Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

vier
Bestuurlijke aspecten
In dit hoofdstuk bespreken we enkele criteria die het Rijk
kan hanteren om te bepalen of bepaalde ruimtelijke
opgaven een zaak van strategisch-ruimtelijk beleid zijn.
Tevens gaan we in dit hoofdstuk in op enkele bestuurlijke
en instrumentele aspecten. Achtereenvolgend zijn dat het
toedelen van taken en verantwoordelijkheden aan de
verschillende overheden, de beleidsruimte die
internationale afspraken en internationaal beleid bieden,
de vereenvoudiging van wet- en regelgeving, het
Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en
Transport (MIRT), en de doorwerking en handhaving van
beleid.
4.1 Criteria voor een inhoudelijke
nationale ruimtelijke agenda
In deze paragraaf schetsen we enkele criteria die kunnen
worden gebruikt om te bepalen voor welke ruimtelijke
opgaven het Rijk aan zet is. De eerste groep criteria gaat
over de vraag of een bepaalde ruimtelijke opgave een
zaak voor de publieke sector moet zijn (van de overheid).
De tweede groep criteria is behulpzaam bij de vraag of
het een taak voor de Rijksoverheid moet zijn (van het Rijk).
De laatste groep, ten slotte, gaat over de vraag of het een
taak voor strategisch-ruimtelijke planning moet zijn (van
de ruimtelijke ordening).
Naast de ruimtelijke opgaven zijn er andere – meer
globale – redenen om nationaal ruimtelijk beleid te
voeren. De eerste is wat in de Nota Ruimte
‘systeemverantwoordelijkheid’ wordt genoemd. De
tweede betreft ruimtelijk kwaliteit. Deze redenen worden
apart behandeld.
Welke ruimtelijke opgaven het Rijk moet oppakken, is een
politieke keuze. Het consequent toepassen van een
aantal inhoudelijke criteria vanuit onder andere de
welvaartstheorie en het subsidiariteitsbeginsel kan
helpen bij het meer systematisch beantwoorden van deze
vraag. Vanzelfsprekend zijn daarnaast ook politieke
criteria van groot belang.
4.1.1 Criteria voor overheidstaak
Wanneer is iets een zaak van de overheid? Aan de
welvaartstheorie kunnen enkele criteria worden ontleend
die overheidsingrijpen rechtvaardigen (zie bijvoorbeeld
CPB 1997; Stiglitz 1988). Voor het ruimtelijk beleid zijn de
volgende criteria het meest relevant:
• onvolledige marktwerking; in dit geval stelt de overheid
regels op om de marktwerking te garanderen of
verbeteren, bijvoorbeeld door een verbod op
prijsafspraken of monopolievorming;
• publieke goederen; in dit geval treedt de overheid op om
maatschappelijke goederen te ontwikkelen (zoals
wegen) of beschermen (natuur) waarin de markt niet
voorziet;
• externe effecten; in dit geval corrigeert de overheid voor
kosten (bijvoorbeeld milieuhinder) die buiten de
prijsvorming vallen;
74 | Ruimtelijke opgaven in beeld. Achtergronden bij de Ex-ante evaluatie Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte