Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

vier
provinciale en rijksbelangen te handhaven. Het is
mogelijk dat gemeenten belangen van het Rijk en/of de
provincies die ze wellicht zelfs tegen hun zin hebben
moeten opnemen in hun bestemmingsplannen, niet
adequaat zullen handhaven. Ook wanneer de
omgevingsdiensten zijn ingesteld, kunnen gemeenten
nog gemotiveerd afwijken van het advies van de dienst
(PBL 2008).
Onder zowel de oude als de nieuwe Wro is de handhaving
in het veld helemaal in handen van de gemeenten. Wel
heeft de minister van VROM met de nieuwe Wro een
vorderingsbevoegdheid gekregen. Zij kan in de plaats van
de gemeente treden om te handhaven. Ook kan de
provincie een gemeente om handhaving verzoeken, als
daar een provinciaal belang bij is gediend. Het Rijk moet
via tweedelijns handhaving controleren of gemeenten
deze taak naar behoren uitvoeren.
Maatschappelijke organisaties en vrijwilligers speelden
tot dusverre een grote rol bij de handhaving van het
omgevingsbeleid. De Raad van State heeft onlangs echter
enkele uitspraken gedaan waarbij beroep door dergelijke
organisaties niet ontvankelijk werd verklaard. Het was
met de komst van de Wro al zo dat alleen
belanghebbenden nog beroep konden aantekenen.
Onder de oude WRO gold dat nog voor iedereen. Met de
Crisis- en Herstelwet is daar nog bijgekomen dat de
belanghebbenden er geen rechtsregels bij mogen halen
die niet bedoeld zijn om hun belang te beschermen
(‘relativiteitsvereiste’).
Deze ontwikkeling heeft tot gevolg dat Rijk en provincies
zich veel actiever moeten gaan opstellen als ze hun
belangen ook echt gehandhaafd willen zien (PBL 2008a).
in de ruimtelijke ordening is het belangrijk om verder te
gaan op de sinds de Wro ingeslagen weg van belangen en
begrenzingen vooraf helder te formuleren, en daarna
gewenste ontwikkelingen uit te lokken door anderen te
inspireren, overtuigen en betrekken.
Er zijn ook signalen uit de praktijk die reden geven voor
optimisme. In het programma Ruimte voor de Rivier
wordt met succes gewerkt met het zogenoemde
omwisselbesluit. In dit geval stelt de Rijksoverheid vooraf
duidelijke en meetbare doelstellingen, in deze context
over waterafvoer. Daarnaast was het streven naar
ruimtelijk kwaliteit als ‘nevenschikkend hoofddoel’
gesteld. Er werd een basisbesluit gemaakt over de
gewenste ontwikkelingen en een algemeen plan
opgesteld. Daarna zijn regio’s uitgenodigd om met
alternatieve plannen die hetzelfde doelstellingen
bereiken. Als dit lukt, vervangen deze plannen het
oorspronkelijke plan. Deze aanpak heeft geleid tot vele
publiek-private initiatieven en heeft het maatschappelijk
draagvlak van de plannen sterk vergroot.
Een dergelijke werkwijze geeft ruimte voor innovatieve
oplossingen zonder afbreuk te doen aan belangrijke
maatschappelijke doelstellingen (in dit geval,
overstromingsrisico’s beperken). Deze filosofie past ook
beter bij een overheid die actief gebruik maakt van de
reactiesnelheid, het leervermogen en de creativiteit van
de samenleving (Hajer 2011). Voor een bredere toepassing
Bestuurlijke aspecten | 83