Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

vier
Omdat overstromingsrisico’s direct betrekking hebben op
het binnendijkse ruimtegebruik, ligt hier een taak van
strategische ruimtelijke planning. De intensiteit van het
ruimtegebruik is bepalend voor het vereiste
veiligheidsniveau. En bij een laag veiligheidsniveau dient
een te intensief ruimtegebruik te worden voorkomen.
Tegelijk zijn sectorale oplossingen waarschijnlijk duurder
dan het combineren van diverse opgaven en doelen. Dit
kan kosten besparen en de ruimtelijke kwaliteit
aanzienlijk verhogen.
4.2 Overige taken nationaal
ruimtelijk beleid
Naast de inhoudelijke ruimtelijke opgaven ligt er in enkele
andere – meer generieke – opgaven een noodzaak voor
het voeren van een nationaal ruimtelijk beleid. Die wordt
in de Nota Ruimte ‘systeemverantwoordelijkheid’
genoemd. Daarnaast gaat het om het garanderen van een
fysieke basiskwaliteit in heel Nederland.
Bij systeemverantwoordelijkheid gaat het om het goed
laten verlopen van de processen op het gebied van de
ruimtelijke ordening, ongeacht wie verantwoordelijk is
voor het resultaat of welke doelen worden nagestreefd.
Dit kan bereikt worden door generieke regelgeving maar
ook door middel van coördinatie en kennis- en
informatieverstrekking.
Op sommige punten kan een decentralisatie van
ruimtelijk beleid betekenen dat er meer of andere
maatregelen moeten komen om decentrale overheden in
staat te stellen zelf ruimtelijk beleid te voeren:
• Juridisch instrumentarium: Er zal op rijksniveau nagedacht
moeten blijven worden over de inrichting van het
ruimtelijke-ordeningsstelsel binnen het gehele stelsel
van omgevingsrecht. Hier gaat het name om de Wro,
de Chw, de Wabo en de Woningwet. Maar ook zou er
nagedacht moeten worden over de instrumenten die
decentrale overheden moeten helpen bij het
verwezenlijken van ruimtelijke ambities, bijvoorbeeld
ten aanzien van binnenstedelijke herontwikkeling. Het
gaat hier vooral om het grondbeleidsinstrumentarium,
waaronder de afdeling grondexploitatie van de Wro, de
Wet voorkeursrecht gemeenten, de Onteigeningswet,
maar ook eventuele nieuwe instrumenten, zoals
stedelijke herverkaveling, planbatenheffing en
verhandelbare ontwikkelingsrechten.
• Bestuurlijk en financieel: Bij een decentralisatie van het
ruimtelijk beleid komt het vraagstuk van de financiële
haalbaarheid van de uitvoering ervan aan de orde.
Gemeenten hebben weinig mogelijkheden om zelf
inkomsten te generen. Zelfs de belangrijkste lokale
belasting, de OZB, is gekoppeld aan de systematiek van
het Gemeentefonds, waarbij het draagkrachtprincipe
(‘derde aspiratieniveau’) geldt. Concreet houdt dit in
dat gemeenten die in staat zijn om zelf relatief veel OZB
te innen gekort worden op hun uitkering uit het
Gemeentefonds. De enige bron waarbij gemeenten
nagenoeg volledige vrijheid hebben zijn de inkomsten
uit bouwgrondexploitaties. Wanneer ruimtelijk (en
ander) beleid aanstuurt op ruimtelijke verscheidenheid
of ongelijkheid dan is de vraag gerechtvaardigd of de
onderliggende financieringssystematiek, gebaseerd op
verevening, hier wel voldoende op aansluit (RLI 2011).
• Kennis: De Rijksoverheid kan vanuit de
systeemverantwoordelijkheid de vinger aan de pols
houden wat betreft ruimtelijke ontwikkelingen. Gezien
de ruimtelijke dynamiek is het goed om periodiek de
keuzes ten aanzien van de beleidsverantwoordelijkheid
te herijken, op basis van kennis van ontwikkelingen in
de praktijk. Taaktoedelingen aan overheden kunnen
immers veranderen, een onderwerp dat nu van
nationaal belang is, is dat wellicht over een aantal jaren
niet meer, en omgekeerd. Kennis en onafhankelijke
monitoring zijn hierbij essentieel.
• Fysieke basiskwaliteit: In dit geval stelt het Rijk zich
verantwoordelijk voor een minimum kwaliteitsniveau
voor de leefomgeving. Voor een deel bestaat dit al via
sectorregelgeving (volkshuisvesting, milieu).
4.3 Doelmatig toedelen van taken en
verantwoordelijkheden
In het regeerakkoord staat: ‘Het kabinet komt met
voorstellen de ruimtelijke ordening meer over te laten
aan provincies en gemeenten’ (Kabinet Rutte 2010: 30).
De beleidsveranderingen (zie paragraaf 3.1) in de
Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte vormen een concrete
uitwerking hiervan. De structuurvisie geeft niet precies
aan hoe het voormalige rijksbeleid aan de lagere
overheden kan worden overgelaten. Er zijn verschillende
manieren waarop taken, bevoegdheden en middelen aan
andere overheden kunnen worden overgedragen. Dit
geldt ook voor de taken die verbonden zijn met het
nationale belang. Naast decentralisatie kan er sprake zijn
van afstoten, privatiseren, dereguleren of beëindigen. Dit
onderscheid kan aanknopingspunten bieden om de
discussie hierover scherper en duidelijker te voeren.
4.3.1 Decentraliseren
Bij decentraliseren draagt het Rijk bepaalde taken,
bevoegdheden en/of middelen aan de andere overheden
over met de bedoeling dat zij deze oppakken, benutten
en/of inzetten. Een voorbeeld is de realisatie van de
(herijkte) EHS, waarover de provincies de regie moeten
voeren. In dit geval blijft het Rijk wel
76 | Ruimtelijke opgaven in beeld. Achtergronden bij de Ex-ante evaluatie Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte