Scenario's in kaart - Feweb - Vrije Universiteit Amsterdam

uimtegebruik begrepen en gesimuleerd kunnen worden. De verschillende
modelleerbenaderingen voor ruimtegebruiksverandering zijn uitgebreid in
kaart gebracht door Briassoulis (2000), Wadell & Ulfarsson (2003) en Verburg
et al. (in voorbereiding). Hier richten we ons kort op de economische benadering,
omdat deze bij de Ruimtescanner een belangrijke rol speelt.
Om een aantal redenen is grond een bijzonder economisch goed. Allereerst is
het aanbod sterk beperkt. In de Nederlandse situatie wordt grond in beperkte
mate kunstmatig aangewonnen, een langdurig en kostbaar proces dat niet
oneindig kan doorgaan. Verder heeft elk grondperceel een vaste locatie en
daarmee zijn unieke eigenschappen in termen van grondkwaliteit, bereikbaarheid
en dergelijke. Het te verhandelen goed is dus verre van homogeen en dat
bemoeilijkt de analyse van prijsvorming sterk. Daarnaast beïnvloedt het grondgebruik
op een locatie het omliggende grondgebruik: infrastructuur en bedrijvigheid
geven overlast, intensieve landbouw kan een nadelig effect hebben op
natuurwaarden, enzovoort. Deze laatste eigenschap, in economische termen
een externaliteit, leidt veelal tot overheidsingrijpen. Zo mag rond Schiphol niet
worden gewoond, wordt bedrijvigheid vaak verplaatst naar de randen van de
stad en krijgen landbouwers subsidie om onder suboptimale agrarische condities
natuur als bijproduct te leveren. De externaliteiten en de daarop volgende
overheidsinterventies komen, in combinatie met het beperkte aanbod en het
heterogene karakter van grond, tot uiting in een gesegmenteerde grondmarkt.
Hierin worden verschillende prijzen gehanteerd voor groene (landbouw,
natuur) en rode (wonen, werken, infrastructuur) functies en kunnen per sector
nog weer grote ruimtelijke prijsverschillen voorkomen (zie bijvoorbeeld Luijt
2002).
Het werk van Ricardo en Von Thünen vormt de basis voor economische theorieën
over grondprijzen en grondgebruik. Ricardo (1817, in Kruijt et al. 1990)
verklaarde grondprijzen uit een verschil in bodemvruchtbaarheid, of meer
algemeen: grondkwaliteit. Grond met een betere kwaliteit geeft een hogere
opbrengst dan grond met een lagere kwaliteit. Uit dit verschil kan een hogere
grondprijs worden betaald. Von Thünen (1826) richtte zich op het effect van
afstand tot de markt, en daarmee transportkosten, op grondgebruikspatronen
en grondprijzen. Tegenwoordig is het de bid-renttheorie (Alonso 1964) die
vaak het vertrekpunt vormt voor de economische analyse van landgebruik.
Deze theorie richt zich op de relatie tussen stedelijk grondgebruik en de waarde
van stedelijke grond. Individuele huishoudens en bedrijven maken een afweging
tussen grondprijs, transportkosten en de hoeveelheid land die die huishoudens
en bedrijven nodig hebben. Dit leidt tot een eenvoudig model met
grondprijzen die afnemen naar mate de afstand tot het centrum van de stad
toeneemt. Het grondgebruik dat uit deze aannamen resulteert, is dat van een
typische monocentrische stad. De commerciële activiteiten concentreren zich
in het centrum (‘central business district’) van de stad. De industriële en woonfuncties
zullen minder geld over hebben voor een centrale locatie; zij zullen
een plek kiezen die verder van het centrum ligt. Aan de rand van de stad zal het
bod van de stedelijke bieders gelijk zijn aan dat van de agrarische bieders.
scenario’s in kaart