Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

twee
bestaand natuurgebied, in het bijzonder Natura
2000-gebieden. Daarmee wordt echter niet voorkomen
dat de kwaliteit van de natuur, ook die van Natura
2000-gebieden, verder achteruitgaat. Als er meer
financiële middelen beschikbaar komen, bijvoorbeeld van
provincies of andere partijen, dan is de volgende
kosteneffectieve stap het inrichten van reeds verworven
gronden, waaronder ruilgronden. Essentieel daarbij is het
oplossen van knelpunten in de milieu- en watercondities,
in het bijzonder verdroging (Bredenoord et al. 2011).
Robuuste natuurgebieden
In het algemeen geldt dat grotere natuurgebieden
robuuster zijn dan kleinere, omdat ze beter bestand zijn
tegen negatieve invloeden van buiten. Het voormalige
Milieu- en Natuurplanbureau presenteerde in de
verkenning Nederland Later (MNP 2007b) een kijkrichting
‘Robuuste natuur’, waarin de Natura 2000-gebieden
worden versterkt met de nog aan te leggen nieuwe
natuur vanuit het Natuurbeleidsplan. Deze versterking
zou wel leiden tot het halen van de Vogel- en
Habitatrichtlijnen. Deze kijkrichting is in de recente IBO
Natuur en de Brede heroverweging meegenomen.
De ruimtelijke samenhang kan verder toenemen door de
EHS te koppelen aan het landschapsbeleid.
Multifunctionele landschappen met veel ‘groene’ (natuur)
en ‘blauwe’ (water) elementen, kunnen een
klimaatbestendige EHS ondersteunen. Naarmate de
robuustheid en de ruimtelijke samenhang van de EHS
sterker worden, kan de EHS gemakkelijker meebewegen
met de dynamiek in de natuur. Natuur is immers
veranderlijk; de aantallen en verspreiding van soorten op
een locatie veranderen voortdurend, op korte en lange
termijn. Klimaatverandering zorgt nog voor een extra
dynamiek. Hoe sterker de dynamiek van de natuur, hoe
meer ruimtelijke samenhang nodig is voor voldoende
risicospreiding en herstelvermogen voor plant- en
diersoorten.
Vrijkomende militaire terreinen
Bij de herijking van de EHS kunnen ook de vrijkomende
militaire terreinen worden betrokken. Onlangs heeft de
minister van Defensie aangekondigd beide tankbataljons
te zullen opheffen (Defensie 2011). Dat kan leiden tot het
vrijvallen van militaire oefenterreinen. Deze terreinen
liggen veelal in een ecologisch waardevol gebied dat
onderdeel is van de EHS. Het gaat dan om
compagniesoefenterreinen Marnewaard en Oirschot,
eenheidsoefenterreinen De Haar, Havelte-West en de
Leusderheide en de overige oefenterreinen de Vlasakkers
en Oirschot vak B. In de Nota Ruimte is reeds verwoord dat
als de militaire functie voor (delen van) deze terreinen
vervalt, het rijksbeleid erop is gericht deze terreinen
alsnog te doen opnemen in de EHS.
2.6.4 Effectief agrarisch natuurbeheer
Het kabinet heeft ervoor gekozen om financiën te
verschuiven van grondverwerving naar agrarisch
natuurbeheer. Het blijkt in de praktijk bijzonder moeilijk
te zijn om de natuurdoelen in het agrarisch gebied te
realiseren. Dit geldt zowel voor natuurontwikkeling op
voormalige landbouwgronden, bijvoorbeeld door
‘nieuwe particulieren’, als voor gebieden met agrarisch
natuurbeheer. Realisatie is hier lastig en dikwijls weinig
effectief, omdat de vereiste milieucondities moeilijk zijn
te realiseren en soms in strijd zijn met eisen van het
landbouwkundige gebruik.
Agrarisch natuurbeheer blijkt in de huidige vorm weinig
effectief te zijn voor het bereiken van de ecologische
doelen (MNP 2007a). De effectiviteit kan verbeteren als (1)
het beheer in de weidevogelgebieden sterker wordt
gericht op weidevogelbehoud en er meer aanpassingen in
de bedrijfsvoering worden doorgevoerd, (2) de randzones
van de Natura 2000-gebieden worden gebruikt om
boeren te laten bijdragen aan het bereiken van de doelen
ín die gebieden, bijvoorbeeld door het verhogen van de
waterstand of het verminderen van de stikstofuitstoot;
en (3) de grond deels voor agrarisch landschapsbeheer
wordt gebruikt waar het behoud van het
cultuurhistorische landschap vooropstaat of een grote
maatschappelijke behoefte bestaat aan
recreatiemogelijkheden (wandelen en fietsen), zoals rond
de steden en in toeristisch-recreatieve gebieden. Het
laatste kan bijdragen aan het verminderen van de
recreatieve tekorten rond de grote steden, ook met het
oog op het stopzetten van het Rijksbufferzonebeleid en
van de aanleg van groengebieden rond de steden.
In de nabije toekomst kan het perspectief voor agrarisch
natuurbeheer verder verslechteren. Sinds 1984 beperken
de melkquota vanuit het Europese Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid de melkproductie. Deze quota worden
in 2015 geheel afgeschaft. Dit kan gevolgen hebben voor
het agrarisch natuurbeheer. Als melkveehouders meer
melk mogen produceren, bestaat de kans dat het
agrarisch natuurbeheer als inkomstenbron
onaantrekkelijker wordt (PBL 2009a).
2.7 Landbouw en ruimte
Welke redenen zijn er om ruimtelijk beleid voor de landbouw te
voeren? Welke ruimtelijke gevolgen hebben ontwikkelingen
binnen de landbouw?
2.7.1 Economisch belang agro-industrie
De economische betekenis van de primaire landbouw is
beperkt. Landbouw, bosbouw en visserij leveren
gezamenlijk in Nederland slechts 2 procent van de
toegevoegde waarde. In ruimtelijk opzicht is de rol van
het grondgebonden deel van de primaire landbouw als
48 | Ruimtelijke opgaven in beeld. Achtergronden bij de Ex-ante evaluatie Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte