Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving

Ruimtelijke opgaven en
beleidsimplicaties
twee
In dit hoofdstuk beschrijven we de acht belangrijkste
ruimtelijke opgaven in Nederland voor de middellange en
lange termijn. Bij elke opgave bespreken we ook enkele
belangrijke beleidsimplicaties.
2.1 Ruimte en internationale
concurrentiepositie
Moet worden ingezet op belangrijke stedelijke regio’s of op
specifieke sectoren? Op welke aspecten scoren Nederlandse
regio’s beter of slechter ten opzichte van de directe concurrenten?
2.1.1 Agglomeratie-effecten van stedelijke regio’s
In de ruimtelijk-economische literatuur wordt
tegenwoordig veel aandacht besteed aan de effecten van
de ruimtelijke concentratie van mensen en bedrijvigheid.
Deze plekken (agglomeraties) zijn belangrijk, omdat juist
daar zogeheten agglomeratie-effecten gedijen. Dit zijn
voordelen die bedrijven ontlenen aan de nabijheid van
toeleveranciers en afnemers, gunstige
arbeidsmarktcondities en kennis-spillovers. Steden zijn
de plekken waar agglomeratie-effecten het meest
zichtbaar zijn, en stedelijke groei kan een zelfversterkend
agglomeratieproces in gang zetten, wat resulteert in
onder andere hogere lonen en grondprijzen (De Groot et
al. 2010; Thissen et al. 2006). Figuur 2.1 laat zien dat ook
het aantal banen in de laatste jaren het meest is
toegenomen in de Randstad.
Het zijn vooral grote agglomeraties met een sterke
exportpositie, een hoge bevolkingsdichtheid en een hoog
inkomen per inwoner die veel buitenlandse bedrijven en
investeringen aantrekken.
Uit een vergelijking met de top 10 van de belangrijkste
Europese concurrenten, blijkt dat Nederlandse regio’s
agglomeratiekracht missen bij het aantrekken van
buitenlandse bedrijven (PBL 2010a).
Agglomeratiegrenzen zijn overigens diffuus. Er is geen
vaste manier om agglomeraties te begrenzen. Als het
gaat om de reikwijdte van economische relaties kunnen
bijvoorbeeld handelsstromen, goederenstromen en
pendelstromen van belang zijn. Als indicator voor
pendelstromen kan het woon-werkverkeer dienen. Uit
figuur 2.2 blijkt dat het zelfs op basis van deze ene
indicator niet mogelijk is om eenduidig agglomeraties
aan te wijzen, zeker ook gezien het polycentrische
karakter van de Randstad. Het is daarom weinig zinvol
om in het beleid dat is gericht op het versterken van
agglomeraties, met precies afgebakende grenzen te
werken.
2.1.2 De Randstad vergeleken met de directe
Europese concurrenten
Het belang van agglomeratie-effecten wordt vooral
zichtbaar in internationaal perspectief. Om een zinvolle
vergelijking te maken, is het verstandig te kijken naar die
regio’s waarmee Nederlandse regio’s daadwerkelijk
concurreren. Zo concurreert de sterkste agglomeratie van
Nederland, de Randstad, binnen de EU vooral met de
22 | Ruimtelijke opgaven in beeld. Achtergronden bij de Ex-ante evaluatie Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte