdat ze een belangrijke oorzaak zijn
van andere hart- en vaatziekten, worden ze als eerste
besproken.
Bij arteriosclerose verdikken de arteriewanden zich
en worden hard en onbuigzaam, gedeeltelijk door de
afzetting van kalk. Arteriosclerose wordt vaak ten onrechte
‘aderverkalking’ genoemd; ‘slagaderverkalking’
is een betere naam. De aangetaste vaten kunnen zich
niet meer vernauwen en verwijden wanneer de bloeddruk
onder invloed van de hartactie verandert. Arteriosclerose
leidt dan ook tot hoge bloeddruk. Een speciale
vorm van arteriosclerose is atherosclerose (hierna
besproken), waarbij vetachtige stoffen op de wanden
van de arteriën worden afgezet (figuur 6.8 •).
preventief
Transvet
Transvet behoort tot de slechte vetten en is nog slechter
dan verzadigd vet. Transvetten worden gemaakt door
hydrogenering (‘harden’) van vloeibare plantaardige
oliën en zitten onder andere in koek, gebak en zoutjes.
Nederlanders haalden in 1997/1998 ongeveer 1,7 procent
van hun calorieën uit transvetten. Volgens een advies
van de Gezondheidsraad in 2006 zou dit niet meer dan 1
energieprocent mogen zijn.
Atherosclerose
Atherosclerose is een vorm van arteriosclerose die
waarschijnlijk samenhangt met beschadiging van de
vaatwand. Hypercholesterolemie, roken, hoge bloeddruk
en diabetes mellitus zijn bekende risicofactoren
voor atherosclerose. Bij atherosclerose kunnen drie
soorten afwijkingen optreden: de zogeheten fatty
streaks (‘vetstrepen’), atherosclerotische plaques en
plaquerupturen. Er bestaan diverse onderzoeken voor
de diagnostiek van atherosclerose. De aandoening kan
leiden tot abnormale elektrische activiteit van het hart;
deze kan zichtbaar worden gemaakt met een ECG. Met
coronariografie worden de kransslagaders met behulp
van contrastvloeistof in beeld gebracht. Bij een CT-scan
(computerized tomography scan) wordt röntgenstraling
onder verschillende hoeken door het lichaam gestuurd.
Een CT-scan brengt de coronairarteriën rechtstreeks in
115

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
beeld, zodat de mate van kalkafzetting in de arteriën
kan worden gemeten.
Bij fatty streaks is er sprake van vetstapeling in de tunica
intima, de binnenste laag van de vaatwand. Fatty
streaks vormen het begin van atheroslerose en zijn
zichtbaar als langwerpige, vlakke verkleuringen van de
vaatwand die steeds langer en dikker worden. Ze zijn
al aanwezig op de kinderleeftijd en nemen tot ongeveer
de leeftijd van twintig jaar in aantal toe, om daarna
constant te blijven of af te nemen. De atherosclerotische
plaque is het beginstadium van klinische atherosclerose
en wordt gekenmerkt door de intracellulaire en extracellulaire
ophoping van lipiden in de vaatwand en de
vorming van littekenweefsel. Een atherosclerotische
plaque begint als een witachtig grijze verdikking van de
tunica intima met een centrale kern van lipiden, cholesterolkristallen
en schuimcellen, omgeven door een dun
bindweefselkapsel. De plaque leidt tot vernauwing van
de arterie, waardoor de bloedstroom wordt bemoeilijkt
(figuur 6.9 •).
In een latere fase kunnen in de plaques bloedingen,
ulceraties en littekenvorming ontstaan. Volledige afsluiting
van een bloedvat is het gevolg van trombose,
waarbij een trombus (bloedstolsel) in het gebied van
de plaque ontstaat door turbulentie van het bloed.
Mannen en patiënten met een eerdere hart- of vaatziekte
hebben een verhoogde kans op atherosclerose.
Beïnvloedbare risicofactoren zijn hypercholesterolemie,
verhoogde bloeddruk, diabetes mellitus, obesitas,
gebrek aan lichaamsbeweging, onder- of onbehandelde
hypertensie en roken.
Atherosclerose geeft meestal pas klachten wanneer de
slagader ernstig vernauwd is. De symptomen hangen
af van de plaats en de mate van vernauwing. Afslui-
Figuur 6.8
Arterie met atherosclerose
Figuur 6.9
Bloedvaten A. Normale slagader B. Vasoconstrictie C. Arteriosclerose en
atherosclerose
116

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
ting van de kransslagaders kan leiden tot pijn op de
borst en kortademigheid. Afsluiting van de carotiden
(halsslagaders) vermindert de bloedtoevoer naar de
hersenen, waardoor een beroerte kan ontstaan. Atherosclerose
in de slagaders van de benen leidt tot kramp
tijdens het lopen door een verminderde bloedtoevoer
naar de spieren; in ernstige gevallen kan ulcusvorming
en gangreen van de extremiteiten ontstaan.
Verlaging van de bloeddruk en van de cholesterolspiegel
en leefstijlveranderingen spelen een belangrijke rol
bij de behandeling van atherosclerose en het voorkomen
van complicaties. Middelen tegen hoge bloeddruk
en cholesterolverlagende middelen worden vaak
bij atherosclerose voorgeschreven. Een groot aantal
klinische onderzoeken heeft het nut aangetoond van
cholesterolverlaging. Behandeling van hoge bloeddruk
verkleint de kans op verdere arteriële beschadiging.
Perifere arteriële vaatziekten
Aandoeningen van de perifere arteriën leiden evenals
aandoeningen van de krans- of halsslagaders tot ischemie
(verminderde weefseldoorbloeding), pijn, functieverlies,
infarcering en weefselversterf. Atherosclerose is
een belangrijke oorzaak van perifere arteriële vaatziekten.
Atherosclerose tast vooral de arteriën distaal van
de aortabifurcatie aan, zoals de arteria femoralis en de
arteria poplitea. De aandoening komt vooral voor bij
mannen boven de 60 jaar. De risicofactoren zijn dezelfde
als die voor atherosclerose, en omvatten erfelijke
en omgevingsfactoren.
Het voornaamste symptoom van chronische obstructieve
perifere arteriële aandoeningen is claudicatio intermittens
(‘etalagebenen’). Andere symptomen zijn een
dunne (atrofie), bleke huid, verminderde haargroei op
de onderbenen en slecht genezende wondjes. De voeten
voelen vaak koud aan en de perifere arteriële pulsaties
zijn zwak of afwezig. Als de bloedtoevoer aanzienlijk is
verminderd en onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen
worden aangevoerd, kunnen ischemische pijn in
rust, ulceraties en gangreen het gevolg zijn. Met behulp
van een looponderzoek, duplexonderzoek en contrastangiografie
kan de diagnose claudicatio intermittens
worden bevestigd.
De behandeling van perifeer vaatlijden richt zich op
het voorkomen van verdere complicaties. Leefstijladviezen,
zoals stoppen met roken en gezonde voeding,
maken deel uit van de behandeling. Regelmatig rustig
wandelen kan de circulatie rond de stolsels verbeteren.
Voorkomen van letsel is belangrijk, omdat de huid
kwetsbaar is en slechts langzaam geneest. Soms worden
cholesterolverlagende medicijnen, bloedverdunners of
antihypertensiva voorgeschreven. In ernstige gevallen
kan een dotterbehandeling of een bypassoperatie aangewezen
zijn. Bij een bypassoperatie wordt een omleiding
langs de vernauwing in het bloedvat gemaakt.
Atherectomie, een operatieve verwijdering van de atherosclerotische
placque is mogelijk als slechts een klein
deel van het vat is aangedaan.
Ziekte van Raynaud
De ziekte van Raynaud wordt veroorzaakt door vasospasmen,
ernstige kramp van de arteriën en arteriolen in
de vingers en soms ook in de tenen. De ziekte van Raynaud
komt voornamelijk voor bij gezonde jonge vrouwen.
De symptomen worden meestal uitgelokt door kou
of emoties (figuur 6.10 •). De oorzaak van de vaatspasmen
is nog onbekend, maar heeft mogelijk te maken met
hyperactiviteit van het sympathische zenuwstelsel.
Typische verschijnselen van vasospasmen zijn de witte
tot blauwe verkleuring van de vingers of tenen en een
koud, doof of tintelend gevoel. De kleurverandering begint
meestal aan de vingertoppen en verspreidt zich later
over de rest van de vingers en handen. In ernstige gevallen
kunnen de nagels broos worden en de huid dikker.
Gebrek aan zuurstof en voedingsstoffen kan artritis, ulceraties
en (zelden) gangreen van de vingers veroorzaken.
Behandeling van de ziekte van Raynaud bestaat uit
het vermijden van de uitlokkende factoren. Niet roken,
Figuur 6.10
Ziekte van Raynaud (Bart’s Medical Library/Phototake NYC)
117

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
de handen beschermen tegen de kou en het vermijden
van stress zijn belangrijk. In ernstige gevallen kunnen
vaatverwijdende medicijnen worden voorgeschreven.
Aneurysma van de aorta
Een aneurysma van de aorta is een plaatselijke verwijding
van de aorta. Aneurysma’s worden gewoonlijk
beschreven aan de hand van hun plaats en vorm. De
meeste aneurysma’s zijn spoel- of zakvormig (figuur
6.11 •). Bij een fusiform (spoelvormig) aneurysma is
de wand van de aorta over de gehele omtrek symmetrisch
verwijd, bij een sacculair (zakvormig) aneurysma
is slechts een deel van de wand verwijd.
Echocardiografie, CT- en MRI-scan worden vaak voor
de diagnostiek gebruikt en voor de controle van het
aneurysma.
Aneurysma’s komen voornamelijk voor in de aorta abdominalis
onder de nieren (aneurysma aortae abdominalis)
of in de borstholte (aneurysma aortae thoracalis).
Een aneurysma in de hersenen komt minder vaak voor.
Een aneurysma kan groeien en scheuren (aneurysmaruptuur),
met een bloeding in vitale organen zoals hart,
hersenen of buik tot gevolg. Aneurysma’s van de aorta
zijn meestal asymptomatisch en ontstaan voornamelijk
bij personen ouder dan 50 jaar, en vaker bij mannen
dan bij vrouwen. Atherosclerose is de belangrijkste
oorzaak van een aneurysma van de aorta. Andere oorzaken
zijn bindweefselziekten en trauma.
Afhankelijk van de grootte moet een aneurysma soms
geopereerd worden om een ruptuur te voorkomen. Tijdens
de ingreep wordt dan een kunststof vaatprothese
aangebracht.
6.3.2 Stoornissen van de arteriële druk
Hypertensie
De arteriële bloeddruk is een maat voor de druk die het
bloed uitoefent op de vaatwand. Bij gezonde volwassenen
hoort de bovendruk, de systolische druk, minder
dan 120 mmHg te zijn en de onderdruk, de diastolische
druk, minder dan 80 mmHg. De bloeddruk fluctueert
gedurende de dag; hij wordt hoger bij inspanning en
lager in rust (tabel 6.1 •).
Bij volwassenen is sprake van hypertensie als de gemiddelde
arteriële bloeddruk hoger is dan 140/90
mmHg.
Hogere leeftijd, tekort aan lichaamsbeweging, overgewicht,
hoge zout- en alcoholconsumptie en hoge
bloeddruk in de familie zijn risicofactoren voor hypertensie.
Mensen van het negroïde ras hebben eveneens
een hoger risico.
Hoge bloeddruk is de meest voorkomende aandoe-
A
B
Figuur 6.11
Aneurysma’s: A. Zakvormig aneurysma (Simon Fraser/RNC, Newcastle/Photo Researchers) B. Spoelvormig aneurysma (Zephyr/Photo Researchers)
118

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Tabel 6.1
Normale en hoge bloeddruk
Systolisch
(mmHg)
Optimaal < 120 en < 80
Normaal 120-129 en/of 80-84
Hoognormaal 130-139 en/of 85-89
Diastolisch
(mmHg)
Graad 1 hypertensie 140-159 en/of 90-99
Graad 2 hypertensie 160-179 en/of 100-109
Graad 3 hypertensie > 180 en/of > 110
ning van hart en vaten en komt voor bij ongeveer 20
procent van de wereldbevolking. Hypertensie wordt
beschouwd als een van de belangrijkste risicofactoren
voor hartaandoeningen, beroerte en nieraandoeningen
(tabel 6.2 •). Doordat een verhoogde bloeddruk
meestal geen of weinig klachten geeft, is er sprake van
een enorme onderdiagnostiek en onderbehandeling.
Meting van de bloeddruk speelt een belangrijke rol bij
de diagnostiek en de controle van hypertensie. De diagnose
hypertensie mag pas worden gesteld als de gemiddelde
bloeddruk tijdens meerdere metingen ten minste
140 mmHg systolisch of 90 mmHg diastolisch is.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire
hypertensie. Primaire hypertensie wordt ook
essentiële hypertensie genoemd; er is dan geen aanwijsbare
oorzaak voor de verhoogde systolische en diastolische
druk. In ongeveer 90-95 procent van de gevallen
is sprake van primaire hypertensie. Secundaire of
symptomatische hypertensie is het gevolg van andere
ziekten, zoals nieraandoeningen.
Primaire hypertensie veroorzaakt zelden klachten.
Tabel 6.2
Kans op een CVA of hartaandoening bij een verhoogde
bloeddruk
Bloeddruk (mmHg)
Risico
115/75 Normaal
135/85 Tweemaal zo hoog
115/95 Viermaal zo hoog
175/105 Achtmaal zo hoog
Mogelijke symptomen hangen meestal samen met de
langetermijneffecten van de verhoogde bloeddruk op
nieren, hart, ogen en bloedvaten. Hypertensie is een
belangrijke risicofactor voor atherosclerose en andere
hart- en vaatziekten, zoals hartfalen en cerebrovasculaire
aandoeningen. De behandeling van primaire en
secundaire hypertensie is gericht op het verlagen van
de bloeddruk en voorkoming van schade aan de organen.
Patiënten met secundaire hypertensie zijn vaak
gebaat bij de behandeling van de onderliggende aandoening.
Leefstijlveranderingen zoals gewichtsverlies,
meer lichaamsbeweging en een lagere zoutconsumptie,
versterken het effect van de medicijnen en verkleinen
de kans op complicaties. De soort medicatie hangt af
van de ernst van de hypertensie, de leeftijd, persoonlijke
risicofactoren en andere omstandigheden.
Pulmonale hypertensie
Bij pulmonale hypertensie is de bloeddruk in de longslagaders
verhoogd. In rust is deze druk gemiddeld
ongeveer 14 mmHg. Bij pulmonale hypertensie is deze
druk hoger dan 25 mmHg in rust en hoger dan 30
mmHg bij inspanning.
Pulmonale hypertensie en de ernst ervan kunnen op
verschillende manieren worden vastgesteld. Echocardiografie
geeft informatie over de ernst van de pulmonale
hypertensie, de druk in de longslagaders en de
mogelijke oorzaak. Op een ECG zijn eventuele hartafwijkingen
te zien. Longfunctieonderzoek, longscans en
bloedonderzoek zijn geschikt om secundaire oorzaken
vast te stellen. Met hartkatheterisatie kan de bloeddruk
in de longslagaders worden gemeten.
Pulmonale hypertensie kan zowel idiopathisch als secundair
zijn. Pulmonale hypertensie gaat gepaard met
de volgende veranderingen in het pulmonale vaatbed:
vaatvernauwing, proliferatie van endotheelcellen of
van gladde spiercellen, en fibrose van de tunica intima
en trombose in capillairen en arteriolen. Celproliferatie
leidt tot verdikking van de arteriële vaatwand en het
littekenweefsel zorgt voor vernauwing van het lumen.
Lokale fibrose van de tunica intima en trombose ten
slotte veroorzaken afsluiting van het vat.
Symptomen van pulmonale hypertensie zijn dyspneu
(kortademigheid), vermoeidheid en syncope (flauwvallen).
Naarmate de aandoening vordert, vermindert
de pompfunctie van het hart en treden de symptomen
ook in rust op.
119

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
Zonder behandeling is de prognose van pulmonale
hypertensie slecht. Bij patiënten met ernstige klachten
is agressieve behandeling nodig om de onderliggende
oorzaak weg te nemen, de symptomen te bestrijden en
de kwaliteit van leven te verbeteren. Tot de behandelmogelijkheden
behoren medicatie, zuurstoftherapie en
longtransplantatie.
preventief
Zoutgebruik
De meeste mensen gebruiken meer zout (natrium) dan
ze nodig hebben. Overmatig zoutgebruik is één van de
oorzaken van een te hoge bloeddruk; een vermindering
van 25-35 procent van de zoutinname kan de kans op
een hartaanval of een beroerte verminderen. De volgende
leefstijladviezen kunnen helpen om de bloeddruk
te verlagen:
• Gezond gewicht. Gewichtsverlies is de allerbeste
niet-medicamenteuze methode om de bloeddruk te
verlagen.
• Voldoende beweging. Dagelijks een half uur bewegen
kan de bloeddruk verlagen, vooral in combinatie
met gewichtsverlies.
• Matig met alcohol. Alcohol verhoogt de bloeddruk,
ook bij mensen zonder hypertensie.
• Eet minder vetten en meer groente en fruit. Vitaminerijke,
vetarme voeding leidt tot een lagere bloeddruk.
• Minder zout. Gebruik maximaal 6 g zout per dag
(minder dan één theelepel).
• Stoppen met roken.
6.3.3 Aandoeningen van het veneuze
vaatstelsel
Veneuze bloedsomloop in de onderste
extremiteiten
Het veneuze stelsel in de onderste extremiteiten bestaat
uit oppervlakkige en diepe venen. Bloed uit de huid
en het onderhuidse weefsel verzamelt zich in de oppervlakkige
venen en wordt via de diepe venen naar
het hart getransporteerd. In de venen bevinden zich
kleppen die verhinderen dat het bloed terugstroomt.
Contractie van de beenspieren zorgt ervoor dat het
bloed richting hart stroomt; dit wordt ook wel spierpomp
genoemd.
Spataderen
Varices (spataderen) zijn verwijde, gekronkelde venen.
Ze ontstaan meestal oppervlakkig in het been, bijvoorbeeld
in de vena saphena magna. De venen zijn gezwollen,
knobbelig en soms pijnlijk. Spataderen worden
veroorzaakt door stuwing van het bloed in de venen
wanneer de bloedstroom belemmerd wordt (figuur
6.12 •). Spataderen kunnen als beroepsziekte voorkomen
bij langdurig zittend of staand werk. Normaal
wordt het bloed door contractie van de beenspieren
van de ene klep naar de andere gestuwd. Zonder deze
spierpomp komt de bloedstroom tot stilstand. De venen
zetten uit en de druk op de gesloten kleppen en de
dunne wanden neemt toe. Bij ernstige verwijding van
de venen functioneren de kleppen niet meer.
Andere oorzaken van varices zijn zwangerschap of
een tumor in de baarmoeder; door druk op de vaten
worden de venen dichtgedrukt en de bloedstroom belemmerd.
Ook erfelijke factoren en obesitas spelen een
rol.
Complicaties van spataderen zijn ulcera en infecties als
gevolg van de slechte circulatie, en bloedingen als gevolg
van de verzwakte vaatwanden.
De behandeling hangt af van de ernst van de symptomen.
Een elastische kous (compressietherapie) bevordert
de bloedsomloop en verlicht de klachten. De
klachten kunnen ook verminderen door voldoende
beweging en hoogstand van de benen bij langdurig
zitten. Een van de behandelingen is crossectomie ofwel
‘strippen’, waarbij de spataderen worden verwijderd.
De veneuze afvoer wordt dan overgenomen door de
collaterale circulatie. Een andere behandeling is sclerocompressietherapie,
waarbij een sterke zoutoplossing
in de spataderen wordt gespoten. Deze irriterende
stof beschadigt de binnenbekleding van de vaatwand,
die daarna met behulp van continue compressie gedurende
een aantal weken zal verkleven.
Teleangiëctasieën en bezemrijsvarices (‘spider veins’)
zijn zeer kleine rode of blauw gekleurde spatadertjes
die een dicht netwerk vormen onder de huid (figuur
6.13 •). De oorzaak is onbekend; mogelijk spelen erfelijke
factoren een rol. Teleangiëctasieën komen vaker
voor bij vrouwen dan bij mannen. Oestrogenen spelen
waarschijnlijk een rol bij het ontstaan, aangezien
teleangiëctasieën samenhangen met pilgebruik, zwangerschap
of hormoonsubstitutietherapie. Als er cosmetische
bezwaren zijn, kunnen teleangiëctasieën even-
120

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Figuur 6.13
‘Spider veins’ (Met dank aan Jason L. Smith, MD)
Figuur 6.12
Ontwikkeling van spataderen
tueel met lasertherapie worden behandeld. Door de
verhitting zullen de kleine adertjes verschrompelen.
Chronische veneuze insufficiëntie
Bij chronische veneuze insufficiëntie is de veneuze terugvoer
naar het hart verminderd. Chronische veneuze
insufficiëntie wordt meestal veroorzaakt door varices.
Andere oorzaken zijn diepe veneuze trombose of een
verminderde werking van de spierpomp. Zoals bij veel
andere aandoeningen speelt de anamnese een belangrijke
rol in de diagnostiek. Risicofactoren zijn een hogere
leeftijd, obesitas, familiair voorkomen, zwangerschap,
een staand beroep en weinig lichaamsbeweging. Bij het
aanvullend onderzoek spelen doppler- en duplexonderzoek
een grote rol. Hierbij worden de doorgankelijkheid
van de bloedvaten, de stroomrichting van het bloed en
de functie van de kleppen met behulp van ultrageluidsgolven
onderzocht. Ook kan hiermee een trombus worden
opgespoord. Het onderzoek kan worden herhaald
met een stuwband om het been, waarbij de bloedstroom
na decompressie wordt onderzocht. Tot de symptomen
van een veneuze insufficiëntie behoren pitting oedeem,
atrofie van de huid, hyperpigmentatie, pijn en jeuk. In
een later stadium kunnen ulcera ontstaan.
Chronische veneuze insufficiëntie komt vooral voor bij
vrouwen van 40-50 jaar en mannen van 70-80 jaar.
De behandeling hangt af van de ernst van de klachten.
Meestal wordt begonnen met steunkousen. Deze versterken
onder andere de kuitspierpomp en bevorderen
de afvoer van het bloed uit de benen. Door middel
van een operatie kunnen de veneuze kleppen worden
vervangen of eventuele spataders worden gestript (zie
hiervoor). Bij deze laatste ingreep wordt de betreffende
vene proximaal afgebonden, waarna een draad vanuit
de knie of enkel door de vene omhoog geschoven
wordt. Het uiteinde van de draad wordt aan de wand
van de vene vastgezet, waarna de draad samen met de
vene naar buiten wordt getrokken.
Veneuze trombose
Bij diepe veneuze trombose ontstaat een bloedstolsel
in de diepe venen van de onderste extremiteiten.
Veneuze trombose gaat gepaard met een ontstekingsrespons
in de vaatwand.
Tot de risicofactoren voor veneuze trombose behoren
aandoeningen die veneuze stase (stilstand van veneus
bloed), beschadiging van de vaatwand en een veranderde
samenstelling van het bloed, zoals hypercoagulabiliteit
(verhoogde stollingsneiging), veroorzaken.
Ouderen en postoperatieve patiënten hebben een verhoogde
kans op veneuze trombose, doordat immobiliteit
tot een verminderde bloedstroom en stuwing van
veneus bloed in de onderste extremiteiten leidt.
Veneuze trombose verloopt in 50 procent van de gevallen
asymptomatisch. Ontstekingsverschijnselen, zoals
pijn in het been, zwelling en een warme, roodpaars
121

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
verkleurde huid zijn aanwijzingen voor veneuze trombose.
Vroege opsporing en preventie van veneuze trombose
zijn essentieel om levensbedreigende complicaties te
voorkomen, zoals longembolie, waarbij een veneus stolsel
loslaat en via de bloedbaan de longcirculatie bereikt.
Vroege mobilisatie na een operatie of bevalling,
kuitspieroefeningen en steunkousen kunnen de kans
op trombose verminderen. Patiënten met een verhoogd
risico krijgen meestal heparine of een andere bloedverdunner
voorgeschreven. Een bloedstolsel kan operatief
worden verwijderd.
6.3.4 Stoornissen van de hartfunctie
Coronaire hartziekte
De coronaire bloedsomloop voorziet het hart van zuurstof
en voedingsstoffen en is dan ook essentieel voor
de bloedvoorziening van de rest van het lichaam. De
metabole behoeften van het lichaam zijn onderhevig
aan sterke en snelle veranderingen, zodat continue
aanpassing van de hartfunctie en de circulatie nodig is.
Wanneer het zuurstofaanbod minder is dan de zuurstofbehoefte
van het hart, kan dit leiden tot ischemie,
verminderde contractiliteit, aritmie, infarct of overlijden.
De voorlopige diagnose van coronaire hartziekte wordt
gebaseerd op de anamnese, het lichamelijk onderzoek
en een ECG (elektrocardiogram). Tijdens de anamnese
moet aandacht worden besteed aan de risicofactoren
voor coronaire hartziekten, waarvan leefstijlfactoren de
belangrijkste zijn. Met een ECG wordt de elektrische
activiteit van het hart gemeten en kunnen eventuele afwijkingen
van het hartritme of de plaats van eventuele
weefselbeschadiging worden vastgesteld. Andere diagnostische
onderzoeken zijn de inspanningstest, echocardiografie,
coronaire angiografie, hartkatheterisatie
en bloedonderzoek.
Bij coronaire hartziekten is de bloedstroom door de
kransvaten verminderd, meestal door atherosclerose.
Meer dan 90 procent van de mensen met een coronaire
hartziekte heeft atherosclerose van de kransslagaders.
In tabel 6.3 • staan de risicofactoren voor atherosclerotische
hart- en vaatziekten.
Coronaire hartziekten zijn over de hele wereld de voornaamste
doodsoorzaak. Jaarlijks overlijden ongeveer
3,8 miljoen mannen en 3,4 miljoen vrouwen aan een
ziekte van de kransslagaders. De vergrijzing van de wereldbevolking
heeft grote gevolgen. Rond 2025 zal van
de mensen die overlijden aan een coronaire hartziekte
ruim 60 procent ouder dan 65 jaar zijn en ruim 40
procent ouder dan 75 jaar.
Tot de symptomen van coronaire hartziekten behoren
angina pectoris (pijn of een drukkend gevoel op de
borst als gevolg van ischemie), palpitaties (hartkloppingen),
duizeligheid of flauwvallen, vermoeidheid na
inspanning of in rust en kortademigheid. De ernstigste
uitingen van coronaire hartziekten zijn het myocardinfarct
(hartinfarct of ‘hartaanval’, figuur 6.14 •) en
plotselinge hartdood. Hevige pijn op de borst, kortademigheid,
misselijkheid, bleekheid, zwakheid en bewustzijnsverlies
zijn symptomen van een hartaanval.
De behandeling van coronaire hartziekten hangt af van
ernst en de eventuele risicofactoren op extra comorbiditeit
of overlijden. Medicamenteuze behandeling
bestaat uit bloeddrukverlagende middelen, bloedverdunners,
diuretica (middelen die de vochtafdrijving
versterken), nitraten zoals nitroglycerine tegen de pijn
op de borst en cholesterolverlagende middelen. Leefstijlveranderingen,
zoals gezond eten en voldoende
lichaamsbeweging, kunnen helpen voorkomen dat de
ziekte erger wordt.
Tabel 6.3
Risicofactoren voor atherosclerose
Bewezen risicofactoren
• Roken
• Hoge bloeddruk
• Hoog LDL-cholesterol
• Laag HDL-cholesterol
• Diabetes mellitus
• Metabool syndroom
Mogelijke risicofactoren
• Protrombotische
toestand
• Pro-inflammatoire
toestand
• Insulineresistentie
Onderliggende
risicofactoren
• Vetrijk eten
• Weinig lichaamsbeweging
• Obesitas
• Familiair voorkomen
Bron: Gebaseerd op S.M. Grundy (2007) ‘Cardiovascular and metabolic
risk factors: how can we improve outcomes in the high-riskpatient.’
American Journal of Medicine, 120(9A):S3-S9.
122

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Figuur 6.14
Overleving na een myocardinfarct. 40 procent van
de overlevenden na één week krijgen late complicaties
die leiden tot de dood. De tienjaarsoverleving is
ongeveer 25 procent.
Coronaire angioplastiek (dotteren of ‘ballondilatatie’)
is een procedure waarbij een vernauwde of verstopte
kransslagader met behulp van een ballonnetje wordt
verwijd (figuur 6.15 •). De katheter met het ballonnetje
wordt via de lies in de arteria femoralis (dijbeenslagader)
gebracht en naar de vernauwde kransslagader
geleid. De ballon wordt opgeblazen, zodat de
slagader verwijdt. Soms wordt tijdens deze ingreep
een zogenaamde stent ingebracht. Dit is een soort
huls van metaaldraad die om de ballon is gemonteerd.
Als de ballon uitzet, wordt de stent in de binnenkant
van de vaatwand gedrukt. Deze stent zorgt ervoor dat
het lumen open blijft. Omdat de vaten vaak na maanden
of jaren weer vernauwen (restenose), worden de
stents vaak gecoat met middelen die dit voorkomen.
In geval van ernstige afsluiting van de kransslagaders
kan een coronaire bypassoperatie nodig zijn. Hierbij
wordt de vernauwing van de kransslagader ‘overbrugd’,
zodat de bloedtoevoer naar het hart hersteld
wordt. De chirurg maakt van een gezond bloedvat uit
een ander deel van het lichaam een omleiding tussen
de aorta en de vernauwde kransslagader. Afhankelijk
van het aantal vernauwde kransslagaders kunnen een
of meer van zulke omleidingen worden aangelegd (figuur
6.16 •).
6.3.5 Aandoeningen van myocard
Figuur 6.15
Angioplastiek. Let op de stent. (ISM/Phototake)
Myocarditis
Myocarditis is een ontsteking van de hartspier. De
ontsteking wordt veroorzaakt door virussen zoals het
coxsackievirus, adenovirus en echovirus. Andere mogelijke
oorzaken zijn infectie met hiv of bepaalde bacteriën.
123

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
Figuur 6.16
Bypassoperatie van de kransslagaders (Antonia Reeve/Photo Researchers)
De diagnose kan op grond van de klinische symptomen
worden gesteld. Op een ECG zijn eventuele geleidingsstoornissen
zichtbaar. Met behulp van echocardiografie
kan een verdikking of ontsteking van de hartspier
worden vastgesteld. Een bloedkweek wordt gedaan om
een infectie aan te tonen. Een toename van bepaalde
hartenzymen in het bloed bevestigt dat er sprake is van
beschadiging van het myocard.
Myocarditis verloopt vaak asymptomatisch. De patiënten
hebben meestal een virale infectie doorgemaakt.
Mogelijke symptomen zijn koorts, kortademigheid, tachycardie
(versnelde hartslag) of pijn op de borst.
Het doel van de behandeling is om verdere schade aan
de hartspier te voorkomen. Behandeling bestaat uit
symptoombestrijding en behandeling van de onderliggende
infectie met antibiotica. Rust en het vermijden
van lichamelijke inspanning verminderen de belasting
van het hart.
Cardiomyopathie
Cardiomyopathie is een functionele aandoening van
de hartspier. Er zijn drie typen: gedilateerde, hypertrofische
en restrictieve cardiomyopathie (figuur 6.17 •).
Gedilateerde of congestieve cardiomyopathie is de meest
voorkomende vorm en wordt gekenmerkt door vergroting
van de kamer, verminderde contractiliteit en
symptomen van hartfalen. Oorzaken van gedilateerde
cardiomyopathie zijn infectie, myocarditis, toxische
stoffen, stofwisselingsziekten, erfelijke aandoeningen
en immuunziekten. Als de oorzaak onbekend is, wordt
de aandoening ook wel idiopathische gedilateerde cardiomyopathie
genoemd. Symptomen van gedilateerde
cardiomyopathie zijn dyspneu d’effort, orthopneu, gevoel
van zwakte, vermoeidheid, ascites (vochtophoping in
de buikholte) en perifeer oedeem. De behandeling is
gericht op vermindering van de symptomen en bestaat
uit medicijnen en rust. In ernstige gevallen moet harttransplantatie
worden overwogen.
Ventriculaire hypertrofie (verdikking van de ventrikelwand)
is het belangrijkste kenmerk van hypertrofische
cardiomyopathie. Deze aandoening treedt op bij jongvolwassenen
en is de belangrijkste oorzaak van plotselinge
hartdood bij jongeren. De etiologie is vaak onbekend,
hoewel in een klein aantal gevallen genetische mutaties
zijn vastgesteld. De behandeling van hypertrofische
cardiomyopathie is vooral gericht op symptoombestrijding
en het voorkomen van acute hartdood. Wanneer
medicamenteuze behandeling faalt, is operatief ingrijpen
mogelijk. Bij deze operatie kan een deel van het
spierweefsel van het ventriculaire septum worden verwijderd.
Restrictieve cardiomyopathie is de minst voorkomende
vorm en gaat gepaard met een verminderde vullingsdruk
en vorming van littekenweefsel in de wand van
het hart. De verminderde vullingsdruk is het gevolg
van ernstige stijfheid van de ventrikelwanden. Deze
aandoening is endemisch in delen van Afrika, Zuid- en
Midden-Amerika en Azië. De belangrijkste oorzaak is
amyloïdose, een groep aandoeningen waarbij abnormale
eiwitten neerslaan in een of meer orgaanstelsels.
Symptomen van restrictieve cardiomyopathie zijn pijn
Figuur 6.17
Cardiomyopathie
124

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Figuur 6.18
Bacteriële endocarditis
op de borst, dyspneu, orthopneu, perifeer oedeem, ascites,
gevoel van zwakte en vermoeidheid.
6.3.6 Aandoeningen van het endocard
Infectieuze endocarditis
Infectieuze endocarditis is een infectie van het endocard
en de hartkleppen. De ziekte komt vooral voor
bij kinderen en volwassenen met een verhoogd risico
als gevolg van reumatische hartaandoeningen, klepafwijkingen,
degeneratieve hartaandoeningen en intraveneus
drugsgebruik.
Infectieuze endocarditis kan door allerlei bacteriën en
schimmels worden veroorzaakt. Bij acute infectieuze
endocarditis ontwikkelen zich vegetaties op de hartkleppen,
zoals wordt afgebeeld in figuur 6.18 •. Deze
vegetaties bestaan uit infectieuze organismen en celresten,
ingebed in een fibreus stolsel. Als fragmenten van
de vegetaties loslaten, kunnen deze via de bloedbaan
(embolie) de hersenen, nieren, longen of andere vitale
organen bereiken en daar nieuwe infecties veroorzaken.
Een embolus kan ook leiden tot plotselinge afsluiting
en scheuring van bloedvaten in de huid of andere
organen.
De symptomen van infectieuze endocarditis zijn meestal
aspecifiek. Symptomen zijn onder andere koorts,
koude rillingen, een nieuw of veranderend hartgeruis
en verschijnselen van embolie. Met een bloedkweek
kan de precieze verwekker worden bepaald, zodat gerichte
behandeling mogelijk is. Met echocardiografie
kunnen onderliggende klepafwijkingen en de vegetaties
in beeld worden gebracht. Er moet zo snel mogelijk
worden begonnen met intraveneuze toediening van
antimicrobiële middelen om het veroorzakende microorganisme
uit te roeien. Een operatie kan noodzakelijk
zijn wanneer de hartkleppen ernstig zijn aangetast.
Reumatische hartaandoeningen
Reumatische hartaandoeningen zijn het gevolg van een
infectie van de huid, keel of oren met hemolytische
streptokokken uit groep A, hoewel deze organismen
al verdwenen zijn als de ziekte zich openbaart. Ongeveer
twee weken na de streptokokkeninfectie ontstaat
acuut reuma. Kenmerkende verschijnselen van acuut
reuma zijn koorts, ontstoken en pijnlijke gewrichten,
verminderde eetlust en soms huiduitslag. Acuut reuma
is een auto-immuunziekte die ontstaat doordat de antistoffen
tegen de groep A-streptokokken een reactie
aangaan met lichaamseigen weefsels. Ook het hart, en
dan meestal de mitralisklep, kan hierbij worden aangedaan.
Bloedstolsels slaan neer op de ontstoken kleppen
en vormen vegetaties op de rand van de slippen.
De slippen, die normaal soepel zijn, worden dikker en
verkleven met elkaar. Als de opening van de klep door
verkleving van de slippen ernstig vernauwd is, spreekt
men van stenose. Later vormt zich bindweefsel, dat de
neiging heeft zich samen te trekken. Schrompeling van
de kleppen kan leiden tot insufficiëntie (‘lekken’) van de
klep, doordat de slippen niet meer voldoende sluiten.
Acuut reuma komt vooral voor bij kinderen en jongvolwassenen.
Adequate behandeling van een streptokokkeninfectie
met antibiotica kan acuut reuma en de
bijbehorende complicaties voorkomen.
6.3.7 Hartklepaandoeningen
Kleppen zorgen ervoor dat het bloed in één richting
door het hart stroomt. Tot de klepaandoeningen behoren
klepstenose en klepinsufficiëntie. Bij stenose
is sprake van een vernauwde doorgang, doordat de
klep zich niet meer normaal kan openen. Bij klepinsufficiëntie
sluiten de kleppen onvoldoende en kan
het bloed langs de klep terugstromen. Klepstenose
leidt tot verwijding van het hartcompartiment dat het
bloed via de aangedane klep moet uitpompen, en tot
een verminderde vulling van het compartiment voorbij
125

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
de klep. Klepinsufficiëntie veroorzaakt verwijding en
overbelasting van het hartcompartiment dat het bloed
via de aangedane klep moet uitpomen.
Mitralisstenose
Bij mitralisstenose is de opening tussen de slippen van
de klep vernauwd. De slippen zijn stijver en gedeeltelijk
met elkaar vergroeid. Er ontstaat een diepe trechtervorm,
waardoor de bloedstroom van de linker boezem
naar de linker kamer veel weerstand ondervindt.
Door de verhoogde tegendruk ontstaat in de linker
boezem een geleidelijke hypertrofie (verdikking) van
de atriumwand. De rechterkant van het hart is eveneens
aangedaan (figuur 6.19 •). De verhoogde druk
in het linker atrium bemoeilijkt de instroom van bloed
vanuit de longvenen, wat tot een verhoogde bloeddruk
in de longvenen leidt. Naarmate de stuwing van
het bloed in de longvaten toeneemt, lekt steeds meer
vocht uit de bloedvaten naar de interstitiële ruimte
en ontstaat longoedeem. Doordat de uitwisseling van
gassen in de longen steeds moeilijker wordt, ontstaat
perifere cyanose. Het hart moet steeds harder werken
om het bloed weg te krijgen; hartfalen is dan ook een
belangrijke complicatie van mitralisstenose. Daarnaast
kunnen trombo-embolische complicaties optreden
als gevolg van de klepafwijking. Er is een verhoogde
kans op trombusvorming (vorming van bloedstolsels)
op de beschadigde klep. Als dit stolsel loslaat en in de
bloedbaan terechtkomt (embolie), kan het elders in het
lichaam een bloedvat naar de hersenen, nieren of een
ander vitaal orgaan afsluiten.
De voornaamste oorzaak van mitralisstenose is acuut
reuma met ontsteking van de mitralisklep. De slippen
van de mitralisklep kunnen met elkaar verkleven of
verlittekenen. Acuut reuma komt vooral voor bij kinderen
van vijf tot vijftien jaar; een mitralisstenose kan
echter jaren onopgemerkt blijven.
Bij klepstenose kan de opening van de klep met behulp
van ballonvalvuloplastiek worden verwijd. Als
complicatie van deze operatie kan een lekkende klep
ontstaan; in dat geval moet deze worden vervangen
door een kunstklep.
Mitralisinsufficiëntie
Bij mitralisinsufficiëntie kan de klep zich niet meer
geheel sluiten, waardoor bloed naar de boezems teruglekt
wanneer de kamers zich samentrekken. Als de
hoeveelheid bloed en de druk in de linker boezem toe-
Figuur 6.19
Effecten van mitralisklepstenose op het hart
126

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
nemen, stijgt ook de bloeddruk in de kleine circulatie,
wat tot longoedeem leidt. De insufficiëntie is het gevolg
van sclerose en verschrompeling van de kleppen. Een
andere oorzaak van insufficiëntie is beschadiging van
de papillaire spieren die betrokken zijn bij het openen
en sluiten van de kleppen. Deze papillaire spieren
zitten met kleine pezen, de chordae tendineae, aan de
onderzijde van de slippen vast en voorkomen dat de
slippen naar de boezems doorslaan als de ventrikels
zich samentrekken. Als de papillaire spieren niet meer
werken en de slippen van de mitralisklep in de linker
boezem uitpuilen, spreekt men van een mitralisklepprolaps.
Mensen met een mitralisklepprolaps hebben
meestal geen klachten en leiden een normaal leven.
Behandeling van mitralisklepinsufficiëntie is meestal
niet nodig. Bij een tandheelkundige behandeling of
operatie worden antibiotica zoals amoxicilline voorgeschreven
om te voorkomen dat bacteriën de defecte
kleppen gaan koloniseren (endocarditisprofylaxe). Bij
een ernstige mitralisklepprolaps kan de klep operatief
worden hersteld of vervangen.
Aortastenose
Aortastenose is een vernauwing van de aortaklep.
Aortastenose komt vaker voor bij mannen dan bij
vrouwen, en vooral bij mannen ouder dan 50 jaar. De
aandoening kan aangeboren zijn of ontstaan als gevolg
van acuut reuma, bacteriële infecties of kalkafzettingen.
Aortastenose wordt gekenmerkt door stugge slippen
die gedeeltelijk met elkaar verkleefd zijn en wratachtige
kalkafzettingen op de slippen. De linker kamer ondervindt
veel weerstand bij het uitpompen van bloed
door deze vernauwde klep. Dit leidt tot hypertrofie van
de linker ventrikel. Syncope (flauwvallen) is één van
de symptomen van aortastenose en is het gevolg van
onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen. Net als
andere klepdefecten kan ook een stenose van de aortaklep
operatief worden gecorrigeerd.
Aorta-insufficiëntie
Bij aorta-insufficiëntie sluit de aortaklep niet goed
meer. Wanneer de linker kamer zich tijdens de rustfase
van het hart ontspant, stroomt bloed uit de aorta terug
het hart in. Dit leidt tot dilatatie van de linker ventrikel
en uiteindelijk tot hartfalen. Aorta-insufficiëntie kan
ontstaan als gevolg van een ontsteking van het hart (endocarditis)
of een verwijding van de aorta. De symptomen
van aorta-insufficiëntie ontstaan geleidelijk. De
eerste jaren hebben de mensen meestal geen klachten
en vormt een hartgeruis het enige symptoom. Naarmate
de aandoening ernstiger wordt, wordt de diastolische
druk lager en zet de linker kamer verder uit. Er ontstaat
hartfalen en patiënten krijgen last van dyspneu (kortademigheid)
bij inspanning en in rust. Klepafwijkingen
worden meestal ontdekt bij auscultatie van het hart. De
diagnose kan worden bevestigd met aanvullend onderzoek,
zoals echocardiografie en hartkatheterisatie.
6.3.8 Hartgeleidingsstoornissen
Hartritmestoornissen
Abnormale hartritmen of aritmieën ontstaan door
afwijkingen in de prikkelvorming en -geleiding. De
voortgeleiding van de elektrische prikkels vanuit de
sinusknoop, de fysiologische pacemaker van het hart,
stimuleert het samentrekken van achtereenvolgens de
boezems en kamers. Er zijn veel hartziekten die de normale
hartcyclus kunnen verstoren.
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen supraventriculaire
en ventriculaire hartritmestoornissen. De
supraventriculaire hartritmestoornissen worden opgewekt
door elektrische afwijkingen in de sinusknoop,
de atriumwand, de atrioventriculaire knoop en de AVjunction.
Ventriculaire hartritmestoornissen worden
opgewekt in het ventriculaire prikkelgeleidingssysteem
of in de ventrikelwand. Omdat de kamers het bloed
naar het lichaam moeten pompen, zijn ventriculaire
aritmieën het ernstigst en kunnen levensbedreigend
zijn.
Bij hartritmestoornissen kan sprake zijn van een tachycardie
(versnelde hartslag van meer dan 100 slagen per
minuut) of een bradycardie (te langzame hartslag van
minder dan 50 slagen per minuut). Wanneer de prikkelgeleiding
door het hart verstoord is, kan een hartblock
ontstaan. Bij een hartblock bereiken de prikkels
uit de atria de ventrikels niet meer en trekken de boezems
en kamers zich onafhankelijk van elkaar samen.
Bepaalde vormen van hartblock kunnen de hartslag
zodanig vertragen dat de bloedvoorziening van vitale
organen zoals de hersenen in gevaar komt. Een ectopische
pacemaker is een groepje hartspiercellen buiten de
sinusknoop die in staat zijn tot prikkelvorming. Een
ectopische pacemaker kan extra slagen veroorzaken
(die als premature of voortijdige contracties waarneem-
127

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
Figuur 6.20
Cardioversie
baar zijn) of de normale pacemakeractiviteit van de SAknoop
overnemen.
Fibrilleren is het gevolg van een ongecontroleerde
prikkelgeleiding over de boezems (boezemfibrilleren)
of kamers (kamerfibrilleren), waarbij de normale atrium-
of ventrikelcontractie verstoord is. Bij ventrikelfibrilleren
of ‘kamerfladderen’ trilt de ventrikelwand
licht; gecoördineerde contracties blijven uit. Doordat
op deze manier geen bloed wordt uitgepompt, is bij
ventrikelfibrilleren in feite sprake van een hartstilstand.
Er moet onmiddellijk worden geprobeerd te defibrilleren
of reanimeren, anders zal de patiënt overlijden.
Hartritmestoornissen veroorzaken diverse symptomen,
zoals hartkloppingen, een licht gevoel in het
hoofd, syncope (flauwvallen), oedeem en kortademigheid.
Mogelijke oorzaken zijn coronaire hartziekten,
hartklepafwijkingen, myocardinfarct, hoge bloeddruk,
atherosclerose, stofwisselingsziekten (bijvoorbeeld hyperthyreoïdie),
roken en medicijnmisbruik.
Afhankelijk van de oorzaak kunnen hartritmestoornissen
worden behandeld met medicatie, elektrische cardioversie,
een pacemaker of katheterablatie. Medicijnen
beïnvloeden de fysiologische eigenschappen van het
prikkelgeleidingssysteem van het hart. Bij elektrische
cardioversie wordt geprobeerd om het normale hartritme
te herstellen door, onder narcose, een korte stroomstoot
toe te dienen aan het hart. Ook met een automatische
externe defibrillator (AED) kan een elektrische
schok worden toegediend om het normale hartritme
te herstellen (figuur 6.20 •). Bij patiënten met een
ernstige hartritmestoornis wordt soms een inwendige
defibrillator onder het sleutelbeen, onder de huid, geïmplanteerd.
Deze inwendige cardioverter defibrillator
(ICD) zorgt, net als een kunstmatige pacemaker, voor
voortdurende resynchronisatie. Katheterablatie is een
ingreep waarbij via de punt van een katheter het weefsel
van het hart dat het abnormale ritme veroorzaakt,
beschadigd wordt door verhitting of bevriezing.
6.4 Hartfalen
Hartfalen of decompensatio cordis is een aandoening
waarbij het hart niet genoeg bloed kan rondpompen
om aan de behoefte van de organen te voldoen. Het is
een belangrijke complicatie van de meeste hartziekten,
waaronder ook coronaire en perifere atherosclerose.
Wereldwijd lijden 23 miljoen mensen aan hartfalen.
In 2003 waren er in Nederland ruim 175.000 mensen
met hartfalen. Jaarlijks worden ongeveer 35.000
nieuwe patiënten met hartfalen gediagnosticeerd (cijfers
voor 2003), terwijl ruim 6000 personen aan de
ziekte overlijden (cijfers voor 2004). De diagnostiek
van hartfalen berust op anamnese, lichamelijk onderzoek,
bloedonderzoek, elektrocardiografie, röntgenonderzoek
(thoraxfoto) en echocardiografie. Tijdens de
anamnese wordt met name gevraagd naar kortademigheid,
vermoeidheid en oedeem. Het lichamelijk onderzoek
omvat auscultatie van het hart, meting van pols en
bloeddruk, inspectie van de halsvenen in verband met
stuwing en inspectie van de extremiteiten in verband
met oedeem. Met een bloedonderzoek wordt gekeken
naar nierfunctiestoornissen, anemie, diabetes mellitus
of schildklierafwijkingen. Met echocardiografie kunnen
anatomische en functionele afwijkingen worden
ontdekt, met een ECG onderliggende geleidings- en
ritmestoornissen. Een thoraxfoto geeft informatie over
de grootte en vorm van het hart en de omringende vaten.
Hierop is ook eventuele stuwing in de longvaten te
zien in geval van ernstig hartfalen.
De symptomen van hartfalen zijn afhankelijk van de
ernst van het functieverlies van het hart, de leeftijd van
de patiënt en eventuele comorbiditeit. De ernst van het
hartfalen kan volgens de New York Heart Association
(NYHA) worden ingedeeld in vier klassen. De symptomen
kunnen variëren van licht, waarbij de klachten
zich alleen manifesteren bij zware spanning, tot ernstig,
waarbij de klachten ontstaan in rust. Bij terminaal
hartfalen kan het hart niet functioneren zonder steun
128

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Tabel 6.4
Typen shock en hun etiologie
Type shock
Cardiaal
Hypovolemisch
Anafylactisch
Septisch
Neurogeen
van buitenaf. In de beginstadia van hartfalen is vaak
alleen sprake van vermoeidheid en kortademigheid bij
inspanning. Naarmate de ziekte voortschrijdt, ontstaan
allerlei andere klachten, zoals kortademigheid in rust,
concentratiestoornissen, perifeer oedeem, spierzwakte,
prikkelhoest, gewichtstoename en een verminderde
inspanningstolerantie. Bij lichamelijk onderzoek vindt
men stuwing van de halsvenen, crepitaties (knetterende
bijgeluiden van de longen), cyanose en afwijkende harttonen.
De behandeling is gericht op vermindering van
de symptomen, verbetering van de kwaliteit van leven
en voorkomen van verdere verslechtering van de hartfunctie.
De behandeling bestaat uit behandeling van
de onderliggende aandoening, medicatie, vocht- en
zoutbeperking en aanpassing van de activiteiten en levenswijze
aan de beperkingen die de patiënt heeft. De
medicamenteuze behandeling van hartfalen is complex
en bestaat uit diuretica, medicijnen die de hartcapaciteit
verbeteren, antihypertensiva, antiaritmica en middelen
die de hartfrequentie vertragen, zodat de hartspier
zich kan ontspannen en het hart tijd heeft om zich met
bloed te vullen. In ernstige gevallen leidt rust vaak tot
een tijdelijke verbetering van de hartfunctie.
6.5 Shock
Etiologie
Hartritmestoornissen
Myocardinfarct
Bloeding
Trauma
Operatie
Ernstige brandwonden
Allergische reactie
Toxinen bij bacteriële infectie
Beschadiging van het centrale
zenuwstelsel
Shock is een levensbedreigende aandoening waarbij de
bloeddruk te laag is om de vitale functies in stand te
houden. Iedere aandoening die het pompvermogen van
het hart aantast of de veneuze terugstroom vermindert,
kan shock veroorzaken. Door de lage bloeddruk is de
bloedtoevoer naar de lichaamscellen onvoldoende en
zullen deze cellen in korte tijd onomkeerbare schade
oplopen en sterven. Vormen van shock zijn cardiale,
hypovolemische, anafylactische, septische en neurogene
shock (zie tabel 6.4 •). Onbehandelde shock is altijd
fataal. De prognose hangt af van de onderliggende
oorzaak, de comorbiditeit, de snelheid waarmee de diagnose
wordt gesteld en de reactie op de behandeling.
6.6 Hartaandoeningen bij
kinderen
6.6.1 Foetale en perinatale circulatie
De foetale circulatie en de postnatale circulatie zijn verschillend
(figuur 6.21 •). Voor de geboorte stroomt zuurstofrijk
bloed via de vena umbilicalis (navelader) van de
placenta naar de foetus. De vena umbilicalis staat in contact
met het foetale veneuze stelsel, dat het zuurstofrijke
bloed via de vena cava inferior naar het rechter atrium
vervoert. Vanuit het rechter atrium stroomt dit bloed via
het foramen ovale rechtsreeks naar het linker atrium.
Het restant van het bloed wordt vanuit de rechter kamer
de longslagader ingepompt om via de ductus arteriosus,
ook wel ductus Botalli genoemd, in de aorta descendens
terecht te komen. Het zuurstofarme bloed dat vanuit
hart, hersenen en bovenste extremiteiten via de vena
cava superior in het rechter atrium terechtkomt, volgt
dezelfde weg. De aorta descendens voorziet de onderste
extremiteiten van bloed. Het zuurstofrijke bloed in het
linker atrium gaat naar de linker ventrikel en wordt de
aorta ascendens in gepompt om het hart, de hersenen en
de bovenste extremiteiten van zuurstof te voorzien. De
foetale longen worden hierbij volledig gepasseerd.
Wanneer de zuigeling na de geboorte zijn eerste ademteug
neemt, ontplooien de longen zich. Het afbinden
van de navelstreng en de beëindiging van de placentacirculatie
veroorzaken sluiting van het foramen ovale.
Ook de ductus arteriosus sluit zich. De zuurstofvoorziening
van het bloed is vanaf nu afhankelijk van de
ademhaling. Het bloed dat vanuit de rechter kamer
de longslagader wordt ingepompt, stroomt nu naar de
longen. Met de sluiting van het foramen ovale en de
ductus arteriosus is de postnatale circulatie op gang
gekomen.
129

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
Figuur 6.21
A. Foetale circulatie B. Postnatale circulatie
6.6.2 Aangeboren hartafwijkingen
De embryonale ontwikkeling van het hart is complex
en er kan veel misgaan. Zowel omgevings- als chromosomale
veranderingen kunnen de ontwikkeling van het
hart beïnvloeden. Kinderen van ouders met een aangeboren
hartafwijking, hebben een verhoogd risico. Ook
kinderen met een chromosoomafwijking zoals het syndroom
van Down of het syndroom van Turner hebben
een verhoogde kans op een aangeboren hartziekte.
Naar schatting heeft in Nederland 0,8 procent van de
pasgeborenen een aangeboren hartafwijking. Dankzij
de technologische ontwikkelingen en vroege diagnostiek
bereikt tegenwoordig 85 procent van de kinderen
met een aangeboren hartafwijking de volwassen leeftijd.
Aangeboren defecten kunnen vrijwel overal in het
hart- en vaatstelsel voorkomen. Ze worden naar hun
etiologie verdeeld in cyanotische en niet-cyanotische
hartafwijkingen. Cyanose is de blauwe verkleuring
van huid en slijmvliezen die zichtbaar is wanneer de
concentratie onverzadigd hemoglobine in het capillaire
bloed meer dan 3,13 mmol/l is.
Figuur 6.22
A. Tetralogie van Fallot B. Normale anatomie
130

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
6.6.3 Aangeboren cyanotische
hartafwijkingen
Tetralogie van Fallot
De tetralogie van Fallot is een van de ernstigste aangeboren
hartdefecten en bestaat uit vier afwijkingen: 1.
ventrikelseptumdefect, 2. vernauwing of onderontwikkeling
van de arteria pulmonalis (longslagader) en zijn
vertakkingen, met pulmonalisstenose, 3. plaatsing van
de aorta over het ventrikelseptum heen (‘overrijdende
aorta’) en 4. hypertrofie van de rechter ventrikel (figuur
6.22 •). Maternale factoren tijdens de zwangerschap
die geassocieerd zijn met de tetralogie van Fallot zijn
onder andere rodehond, ondervoeding, overmatig alcoholgebruik,
diabetes en een leeftijd boven de 40 jaar.
Erfelijke factoren kunnen ook een rol spelen; ouders
met de tetralogie van Fallot hebben een grotere kans op
een kind met dezelfde aandoening. Kinderen met een
genetische afwijking zoals het syndroom van Down
hebben vaak aangeboren hartafwijkingen, waaronder
tetralogie van Fallot.
Een kind met de tetralogie van Fallot eet en drinkt
slecht, blijft achter in gewicht en ontwikkelt zich onvoldoende.
Een ander symptoom is cyanose, vooral
tijdens de voeding, het huilen of de ontlasting, en verder
flauwvallen, trommelstokvingers en hurken na of
tijdens inspanning. Kinderen kunnen plotseling overlijden.
Vrijwel altijd is een operatieve correctie nodig.
Meestal zijn twee of drie operaties nodig om de bloedstroom
naar de longen te herstellen, het ventrikelseptumdefect
te dichten, de vernauwing van de longslagader
op te heffen en de abnormale verbinding tussen
aorta en longslagader te sluiten.
Transpositie van de grote vaten
Bij deze aandoening zijn de aorta en de longslagader
met de verkeerde hartkamer verbonden. De longslagader
ontspringt uit de linker kamer en de aorta uit de
rechter kamer. De grote en de kleine circulatie zijn hierdoor
volledig van elkaar gescheiden. Zuurstofarm bloed
stroomt terug naar de rechterkant van het hart en wordt
vanuit de rechter ventrikel naar de aorta gepompt, de
lichaamscirculatie in. De linkerkant van het hart ontvangt
bloed van de longen en pompt dit zuurstofrijke
bloed weer terug naar de longen (figuur 6.23 •).
Symptomen zijn cyanose, kortademigheid, slecht eten
en drinken en trommelstokvingers. Als de diagnose al
Figuur 6.23
Transpositie van de grote vaten
voor de geboorte wordt gesteld, kunnen prostaglandinen
worden toegediend om de ductus arteriosus open
te houden, zodat zuurstofrijk en zuurstofarm bloed
zich kunnen mengen. Operatieve correctie door middel
van een arterial switch moet binnen twee of drie weken
na geboorte plaatsvinden. Bij deze ingreep worden
de twee slagaders omgewisseld zodat een anatomisch
normale situatie ontstaat.
6.6.4 Aangeboren niet-cyanotische
hartafwijkingen
Septumdefecten
Septumdefecten kunnen tussen de boezems (atriumseptumdefect
of ASD) en de kamers (ventrikelseptumdefect
of VSD) optreden. Vaak wordt een septumdefect
bij lichamelijk onderzoek ontdekt door de aanwezigheid
van een hartgeruis. Bij beide aandoeningen wordt
het zuurstofarme bloed in de rechter harthelft gemengd
met zuurstofrijk bloed vanuit de linker harthelft (figuur
6.24) •.
Een klein ASD geeft vaak geen klachten. Een groot ASD
leidt tot aanzienlijke overbelasting en hypertrofie van
de rechter kamer en moet operatief worden hersteld.
Bij een VSD is de bloedstroom naar de longen zodanig
vergroot dat ernstige pulmonale hypertensie kan
ontstaan. In deze situatie stroomt zuurstofrijk bloed
van de linker ventrikel naar de rechter ventrikel, die
zuurstofarm bloed bevat. Op een gegeven moment is
de pulmonale druk zo hoog, dat de oorspronkelijke
links-rechtsshunt door het VSD omdraait en zuurstof-
131

6 DEEL 2 aandoeningen van de orgaanstelsels
Aorta
Figuur 6.24
Effecten van septumdefecten: A. Normale verbinding, geen cyanose B. Toegenomen druk in rechter ventrikel C. Omgekeerde stroomrichting, cyanose
arm bloed vanuit de rechter ventrikel naar de linker
ventrikel stroomt. We spreken dan van een rechtslinksshunt.
Dit veroorzaakt cyanose. Een groot VSD
moet operatief worden gecorrigeerd.
Open ductus arteriosus
De ductus arteriosus of ductus Botalli vormt bij de foetus
een directe verbinding tussen de longslagader en de aorta,
waardoor het bloed de nog niet ontplooide longen
kan omzeilen. Bij de geboorte hoort de ductus arteriosus
zich te sluiten. Als dat niet gebeurt, stroomt zuurstofrijk
bloed van de aorta naar de longen in plaats van naar
het lichaam. Hierdoor raakt de longslagader overbelast.
Een langdurig verhoogde druk in de longslagader kan
uiteindelijk tot hartfalen leiden (figuur 6.25 •).
Een open ductus arteriosus komt relatief vaak voor.
Van de ongeveer 1500 kinderen per jaar die met een
aangeboren hartafwijking worden geboren, heeft 5-10
procent een open ductus arteriosus. De aandoening
komt vooral voor bij te vroeg geboren kinderen, maar
wordt ook gezien bij voldragen kinderen. Prematuren
met een open ductus arteriosus hebben vaker last van
ademhalingsproblemen of hartfalen. De afwijking komt
bij meisjes tweemaal zo veel voor als bij jongens.
Het defect kan worden behandeld met ontstekingsremmende
medicijnen om de ductus te sluiten en antibiotica
om endocarditis te voorkomen. Als medicijnen
niet werken, kan een operatie worden uitgevoerd.
Coarctatio aortae
Coarctatio aortae (coarctatie van de aorta) is een aangeboren
vernauwing van de aorta die overal in de aorta
kan optreden (figuur 6.26 •), maar meestal in de buurt
van de ductus arteriosus zit. Bij een ernstige vernauwing
kost het de linker ventrikel meer moeite om het
bloed tegen de verhoogde weerstand in te pompen; dit
kan tot hartfalen leiden. Coarctatie van de aorta komt
voor bij ongeveer 5 per 10.000 levendgeborenen. De
diagnose wordt vaak in het eerste levensjaar gesteld,
vooral bij een ernstige vernauwing. Symptomen zijn
duizeligheid, kortademigheid en koude beentjes. Opvallend
is het verschil in kracht van de pulsaties tussen
132

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Figuur 6.25
Open ductus arteriosus
Figuur 6.26
Coarctatio aortae
arm- en beenvaten. Met de stethoscoop is soms op de
rug een thrill te horen. De diagnose kan worden bevestigd
met behulp van röntgenonderzoek, echocardiografie
en duplexonderzoek. Een operatie wordt vaak
aangeraden. Hierbij wordt het vernauwde deel gedilateerd
of chirurgisch verwijderd.
6.6.5 Leeftijdsgerelateerde aandoeningen
Naar verwachting zullen in 2030 wereldwijd 973 miljoen
mensen ouder dan 65 jaar zijn. Dat is 12 procent
van de bevolking. In 2050 zal dit percentage gestegen
zijn tot 20 procent.
Hart- en vaatziekten zijn de meest voorkomende aandoeningen
bij ouderen en de voornaamste doodsoorzaak
bij mannen en vrouwen ouder dan 65 jaar. De
helft tot twee derde van de mensen boven de 65 jaar
heeft een hoge bloeddruk. Een ander belangrijk probleem
is hartfalen. In Nederland worden jaarlijks ruim
23.500 mensen uit het ziekenhuis ontslagen met de diagnose
hartfalen (cijfers voor 2001-2004).
Met de leeftijd nemen de systolische bloeddruk en de
spiermassa van de linker kamer toe. De ventrikelvulling,
hartfrequentie, hartcapaciteit en baroreceptorreflex
daarentegen nemen af. Cellulaire, enzymatische en
moleculaire veranderingen leiden tot verwijding van de
arteriën, verdikking van de intima en stijfheid van de
vaten. Op hogere leeftijd is het hartvaatstelsel minder
goed in staat te reageren op hogere belasting en stress;
daardoor leiden hart- en vaatziekten op hogere leeftijd
eerder tot klachten.
relevante websites
• Nederlandse Hartstichting, www.hartstichting.nl
133

6
DEEL 2
aandoeningen van de orgaanstelsels
Ziekten in vogelvlucht
hart- en vaatstelsel
Ziekte Etiologie Symptomen
Hypercholesterolemie
Atherosclerose
Genetisch, lichamelijke inactiviteit, overgewicht,
diabetes mellitus, hoge inname van verzadigd
vet
Genetisch, roken, hypertensie, lichamelijke inactiviteit,
overgewicht, diabetes mellitus, hypercholesterolemie
Verhoogd cholesterolgehalte
Vernauwing van een slagader. Symptomen hangen
af van de plaats van de vernauwing
Perifere vaataandoeningen
Atherosclerose
Claudicatio intermittens, dunne huid onderbenen,
slecht genezende wondjes, ulceratie van de huid,
gangreen
Ziekte van Raynaud Onbekend Witte of blauwe verkleuring van vingers of tenen,
doof gevoel en tintelingen
Aneurysma van de
aorta
Atherosclerose, bindweefselziekte, infectie, trauma,
chronische ontsteking
Meestal asymptomatisch; ruptuur
Hypertensie
Meestal onbekend (essentiële hypertensie); nieraandoeningen,
hormonaal, zwangerschap
Verhoogde bloeddruk; eventueel symptomen als
gevolg van complicaties
Pulmonale hypertensie
Meestal onbekend; longaandoeningen (bijvoorbeeld
embolie), ventrikelseptumdefect, open
ductus arteriosus
Onder andere dyspneu, vermoeidheid en (neiging
tot) flauwvallen
Spataderen Langdurig staan of zitten, zwangerschap Abnormaal uitgezette, kronkelige en knobbelige
aderen in de benen
Chronische veneuze
insufficiëntie
Verminderde veneuze terugvoer naar het hart,
bijvoorbeeld als gevolg van varices, diepe veneuze
trombose, gebrekkige spierpomp
Pitting oedeem, atrofie van de huid, pigmentaties,
pijn, jeuk, ulcusvorming
Veneuze trombose
Verhoogde stollingsneiging, beschadiging van de
vaatwand, operaties, immobiliteit
Pijn, warm aanvoelend en gezwollen been, rode of
blauwpaarse verkleuring van de huid
Coronaire hartziekten
Atherosclerose; risicofactoren: hoge bloeddruk,
diabetes mellitus, overgewicht, inactiviteit
Angina pectoris, hartkloppingen, myocardinfarct
134

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Diagnose Behandeling Preventie Levensfase
Bloedonderzoek
Gezonde, cholesterolarme voeding, gewichtsverlies,
lichaamsbeweging, cholesterolverlagende
medicijnen
Gezonde leefstijl met gezonde
voeding en voldoende
lichaamsbeweging
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
ECG, coronaire angiografie,
CT-scan, bloedonderzoek
Leefstijlveranderingen (stoppen met roken,
gewichtsverlies, lichaamsbeweging),
behandeling van hoge bloeddruk (antihypertensiva)
en diabetes mellitus, cholesterolverlagende
medicijnen, eventueel
operatief (PTCA of bypassoperatie)
Gezonde leefstijl (gezonde
voeding, niet roken, voldoende
lichaamsbeweging en voorkomen
van overgewicht)
Vaker op volwassen
leeftijd
Lichamelijk onderzoek
(tekenen van ischemie),
enkel-arm-index, Doppleronderzoek,
duplexonderzoek,
angiografie
Leefstijlverandering (stoppen met roken,
veel wandelen), dotterprocedure of bypassoperatie
Gezonde leefstijl (niet roken,
voorkomen van overgewicht);
behandeling van hypertensie,
hypercholesterolemie en diabetes
mellitus
Vaker op volwassen
leeftijd
Lichamelijk onderzoek
Stoppen met roken, bescherming van de
handen tegen kou, vermijden van stress,
evt. vaatverwijdende medicijnen
Stoppen met roken, bescherming
van de handen tegen
kou, vermijden van stress
Komt vooral voor
bij vrouwen in de
vruchtbare leeftijd.
Lichamelijk onderzoek,
echografie, echocardiografie,
CT-scan, angiografie
Operatief (vaatprothese)
Gezonde leefstijl, voorkomen
van atherosclerose
Ontstaat meestal
boven de 50 jaar.
Bloeddrukmeting
Bloeddrukverlagende medicijnen, leefstijlveranderingen
(zoutarme voeding,
gewichtsverlies, lichaamsbeweging)
Vermijden van risicofactoren:
voorkomen van overgewicht,
matig alcoholgebruik, gezonde
voeding, voldoende lichaamsbeweging
Incidentie neemt toe
met de leeftijd.
Echocardiografie, longfunctieonderzoek,
röntgenonderzoek,
CT- of
MRI-scan, ECG, hartkatheterisatie
Anticoagulantia, vasodilatoren, zuurstofsuppletie,
longtransplantatie
Preventie en behandeling van
secundaire oorzaken
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Lichamelijk onderzoek,
Doppleronderzoek, duplexonderzoek
Elastische kous, crossectomie (‘strippen’),
sclerocompressietherapie
Overgewicht voorkomen, voldoende
lichaamsbeweging
Komt voornamelijk
voor bij volwassenen.
Fotoplethysmografie,
Doppleronderzoek,
duplexonderzoek
Elastische kous Voldoende beweging Komt vaker voor bij
vrouwen dan bij
mannen; de incidentie
stijgt met de
leeftijd.
Lichamelijk onderzoek,
compressie-echografie
Bloedverdunners, elastische kous
Snelle mobilisatie na operatie
of bevalling, steunkousen
Kan voorkomen op
alle leeftijden; risico
neemt toe vanaf 40
jaar.
Lichamelijk onderzoek,
inspannings-ECG, echocardiografie,
hartkatheterisatie,
angiografie
Leefstijlverandering, medicamenteus (onder
andere bloeddrukverlagers, bloedverdunners,
diuretica, cholosterolverlagende
medicatie), operatief (dotterprocedure of
bypassoperatie)
Gezonde leefstijl (onder andere
stoppen met roken en
gezonde voeding), behandeling
van hoge bloeddruk
Komt vooral voor op
middelbare en oudere
leeftijd.
135

6
DEEL 2
aandoeningen van de orgaanstelsels
Ziekte Etiologie Symptomen
Myocarditis
Viraal (Coxsackie-virus, adenovirus, echovirus,
hiv), bacterieel
Koorts, pijn op de borst, kortademigheid, hartkloppingen
Gedilateerde cardiomyopathie
Hypertrofische cardiomyopathie
Erfelijkheid, virale infecties, myocarditis, stofwisselingsziekten,
immuunziekten
Vaak onbekend, soms familiair
Dyspneu, orthopneu, vermoeidheid, verminderde
inspanningstolerantie, ascites, perifeer oedeem
Verdikking van de wand van de linker ventrikel;
meestal geen klachten
Restrictieve cardiomyopathie
Meestal amyloïdose
Dyspnoe, orthopneu, vermoeidheid, verminderde
inspanningstolerantie, ascites, perifeer oedeem
Infectieuze endocarditis
Bacterie, schimmel
Koorts, koude rillingen, een veranderend of nieuw
hartgeruis, klepvegetaties
Reumatische hartaandoeningen
Hemolytische streptokokken groep A
Koorts, verspringende artritis, huiduitslag, kortademigheid,
pijn op de borst
Klepaandoeningen
Mitralisstenose Acuut reuma Kortademigheid, schuimend bloederig sputum,
moeheid, cyanose, ascites, perifeer oedeem
Mitralisinsufficiëntie
Aangeboren, infectie, hartinfarct
Meestal geen klachten; anders vermoeidheid, dyspneu
d’effort, hartkloppingen
Aortastenose
Acuut reuma, bacteriële infecties, kalkafzettingen,
aangeboren
Hypertrofie van de linker kamer; meestal geen
klachten, kalkafzettingen op de klep
Aorta-insufficiëntie
Reumatische hartaandoening, infectieuze endocarditis,
bindweefselziekten
Symptomen van hartfalen, pijn op de borst, hartritmestoornissen
Hartritmestoornissen
Supraventriculair
Ventriculair
Coronaire hartziekten, myocardinfarct, cardiomyopathie,
hoge bloeddruk, stofwisselingsziekten
(hyperthyreoïdie), overmatig alcoholgebruik
Vernauwing van de kransslagaders, myocardinfarct,
cardiomyopathie, medicijngebruik, elektrolytenstoornissen,
idiopathisch
Hartkloppingen, syncope
Symptomen van hartfalen, pijn op de borst, syncope
136

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Diagnose Behandeling Preventie Levensfase
Lichamelijk onderzoek,
echocardiografie, ECG,
biopsie
Behandeling van onderliggende infectie,
rust om het myocard zo min mogelijk te
belasten
Onbekend
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Echocardiografie, ECG,
lichamelijk onderzoek
Symptoombestrijding, rust, in ernstige
gevallen harttransplantatie
Onbekend
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Echocardiografie, ECG,
lichamelijk onderzoek
Eventueel medicijnen (bijv. bètablokkers
of diuretica) om de symptomen te bestrijden
Onbekend
Kan voorkomen op
alle leeftijden. Meest
voorkomende oorzaak
van plotselinge
hartdood bij jonge
mensen.
Echocardiografie, ECG,
lichamelijk onderzoek,
biopsie
Medicijnen om de symptomen te bestrijden
en complicaties te voorkomen
Onbekend
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Klinisch beeld, bloedkweken,
echocardiografie
Antibiotica, rust, zo nodig pijnbestrijding,
in ernstige gevallen operatie om de klep
te vervangen en de vegetaties te verwijderen
Endocarditisprofylaxe bij diagnostische
en therapeutische
ingrepen (bepaalde risicogroepen)
Kan voorkomen op
alle leeftijden; mensen
met klepafwijkingen
hebben een
verhoogd risico.
Bloedonderzoek, thoraxfoto,
ECG, echocardiografie
Antibiotica, ontstekingsremmers, rust
Langdurige antibiotische profylaxe
na een doorgemaakt
acuut reuma
Komt vooral voor bij
kinderen en jongvolwassenen.
Lichamelijk onderzoek
(hartgeruis), ECG, thoraxfoto,
echocardiografie,
hartkatheterisatie
Medicamenteuze behandeling van hartfalen,
ballonvalvuloplastiek, hartklepvervanging
Preventie van acuut reuma
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Lichamelijk onderzoek
(hartgeruis), ECG, thoraxfoto,
echocardiografie,
hartkatheterisatie
Medicamenteuze behandeling van hartfalen,
antistolling, hartklepvervanging
Onbekend
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Lichamelijk onderzoek
(hartgeruis), ECG, thoraxfoto,
echocardiografie,
hartkatheterisatie
Lichamelijk onderzoek
(hartgeruis) ECG, bloeddrukmeting,
thoraxfoto,
echocardiografie, hartkatheterisatie
Hartklepvervanging Preventie van acuut reuma Kan vanaf de geboorte
aanwezig
zijn, maar komt vooral
voor bij ouderen.
Hartklepvervanging Onbekend Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Lichamelijk onderzoek,
ECG
Anti-aritmica, katheterablatie Onbekend Kan voorkomen op
alle leeftijden.
Lichamelijk onderzoek,
ECG
Anti-aritmica Onbekend Kan voorkomen op
alle leeftijden.
137

6
DEEL 2
aandoeningen van de orgaanstelsels
Ziekte Etiologie Symptomen
Hartfalen Complicatie bij de meeste hartziekten Kortademigheid, vermoeidheid, hoesten, oedeem,
gewichtstoename
Shock Vaatverwijding, ernstig vocht- of bloedverlies Zweten, bleekheid, koude en klamme huid, lage
bloedddruk, zwakke pols, tachycardie, tachypneu,
verwardheid, bewustzijnsverlies
Aangeboren
hartaandoeningen*
Tetralogie van Fallot Onbekend Cyanose, flauwvallen, problemen met eten en drinken,
groei- en ontwikkelingsachterstand, plotseling
overlijden
Transpositie van de
grote vaten
Onbekend
Cyanose, kortademigheid, problemen met voeding
Septumdefecten Onbekend Hartgeruis, eventuele klachten afhankelijk van de
ernst en de plaats van het defect; kleine septumdefecten
geven meestal geen klachten.
Open ductus arteriosus
Onbekend
Aanvankelijk asymptomatisch; kan uiteindelijk
leiden tot pulmonale hypertensie.
Coarctatie van de
aorta
Onbekend
Symptomen van hartfalen bij ernstige vernauwing
(cyanose, slecht drinken, achterblijven in groei)
* Oorzaken van aangeboren afwijkingen in het algemeen zijn
toxische (bijvoorbeeld lithium, anti-epileptica, overmatig alcoholgebruik),
metabole (bijvoorbeeld diabetes melllitus) en infectieuze
(bijvoorbeeld rubella) factoren bij de moeder tijdens
de zwangerschap. Recent onderzoek heeft aangetoond dat
foliumzuur rond de conceptie de kans op aangeboren hartaandoeningen
verkleint.
138

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
Diagnose Behandeling Preventie Levensfase
Lichamelijk onderzoek,
ECG, röntgenonderzoek,
echocardiografie, bloedonderzoek
Medicijnen, onder andere diuretica, antihypertensiva,
anti-aritmica
Behandeling van onderliggende
hartaandoening
Komt vooral voor bij
mensen van 60 jaar
en ouder.
Anamnese, lichamelijk
onderzoek
Snelle toediening van vocht, medicijnen
om de hartfunctie te stimuleren, behandeling
van het onderliggend lijden
Vermijden van contact met allergenen
(allergische shock)
Kan voorkomen op
alle leeftijden.
ECG, echocardiografie Chirurgische correctie Onbekend Reeds aanwezig bij
de geboorte
Echocardiografie
Toediening van prostaglandinen na de
geboorte om de ductus arteriosus open
te houden tot chirurgische correctie mogelijk
is.
Onbekend
Reeds aanwezig bij
de geboorte
ECG, thoraxfoto, echocardiografie,
hartkatheterisatie
Grote defecten moeten operatief worden
gecorrigeerd.
Onbekend
Komt voor bij jonge
kinderen; kleine defecten
blijven vaak
tot in de volwassenheid
onopgemerkt.
ECG, thoraxfoto, echocardiografie
Endocarditisprofylaxe, toediening van
indometacine om de ductus arteriosus te
sluiten, zo nodig chirurgische correctie
Onbekend
Reeds aanwezig bij
de geboorte, komt
vaker voor bij vroeggeborenen.
ECG, bloeddrukmeting,
thoraxfoto, echocardiografie,
duplexonderzoek
Chirurgische correctie Onbekend Reeds aanwezig bij
de geboorte
139

6
DEEL 2
aandoeningen van de orgaanstelsels
oefeningen
Essayvragen
1. De ambulance wordt geroepen voor een 59-jarige
man die bij een partijtje golf last kreeg van hevige
pijn op de borst. Aan welke cardiovasculaire aandoeningen
moet worden gedacht?
2. Een 65-jarige vrouw komt bij de dokter met klachten
van kortademigheid, duizeligheid en een productieve
hoest; de klachten bestaan al twee maanden.
Bij het onderzoek vindt de arts een bloeddruk
van 90/50 mmHg, vocht achter de longen en abnormale
hartgeluiden. Van welke cardiovasculaire
aandoening(en) zou hier sprake kunnen zijn?
3. Een 30-jarige vrouw met obesitas klaagt over pijn
bij het lopen. De patiënte rookt en is ‘pre-diabeet’.
Welke cardiovasculaire aandoeningen kan deze patiënte
hebben?
Meerkeuzevragen
1. Syncope staat voor ........
a. hoge bloeddruk
b. kortademigheid
c. lichtheid in het hoofd
d. vasthouden van vocht
2. De diastole is de ........
a. vullingsfase van het hart
b. contractiefase van het hart
c. depolarisatie en repolarisatie van het hart
d. prikkeling van het hart
3. In het bloed is cholesterol gebonden aan ........
a. HDL en LDL
b. triglyceriden
c. hemoglobine
d. transferrine
4. Afsluiting van de ....... onderbreekt de bloedtoevoer
naar de hersenen en kan leiden tot een beroerte.
a. longslagader
b. halsslagader
c. aorta
d. kransslagader
5. De meest voorkomende oorzaak van een aneurysma
van de aorta is ........
a. atherosclerose
b. hoge bloeddruk
c. verwijding van een slagader
d. embolie
6. De procedure waarbij een katheter met een opblaasbaar
ballonnetje via de a. femoralis (dijbeenslagader)
in het hart wordt gebracht heet ........
a. defibrillatie
b. ‘dotteren’
c. hartkatheterisatie
d. echocardiografie
7. De mitralisklep zit ........
a. tussen de rechter boezem en de rechter kamer
b. tussen de linker boezem en de linker kamer
c. in de boezems
d. in de kamers
8. De pacemaker van het hart is (zijn) de ........
a. atrioventriculaire klep
b. vezels van Purkinje
c. hartkamer
d. sino-atriale knoop
9. Een ontsteking van de hartspier heet ........
a. myocarditis
b. pericarditis
c. cardiomyopathie
d. coronaire hartziekte
140

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
10. Bij reumatische carditis speelt ....... een rol, omdat
antilichamen tegen bacteriële antigenen een kruisreactie
aangaan met de eigen lichaamscellen van de
patiënt.
a. hemolyse
b. allergie
c. auto-immuniteit
d. verzuring
Waar of niet waar
1. Kinderen die met een chromosomale afwijking worden geboren, hebben een hogere kans op
aangeboren hartaandoeningen.
2. Vocht- en zoutbeperking is een belangrijk onderdeel van de behandeling van hartfalen.
3. Een onderbreking van de prikkelgeleiding door het hart heet brachycardie.
4. Bij ventrikelfibrilleren blijft het hartminuutvolume op peil.
5. Een mitralisstenose belemmert de aanvoer van bloed vanuit de longvenen naar de rechter boezem.
6. Cardiomyopathie is een aandoening van de hartkleppen.
7. Infectieuze endocarditis wordt meestal veroorzaak door een bacterie.
8. Fatty streaks kunnen leiden tot klinische symptomen van atherosclerose.
9. Een intact aneurysma van de aorta veroorzaakt altijd klachten.
10. Hypertensie wordt gedefinieerd als een bloeddruk die hoger is dan 120/80 mmHg.
Invuloefening
1. De meest voorkomende oorzaak van chronische veneuze insufficiëntie is diepe veneuze ........
2. Coronaire hartziekten zijn in meer dan 90 procent van de gevallen het gevolg van ........
3. Bij ....... is sprake van een verminderde vulling van het hart en verstijving van de hartspier.
4. ....... is een vernauwing van de kleppen.
5. De voornaamste oorzaak van mitralisstenose is ........
6. Het terugstromen van bloed bij aorta-insufficiëntie leidt tot vergroting van de ........
7. Een ....... is een groepje hartspiercellen buiten de sinusknoop die de prikkelvorming kunnen overnemen.
8. Een ....... is een apparaat waarmee elektrische schokken kunnen worden toegediend om het hartritme te herstellen.
9. Twee voorbeelden van cyanotische aangeboren hartafwijkingen zijn ....... en ........
10. De ....... arteriën voorzien de hartspier van zuurstof.
141

6
DEEL 2
aandoeningen van de orgaanstelsels
Namen geven
Vul de namen van de anatomische structuren in deze afbeelding in.
142

Aandoeningen van hart- en vaatstelsel
6
143