Ruimtelijke opgaven in beeld - Planbureau voor de Leefomgeving


Ten opzichte van zijn directe buitenlandse concurrenten
scoort de Randstad op innovatie (gemeten op basis van
het aantal patenten en R&D-investeringen) duidelijk
slechter. Voor het verbeteren van deze positie zijn
ruimtelijke maatregelen minder relevant; met ruimtelijke
maatregelen kan hooguit worden geprobeerd de
randvoorwaarden te beïnvloeden, zoals het bieden van
aantrekkelijke woningen en een aantrekkelijke
leefomgeving voor (buitenlandse) werknemers en
bedrijven. Zo blijkt uit PBL-onderzoek dat een goede
kwaliteit van de leefomgeving een factor van betekenis is
voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven, zeker als
het gaat om kennisintensieve bedrijven (Weterings et al.
2011). Dergelijke bedrijven waarderen zaken als veiligheid,
hygiëne, gezondheidszorg, cultuur, milieu, recreatie,
politiek-economische stabiliteit, openbare
voorzieningen, openbaar vervoer en
opleidingsmogelijkheden.
Naast het versterken van de agglomeratiekracht kan het
(ruimtelijk) faciliteren van clusters van specifieke sectoren
van nationaal belang zijn: juist regio’s met een sterke
specialisatie trekken veel buitenlandse investeringen aan
(Raspe et al. 2010). Echter, niet alle clusters zijn in het
recente verleden een garantie voor economisch succes
gebleken. Deels liggen die clusters te gespreid over het
land om er op nationaal niveau een ruimtelijk beleid voor
te kunnen voeren, deels lijken ze te weinig massa te
hebben om echt van nationaal belang te zijn. Er zijn geen
gouden regels voor een succesvolle clustering; voor
sommige sectoren is clustering zeer relevant, voor andere
veel minder.
Een focus op de belangrijkste stedelijke regio’s en
agglomeraties lijkt dan ook in internationaal perspectief
zinvoller dan inzetten op een groot aantal clusters met in
het algemeen een beperkte massa.
2 Bereikbaarheid en verstedelijking
Bereikbaarheid is in deze studie opgevat in termen van
het aantal bestemmingen (bijvoorbeeld arbeidsplaatsen)
dat binnen een bepaalde reisduur kan worden bereikt; in
deze definitie is de nabijheid van bestemmingen
bepalender dan de reissnelheid (congestie).
Voor een verbetering van de bereikbaarheid zijn in de
eerste plaats (wegbeprijzing buiten beschouwing latend)
verdichting van verstedelijking in bestaand bebouwd
gebied en bundeling van verstedelijking rondom de
steden van belang. Rond de grote stations draagt de
ontwikkeling van werklocaties namelijk sterk bij aan het
gebruik van het openbaar vervoer: op zulke locaties is het
autogebruik onder werknemers ruim tweemaal zo laag
en het openbaarvervoergebruik bijna viermaal zo hoog
als op snelweglocaties (Hilbers et al. 2009). Pas in de
tweede plaats is verbetering van infrastructuur aan de
orde (MNP 2007b; PBL 2011d).
Een nuancering is op zijn plaats als het gaat om bundeling
van verstedelijking op nieuwe locaties rondom de steden.
Mensen blijken bereid meer te reizen voor hun werk dan
voor stedelijke voorzieningen (De Groot et al. 2010).
Vanuit deze bereidheid hebben nieuwe woonlocaties
nabij of goed bereikbaar ten opzichte van de steden de
voorkeur, met nieuwe werklocaties zo veel mogelijk in de
stad of op goed ontsloten locaties daaromheen. De
ontwikkeling van multimodaal ontsloten werklocaties
rond de stad houdt echter ook risico’s in. De huidige
praktijk laat namelijk zien dat zulke locaties vooral per
auto worden bezocht. Ontwikkeling van multimodale
werklocaties in de stadsrand in combinatie met nieuwe
woonlocaties op iets grotere afstand van de stad
betekent zelfs een extra belasting van de nu reeds
zwaarst belaste wegen.
Naast verdichting en bundeling van verstedelijking kan
verbetering van de infrastructuur bijdragen aan het
vergroten van de bereikbaarheid. Het uitbreiden van
infrastructuurcapaciteit in en rond de grote steden kan
agglomeratievorming bevorderen en zo economische
groei. Vooral het wegnemen van belemmeringen in het
woon-werkverkeer over korte afstanden is hierbij van
belang. In en rond de grote steden is, naast het
hoofdwegennet, ook het onderliggende wegennet van
grote betekenis voor de economische ontwikkeling. Over
wat langere afstanden kunnen investeringen in
wegverbindingen voor woon-werkverkeer naar
Amsterdam en Utrecht eveneens een forse bijdrage aan
de economische groei leveren. Worden ook
reistijdverbeteringen voor het goederenvervoer in de
afwegingen meegenomen, dan worden lange afstanden
en het hoofdwegennet steeds belangrijker. Het gaat
hierbij vooral om verbindingen vanuit Oost- en Zuid-
Nederland naar de Randstad.
Het openbaar vervoer is meer gediend met verbetering
van het voor- en natransport dan met
frequentieverhoging op het hoofdnet. Het voor- en
natransport beslaat namelijk, met bijna 50 procent, een
veel groter deel van de totale ervaren reistijd dan de
wachttijd op het hoofdnet (een zesde van de totale
ervaren reistijd). Voor verbetering van de kwaliteit van
het openbaar vervoer in Nederland zou dus eerder
moeten worden gezocht naar mogelijkheden om meer
locaties goed te bedienen (Hilbers et al. 2009),
bijvoorbeeld door verbeteringen in het regionale en
stedelijk openbaar vervoer.
3 Ruimte voor wonen en werken
In de ruimtelijke ordening moet rekening worden
gehouden met een zeer grote onzekerheid over de
toekomstige ontwikkelingen in het aantal huishoudens
en de beroepsbevolking. Zo loopt door de onzekerheid in
de huishoudensontwikkeling de bandbreedte in de
Bevindingen |
11