Modulair 2 - Open Universiteit Nederland

SYMPOSIUM
NW-symposium over Water als bron
van conflicten
Heeft u zich al ingeschreven voor het jaarlijkse symposium van de
faculteit Natuurwetenschappen op zaterdag 13 november in studie-
centrum Eindhoven? Het wordt zoals ieder jaar een dag waarop u uw
medestudenten en docenten kunt ontmoeten, en waarop u uw kennis kunt
uitbreiden, dit jaar over water als bron van conflicten. U kunt zich voor het
symposium opgeven via www.ou.nl/nw-symposium.
Om 9.30 uur staat de koffie/thee voor u klaar. In het ochtendprogramma wordt het thema
waterconflicten door drie sprekers belicht vanuit verschillende kanten. ’s Middags spelen
we een waterspel waarin elke groep voor een duurzaam waterbeheer in eigen gebied
moet zorgen, zonder dat dit negatieve gevolgen heeft voor de watervoorziening in andere
gebieden. Daarna huldigen we alle bachelor- en mastergediplomeerden van het afgelopen
jaar. We eindigen met een borrel. Dagvoorzitter is prof. dr. Piet Glasbergen (Open
Universiteit en Universiteit Utrecht). Hieronder vindt u een toelichting op de lezingen.
Waterconflicten vroeger en hun oplossingen
Berichten over conflicten vanwege waterkrapte duiken al ver voor het begin van de jaartelling
op in het Nabije Oosten. Prof. dr. Lucas Reijnders, hoogleraar natuurwetenschappelijke
milieuwetenschappen aan de Open Universiteit en hoogleraar milieukunde aan de
Universiteit van Amsterdam, opent het ochtendprogramma. Hij vertelt over waterconflicten
in het verleden en hun oplossingen. Rivier en rivaliteit hebben dezelfde stam. In lijn
daarmee wordt sinds 1321 touwgetrokken tussen Antwerpen en de Noord-Nederlandse
steden over de vaart op de Westerschelde. In 1349 werden in de IJsselsteden joden levend
verbrand vanwege de (vermeende) vergiftiging van waterputten. In de vijftiende eeuw
woedde er een zalmoorlog in de delta van de Rijn en de Maas. Over wie wat moet doen
tegen teveel water, wordt in Nederland al zeker sinds de zestiende eeuw getwist.
Veranderingen in techniek, bevolkingsdruk, onbedoelde effecten van menselijke activiteiten
en sociale en economische arrangementen, beïnvloedden de conflicten. Voor verbazend
veel waterconflicten zijn in de loop van de geschiedenis vreedzame oplossingen
gevonden. Deels gaat het om technische oplossingen (bijvoorbeeld het putdeksel uit het
Bijbelverhaal over (aartsvader) Jacob en Rachel. Deels betreft het juridische arrangementen
(bijvoorbeeld de eeuwenoude waterrechtbanken in Spanje, verdragen). Vaak gaat het
om sociale en economische arrangementen (bijvoorbeeld: rotatiesystemen irrigatie, aanleg
voedselvoorraden, import van virtueel water).
Op wereldschaal
Prof. dr. Pieter van der Zaag, hoogleraar Waterbeheer UNESCO-IHE Institute for Water
Education, Delft & Sectie waterbeheer, Technische Universiteit Delft, bekijkt waterconflicten
in een globale context. Globale trends in wateraanbod en watervraag zijn onlosmakelijk
verbonden met (1) gestage economische groei in veel regio’s; (2) klimaatverandering;
en (3) beleidswijzigingen ten aanzien van diezelfde klimaatverandering. Vraag en aanbod
zijn steeds minder in evenwicht. Conflicten over water worden dan waarschijnlijker. Die
kunnen plaatsvinden op verschillende schaalniveaus: tussen watergebruikers (bijvoorbeeld
boeren langs één kanaal), tussen sectoren (landbouw versus stad), tussen gemeenschappen,
provincies, regio’s en landen. Om potentiële waterconflicten te overstijgen, zoeken
we naar een rationele oplossing. Het onderkennen, en actief creëren, van wederzijdse
afhankelijkheden is een logische benadering: (1) koppel kwesties (issue linking) (voorbij
het specifieke riviersysteem/stroomgebied, voorbij het water), (2) beloon milieudiensten
(reward environmental services) en (3) ontwikkel gemeenschappelijke infrastructuur
om vervolgens de profijten te delen (benefit sharing). Voor het vinden van dergelijke
oplossingen is een goed begrip nodig van het watersysteem, van onze eigen aspiraties
en belangen met betrekking tot de rivier, van de wijze waarop wij vervlochten zijn met,
natuurwetenschappen www.ou.nl/milieu
en afhankelijk zijn van, medewatergebruikers
(individuen, gemeenschappen, landen) en van
de baten van samenwerken. Bovenstaande zal
geïllustreerd worden met voorbeelden, voornamelijk
uit zuidelijk Afrika.
Waterrecht
Prof. mr. Marleen van Rijswick, hoogleraar
Europees en nationaal waterrecht aan de
Universiteit Utrecht, belicht waterconflicten
in Europese en nationale context en richt zich
op mechanismen om conflicten op te lossen.
Kenmerkend voor water is dat het zich niets
aantrekt van grenzen: niet tussen staten, niet
tussen provincies of gemeenten, en niet tussen
verschillende beleidsterreinen. Water stroomt
en wordt op zijn weg naar zee voor allerlei
functies gebruikt. Om dit probleemloos te laten
verlopen is een juridisch systeem nodig dat
rekening houdt met alle belangen - drinkwater,
vervoer, landbouw, energievoorziening, afvoer,
veiligheid, industrie en natuurlijk die van water
en natuur zelf - en zorgt voor een eerlijke verdeling
van de watergebruiksruimte en de watervervuilingsruimte
binnen een stroomgebied.
Dit juridisch systeem is in Nederland gebaseerd
op zowel het Europese recht als het nationale
recht. Dat juridisch systeem heeft verschillende
onderdelen: er moet voorzien worden in doelen,
normen, bevoegd gezag, en bevoegdheden
en instrumenten om het voorgenomen beleid
uit te voeren. Omdat de werkelijkheid altijd
weerbarstiger is dan de theorie en de systemen,
moet een goed juridisch systeem ook beschikken
over conflictoplossingsmechanismen, die
kunnen variëren van verplichte samenwerking,
prioritering van functies, handhaving en
rechtsbescherming. In deze bijdrage wordt een
mogelijk conflict tussen Europees en nationaal
recht en tussen verschillende belanghebbende
functies geïllustreerd aan de hand van een
casus: het besluit om de Haringvlietsluizen in de
Zuidwestelijke delta van Nederland op een kier
te zetten.
Open Universiteit
Modulair 29 oktober 2010
29