Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

vier
4.6.2 Aandacht voor betere besluitvorming
Het advies Sneller en beter van de commissie-Elverding
(Commissie Besluitvorming Infrastructurele Projecten
2008) en het beleidsprogramma Randstad urgent (VenW
2008) zijn in het MIRT verwerkt. Aanbevelingen uit Sneller
en beter zijn vooral terug te vinden in de manier waarop de
besluitvorming van het MIRT is georganiseerd. Zo werkt
het investeringsprogramma met een brede
verkenningsfase waarin burgers en maatschappelijke
organisaties vroeg en ruim betrokken zijn, is er sprake
van een gebiedsgerichte benadering en van heldere
tijdsafspraken.
Volgens de Raad voor Verkeer en Waterstaat (2009) is de
besluitvorming meer op sneller dan op beter gericht. De
gebiedsagenda’s weerspiegelen vooral de bestaande
plannen binnen een bepaald gebied. Be langrijk is om die
opgaven uit de gebiedsagenda’s leidend te laten zijn die
samenhangen en de ruimtelijke ontwikkeling bepalen.
Priemus (2009) wijst erop dat de complexiteit van de
besluitvorming wordt onderschat en dat er onvoldoende
ruimte is voor leerprocessen, waarbij bepaalde fasen
soms meer dan één keer worden doorlopen. Verder is er
meer aandacht voor formele procedures dan voor
informele processen, terwijl de laatste zeker zo belangrijk
zijn.
Bij Randstad Urgent staat het formuleren van heldere
doelen, de vorming van bestuurlijke duo’s, het
inschakelen van een ambassadeur en het afsluiten van
heldere contracten voorop. De afgelopen jaren heeft het
programma goed gewerkt (Korsten et al. 2010). Veel
oudere projecten waar de beweging vrijwel uit was zijn
door opname in Randstad Urgent weer in beweging
gekomen, zij het met verschillende snelheden. In andere
gevallen is door het programma een punt gezet achter
een slepende en onzekere periode.
De samenwerking tussen de departementen, tussen het
Rijk en de regio’s en tussen publieke en private partijen
verloopt niet altijd beter dan voorheen. Zo vervalt de
duoaanpak soms in de traditionele verhoudingen, wat tot
uitdrukking komt in strategisch gedrag. De ambassa deurs
fungeren weliswaar als bruggenbouwers tussen de
verschillende actoren, maar zij doen dit hoofdzakelijk
binnen de inner circles (Kreukels 2009).
4.7 Doorwerking en handhaving
Bij decentralisatie van de uitvoering van zaken van
nationaal belang, is doorwerking en handhaving van
beleid een belangrijke aandachtspunt. Als de
Rijksoverheid iets van nationaal belang acht maar de
uitvoering aan een andere bestuurslag overlaat, welke
zekerheid bestaat er dat die daadwerkelijk goed gebeurt?
Zijn de andere overheden voldoende gemotiveerd om het
beleid te laten doorwerken en zijn ze in staat de taken
over te nemen?
In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte wordt het aantal
nationale belangen sterk teruggebracht en vele
beleidskaders voor vooral verstedelijking, aan provincies
en gemeenten overgelaten (IenM 2011b). Of het
voormalige rijksbeleid dient te worden opgepakt door
lagere overheden, hangt sterk af van het overdrachtstype
(dat wil zeggen: decentraliseren, privatiseren, afstoten,
dereguleren of beëindigen). In elk geval is het de
bedoeling dat de dertien rijksbelangen doorwerking
zullen krijgen: ‘Het Rijk gaat er vanuit dat de nationale
belangen die via wet- en regelgeving opgedragen worden
aan andere overheden door hen goed worden behartigd’
(IenM 2011: 81).
Dit vertrouwen in de lagere overheden vormt een
positieve basis voor bestuurlijke samenwerking. Ook zijn
vooral provincies sinds de invoering van de Wro beter
uitgerust om beleid te laten doorwerken in gemeentelijke
bestemmingsplannen of door zelf een inpassingsplan op
te stellen. Toch is doorwerking van nationale belangen
niet vanzelfsprekend in de huidige
ruimtelijkeordeningspraktijk. Slechts een derde van de
gemeenten beschikt over een volledig actueel
bestemmingsplannenbestand. Verder geldt dat slechts bij
een derde van de gemeenten de toezichts- en
handhavingsinzet voldoende is en geldt zelfs voor één op
de vijf gemeenten dat de inzet ronduit tekortschiet
(Buitelaar et al. 2011; VROM-Inspectie 2010). Ook hebben
veel gemeenten nog geen of gebrekkige structuurvisies
gemaakt conform de nieuwe Wet ruimtelijke ordening
(IenM 2011c). Vooral bij kleine gemeenten is er
onvoldoende prioriteit, capaciteit en/of kennis om het
ruimtelijk relevante beleid te waarborgen (Commissie
Herziening Handhaving VROM-regelgeving 2008;
Nieuwenhuizen et al. 2008).
De kans op niet-handhaven van nationale ruimtelijke
belangen door gemeenten is groter als lokaal draagvlak
voor een nationaal ruimtelijk belang ontbreekt. Dit kan
gevolgen hebben voor de doorwerking en naleving van
een aantal nationaal ruimtelijke belangen. De VROM-
Inspectie concludeert dat het wenselijk is om aanvullende
maatregelen te nemen (VROM-Inspectie 2010).
De kans bestaat dat een aantal nationaal ruimtelijke
belangen niet goed doorwerken en gehandhaafd worden
op regionaal of gemeentelijk niveau. Het Regeerakkoord
gaat uit van het principe ‘je gaat erover of niet’. Vanuit dat
principe lijkt het logisch dat het Rijk bij nationaal
ruimtelijke belangen die het zo belangrijk vindt dat ze
worden vastgelegd in een AMvB, zelf actief toeziet op een
goede doorwerking en handhaving.
Het is de vraag of de nieuwe aanpak met
omgevingsdiensten voldoende perspectief biedt om
82 | Ruimtelijke opgaven in beeld. Achtergronden bij de Ex-ante evaluatie Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte