Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

vier
eindverantwoordelijk. Decentralisatie kan via
planologische regelgeving (AMvB) worden geregeld, maar
ook via een afspraak (convenant). Bij decentralisatie is het
belangrijk dat de andere overheden over voldoende
middelen beschikken om de taken adequaat te kunnen
uitoefenen (RLI 2011). Daarnaast is het belangrijk dat er
duidelijke opdrachtgever-opdrachtnemersrelaties zijn,
bijvoorbeeld via prestatieafspraken. Denk aan een
afspraak om voldoende bescherming te bieden aan
natuurgebieden die deel uitmaken van Natura 2000. Dit
betreft immers gebieden waarvoor internationale
afspraken gelden en waarvoor Nederland als lidstaat van
de EU aansprakelijk is.
Bij decentraliseren (met behoud van toezicht) kan er een
spanning optreden met het voornemen van het kabinet
dat maximaal twee bestuurslagen zich met een
beleidsthema mogen bemoeien.
De gevolgen van decentraliseren zijn moeilijk in te
schatten. In principe kan verwacht worden dat de
verschillen tussen de provincies in het ruimtelijk beleid en
in de ruimtelijke ontwik keling zullen toenemen. Maar het
is ook mogelijk dat provincies onderling of binnen het IPO
afspraken maken, waardoor de verwachte toename van
variatie uitblijft. Zo hebben de provincies bij de
decentralisatie van detailhandelsbeleid een gezamenlijke
richtlijn opgesteld die sterk op het voormalige rijksbeleid
leek. Bij onvoldoende middelen of het ontbreken van
prestatieafspraken kan het gebeuren dat de inspanningen
van de andere overheden tekortschieten.
4.3.2 Afstoten
Van afstoten is sprake als de andere overheden vrij zijn
om bepaalde taken die het Rijk niet meer voor zijn
rekening neemt al dan niet op te pakken en daarvoor hun
eigen bevoegdheden en/of middelen in te zetten. Een
voorbeeld is de realisatie van nieuwe recreatiegebieden
rond de steden. In dit geval resteert er geen beleid meer
op rijksniveau. Afstoten lijkt op decentraliseren, maar in
dit geval zijn de provincies en de gemeenten niet verplicht
om de taken op te pakken. Als deze overheden de taken
overnemen dan dienen zij in deze variant zelf voor de
benodigde middelen te zorgen.
Bij afstoten is nog meer dan bij decentralisatie een
toename van de variëteit van het ruimtelijk beleid en de
ruimtelijke ontwikkeling te verwachten. Sommige
overheden zullen de taken immers (gedeeltelijk)
overnemen, terwijl andere ze laten liggen. Bij afstoten
wordt de betekenis van de provincies groter dan bij de
andere varianten: de ene provincie gaat een strakke regie
voeren, terwijl de andere de gemeenten maximale
vrijheid geeft. Maar ook voor deze variant geldt dat het
beleidslandschap niet gevarieerder hoeft te worden. De
andere overheden kunnen er immers voor kiezen om
allemaal hetzelfde beleid te voeren, bijvoorbeeld als zij er
allemaal van afzien om bepaalde taken op zich te nemen.
4.3.3 Privatiseren
In het geval van privatiseren wordt andere overheden
opgedragen om bepaalde taken die het Rijk niet meer
voor zijn rekening neemt aan de markt over te laten. Een
voorbeeld is natuur te laten beheren door particulieren.
Als taken niet meer door de publieke sector worden
uitgevoerd, dan wil dit niet zeggen dat de andere
overheden niets meer hoeven te doen. Zo kan het nodig
zijn om belemmeringen voor een goede marktwerking
weg te nemen, of om bijvoorbeeld een regionale
ontwikkelingsmaatschappij op te richten die ervoor zorgt
dat consumenten van groene diensten de producenten
marktconform betalen.
De effecten van privatisering van publieke
verantwoordelijkheden zijn bekend maar niet altijd
voorspelbaar. Afhankelijk van het functioneren van de
nieuwe markt kunnen er voordelen optreden (nieuwe
diensten, meer efficiëntie) of juist nadelen (gebrekkige
dienst verlening, hoge prijzen). Het gaat hierbij vooral om
de vraag of er geen marktfalen optreedt, bijvoorbeeld
door monopolievorming of gebrekkige transparantie
(Stiglitz 1988; Van der Wouden 2006). Een belangrijk
thema bij privatisering is of gemeenschappelijke waarden
overeind gehouden kunnen worden. Hiervoor kunnen
contracten worden afgesloten (denk aan het handhaven
van ‘onrendabele’ lijnen door de NS met het oog op de
bereikbaarheid).
4.3.4 Dereguleren
Bij dereguleren is het streven om regelgeving als zodanig
te verminderen. Vaak wordt dit gedaan om ruimtelijke
processen te versnellen of ruimte voor nieuwe ruimtelijke
ontwikkeling te scheppen. Anders dan bij decentraliseren
is het hierbij niet de bedoeling dat andere overheden
regulerend gaan optreden
4.3.5 Beëindigen
Beëindigen van overheidsbeleid wil zeggen dat een
bepaald beleid wordt stopgezet op alle bestuursniveaus.
Hierbij kan het gaan om het staken van het hele beleid of
van bepaalde onderdelen (Korsten 1989). Anders dan bij
dereguleren waarbij het verminderen van regelgeving
centraal staat, is bij beëindiging de inhoud van het beleid
de reden voor het staken van het beleid. Het beëindigen
kan bijvoorbeeld bijzondere beleidsmaatregelen vergen
om het beleid op alle bestuursniveaus daadwerkelijk
afgeschaft te krijgen, zoals een intrekkingswet. Een
voorbeeld is het staken van de realisering van robuuste
verbindingen tussen natuurgebieden, waarbij het
ministerie van EL&I niet alleen wil stoppen met de
financiering, maar ook heeft overwogen provincies via
een wet op te leggen hun investeringen in
natuurontwikkeling te staken en de vrijkomende grond
aan particulieren (boeren) te verkopen.
Bestuurlijke aspecten | 77