Scenario's in kaart - Feweb - Vrije Universiteit Amsterdam

inleiding
Achtergrond
Dit boek gaat over modellen voor ruimtegebruik, ook in relatie tot ruimtelijk
ontwerp. Deze modellen zijn op zich geen nieuw fenomeen. Al 175 jaar geleden
ontwikkelde Von Thünen zijn – inmiddels klassieke – model. Op basis van de
kosten voor transport naar een centrale marktstad leidde hij af dat rondom zo’n
stad verschillende typen landbouw in concentrische ringen voorkomen. Toen
in de jaren zestig van de twintigste eeuw planningsinstituten in de Verenigde
Staten voor het eerst de beschikking kregen over computers, kon een volgende
stap worden gezet: computermodellen voor stedelijke groei. Het bekendste
voorbeeld is het model van Lowry. Een model dat is gebaseerd op de wisselwerking
tussen economische groei en bevolkingsontwikkeling, die ruimtelijk
met elkaar zijn verbonden door forenzen- en winkelstromen tussen verschillende
zones in het stedelijk gebied. Deze modellen werkten met betrekkelijk
grove zone-indelingen. Daarbij was het een tijdrovend proces de benodigde
gegevens te verzamelen en in te voeren. Ook had de modeluitvoer de vorm van
tabellen, waarvan de interpretatie enige oefening en deskundigheid vergde.
Bovendien waren mainframes, de computers van die tijd, zeer kostbaar en
moeilijk te bedienen.
De afgelopen decennia is dit beeld drastisch veranderd. Revolutionaire
ontwikkelingen in de mogelijkheden en beschikbaarheid van computers, programmatuur
en data lagen hieraan ten grondslag. Op de meeste bureautafels
staat tegenwoordig een computer met een reken- en geheugencapaciteit
die vele malen groter is dan die van de mainframes van dertig jaar geleden.
Gegevens over het grondgebruik en over de verschillende krachten die grondgebruiksveranderingen
beïnvloeden, zijn digitaal beschikbaar en eenvoudig
verkrijgbaar, soms zelfs gratis via het Internet. Door bestaande ruimtelijke
modellen te combineren met technieken die zijn ontleend aan geografische
informatiesystemen (gis), en met wiskundige constructies zoals cellulaire
automaten, is een nieuw soort model ontstaan: het ruimtegebruiksmodel dat
is gebaseerd op rasters. Eén van de sterke kanten van deze modellen is hun uitvoer:
een aantrekkelijke en tot de verbeelding sprekende vorm, die sterk lijkt
op een grondgebruikskaart. Met dit alles lijkt de mogelijkheid om ’kaarten van
de toekomst‘ te maken voor iedereen binnen handbereik. Daarmee is echter
nog niets gezegd over de bruikbaarheid van deze kaartbeelden.
In de Nederlandse beleidspraktijk zijn dergelijke modellen een aantal malen
toegepast. Het rivmdeed dit bijvoorbeeld in het kader van de Nationale
Milieuverkenning 4 en de Nationale Milieuverkenning 2, en de toenmalige
Rijksplanologische Dienst gebruikte dit soort modellen in het kader van het
project Ruimtelijke Perspectieven. De ervaringen die met deze projecten
Inleiding 10 • 11