Onderwijs en Innovatie - Open Universiteit Nederland
Onderwijs en Innovatie - Open Universiteit Nederland
Onderwijs en Innovatie - Open Universiteit Nederland
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong><br />
Nummer 1 • maart 2013<br />
• Succesfactor<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>tprofessionalisering<br />
• De waarde van valorisatie<br />
• Alles is ler<strong>en</strong><br />
• Excell<strong>en</strong>tie van online ler<strong>en</strong>
Doelgericht <strong>en</strong><br />
flexibel studer<strong>en</strong><br />
Kies de universiteit<br />
die bij je past<br />
5613101
Inhoud<br />
Column<br />
15 Schoonschrijv<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> grafische<br />
rek<strong>en</strong>machine Ferry Haan<br />
INTERVIEW<br />
8 Op<strong>en</strong> blik op de wereld Gerhard van d<strong>en</strong><br />
Top, CEO Vit<strong>en</strong>s Evides International <strong>en</strong> Fred<br />
Mulder, hoogleraar <strong>en</strong> houder van de<br />
UNESCO-leerstoel in Op<strong>en</strong> Educational<br />
Resources aan de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>, discussiër<strong>en</strong><br />
over de kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedreiging<strong>en</strong> van<br />
globalisering <strong>en</strong> internationalisering.<br />
NIEUWS<br />
4 <strong>Onderwijs</strong>nieuws Chronologisch overzicht<br />
van drie maand<strong>en</strong> onderwijsnieuws.<br />
14 Op<strong>en</strong>U Nieuws Actuele ontwikkeling<strong>en</strong><br />
over Op<strong>en</strong>U; e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tele omgeving<br />
die de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> gebruikt voor haar<br />
onderzoeks- <strong>en</strong> innovatieactiviteit<strong>en</strong>.<br />
25 Goed, beter, best De resultat<strong>en</strong> van het<br />
derde lezersonderzoek van dit tijdschrift zijn<br />
beter dan ooit.<br />
32 Onderzoeksnieuws E<strong>en</strong> overzicht van<br />
rec<strong>en</strong>te ontwikkeling<strong>en</strong> in nationaal <strong>en</strong><br />
internationaal onderzoek naar onderwijsinnovatie.<br />
ONDERWIJS<br />
16 Bijspijker<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> blijft nodig<br />
De invoering van e<strong>en</strong> verplichte taal- <strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>toets voor scholier<strong>en</strong> wordt uitgesteld.<br />
Snelle invoering zou tot e<strong>en</strong> slachting op het<br />
eindexam<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />
34 De waarde van valorisatie Eind vorig jaar<br />
organiseerde hogeschool Saxion e<strong>en</strong> congres<br />
over ti<strong>en</strong> jaar toegepast onderzoek waar de<br />
zestig best practices op onderzoeksgebied<br />
werd<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd. Daarvoor ontwikkelde<br />
de hogeschool e<strong>en</strong> aantal specifieke<br />
valorisatiecriteria.<br />
36 Alles is ler<strong>en</strong> Ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t veel verschijningsvorm<strong>en</strong>.<br />
In dit artikel e<strong>en</strong> verslag van het<br />
proces dat binn<strong>en</strong> één van de bacheloropleiding<strong>en</strong><br />
van de Hogeschool van Arnhem <strong>en</strong><br />
Nijmeg<strong>en</strong> (HAN) heeft gezorgd voor e<strong>en</strong><br />
omslag in d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> do<strong>en</strong> over teamprofessionalisering.<br />
ONDERZOEK<br />
26 Wet<strong>en</strong>schap of persoonlijke overtuiging?<br />
Als het gaat om geloof of politiek hebb<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> doorgaans tweedehands overtuiging<strong>en</strong>.<br />
Dit lijkt teg<strong>en</strong>woordig helaas ook te geld<strong>en</strong><br />
voor het onderwijs. We hor<strong>en</strong> aan de<br />
lop<strong>en</strong>de band bewering<strong>en</strong> over wat er mis<br />
zou zijn met het onderwijs. Veel van deze<br />
bewering<strong>en</strong> niet gebaseerd op wet<strong>en</strong>schap,<br />
maar op overtuiging<strong>en</strong>.<br />
29 Succesfactor<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>tprofessionalisering<br />
Wat is er nodig om het hoger onder<br />
wijs te verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke vorm<strong>en</strong> van<br />
doc<strong>en</strong>tprofessionalisering zijn hierbij het<br />
meest succesvol? Op basis van literatuuronderzoek<br />
b<strong>en</strong>oemt Swart hiervoor <strong>en</strong>kele<br />
succesfactor<strong>en</strong>.<br />
OPINIE<br />
11 Leve de Moderne School! Historica<br />
Hooghiemstra schreef e<strong>en</strong> boek over het<br />
lev<strong>en</strong> van de oprichter van de Werkplaats,<br />
Kees Boeke. Dat levert opmerkelijke feit<strong>en</strong> op<br />
met de nodige implicaties voor actuele<br />
onderwijsdiscussies.<br />
PRAKTISCH ARTIKEL<br />
17 Excell<strong>en</strong>tie van online ler<strong>en</strong> Dit praktisch<br />
artikel gaat over het evaluer<strong>en</strong> van de kwaliteit<br />
van e-learning. In het project E-xcell<strong>en</strong>ce<br />
is e<strong>en</strong> raamwerk ontwikkeld waarin zes domein<strong>en</strong><br />
onderscheid<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die belangrijk<br />
zijn voor de kwaliteit van e-learning.<br />
Elk domein wordt omschrev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> aantal<br />
b<strong>en</strong>chmarks. Door het uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
quick scan kunn<strong>en</strong> teams van medewerkers<br />
e<strong>en</strong> beeld krijg<strong>en</strong> van de kwaliteit van<br />
e-learning in hun instelling, faculteit of in<br />
e<strong>en</strong> cursus. Tev<strong>en</strong>s kan aan de hand van e<strong>en</strong><br />
zelf uitgevoerde scan of extern advies e<strong>en</strong><br />
verbeteringsplan gemaakt word<strong>en</strong>. De ontwikkelde<br />
tools zijn bij verschill<strong>en</strong>de Europese<br />
universiteit<strong>en</strong> getest <strong>en</strong> dat heeft geleid tot<br />
e<strong>en</strong> verbeterd instrum<strong>en</strong>tarium dat hoog<br />
gewaardeerd wordt door gebruikers.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 3
<strong>Onderwijs</strong>nieuws<br />
Deze rubriek is mede<br />
tot stand gekom<strong>en</strong> met<br />
bijdrag<strong>en</strong> van het Hoger<br />
<strong>Onderwijs</strong> Persbureau.<br />
december<br />
Meer diploma’s door langstudeerboete<br />
Veel wo-stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met de<br />
langstudeerboete in het achterhoofd<br />
hard gestudeerd om hun bachelordiploma<br />
op tijd te hal<strong>en</strong>, blijkt uit voorlopige cijfers<br />
van de VSNU. Daardoor hebb<strong>en</strong><br />
afgelop<strong>en</strong> zomer meer wo-stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
hun bachelordiploma gehaald<br />
dan in voorgaande jar<strong>en</strong>.<br />
Of ook hogeschoolstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
hard(er) hebb<strong>en</strong> gestudeerd<br />
door de langstudeerboete, is<br />
niet bek<strong>en</strong>d; de HBO-raad<br />
weet nog niet hoeveel diploma’s<br />
er behaald zijn.<br />
In september 2012 werd de<br />
langstudeerboete ingevoerd.<br />
E<strong>en</strong> maand na invoering besloot<br />
de regering echter om<br />
de boete met terugwerk<strong>en</strong>de<br />
kracht af te schaff<strong>en</strong>.<br />
Het hele traject heeft<br />
de overheid 12,3 miljo<strong>en</strong><br />
euro gekost.<br />
Twintig veelbelov<strong>en</strong>de<br />
onderzoekers de gr<strong>en</strong>s over<br />
Twintig veelbelov<strong>en</strong>de wet<strong>en</strong>schappers<br />
krijg<strong>en</strong> steun van onderzoeksfinancier<br />
NWO <strong>en</strong> mog<strong>en</strong> ervaring opdo<strong>en</strong> in<br />
het buit<strong>en</strong>land. Het zijn ti<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> ti<strong>en</strong><br />
vrouw<strong>en</strong> die rec<strong>en</strong>t zijn gepromoveerd.<br />
Ze gaan onder meer naar de universiteit<strong>en</strong><br />
van Harvard, Oxford, Cambridge <strong>en</strong> MIT. Er<br />
kwam<strong>en</strong> 102 aanvrag<strong>en</strong> bij NWO binn<strong>en</strong>.<br />
Het programma is kleiner dan voorhe<strong>en</strong>,<br />
omdat de overheid er ge<strong>en</strong> geld meer voor<br />
overheeft. Er zijn daarom ge<strong>en</strong> beurz<strong>en</strong><br />
meer beschikbaar voor jonge buit<strong>en</strong>landse<br />
onderzoekers<br />
die naar <strong>Nederland</strong><br />
will<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
Meer tuss<strong>en</strong>tijdse uitval eerstejaars<br />
Ruim 15.000 eerstejaars stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> stopt<strong>en</strong><br />
afgelop<strong>en</strong> jaar binn<strong>en</strong> vijf maand<strong>en</strong> met<br />
hun opleiding. Dat zijn er <strong>en</strong>kele duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
meer dan normaal blijkt uit cijfers van de<br />
Di<strong>en</strong>st Uitvoering <strong>Onderwijs</strong>. Het is niet<br />
duidelijk waarom er zoveel eerstejaar<br />
afhaakt<strong>en</strong>.<br />
CPB: hoger onderwijs loont steeds<br />
meer<br />
Er zijn te weinig hoogopgeleid<strong>en</strong> in<br />
<strong>Nederland</strong>, me<strong>en</strong>t het C<strong>en</strong>traal Planbureau<br />
(CPB). Daardoor gaan afgestudeerde hbo’ers<br />
<strong>en</strong> wo’ers steeds meer verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Mbo’ers<br />
krijg<strong>en</strong> het daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> moeilijker. In de<br />
huidige economische situatie zijn zij vooral<br />
het slachtoffer, schrijft het CPB. Dat is nieuw,<br />
want in recessies in de jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig <strong>en</strong><br />
tachtig verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> vooral veel ban<strong>en</strong> aan de<br />
onderkant van de arbeidsmarkt. Volg<strong>en</strong>s het<br />
CPB komt dit doordat veel werk op mboniveau<br />
wordt overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door computers.<br />
Het hoger onderwijs loont daardoor<br />
steeds meer.<br />
Fraude van topstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Utrecht<br />
Zelfs de beste stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kun je niet vertrouw<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> antropologisch onderzoek<br />
hebb<strong>en</strong> vier eerstejaars stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het<br />
University College Utrecht (UCU) zes interviews<br />
uit hun duim gezog<strong>en</strong>. De stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
schrev<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong> paper over Jehova’s getuig<strong>en</strong>,<br />
maar hadd<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> eerste oriënter<strong>en</strong>d<br />
gesprek nooit meer contact met h<strong>en</strong><br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn niet geschorst<br />
door het UCU. Pas bij e<strong>en</strong> tweede<br />
geval van fraude of plagiaat lop<strong>en</strong> ze het<br />
risico op schorsing.<br />
<strong>Universiteit</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> hogeschol<strong>en</strong> zijn<br />
financieel gezond<br />
Zowel universiteit<strong>en</strong> als hogeschol<strong>en</strong> zijn<br />
volg<strong>en</strong>s de norm<strong>en</strong> van de onderwijsinspectie<br />
gezond. <strong>Universiteit</strong><strong>en</strong> maakt<strong>en</strong> in 2011<br />
gezam<strong>en</strong>lijk 79 miljo<strong>en</strong> euro winst. Hun totale<br />
eig<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> steeg naar iets meer<br />
dan 3 miljard euro, hogeschol<strong>en</strong> maakt<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> 97 miljo<strong>en</strong> euro winst.<br />
Hun eig<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> steeg naar 1,4 miljard<br />
euro. Bij de universiteit<strong>en</strong> slot<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><br />
Maastricht, <strong>Universiteit</strong> van Tilburg <strong>en</strong><br />
<strong>Universiteit</strong> Tw<strong>en</strong>te 2011 af met rode cijfers.<br />
Maar zij hebb<strong>en</strong> veel eig<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> dus tijdelijk best wat verlies draai<strong>en</strong><br />
zonder dat dit gevolg<strong>en</strong> heeft voor hun<br />
financiële gezondheid. Bij de hogeschol<strong>en</strong><br />
slot<strong>en</strong> Inholland <strong>en</strong> de Hogeschool Leid<strong>en</strong><br />
2011 af met verlies, maar ook zij hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oeg<br />
eig<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> om dat op te vang<strong>en</strong>.<br />
Keuzegids prijst topopleiding<strong>en</strong><br />
Volg<strong>en</strong>s de Keuzegids 2013 zijn 59 bachelorstudies<br />
in ons land topopleiding<strong>en</strong>. Het zijn<br />
vooral university colleges <strong>en</strong> opleiding<strong>en</strong> in<br />
de exacte vakk<strong>en</strong>. In de Keuzegids 2013<br />
steekt Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> net als in<br />
voorgaande jar<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de rest uit. Ook het<br />
bacheloronderwijs van de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><br />
<strong>en</strong> de TU Eindhov<strong>en</strong> doet het goed. Omdat<br />
de Radboud <strong>Universiteit</strong> de <strong>Universiteit</strong><br />
Leid<strong>en</strong> nipt voorbleef in de punt<strong>en</strong>telling<br />
krijgt de Nijmeegse instelling dit jaar het<br />
predicaat beste brede universiteit. Twee universiteit<strong>en</strong><br />
hal<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de: de<br />
<strong>Universiteit</strong> van Amsterdam <strong>en</strong> de Vrije<br />
<strong>Universiteit</strong>.<br />
Bèta-meisjes kiez<strong>en</strong> vaak<br />
niet voor exacte studie<br />
Het aantal meisjes dat op<br />
de middelbare school<br />
voor e<strong>en</strong> zwaar bètaprofiel<br />
kiest, is de afgelop<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong> gesteg<strong>en</strong>.<br />
Maar veel van<br />
h<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
niet voor e<strong>en</strong> natuur- of<br />
techniekstudie. Dat<br />
blijkt uit cijfers van het<br />
Sociaal <strong>en</strong> Cultureel<br />
Planbureau.<br />
4 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Sinds de invoering van de vernieuwde tweede<br />
fase in 2007, koz<strong>en</strong> elk jaar meer meisjes<br />
voor het profiel ‘natuur <strong>en</strong> techniek’. In 2011<br />
was 24 proc<strong>en</strong>t van de havo-scholier<strong>en</strong> met<br />
het zwaarste bèta-profiel vrouw, in het vwo<br />
38 proc<strong>en</strong>t. Maar dat leidt niet tot e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>redig<br />
aandeel vrouw<strong>en</strong> in bètastudies. Hun<br />
aandeel is de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> weliswaar gesteg<strong>en</strong>,<br />
maar lijkt nu binn<strong>en</strong> het hbo te stagner<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in het wo zelfs weer te dal<strong>en</strong>. Van<br />
de eerstejaars in technische of natuurwet<strong>en</strong>schappelijke<br />
studies in het hbo was 17<br />
proc<strong>en</strong>t vrouw in 2011. Bij de universitaire<br />
opleiding<strong>en</strong> daalde hun aandeel van 27<br />
naar 26 proc<strong>en</strong>t. De <strong>Nederland</strong>se overheid<br />
maakt zich al jar<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> over het grote tekort<br />
aan technisch geschoolde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Om<br />
bèta-opleiding<strong>en</strong> aantrekkelijker te mak<strong>en</strong>,<br />
wil het kabinet e<strong>en</strong> techniekpact sluit<strong>en</strong><br />
met het bedrijfslev<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijs. Dat<br />
komt bov<strong>en</strong>op het al bestaande Masterplan<br />
bèta <strong>en</strong> techniek, waarin bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
overheid sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>.<br />
'Computer kan binn<strong>en</strong> vijf jaar ruik<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> proev<strong>en</strong>'<br />
Computerfabrikant IBM verwacht dat computers<br />
binn<strong>en</strong> vijf jaar behalve over gezichtsvermog<strong>en</strong>,<br />
gehoor <strong>en</strong> tastzin ook over<br />
smaak- <strong>en</strong> reukvermog<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>.<br />
De belangrijkste voorspelling<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> rij:<br />
- computers zull<strong>en</strong> beeld<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> vastlegg<strong>en</strong>,<br />
maar ook duid<strong>en</strong>. Zo kunn<strong>en</strong> ze bijvoorbeeld<br />
verdachte verandering<strong>en</strong> in onze<br />
huid opmerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> meld<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> arts;<br />
- gehoor zal computers onder meer in staat<br />
stell<strong>en</strong> vroegtijdig te waarschuw<strong>en</strong> voor<br />
aardverschuiving<strong>en</strong> <strong>en</strong> modderstrom<strong>en</strong>;<br />
- reukzin stelt computers in staat om uit de<br />
geur van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> informatie over hun stofwisseling<br />
af te leid<strong>en</strong>.<br />
Bijna helft bedrijv<strong>en</strong> gebruikt sociale<br />
media<br />
Ruim 40 proc<strong>en</strong>t van het MKB maakt gebruik<br />
van sociale media. Van de grote bedrijv<strong>en</strong><br />
communiceert zelfs driekwart via sociale<br />
media. Dat blijkt uit CBS-cijfers. Bedrijv<strong>en</strong><br />
in de ict-branche gebruik<strong>en</strong> sociale media<br />
het meest (79 proc<strong>en</strong>t). Ook in de horeca is<br />
het perc<strong>en</strong>tage hoog (65 proc<strong>en</strong>t).<br />
In de bouw- <strong>en</strong> de transportsector<br />
is het aandeel veel kleiner (25<br />
proc<strong>en</strong>t). De meeste bedrijv<strong>en</strong><br />
gebruik<strong>en</strong> sociale media voor<br />
imago- <strong>en</strong> marketingdoeleind<strong>en</strong><br />
(68 proc<strong>en</strong>t). Ruim 40 proc<strong>en</strong>t<br />
werft personeel, verkrijgt m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
van klant<strong>en</strong>, of werkt sam<strong>en</strong><br />
met zak<strong>en</strong>relaties via sociale media.<br />
Spin-off TU Delft verkoopt duiz<strong>en</strong>d<br />
3D-printers<br />
Het bedrijf Leapfrog, dat is<br />
ontstaan uit de TU Delft,<br />
heeft e<strong>en</strong> mijlpraal bereikt.<br />
Binn<strong>en</strong> neg<strong>en</strong> maand<strong>en</strong> tijd<br />
heeft het duiz<strong>en</strong>d<br />
3D-printers verkocht.<br />
De onderneming werd in<br />
maart 2012 gestart door drie ondernem<strong>en</strong>de<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de TU Delft die het aanbod<br />
aan 3D-printers te duur vond. Als alternatief<br />
bedacht<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> betaalbaar apparaat, de<br />
Creatr, waarmee het mogelijk is om binn<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> half uur na ontvangst te print<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s<br />
kan de printer twee keer zo groot print<strong>en</strong> als<br />
de concurr<strong>en</strong>tie.<br />
JANUARI<br />
EU wil verfijnde ranking hoger<br />
onderwijs<br />
De Europese Commissie (EC) heeft gro<strong>en</strong><br />
licht gegev<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nieuwe ranglijst van<br />
universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> hogeschol<strong>en</strong>. De jaarlijks<br />
verschijn<strong>en</strong>de internationale ranglijst<strong>en</strong> zijn<br />
volg<strong>en</strong>s de EC voor studiekiezers <strong>en</strong> beleidsmakers<br />
niet zo nuttig. Die will<strong>en</strong> niet altijd<br />
wet<strong>en</strong> waar het beste onderzoek wordt verricht,<br />
maar bijvoorbeeld waar de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
het meest tevred<strong>en</strong> zijn over hun opleiding<br />
of welke instelling<strong>en</strong> goed sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />
met het lokale bedrijfslev<strong>en</strong>.<br />
5
<strong>Onderwijs</strong>nieuws<br />
Daarom wordt nu gewerkt aan e<strong>en</strong> nieuwe,<br />
verfijnde ranglijst, U-multirank gehet<strong>en</strong>. De<br />
League of European Research Universities,<br />
e<strong>en</strong> groep van 21 vermaarde universiteit<strong>en</strong>,<br />
heeft al lat<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> niet mee te will<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />
aan de nieuwe EC-ranking.<br />
Drie gele kaart<strong>en</strong> voor hbo<br />
De NVAO heeft eind vorig jaar drie gele kaart<strong>en</strong><br />
uitgedeeld aan opleiding<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s onvoldo<strong>en</strong>de<br />
niveau. Twee ging<strong>en</strong> er naar de<br />
particuliere hogeschool LOI (de opleiding<strong>en</strong><br />
toegepaste psychologie <strong>en</strong> bedrijfskunde)<br />
<strong>en</strong> één naar de Hogeschool van Amsterdam<br />
(hbo-masteropleiding leraar Frans). De drie<br />
opleiding<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> tot 2014 om te bewijz<strong>en</strong><br />
dat ze verbetering<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> doorgevoerd.<br />
21 Hbo-bestuurders bov<strong>en</strong> salarisnorm<br />
In 2011 ontving<strong>en</strong> 21 hogeschoolbestuurders<br />
e<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> van<br />
meer dan<br />
193.000<br />
euro. Geert<br />
Dales, voormalig<br />
collegevoorzitter<br />
van hogeschool<br />
Inholland, die in<br />
2011 uit di<strong>en</strong>st<br />
trad verdi<strong>en</strong>de<br />
het meest:<br />
248.872 euro.<br />
De best betaalde<br />
zitt<strong>en</strong>de bestuurder is<br />
collegevoorzitter Marcel<br />
Wintels van Fontys (243.356 euro).<br />
De kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> gaan Wintels<br />
<strong>en</strong> zijn collega’s minder verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
De Eerste Kamer stemde afgelop<strong>en</strong><br />
november namelijk in<br />
met e<strong>en</strong> wet die het salaris van<br />
bestuurders in de semipublieke<br />
sector aan band<strong>en</strong> legt.<br />
Sinds 1 januari mog<strong>en</strong> nieuwe hbobestuursled<strong>en</strong><br />
maximaal 194.000 euro per<br />
jaar verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Huidige bestuurders die<br />
meer verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>, krijg<strong>en</strong> vier jaar de tijd om<br />
hun salaris af te bouw<strong>en</strong>.<br />
Inholland wil minder opleiding<strong>en</strong><br />
Hogeschool Inholland gaat snoei<strong>en</strong> in het<br />
aantal economie- <strong>en</strong> techniekopleiding<strong>en</strong>.<br />
Dat moet het aanbod beter herk<strong>en</strong>baar<br />
mak<strong>en</strong> voor werkveld <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Daarmee ker<strong>en</strong> oude opleiding<strong>en</strong> als hts <strong>en</strong><br />
heao weer terug bij Inholland.<br />
Ruim 10.000 inschrijving<strong>en</strong> voor online<br />
collegereeks<br />
Meer dan 10.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich ingeschrev<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> online cursus aan de<br />
<strong>Universiteit</strong> Leid<strong>en</strong> (UL). De belangstelling<br />
voor de introductie in Europees recht overstijgt<br />
alle verwachting<strong>en</strong>. De UL is de eerste<br />
<strong>Nederland</strong>se instelling die actief is op het<br />
Amerikaanse platform Cousera, waar sinds<br />
e<strong>en</strong> jaar honderd<strong>en</strong> gratis cursuss<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
aangebod<strong>en</strong> van ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> universiteit<strong>en</strong><br />
wereldwijd: de zogehet<strong>en</strong> massive op<strong>en</strong> online<br />
courses (MOOC's). De UL bevindt zich in<br />
goed gezelschap: ook professor<strong>en</strong> van bijvoorbeeld<br />
Stanford <strong>en</strong> Princeton del<strong>en</strong> via<br />
Cousera hun k<strong>en</strong>nis met de wereld.<br />
Hoger onderwijs trekt minder eerstejaars<br />
Er zijn in september minder eerstejaars aan<br />
e<strong>en</strong> hbo-opleiding begonn<strong>en</strong> dan vorig jaar.<br />
Uit cijfers van DUO blijkt de overall daling 2<br />
proc<strong>en</strong>t te zijn t<strong>en</strong> opzichte van vorig jaar.<br />
Ook de universiteit<strong>en</strong> trokk<strong>en</strong> dit studiejaar<br />
minder stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>; de terugval bedraagt 3<br />
proc<strong>en</strong>t. Bij de hogeschol<strong>en</strong> zijn er grote<br />
verschill<strong>en</strong>. Zo is de ell<strong>en</strong>de voor Inholland<br />
nog niet voorbij: in 2009 trok de hogeschool<br />
nog 7.627 eerstejaars <strong>en</strong> dat zijn er nu nog<br />
maar 4.550, nog e<strong>en</strong>s 2,9 proc<strong>en</strong>t minder<br />
dan vorig collegejaar. Van de andere grote<br />
hogeschol<strong>en</strong> krijgt vooral Windesheim e<strong>en</strong><br />
flinke klap: 15,5 proc<strong>en</strong>t minder eerstejaars.<br />
De winnaars onder de grote hogeschol<strong>en</strong><br />
zijn Avans (5,4 proc<strong>en</strong>t), Fontys (4,2 proc<strong>en</strong>t)<br />
<strong>en</strong> Saxion (1,6 proc<strong>en</strong>t).<br />
Bij de universiteit<strong>en</strong> do<strong>en</strong> Leid<strong>en</strong> (13,6 proc<strong>en</strong>t)<br />
<strong>en</strong> Eindhov<strong>en</strong> (9,2 proc<strong>en</strong>t) het opvall<strong>en</strong>d<br />
goed. Klapp<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> er bij de Vrije<br />
<strong>Universiteit</strong> (min 17,2 proc<strong>en</strong>t), <strong>Universiteit</strong><br />
van Tilburg (min 14 proc<strong>en</strong>t), <strong>Universiteit</strong><br />
Tw<strong>en</strong>te (min 11,6 proc<strong>en</strong>t) <strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><br />
van Amsterdam (min 9,7 proc<strong>en</strong>t).<br />
Kabinet houdt vast aan le<strong>en</strong>stelsel<br />
Het kabinet houdt vast aan het plan om<br />
nieuwe stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vanaf 2014 ge<strong>en</strong> basisbeurs<br />
meer te gev<strong>en</strong>. Uitwon<strong>en</strong>de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
lever<strong>en</strong> daardoor bijna vijfti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<br />
euro in. <strong>Onderwijs</strong>minister Bussemaker is<br />
niet bang dat er straks minder stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> als de studiekost<strong>en</strong> omhoog gaan.<br />
Ervaring<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
onderzoek<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> dat dit niet zal gebeur<strong>en</strong><br />
als het le<strong>en</strong>stelsel ‘sociaal’ is. Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> l<strong>en</strong><strong>en</strong> teg<strong>en</strong> 0,6 proc<strong>en</strong>t r<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> vijfti<strong>en</strong> jaar de tijd om hun l<strong>en</strong>ing af<br />
te loss<strong>en</strong>.<br />
Eerder inschrijv<strong>en</strong> voor betere studiekeuze<br />
Scholier<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zich vanaf 2014 al vóór<br />
1 mei inschrijv<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> opleiding <strong>en</strong> zijn<br />
daarna verplicht mee te do<strong>en</strong> aan studiekeuzeactiviteit<strong>en</strong>.<br />
Instelling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> op<br />
hun beurt e<strong>en</strong> adviesgesprek voer<strong>en</strong> als stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
daarom vrag<strong>en</strong>. Dat staat in het kort<br />
in het wetsvoorstel ‘Kwaliteit in verscheid<strong>en</strong>heid’<br />
dat minister Bussemaker naar de<br />
Tweede Kamer heeft gestuurd. Nu studer<strong>en</strong><br />
steeds duurder wordt, is het voor scholier<strong>en</strong><br />
nog belangrijker dat ze in één keer de juiste<br />
studiekeuze mak<strong>en</strong>. Daarom moet<strong>en</strong> alle<br />
opleiding<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>d jaar ook e<strong>en</strong> zogehet<strong>en</strong><br />
studiebijsluiter hebb<strong>en</strong> met informatie<br />
over contactur<strong>en</strong>, ban<strong>en</strong>kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> studieuitval.<br />
6 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Minder hbo’ers naar de universiteit<br />
Het aantal hbo’ers dat doorstudeert aan e<strong>en</strong><br />
universiteit is voor het eerst in jar<strong>en</strong> gedaald.<br />
<strong>Universiteit</strong><strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging VSNU d<strong>en</strong>kt<br />
dat dure schakelprogramma’s daar de oorzaak<br />
van zijn. Jar<strong>en</strong>lang steeg de instroom<br />
van hbo-stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> naar de universiteit.<br />
Maar vorig jaar daalde het aantal inschrijving<strong>en</strong><br />
met maar liefst 14 proc<strong>en</strong>t, blijkt uit cijfers<br />
van de VSNU. In 2011 wild<strong>en</strong> nog iets<br />
meer dan neg<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d hbo’ers doorstuder<strong>en</strong>,<br />
in 2012 war<strong>en</strong> dat er 7.772. Als hbo’ers<br />
naar de universiteit will<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> ze<br />
meestal e<strong>en</strong> schakelprogramma volg<strong>en</strong>.<br />
Als zo’n programma (premaster) langer dan<br />
e<strong>en</strong> half jaar duurt, wordt ze opgevat als<br />
tweede studie <strong>en</strong> niet bekostigd door de<br />
overheid.<br />
FEBRUARI<br />
Vici-beurs voor 32 toponderzoekers<br />
Van de 218 wet<strong>en</strong>schappers die in 2012 e<strong>en</strong><br />
Vici-beurs aanvroeg<strong>en</strong>, zijn er 32 in de prijz<strong>en</strong><br />
gevall<strong>en</strong>. Ze krijg<strong>en</strong> elk anderhalf miljo<strong>en</strong><br />
euro van onderzoeksfinancier NWO.<br />
Daarmee kunn<strong>en</strong> ze vijf jaar onderzoek<br />
do<strong>en</strong>. De universiteit<strong>en</strong> van Leid<strong>en</strong>, Utrecht<br />
<strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong> slep<strong>en</strong> – sam<strong>en</strong> met hun medische<br />
c<strong>en</strong>tra – elk vijf beurz<strong>en</strong> in de wacht.<br />
De <strong>Universiteit</strong> van Amsterdam <strong>en</strong> de<br />
Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> met respectievelijk<br />
vier <strong>en</strong> drie beurz<strong>en</strong>. De drie<br />
technische universiteit<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> er elk één.<br />
Flierman nieuwe NVAO-voorzitter<br />
Collegevoorzitter Anne Flierman van de<br />
<strong>Universiteit</strong> Tw<strong>en</strong>te (UT) is per 1 mei b<strong>en</strong>oemd<br />
tot voorzitter van accreditatieorganisatie<br />
NVAO. Hij volgt Karl Dittrich op, die nu<br />
leiding geeft aan de VSNU. De 57-jarige<br />
Flierman is sinds 2005 collegevoorzitter van<br />
de UT. In 2009 werd hij daarnaast lid van de<br />
Eerste Kamer nam<strong>en</strong>s het CDA, waar hij<br />
voorzitter is van de vaste commissie voor<br />
<strong>Onderwijs</strong>, cultuur <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schap. Flierman<br />
studeerde geschied<strong>en</strong>is in Leid<strong>en</strong>, waar hij<br />
ook promoveerde. De voorzitter van de<br />
NVAO is b<strong>en</strong>oemd door het Comité van<br />
Ministers van <strong>Nederland</strong> <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong>.<br />
Selectie aan de poort voor mbo’ers<br />
Vanaf september 2014 verander<strong>en</strong> de regels<br />
voor mbo’ers die naar het hbo will<strong>en</strong>. Voor<br />
sommige mbo’ers wordt het moeilijker om<br />
naar het hoger onderwijs te gaan. Zij moet<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> selectieprocedure doorlop<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> geweigerd word<strong>en</strong> voor de hboopleiding<br />
van hun keuze. Op dit mom<strong>en</strong>t<br />
kan e<strong>en</strong> mbo’er nog voor e<strong>en</strong> hbo-opleiding<br />
kiez<strong>en</strong> die niet aansluit op zijn k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
praktijkervaring. Dat zit er vanaf 2014 waarschijnlijk<br />
niet meer in. Wel kunn<strong>en</strong> mbo’ers<br />
ongehinderd doorstrom<strong>en</strong> naar hbo-opleiding<strong>en</strong><br />
die verwant zijn of als ze kiez<strong>en</strong> voor<br />
e<strong>en</strong> opleiding waar havist<strong>en</strong> <strong>en</strong> vwo’ers zonder<br />
specifiek vakk<strong>en</strong>pakket terecht kunn<strong>en</strong>.<br />
Door het advies moet de aansluiting tuss<strong>en</strong><br />
mbo <strong>en</strong> hbo verbeter<strong>en</strong>.<br />
‘EU reserveert 69,3 miljard voor wet<strong>en</strong>schap’<br />
Het ziet ernaar uit dat het Europese wet<strong>en</strong>schapsbudget<br />
Horizon 2020 voor de kom<strong>en</strong>de<br />
zev<strong>en</strong> jaar 69,3 miljard euro zal bedrag<strong>en</strong>.<br />
Aanvankelijk wilde de Europese Commissie<br />
tachtig miljard uittrekk<strong>en</strong> voor Horizon<br />
2020, maar dat wordt naar verwachting nu<br />
zo’n ti<strong>en</strong> miljard minder. De onderhandeling<strong>en</strong><br />
hierover zull<strong>en</strong> naar verwachting nog<br />
maand<strong>en</strong> dur<strong>en</strong>. Het Europees Parlem<strong>en</strong>t<br />
moet uiteindelijk de begroting goedkeur<strong>en</strong>.<br />
TU Delft als eerste in zee met edX<br />
De TU Delft gaat als eerste <strong>Nederland</strong>se universiteit<br />
gratis cursuss<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong> op edX.<br />
Aankom<strong>en</strong>d collegejaar zet Delft drie modules<br />
op het Amerikaanse virtuele platform.<br />
Delft heeft voor het digitale platform van<br />
MIT <strong>en</strong> Harvard gekoz<strong>en</strong> omdat het in teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot de andere grote platforms<br />
niet commercieel is. De drie cursuss<strong>en</strong><br />
(water treatm<strong>en</strong>t <strong>en</strong>gineering, solar <strong>en</strong>ergy<br />
<strong>en</strong> introduction to aerospace <strong>en</strong>gineering)<br />
word<strong>en</strong> in vaste periodes van acht wek<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong>, inclusief huiswerk, proeft<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>s<br />
<strong>en</strong> exam<strong>en</strong>s.<br />
Hoogopgeleide mann<strong>en</strong> twee keer<br />
vaker werkloos dan vrouw<strong>en</strong><br />
De werkloosheid onder jonge<br />
hoogopgeleid<strong>en</strong> tot 35 jaar is<br />
gesteg<strong>en</strong> naar 5,4 proc<strong>en</strong>t.<br />
Van de pas afgestudeerd<strong>en</strong><br />
heeft maar liefst 13 proc<strong>en</strong>t<br />
ge<strong>en</strong> baan. Vooral mann<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> moeilijk aan de bak.<br />
Dat blijkt uit cijfers van het<br />
CBS. Van de hoogopgeleide<br />
mann<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
de 25 <strong>en</strong> 35<br />
jaar was 7 proc<strong>en</strong>t<br />
werkloos<br />
in het derde<br />
kwartaal van<br />
2012. Op<br />
vrouwelijke<br />
hoogopgeleid<strong>en</strong><br />
van<br />
dezelfde<br />
leeftijd<br />
heeft de crisis<br />
minder effect.<br />
Van h<strong>en</strong> zat 3,6<br />
proc<strong>en</strong>t thuis.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013<br />
7
Interview<br />
Op<strong>en</strong> blik op de wereld<br />
Gerhard van d<strong>en</strong> Top, CEO Vit<strong>en</strong>s Evides International <strong>en</strong> Fred Mulder, hoogleraar <strong>en</strong><br />
houder van de UNESCO-leerstoel in Op<strong>en</strong> Educational Resources aan de Op<strong>en</strong><br />
<strong>Universiteit</strong> discussiër<strong>en</strong> over de kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedreiging<strong>en</strong> van globalisering <strong>en</strong> internationalisering.<br />
‘Verbinding<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> is de belangrijkste uitdaging voor de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong>.’<br />
Sijm<strong>en</strong> van Wijk<br />
<strong>Nederland</strong> heeft veel te bied<strong>en</strong>, zowel op economisch als op<br />
wet<strong>en</strong>schappelijk gebied. Om op die terrein<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
groei<strong>en</strong> is internationaal perspectief nodig omdat onze thuismarkt<br />
simpelweg te klein is. Gerhard van d<strong>en</strong> Top: “De belangrijkste<br />
groei bevindt zich buit<strong>en</strong> Europa. Wil je in Europa succesvol<br />
zijn dan moet je ook buit<strong>en</strong> ons contin<strong>en</strong>t succesvol zijn.<br />
Want daar ligg<strong>en</strong> de groeimogelijkhed<strong>en</strong>. De grote uitdaging<br />
die globalisering met zich mee br<strong>en</strong>gt is voor mij drieledig.<br />
Allereerst moet<strong>en</strong> we toe naar e<strong>en</strong> nieuwe vorm van global<br />
governance. Je hebt altijd sam<strong>en</strong>spel nodig tuss<strong>en</strong> overheid <strong>en</strong><br />
individu. Dus collectiviteit <strong>en</strong> individualiteit om tot e<strong>en</strong> duurzame<br />
groei te kom<strong>en</strong>. Op wereldschaal is dat lastig. De uitdaging<br />
is om op mondiaal niveau tot e<strong>en</strong> gewilde <strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> vorm<br />
van governance te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> die te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Je zult met<br />
elkaar moet<strong>en</strong> will<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> in zo’n model van duurzame<br />
governance. Zo creëer je e<strong>en</strong> publieke omgeving waarin groei<br />
kan gedij<strong>en</strong>. UNESCO is e<strong>en</strong> goed voorbeeld. Daarnaast heb je<br />
internationale afsprak<strong>en</strong> nodig hoe je bijvoorbeeld met intellectueel<br />
eig<strong>en</strong>dom <strong>en</strong> criminaliteit omgaat."<br />
Goed <strong>en</strong> kwaad<br />
"De tweede uitdaging betreft de complexiteit van de economie.<br />
Die neemt snel toe. Dat betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> hoger opleidingsniveau<br />
noodzakelijk is om deel te nem<strong>en</strong> aan de economie.<br />
In e<strong>en</strong> internationale omgeving is het moeilijker te ondernem<strong>en</strong>.<br />
Je hebt met verschill<strong>en</strong>de cultur<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>, verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong><br />
van wetgeving, andere eis<strong>en</strong> die aan product<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gesteld, verschill<strong>en</strong>de fiscale regeling<strong>en</strong>. En de manier waarop<br />
je met klant<strong>en</strong> omgaat, is anders georganiseerd. Lastiger, maar<br />
ook uitdag<strong>en</strong>der.<br />
Waard<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> het derde facet. We hebb<strong>en</strong> in ons land altijd<br />
vanuit bepaalde waard<strong>en</strong> geopereerd. De collectiviteit van het<br />
waardestelsel op mondiaal niveau is echter veel minder groot.<br />
Je kunt dus terecht kom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> om-geving die vanuit totaal<br />
andere waard<strong>en</strong> werkt dan je gew<strong>en</strong>d b<strong>en</strong>t. Het kan bijzonder<br />
lastig zijn om je daartoe te verhoud<strong>en</strong>. In ethisch opzicht word je<br />
uitgedaagd e<strong>en</strong> afweging te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> datg<strong>en</strong>e waarmee je<br />
opgevoed b<strong>en</strong>t <strong>en</strong> datg<strong>en</strong>e waar je mee geconfronteerd wordt.<br />
Het is e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel elem<strong>en</strong>t van de afweging waar je wel wilt<br />
ondernem<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar niet. Wij zijn nogal g<strong>en</strong>eigd om de wereld<br />
vanuit e<strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>s perspectief te definiër<strong>en</strong> naar de begripp<strong>en</strong><br />
goed <strong>en</strong> kwaad. Dat moet je niet loslat<strong>en</strong>, probeer het te<br />
verbind<strong>en</strong> met hoe de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan de andere kant van de<br />
wereld zijn opgevoed. Je moet niet zondermeer teg<strong>en</strong> alles ja<br />
zegg<strong>en</strong>, maar het is ook belangrijk om niet met e<strong>en</strong> opgehev<strong>en</strong><br />
vingertje achter de dijk<strong>en</strong> overal nee op te zegg<strong>en</strong>. Dat is e<strong>en</strong><br />
belangrijke afweging die je keer op keer moet mak<strong>en</strong>, zeker in<br />
e<strong>en</strong> tijd waarin de media e<strong>en</strong> steeds belangrijkere rol gaan spel<strong>en</strong><br />
in de m<strong>en</strong>ingsvorming. Het vergt communicatiek<strong>en</strong>nis om<br />
de <strong>Nederland</strong>se sam<strong>en</strong>leving mee te nem<strong>en</strong> in die route naar<br />
buit<strong>en</strong>.”<br />
Opstand<br />
Fred Mulder ziet andere aspect<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> wereld zonder gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>:<br />
“Kofi Annan heeft ooit gezegd: ‘Education is, quite simply,<br />
peace-building by another name. It is the most effective form of<br />
def<strong>en</strong>se sp<strong>en</strong>ding there is.’ Dat klinkt aannemelijk <strong>en</strong> confronteert<br />
ons met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme, veelbelov<strong>en</strong>de uitdaging. In veel ontwikkelingsland<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> meer ontwikkelde land<strong>en</strong> is het aandeel<br />
jonger<strong>en</strong> op de totale bevolking groot: bijna e<strong>en</strong> derde van de<br />
wereldbevolking is jonger dan vijfti<strong>en</strong> jaar. Als wij niet in staat<br />
zijn deze nieuwe g<strong>en</strong>eratie e<strong>en</strong> goede toegang tot onderwijs te<br />
gev<strong>en</strong>, dan geldt – zou je kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> – de omkering van de<br />
stelling van Kofi Annan. Die jonge g<strong>en</strong>eratie zal dan op <strong>en</strong>ig<br />
mom<strong>en</strong>t in opstand kom<strong>en</strong> omdat ze zich verstok<strong>en</strong> voelt van<br />
wez<strong>en</strong>lijke mogelijkhed<strong>en</strong> tot verbetering van positie <strong>en</strong> participatie<br />
in de sam<strong>en</strong>leving. Nu al zi<strong>en</strong> we dat ze niet in voldo<strong>en</strong>de<br />
mate terechtkunn<strong>en</strong> op universiteit<strong>en</strong> omdat er simpelweg veel<br />
te weinig plaats<strong>en</strong> beschikbaar zijn. Prognoses van de (groei<strong>en</strong>de)<br />
vraag suggerer<strong>en</strong> dat er de kom<strong>en</strong>de vijfti<strong>en</strong> jaar per week<br />
meer dan vier grote universiteit<strong>en</strong> (30.000 stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) geop<strong>en</strong>d<br />
zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> volstrekt onbegaanbare weg. Eén<br />
van de mill<strong>en</strong>niumdoelstelling<strong>en</strong> voor 2015 is ‘Education for all’,<br />
te beginn<strong>en</strong> bij het recht op basisonderwijs. Wel, daar zijn we<br />
nog lang niet. Het is daarom dat UNESCO terecht zoveel belang<br />
hecht aan Op<strong>en</strong> Educational Resources.”<br />
Hoge verwachting<strong>en</strong><br />
Mulder is buit<strong>en</strong>gewoon <strong>en</strong>thousiast over de mogelijkhed<strong>en</strong><br />
van Op<strong>en</strong> Educational Resources (OER). “De mondiale OERbeweging<br />
is nu zo’n ti<strong>en</strong> jaar aan de gang <strong>en</strong> groeit nog steeds.<br />
In ons land was de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> de eerste op het gebied<br />
8 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Fred Mulder<br />
‘OER leidt tot e<strong>en</strong> andere visie<br />
op mobiliteit in onderwijs <strong>en</strong><br />
onderzoek.’<br />
Gerhard van d<strong>en</strong> Top<br />
‘Wij zijn nogal g<strong>en</strong>eigd om de<br />
wereld te definiër<strong>en</strong> in goed<br />
<strong>en</strong> kwaad.’<br />
van OER. Dat was in 2006. De TU Delft volgde e<strong>en</strong> jaar later, met<br />
name om hun internationale profilering te versterk<strong>en</strong>. In 2011<br />
kwam er e<strong>en</strong> nieuwe golf op gang met de zog<strong>en</strong>oemde MOOC’s<br />
(Massive Op<strong>en</strong> Online Courses) van Amerikaanse topuniversiteit<strong>en</strong>.<br />
Het is evid<strong>en</strong>t dat de toegankelijkheid van onderwijs met<br />
OER <strong>en</strong> MOOC’s to<strong>en</strong>eemt. Iedere<strong>en</strong> kan immers bij de leermaterial<strong>en</strong>,<br />
als je t<strong>en</strong>minste online b<strong>en</strong>t. Er zijn bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> hoge<br />
verwachting<strong>en</strong> dat deze aanpak de kwaliteit <strong>en</strong> de doelmatigheid<br />
van het onderwijs t<strong>en</strong> goede kan kom<strong>en</strong>. Er zitt<strong>en</strong> ook<br />
praktische voordel<strong>en</strong> aan: je hebt minder lesgebouw<strong>en</strong> nodig<br />
<strong>en</strong> je kunt e<strong>en</strong> tekort aan goed opgeleide doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> deels<br />
opvang<strong>en</strong>. Dat neemt overig<strong>en</strong>s niet weg dat persoonlijke contact<strong>en</strong><br />
zeer belangrijk blijv<strong>en</strong>.” Mulder voegt eraan toe dat dit<br />
niet betek<strong>en</strong>t dat iedere<strong>en</strong> maar k<strong>en</strong>niswerker zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
“We hebb<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>zeer goede vaklied<strong>en</strong> nodig, overal.<br />
Je moet er toch niet aan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat we in Afrika alle<strong>en</strong> maar<br />
k<strong>en</strong>niswerkers zoud<strong>en</strong> opleid<strong>en</strong>. Voor <strong>Nederland</strong> juich ik de herontdekking<br />
van het vakmanschap op mbo <strong>en</strong> hbo toe.”<br />
Van d<strong>en</strong> Top vindt dat het beroepsonderwijs voor e<strong>en</strong> grote uitdaging<br />
staat. “We moet<strong>en</strong> de ambitie van hoe <strong>Nederland</strong> zou<br />
kunn<strong>en</strong> concurrer<strong>en</strong> in de internationale ar<strong>en</strong>a verbind<strong>en</strong> met<br />
wat we aanbied<strong>en</strong> in ons onderwijs. Dat staat soms op gespann<strong>en</strong><br />
voet met wat de leerling<strong>en</strong> graag will<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. Je kunt wel<br />
duiz<strong>en</strong>d stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> mediastudie aanbied<strong>en</strong> omdat zij het<br />
leuk vind<strong>en</strong> om op televisie te kom<strong>en</strong>, de vraag is of we daar<br />
straks internationaal het verschil mee mak<strong>en</strong>. Wat wel belangrijk<br />
is: tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tracer<strong>en</strong>. Als je in de superleague wilt meespel<strong>en</strong><br />
dan moet je de sterspelers snel ontdekk<strong>en</strong>. Vier tal<strong>en</strong>t!<br />
Probeer niet uit te gaan van de grootste gem<strong>en</strong>e deler, dat is<br />
kapitaalverlies. Wat het voortgezet onderwijs betreft zul je veel<br />
vroeger met de kinder<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gaan nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over vrag<strong>en</strong><br />
als: wat vind je leuk <strong>en</strong> waar zitt<strong>en</strong> je grote kwaliteit<strong>en</strong>. Ik b<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> te snel kiez<strong>en</strong>. Je moet universeel onderwijs aanbied<strong>en</strong>.<br />
Exceller<strong>en</strong> waar je goed in b<strong>en</strong>t in e<strong>en</strong> omgeving waar je alles<br />
kan kiez<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat we kinder<strong>en</strong> te snel in<br />
e<strong>en</strong> soort tunneltje zett<strong>en</strong>. Tot slot zou ik will<strong>en</strong> opmerk<strong>en</strong> dat ik<br />
groot voorstander b<strong>en</strong> van universitaire c<strong>en</strong>ters of excell<strong>en</strong>ce.”<br />
Mulder voegt daaraan toe dat het van groot belang is om e<strong>en</strong><br />
sterke basis te creër<strong>en</strong>. “Het gaat erom dat ieder kind zijn of haar<br />
tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> volledig kan ontwikkel<strong>en</strong>. En dat geldt ook voor de<br />
tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vmbo’er. Met e<strong>en</strong> excell<strong>en</strong>te top zonder e<strong>en</strong><br />
stevige, goed opgeleide basis kom je er niet. Ik doe mee met de<br />
‘excell<strong>en</strong>tiehype’ als deze beoogt om ieders tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zo veel <strong>en</strong><br />
zo goed mogelijk te lat<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>, maar haak af als het ons<br />
alle<strong>en</strong> of vooral om de top vijf proc<strong>en</strong>t te do<strong>en</strong> is. Excell<strong>en</strong>te stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
redd<strong>en</strong> zich namelijk meestal toch wel. Dat zi<strong>en</strong> we aan<br />
de Amerikaanse topuniversiteit<strong>en</strong> die bepaald niet bek<strong>en</strong>d<br />
staan om de goede kwaliteit van hun bacheloronderwijs, maar<br />
blijkbaar deert dat hun stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet echt.”<br />
Braindrain<br />
K<strong>en</strong>nis is niet gelijkelijk over de wereld verdeeld. Volg<strong>en</strong>s Van<br />
d<strong>en</strong> Top hoeft dat ge<strong>en</strong> probleem te zijn als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit minder<br />
ontwikkelde land<strong>en</strong> wegtrekk<strong>en</strong> om bijvoorbeeld in ons land<br />
e<strong>en</strong> functie te vervull<strong>en</strong>. “Misschi<strong>en</strong> zijn zij wel moderner dan<br />
wij. Ik zie het niet als e<strong>en</strong> issue dat we k<strong>en</strong>nis wegtrekk<strong>en</strong>.<br />
Toch verzwakk<strong>en</strong> we onszelf uiteindelijk daarmee wel. Maar het<br />
is e<strong>en</strong> logische reactie op de huidige situatie, tekort<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />
om oplossing<strong>en</strong>. De uitstroom vanuit e<strong>en</strong> aantal opleiding<strong>en</strong> is<br />
veel te laag om aan de vraag vanuit de arbeidsmarkt te kunn<strong>en</strong><br />
voldo<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> niet van alle universiteit<strong>en</strong> beroepsopleiding<strong>en</strong><br />
gaan mak<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> absolute plaats voor de fundam<strong>en</strong>tele<br />
wet<strong>en</strong>schap die zich bezighoudt met de problem<strong>en</strong><br />
van morg<strong>en</strong>. Voor die wet<strong>en</strong>schap moet plaats zijn, dat geldt<br />
voor alle vakgebied<strong>en</strong>. Daarvoor moet je aan de economische<br />
kant voldo<strong>en</strong>de innover<strong>en</strong> om het geheel financieel te kunn<strong>en</strong><br />
behapp<strong>en</strong>. Daarom is het zo ongelooflijk belangrijk dat er nu<br />
eindelijk e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> visie ontstaat waar we naartoe moet<strong>en</strong>.<br />
In plaats van slechts te red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> vanuit beperking<strong>en</strong>, die er nu<br />
zijn <strong>en</strong> die je moet aanpakk<strong>en</strong>, is het ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s belangrijk om de<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 9
investeringsslag te mak<strong>en</strong> waar je met <strong>Nederland</strong> naar toe wilt.<br />
Dat helpt zeker om de goede keuzes in de bezuiniging<strong>en</strong> te<br />
mak<strong>en</strong>.”<br />
Mulder ziet de braindrain toch anders. “Je haalt het beste aan<br />
(toekomstige) k<strong>en</strong>niswerkers weg uit die kwetsbare land<strong>en</strong>.<br />
Het zijn juist die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die daar de sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> economie<br />
moet<strong>en</strong> vormgev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zij hebb<strong>en</strong> de neiging om vanuit hun<br />
eig<strong>en</strong> economisch perspectief zich te verplaats<strong>en</strong> naar de westerse<br />
land<strong>en</strong>. Met digitale leermaterial<strong>en</strong>, online <strong>en</strong> virtuele<br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op grote schaal kan het anders. Waar leerboek<strong>en</strong><br />
voorhe<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onvermijdelijk westerse of zelfs<br />
koloniale inslag hadd<strong>en</strong>, kan nu door de inzet van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
wet<strong>en</strong>schappers ter plekke de couleur locale word<strong>en</strong> ingebracht.<br />
Er ligt e<strong>en</strong> mooie kans om de diaspora van Afrikan<strong>en</strong> die<br />
over de wereld verspreid zitt<strong>en</strong> virtueel terug te hal<strong>en</strong>. Op afstand<br />
kunn<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappers <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met Afrikaanse<br />
roots nu in dat proces van lokalisering van leermaterial<strong>en</strong> wat<br />
terugdo<strong>en</strong> voor hun land van afkomst. Zo kun je als k<strong>en</strong>niswerker<br />
met Afrikaanse roots je voormalige landg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> online e<strong>en</strong><br />
prima di<strong>en</strong>st bewijz<strong>en</strong>. Het omgekeerde zi<strong>en</strong> we trouw<strong>en</strong>s ook:<br />
de African Virtual University heeft inmiddels e<strong>en</strong> flink cursusaanbod<br />
aan OER, in drie tal<strong>en</strong> (Engels, Frans <strong>en</strong> Portugees).<br />
Dat wordt meer buit<strong>en</strong> dan in Afrika gebruikt, e<strong>en</strong> voorbeeld<br />
dus van k<strong>en</strong>nisoverdracht vanuit Afrika naar andere land<strong>en</strong>.<br />
Dat zijn interessante beweging<strong>en</strong> die mogelijk geword<strong>en</strong> zijn<br />
door de digitalisering <strong>en</strong> de wereldwijde online toegankelijkheid.<br />
Dit leidt tot e<strong>en</strong> andere visie op mobiliteit in onderwijs <strong>en</strong><br />
onderzoek. Onze subsidieprogramma’s zijn nog steeds sterk<br />
gericht op het fysiek verplaats<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van elders naar-<br />
<strong>Nederland</strong>. Promov<strong>en</strong>di bijvoorbeeld of stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die voor<br />
stage of e<strong>en</strong> semester naar het buit<strong>en</strong>land gaan. Maar dat kan<br />
veel slimmer <strong>en</strong> efficiënter online.”<br />
Mobiliteit<br />
Mulder: “Al zo’n ti<strong>en</strong> jaar pleit<strong>en</strong> wij als Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><strong>en</strong> in<br />
Europa met kracht voor het concept van virtuele mobiliteit<br />
naast of in plaats van fysieke mobiliteit. Veel van de doel<strong>en</strong> die<br />
mobiliteitsprogramma’s drag<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> ook virtueel word<strong>en</strong><br />
gehaald. Dat is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> veel goedkoper, zodat met hetzelfde<br />
geld veel meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geholp<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
internationale ervaring. We focuss<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dan meer op de<br />
inhoud dan op de culturele ervaring ter plekke, die maar al te<br />
vaak e<strong>en</strong> vakantiekarakter krijgt. Verder spar<strong>en</strong> we onze planeet<br />
<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de braindrain indamm<strong>en</strong>.”<br />
Van d<strong>en</strong> Top ziet verbinding<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> als de belangrijkste uitdaging<br />
voor de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong>. “Dat kan via vele kanal<strong>en</strong>, bedrijv<strong>en</strong>,<br />
overhed<strong>en</strong>, door e<strong>en</strong> huwelijk <strong>en</strong> virtueel. Als dat lukt dan<br />
zijn we goed bezig. Als we dit transponer<strong>en</strong> naar de universiteit<br />
dan is het goed als stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die er geschikt voor zijn e<strong>en</strong> deel<br />
van hun opleiding in het buit<strong>en</strong>land do<strong>en</strong>. Ook ik b<strong>en</strong> beslist<br />
ge<strong>en</strong> voorstander om iedere stud<strong>en</strong>t zonder meer naar het buit<strong>en</strong>land<br />
te stur<strong>en</strong>. Dat moet je verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Competitie mag. In de<br />
sport vind<strong>en</strong> we het prachtig <strong>en</strong> ook het onderwijs mag wat mij<br />
betreft wat competitiever zijn. Ik vind het onzin dat je e<strong>en</strong> nerd<br />
zou zijn als je hard studeert. Dat zijn juist onze toekomstige<br />
kampio<strong>en</strong><strong>en</strong>. Je moet vier<strong>en</strong> dat je toppers hebt in het onderwijs.<br />
En in die ontwikkeling zou het bedrijfslev<strong>en</strong> zeker e<strong>en</strong> rol<br />
kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>.”<br />
En het onderwijs? Mulder:‘Education is the most powerful<br />
weapon which you can use to change the world’, is e<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>de<br />
uitspraak van Nelson Mandela. We zoud<strong>en</strong> daar aan kunn<strong>en</strong> toevoeg<strong>en</strong><br />
dat dit temeer geldt als we onderwijs op<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met<br />
OER, met alle toebehor<strong>en</strong> van digitaal, online <strong>en</strong> virtueel werk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de bijkom<strong>en</strong>de op<strong>en</strong> blik op de wereld.”<br />
10 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Opinie<br />
Leve de Moderne School!<br />
E<strong>en</strong> interessante voetnoot bij het wat overdadige nieuws dat we in <strong>Nederland</strong> de<br />
afgelop<strong>en</strong> tijd over ons he<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> rond de abdicatie van koningin Beatrix, was wat<br />
historica Daniela Hooghiemstra in diverse media vertelde over de schooljeugd van de<br />
koningin. Die opmerkelijke schooljeugd vond namelijk voor e<strong>en</strong> groot deel plaats op<br />
de Werkplaats, e<strong>en</strong> school in Bilthov<strong>en</strong>. Hooghiemstra schreef e<strong>en</strong> boek over het lev<strong>en</strong><br />
van de oprichter van deze school, Kees Boeke (1884-1966). E<strong>en</strong> beetje trekk<strong>en</strong> aan dat<br />
historische draadje levert opmerkelijke feit<strong>en</strong> op met de nodige implicaties voor<br />
actuele onderwijsdiscussies.<br />
De leerling<strong>en</strong> op de Werkplaats heett<strong>en</strong> ‘werkers’ <strong>en</strong> mocht<strong>en</strong><br />
de leerkracht<strong>en</strong> (‘medewerkers’) tutoyer<strong>en</strong>, want iedere<strong>en</strong> was<br />
op de Werkplaats gelijk. Ess<strong>en</strong>tieel war<strong>en</strong> de ‘bespreking<strong>en</strong>’<br />
over het wel <strong>en</strong> wee van de school. Daar werd niet bij meerderheid<br />
beslist, maar bij cons<strong>en</strong>sus. Dat was volg<strong>en</strong>s de zogehet<strong>en</strong><br />
sociocratie, het ideaalbeeld van Boeke. De medewerkers onderwez<strong>en</strong><br />
niet alle<strong>en</strong> de traditionele schoolvakk<strong>en</strong>, maar ook<br />
muziek, toneel, tuinier<strong>en</strong>, kok<strong>en</strong>, hand<strong>en</strong>arbeid <strong>en</strong> dergelijke,<br />
want die war<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> belangrijk als ‘hoofdwerk’. Cijfers war<strong>en</strong> er<br />
niet, zitt<strong>en</strong>blijv<strong>en</strong> bestond al ev<strong>en</strong>min, zo vat Co Welgrav<strong>en</strong> in<br />
het Historisch Nieuwsblad de belangrijkste k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de<br />
Werkplaats sam<strong>en</strong>. Boeke was e<strong>en</strong> groot bewonderaar van<br />
Maria Montessori <strong>en</strong> veel van Boekes onderwijsopvatting<strong>en</strong><br />
lijk<strong>en</strong> dan ook sterk op de ideal<strong>en</strong> van Maria Montessori. En tuss<strong>en</strong><br />
het werk van Maria Montessori ligt weer e<strong>en</strong> duidelijke lijn<br />
met e<strong>en</strong> nog eerdere onderwijshervormer die, hoewel hij in<br />
<strong>Nederland</strong> volledig in de vergetelheid is geraakt, algeme<strong>en</strong><br />
gezi<strong>en</strong> wordt als de Godfather van het moderne onderwijs:<br />
de Spanjaard Francisco Ferrer.<br />
Van to<strong>en</strong> naar nu<br />
Nu zijn er allerlei overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de vele<br />
vorm<strong>en</strong> van vernieuw<strong>en</strong>d onderwijs zoals die gestalte kreg<strong>en</strong><br />
vanaf rond 1900, maar één k<strong>en</strong>merk komt naar mijn idee steeds<br />
naar vor<strong>en</strong>. Het is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk dat deze historische<br />
beschouwing in één klap katapulteert naar verhitte discussies<br />
over het <strong>Nederland</strong>se onderwijs anno 2013. Dat is dat al de g<strong>en</strong>oemde<br />
onderwijshervormers e<strong>en</strong> hekel hadd<strong>en</strong> aan toets<strong>en</strong>,<br />
test<strong>en</strong> <strong>en</strong> cijfers gev<strong>en</strong>. En dat is opmerkelijk. Wie nu kijkt naar<br />
het jaarlijkse gedoe rond de Cito-toets (daarover straks meer)<br />
zou kunn<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat onderwijs <strong>en</strong> toets<strong>en</strong> onlosmakelijk<br />
verbond<strong>en</strong> zijn. Sterker nog; vaak wordt gedacht dat het moderne<br />
ideeën zoud<strong>en</strong> zijn zoals bijvoorbeeld in het verguisde<br />
compet<strong>en</strong>tiegerichte onderwijs of het nieuwe ler<strong>en</strong>, waarin<br />
voor het eerst gepropageerd zou zijn het strak toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> met<strong>en</strong><br />
van k<strong>en</strong>nis los te lat<strong>en</strong>. Niets is minder waar. Het was juist<br />
Francisco Ferrer die al vóór 1900 de ‘rationele leermethode’<br />
propageerde waaruit e<strong>en</strong> type school naar vor<strong>en</strong> kwam dat hij<br />
de Moderne School (Escuela Moderna) noemde. Het was zijn<br />
bedoeling deze school zoveel mogelijk te baser<strong>en</strong> op de<br />
nieuwste inzicht<strong>en</strong> uit de onderwijswet<strong>en</strong>schap, zoals de<br />
onderwijspsychologie die to<strong>en</strong> opkwam.<br />
Onze koningin zat dus op e<strong>en</strong> school waarin niet getoetst<br />
werd. Dat paste in het beeld van ons land, dat tuss<strong>en</strong> 1930 <strong>en</strong><br />
1960 mondiaal gezi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voortrekkersrol had ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> op<br />
het gebied van onderwijsvernieuwing <strong>en</strong> waarin bijvoorbeeld<br />
Dalton-onderwijs <strong>en</strong> Montessorionderwijs e<strong>en</strong> hoge vlucht<br />
nam<strong>en</strong>. En daarmee werd<strong>en</strong> de in onze moderne og<strong>en</strong> radicale<br />
ideeën over onderwijsvernieuwing <strong>en</strong> bijvoorbeeld het afwijz<strong>en</strong><br />
van overmatig toets<strong>en</strong> in het onderwijs in die tijd door<br />
vel<strong>en</strong> onderschrev<strong>en</strong>. Zo was er bij het afscheid van Kees Boeke<br />
van de Werkplaats oud-minister van <strong>Onderwijs</strong> Gerrit Bolkestein<br />
(grootvader van Frits Bolkestein) die Boeke prees: ‘Het<br />
<strong>Nederland</strong>se onderwijs zal e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>wekk<strong>en</strong>de kracht armer<br />
word<strong>en</strong>. <strong>Nederland</strong> behoort Kees Boeke dankbaar te zijn voor<br />
zijn lev<strong>en</strong> rijk aan gedacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> dad<strong>en</strong>’, aldus Welgrav<strong>en</strong> in het<br />
Historisch Nieuwsblad.<br />
Verget<strong>en</strong><br />
Het vreemde is dat we het allemaal volledig verget<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> te<br />
zijn. Op de officiële website van OCW lez<strong>en</strong> we weliswaar dat<br />
de Cito-toets (of andere eindtoets) nog niet verplicht is, maar<br />
‘De overheid is wel van plan e<strong>en</strong> landelijke eindtoets verplicht<br />
te stell<strong>en</strong> voor alle leerling<strong>en</strong> in het basisonderwijs. Het wetsvoorstel<br />
dat dit regelt, ligt ter goedkeuring bij de Tweede<br />
Kamer’. De overheid is dus wel van zins e<strong>en</strong> verplichte eindtoets<br />
taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> op te legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> wil dat zo’n toets er vanaf<br />
het schooljaar 2013-2014 komt voor leerling<strong>en</strong> in groep 8 van<br />
de basisschool. Deze nieuwe toets sluit inhoudelijk aan op de<br />
Cito-toets <strong>en</strong> wordt afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in april. Het gaat hier om voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
beleid. Voordat er e<strong>en</strong> definitief besluit komt, zou het<br />
volg<strong>en</strong>s mij goed zijn als <strong>en</strong>kele Kamerled<strong>en</strong> de moeite nam<strong>en</strong><br />
Rob Mart<strong>en</strong>s<br />
Reacties op dit artikel<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaild<br />
naar: rob.mart<strong>en</strong>s@ou.nl<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 11
zich nog e<strong>en</strong>s te verdiep<strong>en</strong> in de geschied<strong>en</strong>is van onderwijs<br />
<strong>en</strong> onderwijsvernieuwing. Dat zou ook kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> om beter<br />
te begrijp<strong>en</strong> dat er wellicht tamelijk fundam<strong>en</strong>tele vraagstukk<strong>en</strong><br />
schuil<strong>en</strong> onder onophoudelijk terugker<strong>en</strong>de discussies<br />
over gebruik van de Cito-toets. Wie het verled<strong>en</strong> niet k<strong>en</strong>t, begrijpt<br />
het hed<strong>en</strong> niet.<br />
Het jaarlijkse gedoe rond de Cito-toets<br />
Het behoort zo ongeveer tot de <strong>Nederland</strong>s onderwijsfolklore<br />
om ieder jaar opnieuw te kissebiss<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> al dan niet verplichte<br />
c<strong>en</strong>trale eindtoets in het basisonderwijs (<strong>en</strong> voortgezet<br />
onderwijs). Zomaar e<strong>en</strong> greep aan discussieonderwerp<strong>en</strong> van<br />
het afgelop<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nium:<br />
- Het plan tot invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> makkelijkere toets voor de<br />
minst goede leerling<strong>en</strong> wordt hevig bediscussieerd.<br />
- Terugker<strong>en</strong>de bericht<strong>en</strong> over het grote perc<strong>en</strong>tage leerling<strong>en</strong><br />
dat (zeker in het voortgezet onderwijs) allerlei middel<strong>en</strong><br />
neemt om de z<strong>en</strong>uw<strong>en</strong> de baas te blijv<strong>en</strong>.<br />
- De kritiek dat de Cito-toets ge<strong>en</strong> advies meer is maar e<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong>zijdig selectiemiddel.<br />
- Het feit dat illegaal gekopieerde Cito-toets<strong>en</strong> van 2013 voor<br />
grof geld verhandeld word<strong>en</strong> op Marktplaats.<br />
- De opstand in 2011 van pressiegroep<br />
www.redhetbasis onderwijs.nl teg<strong>en</strong> het naming & shamingbeleid<br />
dat de <strong>Onderwijs</strong>inspectie erop na zou houd<strong>en</strong> door<br />
onrechtvaardige onderlinge vergelijking van schol<strong>en</strong> op<br />
grond van Cito-scores.<br />
- Kritiek op het e<strong>en</strong>zijdige onderwijs dat ontstaat omdat e<strong>en</strong><br />
te grote nadruk op Cito-scores leidt tot e<strong>en</strong> verschraald<br />
teaching to the test.<br />
- Fraude door schol<strong>en</strong> met Cito-toets<strong>en</strong>, zoals het stelselmatig<br />
niet lat<strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong> van de zwakste leerling<strong>en</strong> aan de toets<strong>en</strong>.<br />
- E<strong>en</strong> discussie van <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> eerder, namelijk dat Citoopgav<strong>en</strong><br />
jong<strong>en</strong>s zoud<strong>en</strong> bevoordel<strong>en</strong>.<br />
- Meertalig opgevoede kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> andere culturele<br />
achtergrond zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adeeld, ev<strong>en</strong>als bijvoorbeeld<br />
dyslectici.<br />
- Het Cito dat zich verled<strong>en</strong> jaar uitsprak teg<strong>en</strong> de opkomst<br />
van steeds meer institut<strong>en</strong> die leerling<strong>en</strong> train<strong>en</strong> voor de<br />
Cito-toets.<br />
Met deze eindeloze discussies over de Cito-toets<strong>en</strong> in het achterhoofd<br />
is het dus interessant om nog e<strong>en</strong>s te kijk<strong>en</strong> wat Ferrer<br />
<strong>en</strong> Montessori zeid<strong>en</strong> over het gebruik van verplichte toets<strong>en</strong><br />
in het onderwijs. Dan wordt al snel duidelijk dat het gebruik<br />
van e<strong>en</strong> grote hoeveelheid verplichte toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verplichte<br />
eindtoets e<strong>en</strong> heel wat minder vanzelfsprek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> onlosmakelijk<br />
onderdeel is van onderwijs dan het nu vaak lijkt. En dat er al<br />
lang geled<strong>en</strong> gewaarschuwd werd teg<strong>en</strong> overmatige toetsdruk.<br />
Montessori <strong>en</strong> Ferrer<br />
Montessori was namelijk bang dat toets<strong>en</strong> nieuwsgierigheid <strong>en</strong><br />
de innerlijke drijfveer tot ler<strong>en</strong> zou vervang<strong>en</strong> door angst voor<br />
e<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> was zij van m<strong>en</strong>ing dat gestandaardiseerde<br />
toets<strong>en</strong> te weinig recht do<strong>en</strong> aan de grote individuele<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>.<br />
12 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Ferrer was nog radicaler <strong>en</strong> zijn opvatting<strong>en</strong>. Hij geloofde,<br />
aldus Wikipedia, in e<strong>en</strong> systeem op basis van spontaniteit,<br />
gericht op zelfontplooiing, geestelijke onafhankelijkheid <strong>en</strong><br />
volledige emancipatie van het individu. Veel ervan zag<strong>en</strong> we<br />
later terug bij Boeke. Rond 1900 op<strong>en</strong>de Francisco Ferrer zijn<br />
eerste Moderne School (Escuela Moderna) in de buurt van<br />
Barcelona, mede gefinancierd uit de erf<strong>en</strong>is van de ste<strong>en</strong>rijke<br />
Ernestine M<strong>en</strong>ier. In de daarop volg<strong>en</strong>de vijf jaar bouwde<br />
Ferrer zijn schoolsysteem, ondanks veel weerstand, verder uit<br />
tot e<strong>en</strong> vijftigtal schol<strong>en</strong> plus e<strong>en</strong> kweekschool. In de VS leidd<strong>en</strong><br />
zijn ideeën tot het ontstaan van de invloedrijke Modern<br />
School Movem<strong>en</strong>t. E<strong>en</strong> belangrijk k<strong>en</strong>merk van zijn moderne<br />
schol<strong>en</strong> was dat er niet getoetst werd. Ferrer vond dat toets<strong>en</strong><br />
leerling<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> onvrijwillige onderlinge competitie bracht,<br />
waarin het kon gebeur<strong>en</strong> dat ze op ander<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> neerkijk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> niet meer leerd<strong>en</strong> uit nieuwsgierigheid. In zijn boek ‘De<br />
Moderne School’ lez<strong>en</strong> we hoe ouders steeds aan het eind van<br />
het schooljaar zeurd<strong>en</strong> om toetsresultat<strong>en</strong>, maar dat de aanhangers<br />
van de Moderne School vasthield<strong>en</strong> aan hun principe<br />
dat opgelegde toets<strong>en</strong> nutteloos war<strong>en</strong> <strong>en</strong> het echte ler<strong>en</strong> in<br />
de weg stond<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> wreed einde<br />
Wie de discussies over Cito-toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijs in ons land<br />
in de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> al te verhit vond, zal bij lez<strong>en</strong> over het<br />
akelige lev<strong>en</strong>seinde van Ferrer al snel inzi<strong>en</strong> dat het allemaal<br />
nog veel erger kan. Ferrer stuitte namelijk op veel politieke<br />
teg<strong>en</strong>stand uit (extreem) rechtse <strong>en</strong> conservatief kerkelijke<br />
kring<strong>en</strong>. Daardoor werd<strong>en</strong> in 1906 al zijn schol<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hij werd hijzelf gevang<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Mede dankzij internationale<br />
acties kwam hij na derti<strong>en</strong> maand<strong>en</strong> weer vrij <strong>en</strong> mocht hij<br />
zijn schol<strong>en</strong> herop<strong>en</strong><strong>en</strong>. To<strong>en</strong> in 1909 anarchistische opstand<strong>en</strong><br />
uitbrak<strong>en</strong> in Barcelona (de ‘tragische week’) werd Ferrer<br />
opnieuw gearresteerd, op vage beschuldiging<strong>en</strong> van betrokk<strong>en</strong>heid.<br />
Zonder dat hij de mogelijkheid kreeg zich te verdedig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zonder echte bewijz<strong>en</strong> werd hij, sam<strong>en</strong> met vier ander<strong>en</strong>,<br />
door e<strong>en</strong> militair tribunaal ter dood veroordeeld. Zijn ter<br />
doodveroordeling riep internationaal grote verontwaardiging<br />
<strong>en</strong> protest op. Nu, ruim honderd jaar later, weet bijna niemand<br />
het meer, maar in veel Europese sted<strong>en</strong>, van Lond<strong>en</strong> tot Rome,<br />
war<strong>en</strong> er als gevolg hiervan felle demonstraties, waarbij in<br />
Parijs zelfs e<strong>en</strong> dode <strong>en</strong> vele gewond<strong>en</strong> viel<strong>en</strong>.<br />
Op 13 oktober 1909 werd Ferrer in het kasteel van Montjuïc<br />
geëxecuteerd. Hij wilde niet geblinddoekt word<strong>en</strong>. Zijn laatste<br />
woord<strong>en</strong> war<strong>en</strong>: “Ik b<strong>en</strong> onschuldig. Leve de Moderne School.”<br />
Refer<strong>en</strong>ties<br />
- Hooghiemstra, D.A. (2013). De geest in dit huis is liefderijk. Het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> De<br />
Werkplaats van Kees Boeke (1884-1966). Proefschrift. Amsterdam: <strong>Universiteit</strong> van<br />
Amsterdam.<br />
- Ferrer, F. (1921/2003). Die Moderne Schule. Bewerkte heruitgave. Frankfurt a. M:<br />
Verlag Edition AV.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 13
Nieuws<br />
Op<strong>en</strong>U Nieuws<br />
Deze rubriek behandelt actuele ontwikkeling<strong>en</strong> over Op<strong>en</strong>U (www.op<strong>en</strong>u.nl),<br />
e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tele omgeving die de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> gebruikt voor haar<br />
onderzoeks- <strong>en</strong> innovatie-activiteit<strong>en</strong>.<br />
Wilfred Rub<strong>en</strong>s<br />
De auteur is projectleider<br />
Op<strong>en</strong>U <strong>en</strong> verbond<strong>en</strong><br />
aan het C<strong>en</strong>tre<br />
for Learning Sci<strong>en</strong>ces<br />
and Technologies<br />
(CELSTEC) van de<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>.<br />
Masterclasses in sam<strong>en</strong>werking<br />
met K<strong>en</strong>nisnet<br />
Sam<strong>en</strong> met K<strong>en</strong>nisnet organiseert de<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> dit jaar verschill<strong>en</strong>de<br />
Op<strong>en</strong>U masterclasses op het gebied van<br />
ict <strong>en</strong> onderwijs. De masterclasses zijn<br />
gericht op het verdiep<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis rond<br />
e<strong>en</strong> specifiek onderwijskundig thema <strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vaste opbouw: opdracht<strong>en</strong>,<br />
online discussies, bestudering van bronn<strong>en</strong>,<br />
online paperpres<strong>en</strong>taties <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
online live sessie. Tijd<strong>en</strong>s de live sessies<br />
wordt e<strong>en</strong> expert ondervraagd over het<br />
thema <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de deelnemers via de<br />
chat vrag<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. De Op<strong>en</strong>U masterclasses<br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> doorlooptijd van e<strong>en</strong><br />
week, waarbij e<strong>en</strong> deelnemer zelf kan<br />
bepal<strong>en</strong> of hij veel (twintig uur) of weinig<br />
(twee uur) tijd in de masterclass wil<br />
invester<strong>en</strong>.<br />
Vrij toegankelijke <strong>en</strong> beslot<strong>en</strong><br />
masterclasses<br />
Dankzij de sam<strong>en</strong>werking met K<strong>en</strong>nisnet<br />
zijn vijf online masterclasses vrij toegankelijk<br />
voor geregistreerde gebruikers van<br />
Op<strong>en</strong>U. Daarnaast zijn er ook beslot<strong>en</strong><br />
Op<strong>en</strong>U masterclasses. Van deze masterclasses<br />
is alle<strong>en</strong> de live video-uitz<strong>en</strong>ding<br />
vrij toegankelijk voor geregistreerde<br />
gebruikers. Wie toegang wil hebb<strong>en</strong> tot<br />
bronn<strong>en</strong>, opdracht<strong>en</strong>, online discussies<br />
<strong>en</strong> de chat tijd<strong>en</strong>s de livesessies moet<br />
hiervoor betal<strong>en</strong>. Dat kan via inschrijving<br />
voor de cursus ‘Online masterclasses’, via<br />
het leertraject ‘Ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> docer<strong>en</strong> in de<br />
21e eeuw’ (waarvoor m<strong>en</strong> toegang heeft<br />
tot zes beslot<strong>en</strong> masterclasses) <strong>en</strong> via de<br />
losse verkoop. Zie www.op<strong>en</strong>u.nl voor<br />
meer informatie.<br />
Planning masterclasses<br />
Dit jaar staan de volg<strong>en</strong>de Op<strong>en</strong>U<br />
masterclasses geag<strong>en</strong>deerd:<br />
- 13-20 maart<br />
Hoe maak ik van mijn leerling<strong>en</strong><br />
kritische webgebruikers?<br />
Door Saskia Brand.<br />
- 17-23 april<br />
Hoe gebruik<strong>en</strong> we ict om ervaringsgericht<br />
<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d werkplekler<strong>en</strong><br />
mogelijk te mak<strong>en</strong>?<br />
Door Hans Hummel.<br />
- 12-18 juni<br />
How to conduct educational design<br />
research? (Let op: deze masterclass<br />
wordt in het Engels gegev<strong>en</strong>).<br />
Door Susan McK<strong>en</strong>ney<br />
- 25 september-1 oktober<br />
Hoe gebruik je mobieltjes voor interactief<br />
ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> toets<strong>en</strong>?<br />
Door Marco Kaltz.<br />
- 30 oktober-5 november<br />
Hoe maak je multimediaal<br />
leermateriaal?<br />
Door Liesbeth Kester.<br />
- 6-12 november<br />
Hoe professionals kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong><br />
in online netwerk<strong>en</strong>.<br />
Door Peter Sloep.<br />
- 20-26 november<br />
Hoe maak je goed onderwijs door<br />
broodje-aap verhal<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>?<br />
Door Paul Kirschner.<br />
- 11-17 december<br />
Hoe kunn<strong>en</strong> we de belangrijkste<br />
tr<strong>en</strong>ds op het gebied van technology<br />
<strong>en</strong>hanced learning duid<strong>en</strong>?<br />
Door Wilfred Rub<strong>en</strong>s.<br />
Blogposts over onderwijsonderzoek<br />
Medewerkers van het C<strong>en</strong>tre for Learning<br />
Sci<strong>en</strong>ces and Technologies<br />
(CELSTEC) van de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> gebruik<strong>en</strong><br />
de weblog van Op<strong>en</strong>U om k<strong>en</strong>nis<br />
te del<strong>en</strong>. Zo schrijft promov<strong>en</strong>da<br />
Pauline Reijnders bijvoorbeeld over ti<strong>en</strong><br />
jaar CELSTEC-promotieonderzoek.<br />
In afzonderlijke bijdrag<strong>en</strong> bespreekt zij<br />
telk<strong>en</strong>s één proefschrift <strong>en</strong> toetst zij de<br />
actualiteitswaarde hiervan. Hoogleraar<br />
Paul Kirschner heeft <strong>en</strong>kele bijdrag<strong>en</strong><br />
geschrev<strong>en</strong> over evid<strong>en</strong>ce-based onderwijsonderzoek.<br />
Volg<strong>en</strong>s hem kun je de<br />
onderzoekstraditie uit medisch-farmaceutische<br />
hoek niet zo maar overhevel<strong>en</strong><br />
naar het onderwijs. “<strong>Onderwijs</strong> is ge<strong>en</strong><br />
farmacie <strong>en</strong> docer<strong>en</strong> is niet doser<strong>en</strong>”,<br />
schrijft Kirschner, die voorstander is van<br />
onderzoek dat op theorie gebaseerd is,<br />
volg<strong>en</strong>s wet<strong>en</strong>schappelijke method<strong>en</strong><br />
wordt uitgevoerd <strong>en</strong> waarbij gehandeld<br />
wordt naar de resultat<strong>en</strong> daarvan.<br />
Kirschner verzet zich teg<strong>en</strong> evid<strong>en</strong>cebased<br />
als keurmerk, als e<strong>en</strong> soort heilige<br />
graal voor het onderwijs.<br />
Ook heel aardig <strong>en</strong> leerzaam is de bijdrage<br />
van Jérôme Gijselaers, die de invloed<br />
van leefstijlfactor<strong>en</strong> op studievoortgang<br />
onderzoekt. Hij constateert<br />
onder andere dat het gebruik van smartphones<br />
vlak voor het slap<strong>en</strong> gaan negatief<br />
van invloed kan zijn op het slaappatroon<br />
<strong>en</strong> daarmee kan leid<strong>en</strong> tot verminderd<br />
cognitief functioner<strong>en</strong>.<br />
14 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Column<br />
Schoonschrijv<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
grafische rek<strong>en</strong>machine<br />
Het onderwijs heeft e<strong>en</strong> moeizame relatie met innovatie. In het bedrijfslev<strong>en</strong> is innovatie synoniem met succes,<br />
efficiëntieverbetering <strong>en</strong> vooruitgang. In het onderwijs is e<strong>en</strong> innovatie vaak e<strong>en</strong> stap de andere kant op: terug.<br />
E<strong>en</strong> innovatie neemt in het bedrijfslev<strong>en</strong> meestal werk uit hand<strong>en</strong>. Neem de hypermoderne kassa van Albert<br />
Heijn, die automatisch de boodschapp<strong>en</strong> scant waardoor de kassière minder hoeft na te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Zij kan met<br />
minder opleiding toe dan de kassière van vroeger.<br />
Ferry Haan<br />
Als onderwijsinnovaties al werk uit hand<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>, dan is dat vaak niet slim. Neem de grafische rek<strong>en</strong>machine.<br />
Hiermee is het oploss<strong>en</strong> van ingewikkelde wiskundige of economische problem<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fluitje van e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>t. Eind<br />
januari zag ik dat op de Nationale <strong>Onderwijs</strong>t<strong>en</strong>toonstelling (NOT) weer e<strong>en</strong> nieuwe machine is gepres<strong>en</strong>teerd.<br />
Eén die nóg meer kan dan z’n voorganger <strong>en</strong> meer functies <strong>en</strong> geheug<strong>en</strong> heeft. Het grote probleem is natuurlijk<br />
dat leerling<strong>en</strong> helemaal niet geholp<strong>en</strong> zijn met meer functies op e<strong>en</strong> apparaat. Ze word<strong>en</strong> namelijk afhankelijk<br />
van zo’n ding met als gevolg dat zonder e<strong>en</strong> grafische rek<strong>en</strong>machine problem<strong>en</strong> onoplosbaar blijk<strong>en</strong>. De leerling<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> niet meer in de gat<strong>en</strong> welke handeling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd om e<strong>en</strong> probleem op te loss<strong>en</strong>.<br />
Bij het vak economie gaat de grafische rek<strong>en</strong>machine er daarom ook weer uit. Leerling<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het<br />
eindexam<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> apparaat van e<strong>en</strong> paar euro gebruik<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> bij de vakk<strong>en</strong> managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> organisatie<br />
<strong>en</strong> wiskunde zijn geavanceerde rek<strong>en</strong>machines helaas nog wel toegestaan.<br />
Dat betek<strong>en</strong>t dat mijn vwo 6-economieklas van dit jaar de laatste lichting is die met e<strong>en</strong> grafische rek<strong>en</strong>machine<br />
mag werk<strong>en</strong>. Goed nieuws, want sommige leerling<strong>en</strong> zijn al verregaand verpest. E<strong>en</strong> van mijn leerling<strong>en</strong> gaf<br />
rec<strong>en</strong>t als antwoord op e<strong>en</strong> lastige rek<strong>en</strong>vraag, welke knopp<strong>en</strong> zij had ingedrukt op haar rek<strong>en</strong>apparaat. Zij<br />
legde mij uit dat deze manier van antwoord<strong>en</strong> bij het vak wiskunde goed wordt gerek<strong>en</strong>d. ‘Ik druk op de knop<br />
GRAPH <strong>en</strong> de grafiek verschijnt’, is prima volg<strong>en</strong>s wiskundig<strong>en</strong>. Dat e<strong>en</strong> leerling niet meer weet wat er precies<br />
gebeurt is k<strong>en</strong>nelijk ge<strong>en</strong> probleem. Bijkom<strong>en</strong>d nadeel van nieuwe grafische rek<strong>en</strong>machines is hun <strong>en</strong>orme<br />
geheug<strong>en</strong> dat door leerling<strong>en</strong> wordt volgepompt met alle eindexam<strong>en</strong>s én de antwoord<strong>en</strong> van de afgelop<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong>. Wanneer e<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> oude opgave hergebruikt in e<strong>en</strong> schoolexam<strong>en</strong> (dat gebeurt veel) kan het antwoord<br />
zo word<strong>en</strong> overgeschrev<strong>en</strong>.<br />
De innovatie van e<strong>en</strong> grafische rek<strong>en</strong>machine is kortom ge<strong>en</strong> gelukkige in het onderwijs. Werk uit hand<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong> is dus niet altijd goed.<br />
Op andere terrein<strong>en</strong> gaat het vaak ook onbegrijpelijk mis tuss<strong>en</strong> innovatie <strong>en</strong> onderwijs. Ik sprak onlangs e<strong>en</strong><br />
Pabo-stud<strong>en</strong>te die me vertelde hoe hard ze in het eerste jaar moest oef<strong>en</strong><strong>en</strong> om goed met e<strong>en</strong> krijtje te kunn<strong>en</strong><br />
schrijv<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> schoolbord. Alle kinder<strong>en</strong> op de basisschool sp<strong>en</strong>der<strong>en</strong> ur<strong>en</strong> <strong>en</strong> ur<strong>en</strong> aan het ambacht om letters<br />
aan elkaar te ler<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong>. Waarom ler<strong>en</strong> ze dit eig<strong>en</strong>lijk nog? Wat is de functie? Is er iemand die tijd<strong>en</strong>s<br />
zijn werk géén tekstverwerker gebruikt? De kunst van schoonschrijv<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> absurde. Verspilde tijd. Geef kinder<strong>en</strong><br />
op de basisschool liever e<strong>en</strong> typediploma. Die is in het huidige digitale tijdperk, nuttiger dan e<strong>en</strong> kleurig<br />
plakplaatje voor e<strong>en</strong> paar mooie regels in e<strong>en</strong> schriftje.<br />
De discussie rond de ‘21st c<strong>en</strong>tury skills’ is behalve modieus, ook interessant in het onderwijs. Bij de vele onderwijsinnovaties<br />
die mogelijk zijn – de innovatielijst van NOT 2013 is bizar lang – moet telk<strong>en</strong>s de vraag gesteld<br />
word<strong>en</strong> of de innovatie bijdraagt aan deze skills of niet. ‘Probleemoploss<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>’, is de belangrijkste<br />
vaardigheid van e<strong>en</strong> werknemer in de kom<strong>en</strong>de eeuw, zo durf ik te voorspell<strong>en</strong>. Wanneer e<strong>en</strong> innovatie dit vermog<strong>en</strong><br />
aantast (grafische rek<strong>en</strong>machine) dan moet<strong>en</strong> we er niet aan beginn<strong>en</strong>. Wanneer e<strong>en</strong> innovatie het<br />
oploss<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong> bevordert, dan ligg<strong>en</strong> er kans<strong>en</strong>. Sommige serious computergames lijk<strong>en</strong> veel pot<strong>en</strong>tie<br />
te hebb<strong>en</strong> op dit gebied.<br />
We moet<strong>en</strong> scherp blijv<strong>en</strong>. ‘Nee’, zegg<strong>en</strong> is vaak moeilijk g<strong>en</strong>oeg. Wanneer we blijv<strong>en</strong> aanmodder<strong>en</strong> met innover<strong>en</strong><br />
in het onderwijs krijg<strong>en</strong> we het slechtste van twee wereld<strong>en</strong>: schoonschrijv<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> grafische rek<strong>en</strong>machine.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 15
<strong>Onderwijs</strong><br />
Bijspijker<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
blijft nodig<br />
De invoering van e<strong>en</strong> verplichte taal- <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>toets voor scholier<strong>en</strong> wordt één tot twee<br />
jaar uitgesteld. Snellere invoering zou tot e<strong>en</strong> slachting op het eindexam<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />
Bijspijkercursuss<strong>en</strong> in het hoger onderwijs kunn<strong>en</strong> dus nog niet word<strong>en</strong> opgedoekt.<br />
Petra Vissers<br />
HOP<br />
De taal- <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> van scholier<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> opnieuw te<br />
w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> over, blijkt uit de dit jaar gehoud<strong>en</strong> proefexam<strong>en</strong>s taal<br />
<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. <strong>Onderwijs</strong>minister Bussemaker <strong>en</strong> staatssecretaris<br />
Dekker zijn bang dat veel scholier<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zakk<strong>en</strong> als ze beide<br />
toets<strong>en</strong> dit jaar moet<strong>en</strong> hal<strong>en</strong>. Dus hebb<strong>en</strong> vo-scholier<strong>en</strong> die dit<br />
jaar exam<strong>en</strong> do<strong>en</strong> geluk; ze moet<strong>en</strong> de toets<strong>en</strong> wel mak<strong>en</strong>, maar<br />
hoev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de te hal<strong>en</strong>. Voor havo, vwo, vmbo-t, <strong>en</strong><br />
het hoogste mbo-niveau zal de taaltoets vanaf schooljaar 2014-<br />
2015 meetell<strong>en</strong> voor het exam<strong>en</strong> – e<strong>en</strong> jaar later dan gepland.<br />
Voor de rek<strong>en</strong>toets, die apart wordt afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zal dit pas over<br />
twee jaar geld<strong>en</strong>.<br />
Stevige inspanning<strong>en</strong> nodig<br />
Het vaststell<strong>en</strong> van refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus heeft volg<strong>en</strong>s de bewindslied<strong>en</strong><br />
al wel geleid tot verbetering<strong>en</strong> in het rek<strong>en</strong>- <strong>en</strong> taalonderwijs,<br />
maar er zijn nog ‘stevige inspanning<strong>en</strong>’ nodig om het<br />
vereiste eindniveau daadwerkelijk te bereik<strong>en</strong>.<br />
De HBO-raad kan zich voorstell<strong>en</strong> dat het ministerie zich goed<br />
wil voorbereid<strong>en</strong> op landelijke invoering van de twee verplichte<br />
toets<strong>en</strong>. Maar aangezi<strong>en</strong> de pabo’s zich er al op hadd<strong>en</strong> ingesteld<br />
dat nieuwe stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dit jaar al aan het basisniveau rek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> taal zoud<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>, wil de HBO-raad met het ministerie<br />
besprek<strong>en</strong> hoe de hogeschol<strong>en</strong> de extra periode moet<strong>en</strong> overbrugg<strong>en</strong>.<br />
Het hbo maakt zich al jar<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> over het taal- <strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>niveau van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Voor veel havist<strong>en</strong> <strong>en</strong> mbo’ers blijk<strong>en</strong><br />
hoofdrek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> spell<strong>en</strong> e<strong>en</strong> probleem. Pabo-stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> al sinds 2006 e<strong>en</strong> speciale rek<strong>en</strong>toets <strong>en</strong> e<strong>en</strong> taaltoets<br />
hal<strong>en</strong> in hun opleiding. Veel hogeschol<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich geroep<strong>en</strong><br />
om ook andere stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bijspijkercursuss<strong>en</strong> aan te bied<strong>en</strong>.<br />
Robert Simons, verpleegkundig bestuurder van het<br />
Amsterdamse Emma Kinderziek<strong>en</strong>huis, is kritisch over het uitstel:<br />
“Dit lijkt me voor mijn sector e<strong>en</strong> heel slechte stap”, zegt hij.<br />
Simons is sinds 2008 betrokk<strong>en</strong> bij de verplichte medische<br />
rek<strong>en</strong>toets<strong>en</strong> van het Academisch Medisch C<strong>en</strong>trum – waar het<br />
kinderziek<strong>en</strong>huis onderdeel van uitmaakt – voor verpleegkundig<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> coassist<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. “De meeste medische missers word<strong>en</strong><br />
veroorzaakt door fout<strong>en</strong> bij het toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> van medicijn<strong>en</strong>.<br />
Beginn<strong>en</strong>de verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> arts<strong>en</strong> miss<strong>en</strong> te vaak e<strong>en</strong><br />
basisbegrip van getall<strong>en</strong>. Ik maak mee dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> echt d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
dat twaalf gedeeld door twee vier<strong>en</strong>twintig is.”<br />
Zorgvuldigheid<br />
Verpleegkundig<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> in de rek<strong>en</strong>toets ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele fout<br />
mak<strong>en</strong>, ze word<strong>en</strong> net zo lang bijgespijkerd tot ze op het goede<br />
niveau zitt<strong>en</strong>. Simons: “Ik verwacht dat e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale eindtoets in<br />
het voortgezet onderwijs ervoor zorgt dat ze in elk geval minder<br />
herkansing<strong>en</strong> nodig hebb<strong>en</strong>.”<br />
Rob Doeve, directeur van het Taalc<strong>en</strong>trum van de Vrije<br />
<strong>Universiteit</strong>, begrijpt dat de bewindslied<strong>en</strong> zorgvuldigheid<br />
bov<strong>en</strong> snelheid verkiez<strong>en</strong>. “Roep<strong>en</strong> dat het taal- <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>onderwijs<br />
aan bepaalde eis<strong>en</strong> moet voldo<strong>en</strong> is niet g<strong>en</strong>oeg. De m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
voor de klas moet<strong>en</strong> het do<strong>en</strong>. Toch staat het onderwerp nu wel<br />
op de ag<strong>en</strong>da. E<strong>en</strong> paar jaar geled<strong>en</strong> leefde het veel minder in<br />
het voortgezet onderwijs.”<br />
Sinds 2008 onderwerpt de VU haar eerstejaars na binn<strong>en</strong>komst<br />
aan e<strong>en</strong> taaltoets. Doeve: “Wat we toets<strong>en</strong> is of stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> lange<br />
zinn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, verbindingswoord<strong>en</strong> snapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> moeilijke<br />
woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdrukking<strong>en</strong> begrijp<strong>en</strong>. Van e<strong>en</strong> recht<strong>en</strong>stud<strong>en</strong>t<br />
mag je bijvoorbeeld verwacht<strong>en</strong> dat hij snapt wat iemand<br />
bedoelt die zegt dat hij voor ‘advocaat van de duivel’ speelt.<br />
Maar dat is lang niet altijd het geval.”<br />
16 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Praktisch artikel<br />
Excell<strong>en</strong>tie van<br />
online ler<strong>en</strong><br />
Dit artikel is het zes<strong>en</strong>vijfstigste in e<strong>en</strong><br />
serie praktische artikel<strong>en</strong> over onderwijsinnovatie.<br />
Deze serie heeft de<br />
bedoeling om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die werk zaam<br />
zijn in het hoger onderwijs handreiking<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong> te bied<strong>en</strong><br />
voor eig<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> in onderwijsinnovatie.<br />
De onderwerp<strong>en</strong> van deze<br />
reeks kunn<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>, maar zull<strong>en</strong><br />
al tijd gaan over het mak<strong>en</strong> van onderwijs<br />
<strong>en</strong> dus over toepassing<strong>en</strong> van<br />
onderwijskundige <strong>en</strong> onderwijstechnologische<br />
inzicht<strong>en</strong> in het dagelijks werk<br />
van de doc<strong>en</strong>t, het onderwijsteam of de<br />
opleidingsmanager.<br />
Auteurs<br />
Jo Boon<br />
Leo Wagemans<br />
De auteurs zijn verbond<strong>en</strong> aan het<br />
C<strong>en</strong>tre for Learning Sci<strong>en</strong>ces and<br />
Technologies (CELSTEC) van de Op<strong>en</strong><br />
<strong>Universiteit</strong>.<br />
Reacties op dit artikel kunt u stur<strong>en</strong><br />
naar: jo.boon@ou.nl of<br />
leo.wagemans@ou.nl<br />
Inhoud<br />
_ Sam<strong>en</strong>vatting<br />
_ Inleiding<br />
_ Het raamwerk: zes domein<strong>en</strong><br />
_ B<strong>en</strong>chmarking<br />
_ Bruikbaarheid in de praktijk<br />
_ Tot besluit<br />
Box 1: B<strong>en</strong>chmark voor elk van de zes<br />
domein<strong>en</strong><br />
Box 2: Standaardag<strong>en</strong>da local seminars<br />
Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Dit artikel gaat over het evaluer<strong>en</strong> van de<br />
kwaliteit van e-learning. In het project<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce is e<strong>en</strong> globaal raamwerk ontwikkeld<br />
waarin zes domein<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> die belangrijk zijn voor de<br />
kwaliteit van e-learning. Elk domein<br />
wordt concreter omschrev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
aantal b<strong>en</strong>chmarks.<br />
Door het uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> quick scan<br />
kunn<strong>en</strong> teams van medewerkers in hoger<br />
onderwijsinstelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beeld krijg<strong>en</strong><br />
van de kwaliteit van e-learning in hun instelling,<br />
faculteit of in e<strong>en</strong> cursus, in vergelijking<br />
met andere onderwijsinstelling<strong>en</strong>.<br />
Tev<strong>en</strong>s kan aan de hand van e<strong>en</strong> zelf<br />
uitgevoerde scan of aan de hand van e<strong>en</strong><br />
extern advies e<strong>en</strong> plan gemaakt word<strong>en</strong><br />
voor verbetering.<br />
De ontwikkelde tools (raamwerk, quick<br />
scan, handboek <strong>en</strong> assessors notes) zijn<br />
bij verschill<strong>en</strong>de Europese universiteit<strong>en</strong><br />
getest. Dat heeft geleid tot e<strong>en</strong> zo goed<br />
mogelijk verbeterd instrum<strong>en</strong>tarium dat<br />
hoog gewaardeerd wordt door gebruikers.<br />
Inleiding<br />
In dit artikel gev<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> beschrijving<br />
van de opzet <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van het project<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce. Het project dat in december<br />
2012 afgeslot<strong>en</strong> werd, biedt e<strong>en</strong> raamwerk<br />
dat is ontwikkeld om de kwaliteit<br />
van online ler<strong>en</strong> (of e-ler<strong>en</strong> / e-learning)<br />
bij de eig<strong>en</strong> instelling te kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> tot verbeterplann<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>.<br />
Dat geldt zowel op het niveau van e<strong>en</strong> instelling,<br />
e<strong>en</strong> faculteit als van afzonderlijke<br />
programma’s.<br />
De meeste Europese universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hogeschol<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> system<strong>en</strong> van kwaliteitsborging<br />
van zowel de inhoud als de<br />
organisatie van het onderwijs. Bijna altijd<br />
bestaan die uit e<strong>en</strong> combinatie van interne<br />
kwaliteitszorg <strong>en</strong> e<strong>en</strong> externe visitatieprocedure.<br />
In nag<strong>en</strong>oeg alle land<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong><br />
in die kwaliteitssystem<strong>en</strong> echter<br />
de criteria voor kwaliteit van online ler<strong>en</strong><br />
volledig.<br />
Dat geldt ook voor het kwaliteitskader<br />
van de NVAO (<strong>Nederland</strong>s-Vlaamse<br />
Acrreditatieorganisatie), die bij de<br />
Instellingstoets Kwaliteitsbeleid e<strong>en</strong> beoordelingskader<br />
k<strong>en</strong>t bestaande uit visie<br />
op de kwaliteit van het onderwijs, beleid,<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 17
esultat<strong>en</strong>, verbeterbeleid, organisatie<strong>en</strong><br />
beslissingsstructuur <strong>en</strong> e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong><br />
oordeel. Bij e<strong>en</strong> uitgebreide opleidingsbeoordeling<br />
bestaat het beoordelingskader<br />
uit beoogde eindkwalificaties, programma,<br />
personeel, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, kwaliteitszorg,<br />
toetsing <strong>en</strong> gerealiseerde<br />
eindkwalificaties <strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e conclusie.<br />
E-learning, online ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> elektronische<br />
leeromgeving<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> niet tot het beoordelingskader.<br />
Het standpunt van de<br />
NVAO is dat e<strong>en</strong> instelling online ler<strong>en</strong><br />
kan inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> bijzonder k<strong>en</strong>merk<br />
<strong>en</strong> dan moet aanton<strong>en</strong> dat dat uitstek<strong>en</strong>d<br />
gebeurt.<br />
De vaststelling dat in het gehele Europese<br />
hoger onderwijs het aanbod van online<br />
ler<strong>en</strong> snel to<strong>en</strong>eemt, vormde neg<strong>en</strong> jaar<br />
geled<strong>en</strong> de aanleiding om e<strong>en</strong> project op<br />
te zett<strong>en</strong> om de kwaliteit daarvan in kaart<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetbaar of vergelijkbaar<br />
te mak<strong>en</strong>.<br />
In 2005 hebb<strong>en</strong> daarom e<strong>en</strong> aantal medewerkers<br />
van Britse, Finse <strong>en</strong> <strong>Nederland</strong>se<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> project opgezet<br />
gericht op het met<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeter<strong>en</strong> van<br />
de kwaliteit van online ler<strong>en</strong>. Het onderwerp<br />
is opgepakt door EADTU <strong>en</strong> ingebracht<br />
als Europees project in het<br />
Lifelong Learning Programme. EADTU<br />
(European Association of Distance<br />
Education Universities) heeft tot doel de<br />
voortgang van op<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstandsonderwijs<br />
<strong>en</strong> e-learning te bevorder<strong>en</strong> door actieve<br />
ondersteuning van ontwikkeling<strong>en</strong><br />
op dit gebied bij haar led<strong>en</strong>; de organisatie<br />
ondersteunt de Europese sam<strong>en</strong>werking<br />
tuss<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong>. Voor meer informatie<br />
over EADTU, zie www.eadtu.eu.<br />
Het E-xcell<strong>en</strong>ce initiatief vormde het<br />
begin van drie ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de project<strong>en</strong><br />
gericht op het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> raamwerk<br />
<strong>en</strong> het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> daarvan bij<br />
de twaalf partners die aan de tweede fase<br />
van het project deelnam<strong>en</strong>: E-xcell<strong>en</strong>ce<br />
werd opgevolgd door de project<strong>en</strong><br />
E-xcell<strong>en</strong>ce Plus <strong>en</strong> E-xcell<strong>en</strong>ce Next.<br />
De core group van het project bestond<br />
uit EADTU (<strong>Nederland</strong>), Op<strong>en</strong> University<br />
(United Kingdom), Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><br />
(<strong>Nederland</strong>), OULU-University (Finland)<br />
<strong>en</strong> Universidad Nacional de Educación a<br />
Distancia (UNED, Spanje).<br />
In de looptijd van de drie project<strong>en</strong> zijn<br />
de ideeën uitgewerkt in e<strong>en</strong> geheel van<br />
b<strong>en</strong>chmarks, e<strong>en</strong> handboek <strong>en</strong> assessors<br />
notes. In het project is e<strong>en</strong> raamwerk ontworp<strong>en</strong>,<br />
getest <strong>en</strong> toegepast dat onderwijsinstelling<strong>en</strong><br />
in staat stelt om de eig<strong>en</strong><br />
praktijk over verschill<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> van<br />
online ler<strong>en</strong> te vergelijk<strong>en</strong> met andere instelling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zo te verbeter<strong>en</strong> wat moet<br />
<strong>en</strong> kan. Het raamwerk is complem<strong>en</strong>tair<br />
aan de bestaande accreditatieraamwerk<strong>en</strong>;<br />
het biedt b<strong>en</strong>chmarks die bruikbaar<br />
zijn los van specifieke nationale of institutionele<br />
system<strong>en</strong>. E-xcell<strong>en</strong>ce is ge<strong>en</strong> ratingsysteem<br />
maar e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t om e-<br />
learning te verbeter<strong>en</strong>. Organisaties die<br />
e-learning aanbied<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hun performance<br />
met<strong>en</strong> <strong>en</strong> nagaan welke sterke <strong>en</strong><br />
zwakke punt<strong>en</strong> er zijn <strong>en</strong> zo het innovatiepot<strong>en</strong>tieel<br />
ervan beter gebruik<strong>en</strong>.<br />
Zoals gesteld was e<strong>en</strong> belangrijk k<strong>en</strong>merk<br />
van het project dat gestreefd werd naar<br />
complem<strong>en</strong>tariteit met de bestaande accreditatiekaders.<br />
Dat bracht met zich mee<br />
dat vanaf het begin van het project door<br />
het team gezocht is naar e<strong>en</strong> goede positie<br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de relatie tuss<strong>en</strong> het<br />
framework <strong>en</strong> de nationale accreditatieregeling<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordiger van de<br />
NVAO heeft daarom gedur<strong>en</strong>de de gehele<br />
projectduur hierover met het team<br />
meegedacht. Ook bij de local seminars<br />
(zie verder) was overleg met de nationale<br />
accreditatieorganisaties e<strong>en</strong> vast punt op<br />
het programma.<br />
Dit heeft internationaal geleid tot zeer<br />
verschill<strong>en</strong>de stellingnames t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong><br />
van dit punt. Duidelijk was dat de belangstelling<br />
voor e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t dat de kwaliteit<br />
van online ler<strong>en</strong> kan met<strong>en</strong> in alle betrokk<strong>en</strong><br />
land<strong>en</strong> zeer groot is ondanks de<br />
verschill<strong>en</strong>de context<strong>en</strong>.<br />
In de volg<strong>en</strong>de paragraf<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong><br />
we eerst het raamwerk van de zes domein<strong>en</strong><br />
die het kwaliteitskader vorm<strong>en</strong>, vervolg<strong>en</strong>s<br />
gaan we in op de b<strong>en</strong>chmarks die<br />
bij deze domein<strong>en</strong> hor<strong>en</strong>.<br />
Omdat bruikbaarheid van de projectresultat<strong>en</strong><br />
c<strong>en</strong>traal staat, gev<strong>en</strong> we vervolg<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> overzicht van de concrete handleiding<strong>en</strong><br />
die geraadpleegd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
e<strong>en</strong> beschrijving van de manier<br />
waarop die in de praktijk uitgetest zijn <strong>en</strong><br />
de aanbeveling<strong>en</strong> die daaruit te trekk<strong>en</strong><br />
zijn voor verder gebruik.<br />
Het raamwerk: zes domein<strong>en</strong><br />
De eerste fase van het project was gericht<br />
op de ontwikkeling van e<strong>en</strong> raamwerk<br />
dat alle relevante aspect<strong>en</strong> van e-learning<br />
zou omvatt<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de brainstorm<strong>en</strong><br />
mindmapbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
raamwerk opgeleverd dat bestaat uit zes<br />
domein<strong>en</strong>, die op hun beurt concreet zijn<br />
uitgewerkt in 33 b<strong>en</strong>chmarks.<br />
1. Strategisch managem<strong>en</strong>t<br />
Strategisch managem<strong>en</strong>t gaat over de<br />
vraag of er vastgesteld instellingsbeleid<br />
<strong>en</strong> -plann<strong>en</strong> bestaan over de rol van<br />
e-learning, over ict-infrastructuur, virtuele<br />
mobiliteit, sam<strong>en</strong>werking, onderzoek<br />
<strong>en</strong> innovatie. Door steeds meer<br />
gebruik te mak<strong>en</strong> van vorm<strong>en</strong> van onderwijs<br />
waarbij e-learning <strong>en</strong> technologieondersteund<br />
ler<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet,<br />
zijn onderwijsinstelling<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oodzaakt<br />
om bij hun strategische keuz<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met die nieuwe<br />
vorm<strong>en</strong> van onderwijs. Instelling<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> hun beleid <strong>en</strong> process<strong>en</strong> zodanig<br />
inricht<strong>en</strong> dat ze aansluit<strong>en</strong> op strategische<br />
institutionele doelstelling<strong>en</strong>,<br />
waaronder die voor de ontwikkeling<br />
van e-learning.<br />
In instellingsplann<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong><br />
vastgesteld welke rol e-learning zal<br />
spel<strong>en</strong> bij de inrichting van bijvoorbeeld<br />
faculteit<strong>en</strong>, maar ook administratieve<br />
afdeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> ondersteuningsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
18 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
2. Curriculumontwerp<br />
Het thema curriculumontwerp gaat<br />
over de vraag hoe flexibiliteit in tijd <strong>en</strong><br />
plaats gegarandeerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
zonder toegeving<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> aan de<br />
kwaliteit van de inhoud of aan het<br />
belang van het verwerv<strong>en</strong> van academische<br />
vaardighed<strong>en</strong>. Aan de orde kom<strong>en</strong><br />
aspect<strong>en</strong> zoals: flexibiliteit voor stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
online assessm<strong>en</strong>tmethod<strong>en</strong>, het<br />
in bl<strong>en</strong>ded omgeving<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong><br />
waarom sommige compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />
e-learning word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
niet, participatie in online academische<br />
communities voor stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Belangrijkste uitdaging<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> kans<strong>en</strong> zijn onder andere: programmamodulariteit,<br />
method<strong>en</strong> van online<br />
assessm<strong>en</strong>t, het opbouw<strong>en</strong> van online<br />
academische communities <strong>en</strong> de integratie<br />
van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ontwikkeling van<br />
vaardighed<strong>en</strong>. Curriculumontwerp<br />
moet voldo<strong>en</strong> aan de behoeft<strong>en</strong> van de<br />
doelgroep voor e-learningprogramma's<br />
die door voork<strong>en</strong>nis, ervaring, interesse<br />
<strong>en</strong> motivatie aanzi<strong>en</strong>lijk kan<br />
verschill<strong>en</strong> van de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>populatie<br />
van reguliere universiteit<strong>en</strong>.<br />
3. Cursusontwerp<br />
Het domein cursusontwerp behelst<br />
duidelijkheid over de plaats van de cursus<br />
in e<strong>en</strong> curriculum, over aspect<strong>en</strong><br />
van design (zoals de interactie tuss<strong>en</strong><br />
ler<strong>en</strong>d<strong>en</strong>), materiaal <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, aandacht<br />
voor mindervalide stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Uiteraard kom<strong>en</strong> hier ook leerdoel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het assessm<strong>en</strong>t ervan aan de orde.<br />
Het cursusontwerp k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> proces dat<br />
verloopt van cursusraamwerk via cursusplan<br />
naar e<strong>en</strong> gedetailleerde ontwikkeling<br />
<strong>en</strong> invulling van cursusmateriaal.<br />
Elke cursus k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> duidelijke<br />
omschrijving van de leerdoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
te bereik<strong>en</strong> leerresultat<strong>en</strong>.<br />
Deze word<strong>en</strong> gespecificeerd in term<strong>en</strong><br />
van k<strong>en</strong>nis, vaardighed<strong>en</strong>, beroeps- /<br />
professionele compet<strong>en</strong>ties, persoonlijke<br />
ontwikkeling, etc. <strong>en</strong> zijn meestal<br />
e<strong>en</strong> combinatie van deze. Er is e<strong>en</strong> duidelijke<br />
relatie tuss<strong>en</strong> leerdoel<strong>en</strong>, leeractiviteit<strong>en</strong>,<br />
leerresultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> de toetsing<br />
daarvan. E<strong>en</strong> cursus kan e<strong>en</strong> mix zijn<br />
van e-learning <strong>en</strong> face-to-face-compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Bij de keuze van die compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
wordt aandacht besteed aan<br />
gepaste assessm<strong>en</strong>tmethod<strong>en</strong>, interactiviteit<br />
<strong>en</strong> feedback.<br />
4. Cursusuitlevering<br />
Het uitlever<strong>en</strong> van cursuss<strong>en</strong> behelst<br />
vooral de elektronische leeromgeving,<br />
de ict-infrastructuur <strong>en</strong> andere interfaces<br />
waarmee cursusmateriaal aan stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
wordt beschikbaar gesteld.<br />
Cursusuitlevering heeft ook betrekking<br />
op de communicatiefaciliteit<strong>en</strong> die stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/begeleiders word<strong>en</strong><br />
aangebod<strong>en</strong>. Het aanbied<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
beher<strong>en</strong> van deze system<strong>en</strong> vraagt e<strong>en</strong><br />
belangrijke financiële <strong>en</strong> personele<br />
inzet in e<strong>en</strong> organisatie. De keuze voor<br />
e<strong>en</strong> systeem van cursusuitlevering<br />
moet plaatsvind<strong>en</strong> op zowel onderwijskundige<br />
als technische grond<strong>en</strong>.<br />
<strong>Onderwijs</strong>kundige eis<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> betrekking<br />
op leermiddel<strong>en</strong>, faciliteit<strong>en</strong><br />
voor online communicatie <strong>en</strong> assessm<strong>en</strong>t.<br />
Technische eis<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong> met<br />
name betrouwbaarheid <strong>en</strong> beveiligingsissues.<br />
5. Ondersteuning van de staf<br />
Wet<strong>en</strong>schappelijk <strong>en</strong> niet-wet<strong>en</strong>schappelijk<br />
personeel moet voldo<strong>en</strong>de word<strong>en</strong><br />
ondersteund om goede e-learning<br />
te kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>, zonder zelf ict- of<br />
mediaspecialist te word<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s<br />
bevat dit gedeelte b<strong>en</strong>chmarks die betrekking<br />
hebb<strong>en</strong> op werkbelasting <strong>en</strong><br />
het omgaan met intellectuele eig<strong>en</strong>domsrecht<strong>en</strong>.<br />
Het doel is ervoor te zorg<strong>en</strong><br />
dat het academisch, administratief<br />
<strong>en</strong> technisch personeel t<strong>en</strong> volle kan bijdrag<strong>en</strong><br />
aan de ontwikkeling <strong>en</strong> in de<br />
lucht houd<strong>en</strong> van e-learningactiviteit<strong>en</strong>.<br />
Er is behoefte aan e<strong>en</strong> technisch kader,<br />
specifieke deskundigheid op het gebied<br />
van ontwerp <strong>en</strong> ontwikkeling van<br />
online leeractiviteit<strong>en</strong>.<br />
Wet<strong>en</strong>schappelijk personeel heeft specifieke<br />
ondersteuning <strong>en</strong> professionalisering<br />
nodig bij de overgang van traditioneel<br />
face-to-face onderwijs naar het<br />
efficiënt ler<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> online-omgeving<br />
zowel wat betreft educatieve<br />
als technische aspect<strong>en</strong>.<br />
6. Stud<strong>en</strong>tondersteuning<br />
Stud<strong>en</strong>tondersteuning impliceert<br />
zowel de toegang tot leermiddel<strong>en</strong> als<br />
de informatie daarover. Toegang tot<br />
leermiddel<strong>en</strong> gaat over bibliotheekvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
help desks, advies <strong>en</strong><br />
begeleiding. Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
ondersteun<strong>en</strong>, zijn e<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel<br />
onderdeel bij het aanbied<strong>en</strong> van e-learning.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 19
Er moet rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong><br />
met inhoudelijk-didactische <strong>en</strong> technische<br />
aspect<strong>en</strong> die invloed kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
op de online-stud<strong>en</strong>t.<br />
Ondersteun<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> primair<br />
via de homepage van de elektronische<br />
leeromgeving bereikbaar zijn.<br />
Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> informatie krijg<strong>en</strong><br />
over hun specifieke cursuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
ondersteuning die ze mog<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong>.<br />
Helpdesk <strong>en</strong> adviesdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
toegankelijk zijn op mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat<br />
het stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitkomt. Stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> voor feedback <strong>en</strong> ondersteuning<br />
kunn<strong>en</strong> terugvall<strong>en</strong> op de academische<br />
staf. Verder kan ondersteuning<br />
plaatsvind<strong>en</strong> via online communities,<br />
door middel van de elektronische leeromgeving<br />
<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel via sociale netwerk<strong>en</strong>.<br />
B<strong>en</strong>chmarking<br />
Het team heeft in de beginperiode herhaaldelijk<br />
discussies gevoerd over de<br />
w<strong>en</strong>selijkheid om standaard<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong><br />
om verschill<strong>en</strong>de niveaus van kwaliteit<br />
van e-learning te kunn<strong>en</strong> met<strong>en</strong>. Het<br />
werd echter duidelijk dat de ontwikkeling<br />
van standaard<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk zowel onmogelijk<br />
als onw<strong>en</strong>selijk was, zeker gezi<strong>en</strong> het<br />
Europese niveau waarop het project zich<br />
richt. Hierdoor is het niet alle<strong>en</strong> onmogelijk<br />
om norm<strong>en</strong> voor kwaliteitszorg in<br />
e-learning op te stell<strong>en</strong>, het zou ook de<br />
complexiteit <strong>en</strong> diversiteit van de<br />
Europese system<strong>en</strong> van hoger onderwijs<br />
veronachtzam<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> b<strong>en</strong>chmarkb<strong>en</strong>adering is in deze<br />
context dan ook veel effectiever. De verschill<strong>en</strong>de<br />
context<strong>en</strong> waarin het hoger<br />
onderwijs in de Europese land<strong>en</strong> functioneert<br />
lat<strong>en</strong> zich niet vang<strong>en</strong> in standaard<strong>en</strong>.<br />
Wat bij de <strong>en</strong>e universiteit e<strong>en</strong> goede<br />
b<strong>en</strong>adering is, kan elders suboptimaal zijn.<br />
Het belangrijke voordeel van de b<strong>en</strong>chmarkb<strong>en</strong>adering<br />
is dat het gebruikt kan<br />
word<strong>en</strong> in zeer verschill<strong>en</strong>de context<strong>en</strong>.<br />
De acceptatie van het kwaliteitskader van<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce is daardoor heel groot zoals<br />
blijkt uit de verschill<strong>en</strong>de pilots. Hierdoor<br />
wordt E-xcell<strong>en</strong>ce meer e<strong>en</strong> verbeter- dan<br />
e<strong>en</strong> accreditatie-instrum<strong>en</strong>t, hoewel accreditatieorganisaties<br />
het kader goed kunn<strong>en</strong><br />
BOX 1 BENCHMARK VOOR ELK VAN DE ZES DOMEINEN<br />
gebruik<strong>en</strong> als input voor hun systeem.<br />
De keuze voor de b<strong>en</strong>chmarkb<strong>en</strong>adering<br />
heeft uiteindelijk geleid tot de formulering<br />
van 33 b<strong>en</strong>chmarks, of stelling<strong>en</strong>,<br />
die het mogelijk mak<strong>en</strong> de praktijk t<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong> van concrete punt<strong>en</strong> op het<br />
Strategic Managem<strong>en</strong>t (B<strong>en</strong>chmark 2)<br />
The institution should have e-learning policies and a strategy for developm<strong>en</strong>t of e-learning that are<br />
widely understood and integrated into the overall strategies for institutional developm<strong>en</strong>t and quality<br />
improvem<strong>en</strong>t. Policies should clearly state the user groups and include all levels of implem<strong>en</strong>tation,<br />
infrastructure and staff developm<strong>en</strong>t.<br />
Curriculum Design (B<strong>en</strong>chmark 8)<br />
Curricula should be designed in such a way as to allow personalisation and a flexible path for the<br />
learner consist<strong>en</strong>t with the satisfactory achievem<strong>en</strong>t of learning outcomes and integration with other<br />
(non-e) learning activities. Use of formative and summative assessm<strong>en</strong>t needs to be appropriate to<br />
the curriculum design.<br />
Course Design (B<strong>en</strong>chmark 14)<br />
Within e-learning compon<strong>en</strong>ts, learning materials should be designed with an adequate level of interactivity<br />
to <strong>en</strong>able active stud<strong>en</strong>t <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t and to <strong>en</strong>able them to test their knowledge, understanding<br />
and skills at regular intervals. Where self-study materials are meant to be free-standing, they<br />
should be designed in such a way as to allow learners on-going feedback on their progress through<br />
self-assessm<strong>en</strong>t tests.<br />
Course Delivery (B<strong>en</strong>chmark 21)<br />
The Virtual Learning Environm<strong>en</strong>t (VLE) should be appropriate for the pedagogical models adopted<br />
and for the requirem<strong>en</strong>ts of all users. It should be integrated with the institution's registration and<br />
administrative system as far as possible.<br />
Staff Support (B<strong>en</strong>chmark 25)<br />
All staff concerned with academic, media developm<strong>en</strong>t and administrative roles need to be able to<br />
adequately support the developm<strong>en</strong>t and delivery of e-learning compon<strong>en</strong>ts. The institution should<br />
<strong>en</strong>sure that appropriate training and support is provided for these staff and that this training is<br />
<strong>en</strong>hanced in the light of new system and pedagogical developm<strong>en</strong>ts.<br />
Stud<strong>en</strong>t support (B<strong>en</strong>chmark 29)<br />
Stud<strong>en</strong>ts should be provided with a clear picture of what will be involved in using e-learning resources<br />
and the expectations that will be placed on them. This should include information on technical<br />
(system and VLE) requirem<strong>en</strong>ts, requirem<strong>en</strong>ts concerning background knowledge and skills, the nature<br />
of the programme, the variety of learning methods to be used, the nature and ext<strong>en</strong>t of support<br />
provided assessm<strong>en</strong>t requirem<strong>en</strong>ts, etc.<br />
Voor e<strong>en</strong> overzicht van alle b<strong>en</strong>chmarks verwijz<strong>en</strong> we naar de manual, tweede editie (Ubachs, 2012).<br />
Refer<strong>en</strong>tie: Ubachs, G. (2012). Quality Assessm<strong>en</strong>t for E-learning: a B<strong>en</strong>chmarking Approach. Heerl<strong>en</strong>,<br />
The Netherlands: EADTU.<br />
20 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
gebied van e-learning te beschrijv<strong>en</strong>.<br />
Vergelijkingsbasis is daarbij de praktijk<br />
zoals die bij de drie ‘ervar<strong>en</strong>’ op<strong>en</strong> universiteit<strong>en</strong><br />
gold. De b<strong>en</strong>adering is eig<strong>en</strong>lijk<br />
e<strong>en</strong> verbeterinstrum<strong>en</strong>t <strong>en</strong> kan als dusdanig<br />
gebruikt word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> proces waarbij<br />
de prestaties van universiteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
vergelek<strong>en</strong> met de best practices op<br />
het gebied van e-learning.<br />
Zoals gezegd kan het b<strong>en</strong>chmarkproces<br />
universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> hogeschol<strong>en</strong> behulpzaam<br />
zijn bij het kritisch kijk<strong>en</strong> naar de<br />
eig<strong>en</strong> bedrijfsmodell<strong>en</strong> <strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong><br />
rondom hun onderwijs(voorzi<strong>en</strong>ing); dat<br />
kan leid<strong>en</strong> tot de id<strong>en</strong>tificatie van zwakke<br />
<strong>en</strong> sterke punt<strong>en</strong> in vergelijking met andere<br />
universiteit<strong>en</strong>. Door ook aanwijzing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voorbeeld<strong>en</strong> van verbetering<strong>en</strong><br />
aan te bied<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> gebruikers van de<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce b<strong>en</strong>chmarks begeleid bij het<br />
verbeter<strong>en</strong> van hun e-learning prestaties.<br />
Door de opzet van het project is veel aandacht<br />
besteed aan het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
van het E-xcell<strong>en</strong>ce framework <strong>en</strong> aan de<br />
dialoog over ontwerp <strong>en</strong> kwaliteit. Door<br />
het stimuler<strong>en</strong> van de dialoog in e<strong>en</strong> proces<br />
van sam<strong>en</strong>werking, is e<strong>en</strong> omgeving<br />
gecreëerd waarbij instelling<strong>en</strong> van elkaar<br />
kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t wel dat er e<strong>en</strong><br />
zekere mate van vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> bereidheid<br />
tot del<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong> moet zijn.<br />
In e<strong>en</strong> sterk concurrer<strong>en</strong>de markt van instelling<strong>en</strong><br />
voor hoger onderwijs zal dit<br />
niet altijd het geval zijn. De meerwaarde<br />
van het E-xcell<strong>en</strong>ce project is dat het<br />
heeft bijgedrag<strong>en</strong> aan de sam<strong>en</strong>werking<br />
van verschill<strong>en</strong>de Europese instelling<strong>en</strong>:<br />
het project heeft e<strong>en</strong> Europese set van<br />
b<strong>en</strong>chmarks opgeleverd die moet leid<strong>en</strong><br />
tot onderwijsverbetering op het vlak van<br />
e-learning, onafhankelijk van specifieke<br />
institutionele of nationale system<strong>en</strong>. De<br />
b<strong>en</strong>chmarks verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
groot aantal best practices uit heel<br />
Europa die verschill<strong>en</strong> van land tot land<br />
<strong>en</strong> die waardevolle input gev<strong>en</strong> voor de<br />
dialoog van instelling<strong>en</strong> die ermee werk<strong>en</strong>.<br />
Elke instelling kan e<strong>en</strong> zelfevaluatie<br />
uitvoer<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> haar eig<strong>en</strong> team voor<br />
kwaliteitszorg, maar heeft tegelijkertijd<br />
ook de mogelijkhed<strong>en</strong> om sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong><br />
met andere universiteit<strong>en</strong>, in heel<br />
Europa. En dit <strong>en</strong>kel met het doel om het<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce instrum<strong>en</strong>tarium in te zett<strong>en</strong><br />
als verbetertool <strong>en</strong> niet als assessm<strong>en</strong>tinstrum<strong>en</strong>t.<br />
Het bijstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> actualiser<strong>en</strong> van de<br />
b<strong>en</strong>chmarks is e<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d proces.<br />
Zo heeft bijvoorbeeld in 2012 al e<strong>en</strong> eerste<br />
bijstelling plaatsgevond<strong>en</strong>. Daarbij is<br />
naast e<strong>en</strong> algehele redactie op basis van<br />
de feedback die in de local seminars naar<br />
vor<strong>en</strong> is gekom<strong>en</strong> ook aandacht besteed<br />
aan ontwikkeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e-learning.<br />
To<strong>en</strong> het project in 2005 van start ging<br />
had nog niemand gehoord van Facebook<br />
<strong>en</strong> Op<strong>en</strong> Educational Resources (OER).<br />
Veel universiteit<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />
mate e<strong>en</strong> bl<strong>en</strong>ded omgeving waarbij<br />
variaties in de mix tuss<strong>en</strong> face-to-face <strong>en</strong><br />
e-learning voorkom<strong>en</strong>, afhankelijk van de<br />
missie van e<strong>en</strong> instelling. Ontwikkeling<strong>en</strong><br />
die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met het verschuiv<strong>en</strong><br />
van doc<strong>en</strong>tgestuurd onderwijs naar<br />
stud<strong>en</strong>tgestuurd ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> van k<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
naar kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geleid tot de herformulering<br />
van e<strong>en</strong> aantal b<strong>en</strong>chmarks.<br />
Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van<br />
leernetwerk<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. De opkomst van deze<br />
<strong>en</strong> andere ontwikkeling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> uiteraard<br />
e<strong>en</strong> grote impact op e-learning.<br />
Deze tr<strong>en</strong>ds zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de b<strong>en</strong>chmarks<br />
<strong>en</strong> verder beschrev<strong>en</strong> in het<br />
handboek.<br />
Bruikbaarheid in de praktijk<br />
1. Ontwikkeling van instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Om het gebruik van het E-xcell<strong>en</strong>ce<br />
kader te faciliter<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> handboek<br />
(manual) ontwikkeld waarin het schema<br />
met de domein<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b<strong>en</strong>chmarks<br />
uitgebreid zijn beschrev<strong>en</strong><br />
www.eadtu.nl/e-xcell<strong>en</strong>celabel/files/<br />
full_manual.pdf <strong>en</strong> is gezorgd voor uitvoerige<br />
aanwijzing<strong>en</strong> voor assessor<strong>en</strong>:<br />
www.eadtu.eu/images/stories Docs/<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce/e-xcell<strong>en</strong>cemanualassessorsnotes.pdf.<br />
E<strong>en</strong> korte zelfevaluatie<br />
(de quick scan) biedt<br />
gebruikers de mogelijkheid op elke<br />
b<strong>en</strong>chmark e<strong>en</strong> score te gev<strong>en</strong> over de<br />
eig<strong>en</strong> performance <strong>en</strong> daarop e<strong>en</strong><br />
feedback te krijg<strong>en</strong>. Alle zijn terug te<br />
vind<strong>en</strong> via de website van het<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce project<br />
www.eadtu.eu/e-xcell<strong>en</strong>c<strong>en</strong>ext.<br />
Het handboek<br />
Het belangrijkste doel van het handboek<br />
is de beschrijving <strong>en</strong> uitleg van<br />
de b<strong>en</strong>chmarks <strong>en</strong> de daarbij behor<strong>en</strong>de<br />
kwaliteitscriteria. Het biedt tev<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> leidraad <strong>en</strong> gebruiksaanwijzing<strong>en</strong><br />
voor het beoordel<strong>en</strong> van de<br />
eig<strong>en</strong> e-learningprogramma’s <strong>en</strong> de<br />
ondersteun<strong>en</strong>de system<strong>en</strong>. Het<br />
handboek is in feite e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tietool<br />
bij het evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong><br />
van die programma’s <strong>en</strong> system<strong>en</strong>.<br />
Het handboek blijkt echter ook zeer<br />
goed bruikbaar als naslagwerk voor<br />
medewerkers van onderwijsinstelling<strong>en</strong><br />
die belast zijn met het ontwerp<br />
<strong>en</strong> de ontwikkeling, uitvoering,<br />
begeleiding <strong>en</strong> toetsing van e-learningprogramma’s.<br />
Het is e<strong>en</strong> goede<br />
handleiding voor cursusontwikkelaars,<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> die bij<br />
het onderwijsontwerp betrokk<strong>en</strong><br />
zijn.<br />
De assessor note<br />
De aanwijzing<strong>en</strong> voor assessor<strong>en</strong><br />
gev<strong>en</strong> gedetailleerde richtlijn<strong>en</strong> voor<br />
person<strong>en</strong> die belast zijn met het beoordel<strong>en</strong><br />
van e-learningprogramma’s.<br />
De assessor note zijn heel direct<br />
verbond<strong>en</strong> met het raamwerk van<br />
het E-xcell<strong>en</strong>ce project <strong>en</strong> gev<strong>en</strong> per<br />
domein meer achtergrondinformatie<br />
over de onderligg<strong>en</strong>de topics <strong>en</strong><br />
gaan ook verder in op beleidsaspect<strong>en</strong><br />
rond e-learning.<br />
De quick scan<br />
De quick scan is e<strong>en</strong> online vrag<strong>en</strong>lijst<br />
bedoeld als e<strong>en</strong> eerste oriëntatie<br />
op de verschill<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> van<br />
e-learning. De scan biedt de mogelijkheid<br />
sterke <strong>en</strong> zwakke punt<strong>en</strong> te<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 21
id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> op basis daarvan<br />
e<strong>en</strong> eerste aanwijzing te formuler<strong>en</strong><br />
over punt<strong>en</strong> waar verbetering<strong>en</strong><br />
nodig of mogelijk zijn. E<strong>en</strong> eerste self<br />
assessm<strong>en</strong>t via de quick scan kan de<br />
basis vorm<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> diepere evaluatie<br />
waarbij gebruik kan word<strong>en</strong><br />
gemaakt van de tips <strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> die<br />
in het handboek staan. De quick<br />
scan kan het beste word<strong>en</strong> ingevuld<br />
in teamverband. Optimaliter zijn<br />
daarin verschill<strong>en</strong>de specialist<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> instelling verteg<strong>en</strong>woordigd:<br />
managem<strong>en</strong>t, academische staf, ontwerpers,<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, maar ook stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Het is aan te bevel<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> klein team bestaande<br />
uit verteg<strong>en</strong>woordigers van alle betrokk<strong>en</strong><br />
partij<strong>en</strong>. De review kan<br />
plaatsvind<strong>en</strong> op instellingsniveau,<br />
opleidingsniveau, of modul<strong>en</strong>iveau.<br />
Het team moet bepal<strong>en</strong> welke b<strong>en</strong>chmarks<br />
relevant zijn <strong>en</strong> welke minder<br />
belangrijk zijn voor de instelling <strong>en</strong><br />
kan in overleg de quick scan invull<strong>en</strong>.<br />
Dat betek<strong>en</strong>t dat m<strong>en</strong> aangeeft in<br />
welke mate m<strong>en</strong> zich herk<strong>en</strong>t in de<br />
b<strong>en</strong>chmarks. Daarnaast kunn<strong>en</strong> de<br />
teams toelichting gev<strong>en</strong> bij hun gemaakte<br />
keuzes. Het resultaat van de<br />
quick scan bestaat uit e<strong>en</strong> zelfevaluatie<br />
waarover het team het met elkaar<br />
e<strong>en</strong>s is <strong>en</strong> die e<strong>en</strong> afspiegeling is van<br />
aspect<strong>en</strong> van e-learning waar e<strong>en</strong> organisatie<br />
al sterk in is, maar met name<br />
ook van de aspect<strong>en</strong> waarvoor kans<strong>en</strong><br />
voor verbetering bestaan.<br />
2. Evaluatie van e-learning:<br />
Instelling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong> om op<br />
eig<strong>en</strong> initiatief e<strong>en</strong> quick scan uit te<br />
voer<strong>en</strong> zonder daar e<strong>en</strong> externe beoordelaar<br />
bij te betrekk<strong>en</strong>. Als m<strong>en</strong> echter<br />
ook e<strong>en</strong> onafhankelijk extern oordeel<br />
wil krijg<strong>en</strong> over de stand van zak<strong>en</strong>,<br />
met feedback <strong>en</strong> advies, dan kan dat<br />
op twee manier<strong>en</strong>: de quick scan met<br />
e<strong>en</strong> review op afstand (review at a distance)<br />
<strong>en</strong> de volledige beoordeling (full<br />
assessm<strong>en</strong>t).<br />
Op afstand (review at a distance)<br />
Bij de quick scan met e<strong>en</strong> review op<br />
afstand is het startpunt de scores die<br />
resulter<strong>en</strong> uit de online vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
toelichting daarop in de quick scan.<br />
Naast het invull<strong>en</strong> van de quick scan<br />
di<strong>en</strong>t de betrokk<strong>en</strong> instelling ook<br />
toelichting te gev<strong>en</strong> bij de zelfevaluatie<br />
door bewijsmateriaal <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatie<br />
aan te lever<strong>en</strong>, bijvoorbeeld<br />
in de vorm van (beperkte) toegang<br />
tot de elektronische leeromgeving<br />
of het upload<strong>en</strong> van leermaterial<strong>en</strong>,<br />
demo’s e.d. Daarnaast di<strong>en</strong>t de<br />
betrokk<strong>en</strong> instelling e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde<br />
roadmap for improvem<strong>en</strong>t op te<br />
stell<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> lijst met onderdel<strong>en</strong> van<br />
e-learning die voor verbetering in<br />
aanmerking kom<strong>en</strong>. De lijst wordt<br />
opgesteld in de vorm van prioriteit<strong>en</strong>,<br />
waarbij de meeste relevante/urg<strong>en</strong>te<br />
topics de hoogste prioriteit<br />
krijg<strong>en</strong>. Per verbeterpunt wordt aangegev<strong>en</strong><br />
welke acties er word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> welk tijdpad m<strong>en</strong> daarbij<br />
voor og<strong>en</strong> heeft.<br />
De quick scan, toelichting<strong>en</strong>, docum<strong>en</strong>tatie<br />
<strong>en</strong> roadmap of improvem<strong>en</strong>t<br />
word<strong>en</strong> beoordeeld door e<strong>en</strong><br />
of meer externe reviewers die vanuit<br />
e<strong>en</strong> pool van deskundig<strong>en</strong> van het<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce project word<strong>en</strong> toegewez<strong>en</strong>.<br />
De reviewers beoordel<strong>en</strong> op<br />
afstand de docum<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong> lever<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> rapport op met hun bevinding<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> over de stand van<br />
zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> op het punt<br />
van e-learning; ze gev<strong>en</strong> adviez<strong>en</strong><br />
over de aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> verbetering<strong>en</strong>.<br />
Toepassing van het instrum<strong>en</strong>t<br />
kan e<strong>en</strong> instelling het zog<strong>en</strong>aamde<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce Associations Label oplever<strong>en</strong><br />
(uitgereikt door EADTU).<br />
Daarvoor moet e<strong>en</strong> instelling zich<br />
bereid verklar<strong>en</strong> de procedure onder<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in het systeem van interne<br />
kwaliteitszorg (QA-system), zodat<br />
e<strong>en</strong> continu <strong>en</strong> herhaald gebruik van<br />
de E-xcell<strong>en</strong>ce b<strong>en</strong>chmarks is gegarandeerd.<br />
Volledige beoordeling (full assessm<strong>en</strong>t)<br />
De full assessm<strong>en</strong>tprocedure is eig<strong>en</strong>lijk<br />
vergelijkbaar met de review<br />
op afstand. Het verschil zit er met<br />
name in dat de omvang van de te<br />
toets<strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong> van e-learning<br />
veel breder is.<br />
Meestal gaat het om e<strong>en</strong> opleiding<br />
of e<strong>en</strong> deel ervan. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt<br />
de beoordeling van de quick scan,<br />
toelichting<strong>en</strong>, docum<strong>en</strong>tatie <strong>en</strong><br />
roadmap of improvem<strong>en</strong>t ook door<br />
e<strong>en</strong> of meer externe reviewers gedaan<br />
die vanuit e<strong>en</strong> pool van deskundig<strong>en</strong><br />
van het E-xcell<strong>en</strong>ce project<br />
word<strong>en</strong> toegewez<strong>en</strong>. Het verschil<br />
met de beperkte beoordeling op afstand<br />
is dat de reviewers de instelling<br />
ook daadwerkelijk bezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de instelling in e<strong>en</strong> aantal dag<strong>en</strong><br />
doorlicht<strong>en</strong> op alle aspect<strong>en</strong> van<br />
e-learning. Er vindt dus face-to-face<br />
communicatie plaats. Ook nu wordt<br />
e<strong>en</strong> rapport opgesteld <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
verbeteradviez<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>. Omdat<br />
de situatie ter plaatse kan word<strong>en</strong><br />
beoordeeld, kan e<strong>en</strong> diepgaandere<br />
evaluatie plaatsvind<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er<br />
ook meer to-the-point aanbeveling<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gedaan. De ervaring opgedaan<br />
in de local seminars is dat instelling<strong>en</strong><br />
met deze vorm van beoordeling<br />
veel meer adviez<strong>en</strong> op maat<br />
ontvang<strong>en</strong>.<br />
In de pilotfase van het project is e<strong>en</strong><br />
aantal full assessm<strong>en</strong>ts uitgevoerd. De<br />
full assessm<strong>en</strong>t die het dichtst bij huis<br />
is uitgevoerd, heeft in 2009 plaatsgevond<strong>en</strong><br />
bij de faculteit Psychologie van<br />
de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong> (<strong>Nederland</strong>).<br />
Deze full assessm<strong>en</strong>t is uitgevoerd in<br />
meerdere stapp<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong> met de<br />
decaan van de faculteit is beslot<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
zelfstudie te schrijv<strong>en</strong> over de stand<br />
van zak<strong>en</strong> met betrekking tot e-learning<br />
bij de faculteit Psychologie.<br />
Tegelijkertijd werd beslot<strong>en</strong> dat <strong>en</strong>kele<br />
top e-learningcursuss<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
beoordeeld om na te gaan of m<strong>en</strong><br />
hiermee op de goede weg zat.<br />
22 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Er is gekoz<strong>en</strong> om de focus juist op<br />
goede cursuss<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>, zodat de<br />
aandacht daarmee gevestigd wordt op<br />
wat de faculteit als hoogwaardige<br />
e-learning beschouwt, in plaats van te<br />
conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatief<br />
beeld van alle cursuss<strong>en</strong> van de faculteit.<br />
In de voorbereiding werd<strong>en</strong> de doelstelling<strong>en</strong><br />
van de E-xcell<strong>en</strong>ce-project<br />
<strong>en</strong> de full assessm<strong>en</strong>t uitgelegd aan<br />
het team van cursusontwikkelaars, verantwoordelijk<strong>en</strong><br />
voor de kwaliteitszorg<br />
binn<strong>en</strong> de faculteit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> programmamanager.<br />
Verder werd<strong>en</strong> er afsprak<strong>en</strong><br />
gemaakt over e<strong>en</strong> tijdschema <strong>en</strong><br />
verantwoordelijkhed<strong>en</strong>. Voor de beoordeling<br />
was er e<strong>en</strong> reviewteam bestaande<br />
uit vier led<strong>en</strong>. De belangrijkste<br />
<strong>en</strong> meest int<strong>en</strong>sieve compon<strong>en</strong>t van<br />
de full assessm<strong>en</strong>t was het schrijv<strong>en</strong><br />
van de zelfstudie. Die vormde dan ook<br />
e<strong>en</strong> grondige basis voor de beoordeling<br />
van de betreff<strong>en</strong>de cursuss<strong>en</strong>,<br />
maar gaf vooral ook e<strong>en</strong> verhelder<strong>en</strong>de<br />
beschouwing over het bredere kader<br />
<strong>en</strong> de achtergrond<strong>en</strong> van de opleiding.<br />
De full assessm<strong>en</strong>t van de cursuss<strong>en</strong><br />
van de faculteit Psychologie heeft aangetoond<br />
dat deze wijze van beoordeling<br />
pot<strong>en</strong>tie heeft om kwaliteitissues<br />
met betrekking tot e-learning aan te<br />
pakk<strong>en</strong>, veel beter geïnformeerd, relevant<br />
<strong>en</strong> compleet dan de meeste rec<strong>en</strong>te<br />
‘standaard externe beoordeling<strong>en</strong>’<br />
van de bachelor- <strong>en</strong> masteropleiding<strong>en</strong><br />
van de faculteit. De full assessm<strong>en</strong>t<br />
heeft bevestigd dat de aanpak <strong>en</strong><br />
product<strong>en</strong> van E-xcell<strong>en</strong>ce waardevol<br />
kunn<strong>en</strong> zijn voor instelling<strong>en</strong> die de e-<br />
learning compon<strong>en</strong>t van hun bachelor-<strong>en</strong><br />
masteropleiding<strong>en</strong> beoordeeld<br />
will<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het bestaande<br />
kader van de NVAO.<br />
Het project, de gebruikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het review rapport van de full assessm<strong>en</strong>t<br />
van de faculteit Psychologie<br />
is uiteindelijk onder de aandacht gebracht<br />
van de stuurgroep voor kwaliteitszorg<br />
van de Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>.<br />
BOX 2 STANDAARDAGENDA LOCAL SEMINARS<br />
Programma Dag 1<br />
Ontmoeting met de universiteit<br />
- Voorbereiding met het plaatselijk team <strong>en</strong> het reviewteam.<br />
- Introductie van het kwaliteitszorgsysteem van de betrokk<strong>en</strong> instelling <strong>en</strong> de positie van e-learning<br />
daarin (plaatselijk team).<br />
- Introductie van E-xcell<strong>en</strong>ce (reviewteam).<br />
- Pres<strong>en</strong>tatie van de resultat<strong>en</strong> van de quick scan and verbetersuggesties (plaatselijk team).<br />
- Feedback op quick scan (reviewteam).<br />
- Discussie: roadmap voor verbetering over b<strong>en</strong>chmark gerelateerde activiteit<strong>en</strong>.<br />
- Bespreking van de bruikbaarheid van E-xcell<strong>en</strong>ce <strong>en</strong> suggesties voor optimalisatie van de procedure<br />
<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van E-xcell<strong>en</strong>ce.<br />
Programma Dag 2<br />
Ontmoeting met afgevaardigd<strong>en</strong> van de nationale accreditatie-organisatie<br />
- Pres<strong>en</strong>tatie van E-xcell<strong>en</strong>ce aan verteg<strong>en</strong>woordigers van de nationale accreditatie-organisatie <strong>en</strong><br />
discussie over mogelijkhed<strong>en</strong> om E-xcell<strong>en</strong>ce bij de accreditatie te betrekk<strong>en</strong>.<br />
3. De ervaring<strong>en</strong> tot nu toe: de local<br />
seminars.<br />
In het project is veel ervaring opgedaan<br />
met het uittest<strong>en</strong> van de beoordelingsprocedures<br />
<strong>en</strong> het gebruik van<br />
de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Eerst is in e<strong>en</strong> pilotfase e<strong>en</strong> test uitgevoerd<br />
bij drie universiteit<strong>en</strong> (Università<br />
Telematica Internazionale (UniNET-<br />
TUNO, Rome-Italië), University of Oulu<br />
(Finland) <strong>en</strong> Estonian Information<br />
Technology Foundation (EITF, Tallinn-<br />
Estland) om de procedures <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
uit te test<strong>en</strong> <strong>en</strong> verder te verbeter<strong>en</strong>.<br />
De pilots kreg<strong>en</strong> de vorm van<br />
‘local seminars’. Daarbij schrev<strong>en</strong> de instelling<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> zelfstudie aan de hand<br />
van de b<strong>en</strong>chmarks. M<strong>en</strong> gebruikte de<br />
quick scan om te reflecter<strong>en</strong> over de<br />
sterke <strong>en</strong> zwakke kant<strong>en</strong> van e-learning.<br />
De scores op de verschill<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>chmarks<br />
werd<strong>en</strong> gedocum<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong> onderbouwd<br />
met ‘bewijsmateriaal’.<br />
Voor de zelfstudie selecteerd<strong>en</strong> de instelling<strong>en</strong><br />
zelf welke cursuss<strong>en</strong> of welk<br />
programma onderwerp van studie zou<br />
zijn. Als die selectie gemaakt was, werd<br />
aanbevol<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> groep van experts<br />
met verschill<strong>en</strong>de achtergrond<strong>en</strong> te<br />
betrekk<strong>en</strong>: inhoudelijk, technisch, op<br />
het gebied van media, didactiek, tutors,<br />
begeleiders <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
De pilots werd<strong>en</strong> uitgevoerd met de<br />
instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> die in de<br />
beginfase van het project war<strong>en</strong> ontwikkeld<br />
(de b<strong>en</strong>chmarks <strong>en</strong> het handboek).<br />
Na de afronding van de zelfevaluatie<br />
werd<strong>en</strong> de instelling<strong>en</strong> door twee externe<br />
reviewers bezocht. Het bezoek<br />
werd telk<strong>en</strong>s voorbereid door contactperson<strong>en</strong><br />
ter plaatse die de faciliteit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vergadering<strong>en</strong> organiseerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> die<br />
de relevante person<strong>en</strong>/deskundig<strong>en</strong><br />
uitnodigd<strong>en</strong>.<br />
Het reviewteam evalueerde de zelfevaluatie<br />
<strong>en</strong> de cursuss<strong>en</strong> of programma.<br />
Dat gebeurde door interviews te houd<strong>en</strong><br />
met person<strong>en</strong> die verantwoordelijk<br />
war<strong>en</strong> voor de zelfevaluatie <strong>en</strong> voor de<br />
cursuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> het programma dat onderwerp<br />
was van de review.<br />
Het bezoek nam twee dag<strong>en</strong> in beslag<br />
(zie box 2). Meestal werd begonn<strong>en</strong> met<br />
de strategische topics: taakverdeling<strong>en</strong>,<br />
speciale aandachtspunt<strong>en</strong>, afsprak<strong>en</strong><br />
met de teamleider van de instellingspilot.<br />
Daarna volgd<strong>en</strong> interviews met<br />
managem<strong>en</strong>t, begeleiders, cursusontwikkelaars<br />
<strong>en</strong> technisch specialist<strong>en</strong>.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 23
De afsluiting was e<strong>en</strong> feedbacksessie<br />
met comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong><br />
die sam<strong>en</strong> met de resultat<strong>en</strong> van de<br />
zelfanalyse de basis vormt voor de proriteit<strong>en</strong>lijst<br />
met de verbeterpunt<strong>en</strong> van<br />
de cursus(s<strong>en</strong>) of studieprogramma(‘s).<br />
Op de tweede dag stond meestal e<strong>en</strong><br />
overleg met afgevaardigd<strong>en</strong> van de<br />
nationale accreditatie-organisatie op<br />
het programma.<br />
Standaard werd e<strong>en</strong> sessie besteed aan<br />
feedback vanuit de universiteit over het<br />
E-xcell<strong>en</strong>ce kader, de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de<br />
procedure <strong>en</strong>z. Dit leidde tot e<strong>en</strong> geleidelijke<br />
verbetering van het framework<br />
op grote <strong>en</strong> kleine punt<strong>en</strong>, tot tekstuele<br />
verbetering<strong>en</strong>, tot herformulering<strong>en</strong><br />
van de b<strong>en</strong>chmarks <strong>en</strong> tot adviez<strong>en</strong> hoe<br />
er in e<strong>en</strong> organisatie het beste mee kan<br />
word<strong>en</strong> omgesprong<strong>en</strong>. De procedure<br />
voor de local seminars zoals die gedu<br />
r<strong>en</strong>de pilots werd ingezet, werd in<br />
grote lijn<strong>en</strong> ook gebruikt bij de local<br />
seminars die in latere fas<strong>en</strong> van het<br />
project op grotere schaal werd<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
De formule van de local seminars<br />
heeft eig<strong>en</strong>lijk gedur<strong>en</strong>de het<br />
project steeds goed gewerkt omdat er<br />
sprake was van e<strong>en</strong> win-win situatie.<br />
Tot besluit<br />
De resultat<strong>en</strong> van het project wijz<strong>en</strong> uit<br />
dat het ontwikkelde kader <strong>en</strong> de daarbij<br />
hor<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>chmarks e<strong>en</strong> goede start<br />
vorm<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> proces van reflectie<br />
over de kwaliteit van e-learning in de<br />
eig<strong>en</strong> instelling, faculteit of cursus. Dat<br />
kan informeel door de ontwikkelde instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
te gebruik<strong>en</strong>: de quick scan<br />
met de b<strong>en</strong>chmarks <strong>en</strong> het handboek.<br />
Herhaaldelijk is in het project aangegev<strong>en</strong><br />
dat het verrijk<strong>en</strong>d werkt als m<strong>en</strong><br />
daarbij e<strong>en</strong> projectteam van specialist<strong>en</strong><br />
van verschill<strong>en</strong>de achtergrond<strong>en</strong> vormt.<br />
Het evaluer<strong>en</strong> van kwaliteit van e-learning<br />
kan ook op e<strong>en</strong> meer formele manier<br />
gebeur<strong>en</strong> door externe evaluator<strong>en</strong><br />
in te schakel<strong>en</strong> die meekijk<strong>en</strong> naar de<br />
zelfevaluatie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> advies formuler<strong>en</strong><br />
over punt<strong>en</strong> voor verbetering.<br />
<strong>Onderwijs</strong>professionals die daarin geïnteresseerd<br />
zijn, kunn<strong>en</strong> hiervoor contact<br />
opnem<strong>en</strong> met de EADTU.<br />
24 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Nieuws<br />
Goed, beter, best<br />
Afgelop<strong>en</strong> december vroeg<strong>en</strong> we u voor de derde maal in het bestaan van dit<br />
tijdschrift wat u van de inhoud van <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> vindt. Over de uitkomst<strong>en</strong><br />
is de redactie zeer tevred<strong>en</strong>; uw waardering voor het tijdschrift is wederom gesteg<strong>en</strong>.<br />
Ruim tweehonderd abonnees vuld<strong>en</strong> het lezersonderzoek in.<br />
Hun opleidingsniveau is hoog: bijna driekwart (72,5%) heeft e<strong>en</strong><br />
universitaire achtergrond, 20,5% heeft e<strong>en</strong> afgeronde hboopleiding.<br />
Van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werkt 65,2% full time <strong>en</strong> 15,2%<br />
part time. Ruim 6% heeft e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> bedrijf.<br />
De respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> gemiddeld<br />
met het rapportcijfer 7,8. Dat is e<strong>en</strong> half punt hoger dan uit de<br />
lezersonderzoek<strong>en</strong> van 2000 <strong>en</strong> 2004 naar vor<strong>en</strong> kwam. De<br />
vormgeving van het tijdschrift scoort e<strong>en</strong> 7,7. De respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
gev<strong>en</strong> met name aan dat ze de verscheid<strong>en</strong>heid van de artikel<strong>en</strong><br />
(7,7), het praktisch artikel (7,4) <strong>en</strong> de rubriek <strong>Onderwijs</strong>nieuws<br />
(7,7) waarder<strong>en</strong>. In figuur 1 ziet u wat de scores zijn van de vaste<br />
onderdel<strong>en</strong> van <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong>.<br />
Leesint<strong>en</strong>siteit<br />
Dat OI goed gelez<strong>en</strong> wordt, blijkt onder andere uit de leesduur.<br />
Maar liefst 71,2% besteedt meer dan e<strong>en</strong> half uur aan het lez<strong>en</strong><br />
van het tijdschrift, 31% besteedt zelfs meer dan e<strong>en</strong> uur aan het<br />
lez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nummer. In figuur 2 kunt u zi<strong>en</strong> wat de leesint<strong>en</strong>siteit<br />
is per onderwerp.<br />
Meer dan de helft (50,5%) van de lezers bewaart artikel<strong>en</strong> of e<strong>en</strong><br />
geheel nummer <strong>en</strong> e<strong>en</strong> derde (33,5%) geeft het tijdschrift door<br />
aan iemand anders om te lez<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s de overgrote meerderheid (83,8%) is de verschijningsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
van viermaal per jaar goed. Bijna 60% geeft de voorkeur<br />
aan de gedrukte versie van OI, terwijl 30,6% e<strong>en</strong> digitale<br />
versie zou toejuich<strong>en</strong>. <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> wordt professioneel<br />
(73,9%), actueel (60,6%), praktijkgericht (56,6%) <strong>en</strong> innovatief<br />
(56,2%) gevond<strong>en</strong>. Ook wordt het valorisatie-aspect vaak<br />
g<strong>en</strong>oemd.<br />
Abonnees mog<strong>en</strong> dan zeer tevred<strong>en</strong> zijn over het tijdschrift, de<br />
bereidheid om ervoor te betal<strong>en</strong> neemt af: indi<strong>en</strong> het abonnem<strong>en</strong>t<br />
op het tijdschrift niet meer gratis zou zijn, zou 58,4% afhak<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het abonnem<strong>en</strong>t beëindig<strong>en</strong>. In 2000 <strong>en</strong> 2004 lag dit perc<strong>en</strong>tage<br />
op 53% respectievelijk 47%.<br />
Verbeterpunt<strong>en</strong><br />
In het onderzoek werd door de lezers ook e<strong>en</strong> aantal suggesties<br />
gedaan voor verbetering<strong>en</strong>. Zo wil e<strong>en</strong> deel van de lezers ook<br />
graag geïnformeerd word<strong>en</strong> over mbo <strong>en</strong> vmbo. Ook internationalisering<br />
(meer nieuws uit buit<strong>en</strong>land) scoort hoog, ev<strong>en</strong>als het<br />
dynamischer mak<strong>en</strong> van de website. De redactie heeft aangev<strong>en</strong><br />
deze punt<strong>en</strong> op te pakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ermee aan de slag te gaan om<br />
daarmee het tijdschrift nóg beter aan te lat<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> op de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
van de lezers.<br />
10<br />
9<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
Figuur 1<br />
(voorin)<br />
<strong>Onderwijs</strong>nieuws<br />
Onderzoeksnieuws<br />
(Nadira Saab)<br />
Artikel<strong>en</strong> <strong>Onderwijs</strong><br />
Praktisch Artikel<br />
<strong>Onderwijs</strong>nieuws<br />
Artikel<strong>en</strong> Onderzoek<br />
Artikel<strong>en</strong> Onderzoeksnieuws<br />
Interviews<br />
Onderzoeksnieuws<br />
Column<br />
Op<strong>en</strong>U<br />
Artikel<strong>en</strong> Opinie<br />
Rapportcijfers vaste rubriek<strong>en</strong> / categorie<strong>en</strong> artikel<strong>en</strong><br />
Column<br />
(Ferry Haan)<br />
Op<strong>en</strong>U (platform<strong>en</strong><br />
communityler<strong>en</strong><br />
Interview<br />
<strong>Onderwijs</strong><br />
Leesint<strong>en</strong>siteit<br />
Onderzoek<br />
Opinie<br />
Nathalie Dhondt<br />
Onderzoeksnieuws<br />
Figuur 2<br />
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%<br />
Lees ik helemaal Scan ik Lees ik niet<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 25
Onderzoek<br />
Wet<strong>en</strong>schap of persoonlijke<br />
overtuiging?<br />
Als het gaat om geloof of politiek hebb<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> doorgaans tweedehands overtuiging<strong>en</strong>,<br />
constateerde de Amerikaanse schrijver Mark Twain teleurgesteld. Zij nem<strong>en</strong> die<br />
zonder verder onderzoek over van ander<strong>en</strong>, die de vraagstukk<strong>en</strong> in kwestie zelf niet zorgvuldig<br />
hebb<strong>en</strong> onderzocht, maar deze op hun beurt hebb<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van andere<br />
niet-onderzoekers. Dit lijkt teg<strong>en</strong>woordig helaas ook te geld<strong>en</strong> voor het onderwijs.<br />
We hor<strong>en</strong> aan de lop<strong>en</strong>de band bewering<strong>en</strong> over wat er mis zou zijn met het onderwijs.<br />
Spijtig g<strong>en</strong>oeg zijn veel van deze bewering<strong>en</strong> niet gebaseerd op wet<strong>en</strong>schap, maar op<br />
overtuiging<strong>en</strong>.<br />
Paul A. Kirschner<br />
Jero<strong>en</strong> J.G. van<br />
Merriënboer<br />
Kirschner is verbond<strong>en</strong><br />
aan het C<strong>en</strong>tre for<br />
Learning Sci<strong>en</strong>ces and<br />
Technologies van de<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>. Van<br />
Merriënboer is verbond<strong>en</strong><br />
aan de vakgroep<br />
<strong>Onderwijs</strong>ontwikkeling<br />
<strong>en</strong> onderzoek<br />
<strong>en</strong> Graduate School<br />
of Health Professions<br />
Education van de<br />
<strong>Universiteit</strong> Maastricht.<br />
Reacties op dit artikel<br />
kunt u stur<strong>en</strong> naar:<br />
paul.kirschner@ou.nl,<br />
of naar het postadres<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>,<br />
t.a.v. prof. dr. Paul A.<br />
Kirschner, postbus<br />
2960, 6401 DL Heerl<strong>en</strong>.<br />
Hij blogt op http://<br />
portal.ou.nl/web/<br />
pki/blog <strong>en</strong> tweet als<br />
@P_A_Kirschner.<br />
Dit artikel gaat in op het verschil tuss<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> overtuiging<strong>en</strong><br />
1 . Vel<strong>en</strong> van ons hebb<strong>en</strong> gehoord over de alligator die<br />
e<strong>en</strong> onderhoudsmedewerker aanviel tijd<strong>en</strong>s rioolwerkzaamhed<strong>en</strong><br />
in New York City. Volg<strong>en</strong>s dit verhaal werd e<strong>en</strong> alligatorjong<br />
door het toilet gespoeld waarna het beest in het warme, natte<br />
<strong>en</strong> voedselrijke rioolstelsel van New York uitgroeide tot e<strong>en</strong><br />
l<strong>en</strong>gte van bijna vijf meter <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> rioolwerker aanviel.<br />
Dit is e<strong>en</strong> klassiek voorbeeld van e<strong>en</strong> urban leg<strong>en</strong>d, of<br />
stadsmythe. E<strong>en</strong> ander voorbeeld is de oude dame die haar<br />
natte hondje in de magnetron stopte om te drog<strong>en</strong>, met alle<br />
nare gevolg<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>. Wat deze verhal<strong>en</strong> (<strong>en</strong> vele andere)<br />
geme<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, is dat m<strong>en</strong> ze voor waar houdt, dat ze waarschijnlijk<br />
g<strong>en</strong>oeg klink<strong>en</strong> om geloofwaardig te zijn, dat m<strong>en</strong> ze<br />
k<strong>en</strong>t van ‘hor<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> dat ze breed verspreid zijn als waargebeurde<br />
verhal<strong>en</strong>. Maar hoe zit dat dan met onderzoek dat<br />
aantoont dat je slechts 5 proc<strong>en</strong>t onthoudt van wat je wordt<br />
verteld (bijvoorbeeld in e<strong>en</strong> college), terwijl je wel 90 proc<strong>en</strong>t<br />
onthoudt van wat je zelf ervaart? Hoe zit het met die g<strong>en</strong>eratie<br />
kinder<strong>en</strong> van wie het brein zich zo heeft ontwikkeld dat zij kunn<strong>en</strong><br />
multitask<strong>en</strong>? Het schijnt dat kinder<strong>en</strong> van teg<strong>en</strong>woordig…<br />
<strong>Onderwijs</strong>kundige mythes<br />
Het onderwijs k<strong>en</strong>t teg<strong>en</strong>woordig heel wat onderwijskundige<br />
stadsmythes. E<strong>en</strong> paar voorbeeld<strong>en</strong>:<br />
- De ‘Cone of Experi<strong>en</strong>ce’ van Edgar Dale gaat aan de haal met<br />
het belang van zelf ontdekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> proefondervindelijk ler<strong>en</strong>,<br />
omdat we 90 proc<strong>en</strong>t zoud<strong>en</strong> onthoud<strong>en</strong> van wat we ervar<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> slechts 5 proc<strong>en</strong>t van wat ons wordt verteld.<br />
- Digitale autochton<strong>en</strong> (‘digital natives’; kinder<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> in<br />
het digitale tijdperk) ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> interacter<strong>en</strong> met de digitale<br />
wereld op e<strong>en</strong> organische wijze, waardoor traditioneel les<br />
gev<strong>en</strong> overbodig wordt.<br />
- Jong<strong>en</strong>s ler<strong>en</strong> anders dan meisjes, dus het zou voor beid<strong>en</strong><br />
goed zijn om gescheid<strong>en</strong> onderwijs voor jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes<br />
aan te bied<strong>en</strong>.<br />
- K<strong>en</strong>nis is net zo houdbaar als verse vis <strong>en</strong> alles is al te vind<strong>en</strong><br />
op internet. Het is dus niet nodig door studie parate k<strong>en</strong>nis<br />
op te bouw<strong>en</strong>, want je kunt altijd alles opzoek<strong>en</strong>.<br />
- … <strong>en</strong>zovoort.<br />
Ge<strong>en</strong> van de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde mythes is echt gebaseerd op<br />
deugdelijke wet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> de bewering<strong>en</strong> die voor e<strong>en</strong> deel<br />
wel op wet<strong>en</strong>schappelijke resultat<strong>en</strong> steun<strong>en</strong>, bestaan doorgaans<br />
uit verkeerde interpretaties van het oorspronkelijk onderzoek.<br />
Maar in ess<strong>en</strong>tie is dit e<strong>en</strong> kwestie van overtuiging of<br />
geloof. Geloof in de reputatie <strong>en</strong> betrouwbaarheid van de bron,<br />
geloof in onze eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarneming<strong>en</strong> (waarbij<br />
<strong>en</strong>erzijds de confirmation bias e<strong>en</strong> rol speelt <strong>en</strong> anderzijds<br />
teg<strong>en</strong>gesteld bewijs leidt tot cognitieve dissonantie), het geloof<br />
dat correlaties eig<strong>en</strong>lijk causale verband<strong>en</strong> zijn, et cetera.<br />
Hieronder gaan we nader in op het verschil tuss<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schap<br />
<strong>en</strong> overtuiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> het waarom het zo moeilijk is overtuiging<strong>en</strong><br />
te verander<strong>en</strong>.<br />
Wet<strong>en</strong>schap of overtuiging<br />
Wet<strong>en</strong>schap is e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nissysteem dat betrekking heeft op algeme<strong>en</strong><br />
geld<strong>en</strong>de waarhed<strong>en</strong> of op de werking van algeme<strong>en</strong><br />
geld<strong>en</strong>de wett<strong>en</strong>, in het bijzonder de waarhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> wett<strong>en</strong> die<br />
zijn verkreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> beproefd met de wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
methode. Wet<strong>en</strong>schap ontwikkelt <strong>en</strong> organiseert k<strong>en</strong>nis in de<br />
vorm van dynamische, beproefbare verklaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorspelling<strong>en</strong><br />
over de wereld, gebaseerd op gedeg<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
methodologie. De methodologie die aan deze k<strong>en</strong>nis t<strong>en</strong><br />
grondslag ligt, is niet beperkt tot de zog<strong>en</strong>aamde empirischpositivistische<br />
methode, maar vereist dat wet<strong>en</strong>schappers<br />
gezam<strong>en</strong>lijk <strong>en</strong> in de loop van de tijd accurate (dat wil zegg<strong>en</strong><br />
betrouwbare, consist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> niet willekeurige) repres<strong>en</strong>taties<br />
opbouw<strong>en</strong> van f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong> in de wereld, waarbij zij de invloed<br />
van voorkeur of vooroordeel in de onderzoeker minimaliser<strong>en</strong><br />
(Wolfs, 1996). De wet<strong>en</strong>schappelijke methodologie kan kwalitatief,<br />
kwantitatief of gem<strong>en</strong>gd van aard zijn. Wet<strong>en</strong>schap wordt<br />
26 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
in het algeme<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>merkt door het poner<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aanname<br />
gevolgd door het formuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> hypothese op basis<br />
van deze aanname, het test<strong>en</strong> hiervan <strong>en</strong> tot slot het accepter<strong>en</strong><br />
of verwerp<strong>en</strong> van de hypothese na bevestig<strong>en</strong>de of ontkracht<strong>en</strong>de<br />
resultat<strong>en</strong>. In die zin is wet<strong>en</strong>schap ook dynamisch,<br />
met nieuwe k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> theorieën die oudere k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> theorieën<br />
vervang<strong>en</strong> als deze de kritische toets van het onderzoek niet<br />
doorstaan.<br />
Wanneer we conclusies trekk<strong>en</strong> zonder de waarheid of geldigheid<br />
te toets<strong>en</strong>, sprek<strong>en</strong> we van e<strong>en</strong> overtuiging gebaseerd op<br />
aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> waarschijnlijkheid. Dit is het vertrouw<strong>en</strong> in de<br />
waarheid van iets dat is gebaseerd op e<strong>en</strong> vooronderstelling of<br />
e<strong>en</strong> persoonlijke m<strong>en</strong>ing; het accepter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bewering<br />
zonder adequaat <strong>en</strong> betrouwbaar bewijs. E<strong>en</strong> overtuiging k<strong>en</strong>merkt<br />
zich door het gelov<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong> zonder bewijs,<br />
gevolgd door volharding zelfs als er bewijs is van onjuistheid,<br />
anomalie of onechtheid. E<strong>en</strong> overtuiging is dus statisch, want er<br />
zijn altijd verzacht<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong> te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> die verklar<strong>en</strong><br />
waarom het verwachte of gehoopte resultaat niet is<br />
gevond<strong>en</strong>.<br />
Veranderbaar of statisch<br />
Volg<strong>en</strong>s Nespor (1987) k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> overtuiging<strong>en</strong> specifieke structurele<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> waardoor ze te onderscheid<strong>en</strong> zijn van k<strong>en</strong>nis,<br />
zoals e<strong>en</strong> exist<strong>en</strong>tiële aanname, e<strong>en</strong> emotionele <strong>en</strong> oordel<strong>en</strong>de<br />
lading <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>heid met bepaalde verhal<strong>en</strong> of<br />
voorvall<strong>en</strong>. In zijn bespreking van de overtuiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkwijz<strong>en</strong><br />
van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het natuurwet<strong>en</strong>schappelijk onderwijs<br />
neemt Savaci-Acikalin (2009) de literatuur door over k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
overtuiging<strong>en</strong> (Abelson, 1979; Brown & Cooney, 1982; Haney,<br />
Lumpe, & Czerniak, 2003; Pajares, 1992; Richardson, 1996;<br />
Rokeach, 1972; Woolfolk-Hoy & Murphy, 2001) <strong>en</strong> vat hij de verschill<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> als volgt sam<strong>en</strong>: k<strong>en</strong>nis heeft betrekking<br />
op feitelijke proposities <strong>en</strong> op inzicht<strong>en</strong> die leid<strong>en</strong> tot bekwaam<br />
handel<strong>en</strong>. K<strong>en</strong>nis moet voldo<strong>en</strong> aan de ‘truth condition’ (i.e.<br />
moet bewijsbaar of falsificeerbaar zijn), gebaseerd zijn op waarneembare<br />
feit<strong>en</strong>, kan geëvalueerd of beoordeeld word<strong>en</strong>, is<br />
opgeslag<strong>en</strong> in semantische netwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> is veranderbaar. E<strong>en</strong><br />
overtuiging heeft betrekking op vooronderstelling<strong>en</strong>, betrokk<strong>en</strong>heid<br />
<strong>en</strong> ideologieën, hoeft niet bewijsbaar of falsificeerbaar<br />
te zijn, is gebaseerd op e<strong>en</strong> waarder<strong>en</strong>d oordeel, kan niet word<strong>en</strong><br />
geëvalueerd, is episodisch opgeslag<strong>en</strong> materiaal dat is<br />
beïnvloed door persoonlijke ervaring<strong>en</strong> of culturele <strong>en</strong> institutionele<br />
bronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> is statisch. ‘Overtuiging<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als<br />
inzicht<strong>en</strong>, premiss<strong>en</strong> <strong>en</strong> proposities over de wereld waaraan op<br />
psychologisch niveau wordt vastgehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> die als waar word<strong>en</strong><br />
ervar<strong>en</strong>’ (Richardson, 1996, p.130). Met betrekking tot het<br />
onderwijs definieerd<strong>en</strong> Haney et al. (2003) e<strong>en</strong> overtuiging als<br />
‘iemands opvatting<strong>en</strong>, filosofie, basisprincipes of m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
(…)’ (p.367).<br />
Pseudowet<strong>en</strong>schap<br />
Soms wordt e<strong>en</strong> overtuiging opgeblaz<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> pseudowet<strong>en</strong>schap,<br />
door Shermer (1997, p. 33) gedefinieerd als ‘bewering<strong>en</strong><br />
die zodanig word<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd dat zij wet<strong>en</strong>schappelijk lijk<strong>en</strong>,<br />
hoewel zij ondersteun<strong>en</strong>d bewijs <strong>en</strong> plausibiliteit ontber<strong>en</strong>’.<br />
Zo’n pseudowet<strong>en</strong>schap kan cultureel zeer gangbaar zijn<br />
bij het grote publiek (Afonso & Gilbert, 2010). Aanhangers van<br />
pseudowet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> zijn vooral te vind<strong>en</strong> bij gezondheid <strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>eeskunde (bijvoorbeeld gebedsg<strong>en</strong>ezing, aura-analyse) <strong>en</strong><br />
de natuurwet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (bijvoorbeeld astrologie, koude kernfusie),<br />
maar ook in de sociale wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> (bijvoorbeeld<br />
schedelkunde, verdrong<strong>en</strong> herinnering<strong>en</strong>). De onderwijskunde<br />
lijkt sam<strong>en</strong> met het onderwijs als geheel ook te lijd<strong>en</strong> aan deze<br />
aando<strong>en</strong>ing. E<strong>en</strong> van de best gedocum<strong>en</strong>teerde voorbeeld<strong>en</strong><br />
in het onderwijs van e<strong>en</strong> overtuiging die is opgeblaz<strong>en</strong> tot de<br />
status van e<strong>en</strong> pseudowet<strong>en</strong>schap is de leerpiramide (<strong>en</strong> zijn<br />
voorganger de ‘Cone of Experi<strong>en</strong>ce’, Dale, 1954). Aanhangers<br />
van de leerpiramide bewer<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> 5 proc<strong>en</strong>t onthoud<strong>en</strong><br />
van wat zij hor<strong>en</strong>, bijvoorbeeld in e<strong>en</strong> college, 10 proc<strong>en</strong>t van<br />
wat ze lez<strong>en</strong>, 30 proc<strong>en</strong>t van wat zij zi<strong>en</strong>, bijvoorbeeld als<br />
iemand iets voordoet, 75 proc<strong>en</strong>t van wat zij zelf do<strong>en</strong> <strong>en</strong> 90<br />
proc<strong>en</strong>t van wat zij aan ander<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> (waarbij soms de perc<strong>en</strong>tages<br />
<strong>en</strong> de nam<strong>en</strong> van de categorieën variër<strong>en</strong>). Zij bewer<strong>en</strong><br />
ook dat er onderzoek is dat deze gegev<strong>en</strong>s staaft. Deze uitspraak<br />
wordt wijd <strong>en</strong> zijd aangehaald, waarbij doorgaans het<br />
National Training Laboratories Institute for Applied Behavioral<br />
Sci<strong>en</strong>ce in de VS wordt aangeduid als bron. Er zijn echter ge<strong>en</strong><br />
onderzoeksgegev<strong>en</strong>s beschikbaar die deze bewering onderbouw<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> die zijn er waarschijnlijk ook nooit geweest. (Zie<br />
voor e<strong>en</strong> bespreking van de leerpiramide als stadsmythe Lalley<br />
& Miller, 2007; Taylor, 2008). We hebb<strong>en</strong> hier te mak<strong>en</strong> met zeer<br />
populaire <strong>en</strong> zeer hardnekkige pseudowet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> dat<br />
br<strong>en</strong>gt zowel de kwaliteit van ons onderwijs als de geloofwaardigheid<br />
van de onderwijskunde in gevaar. We lop<strong>en</strong> het risico<br />
terecht te kom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> neerwaartse spiraal: door de populariteit<br />
van stadsmythes lijkt de onderwijskunde wel e<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isloze<br />
hocus-pocuswet<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> dat maakt het vervolg<strong>en</strong>s<br />
steeds moeilijker om waardevolle vernieuwing<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong><br />
op het gebied van onderwijs.<br />
Quantumsprong<br />
Hoe kunn<strong>en</strong> we deze neerwaartse spiraal vermijd<strong>en</strong>? Naar onze<br />
m<strong>en</strong>ing is er maar één manier: de onderwijskunde moet word<strong>en</strong><br />
voortgestuwd door theorieën <strong>en</strong> theorievorming gebaseerd<br />
op empirische data in plaats van door stadsmythes, hypes<br />
<strong>en</strong> methodologisch gebrekkig onderzoek (zoals Homo<br />
Zappi<strong>en</strong>s, Web/Learning 2.0 <strong>en</strong> breinvri<strong>en</strong>delijk lesgev<strong>en</strong>). Er is<br />
e<strong>en</strong> quantumsprong nodig om de stap te mak<strong>en</strong> van mythegebaseerd<br />
onderwijs dat steunt op pseudowet<strong>en</strong>schap naar<br />
bewijsgeïnformeerd onderwijs dat steunt op wet<strong>en</strong>schap.<br />
1<br />
In dit artikel wordt overtuiging gebruikt als vertaling voor het Engelse belief (definitie Oxford English Dictionary: ‘an acceptance that something exists or<br />
is true, especially one without proof’). Het <strong>Nederland</strong>se woord ‘geloof’ heeft veeleer religieuze connotaties <strong>en</strong> wordt daarom grot<strong>en</strong>deels vermed<strong>en</strong>.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 27
Dit vergt meer dan e<strong>en</strong> vluchtige aanpassing van de onderzoeksmethodologie<br />
of van onderzoeksonderwerp<strong>en</strong>; het vereist<br />
e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele verandering in de wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
houding. Dit zal niet gemakkelijk zijn. Zo sprek<strong>en</strong> B<strong>en</strong>nett,<br />
Maton <strong>en</strong> Kervin (2008) in e<strong>en</strong> review van de literatuur over<br />
digitale autochton<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> academische vorm van morele<br />
paniek. Volg<strong>en</strong>s Coh<strong>en</strong> (1973) treedt morele paniek op wanneer<br />
er e<strong>en</strong> ‘toestand, belangrijk voorval, persoon of groep van person<strong>en</strong><br />
naar vor<strong>en</strong> treedt die wordt gezi<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> bedreiging<br />
voor de maatschappelijke waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>’ (p. 9). In hun<br />
artikel beschrijv<strong>en</strong> B<strong>en</strong>nett, Maton <strong>en</strong> Kervin waarom zulke<br />
mythes zo gemakkelijk gehoor vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarom ze zo moeilijk<br />
zijn uit te bann<strong>en</strong>. In de kern draait het om het volg<strong>en</strong>de:<br />
- De argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn vaak verwoord in dramatische taal, zij<br />
verkondig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vergaande verandering in de wereld <strong>en</strong><br />
b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> grote verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eraties. (…)<br />
In combinatie met e<strong>en</strong> beroep op het gezond verstand <strong>en</strong><br />
herk<strong>en</strong>bare anekdotes word<strong>en</strong> zulke bewering<strong>en</strong> gebruikt<br />
om e<strong>en</strong> noodtoestand uit te roep<strong>en</strong> <strong>en</strong> op te roep<strong>en</strong> tot<br />
urg<strong>en</strong>te <strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele verandering<strong>en</strong>.<br />
- Wat deze ‘academische morele paniek’ ook typeert, is de<br />
structuur van e<strong>en</strong> reeks strak gedefinieerde gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>: tuss<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> nieuwe g<strong>en</strong>eratie <strong>en</strong> alle voorgaande g<strong>en</strong>eraties, tuss<strong>en</strong><br />
deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die op technologisch vlak handig zijn <strong>en</strong> deg<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
die dit niet zijn, <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. (…)<br />
Zo zorg<strong>en</strong> de taal van de morele paniek <strong>en</strong> de strikte gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />
die comm<strong>en</strong>tator<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> ervoor dat het debat wordt lam<br />
gelegd, waardoor onbewez<strong>en</strong> bewering<strong>en</strong> zich ongehinderd<br />
blijv<strong>en</strong> verspreid<strong>en</strong> (pp. 782-783).<br />
McRobbie <strong>en</strong> Thornton (1995) concluder<strong>en</strong> in hun onderzoek<br />
naar het voortbestaan van morele paniek (1) dat het onderwerp<br />
van de paniek (in dit geval de problem<strong>en</strong> in het onderwijs) veel<br />
publiciteit krijgt, want de verwachte negatieve gevolg<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
het onderwerp nieuwswaardig <strong>en</strong> (2) dat het in plaats van iedere<strong>en</strong><br />
af te stot<strong>en</strong> juist aantrekkelijk wordt voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zichzelf<br />
zi<strong>en</strong> als progressief <strong>en</strong> avant-garde. Noymer (2001) vond in<br />
zijn onderzoek naar de overdracht <strong>en</strong> het voortbestaan van<br />
stadsmythes bevestiging voor e<strong>en</strong> niet-liniair model van verspreiding:<br />
(…) de snelste weg naar <strong>en</strong>demie (persist<strong>en</strong>tie) doet<br />
zich voor wanneer sceptici e<strong>en</strong> actieve rol spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
gerucht prober<strong>en</strong> te ontkracht<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> proces dat ik ‘autokatalyse’<br />
noem. Dit druist in teg<strong>en</strong> onze intuïtie, aangezi<strong>en</strong><br />
autokatalyse van scepsis de gerucht<strong>en</strong> zou moet<strong>en</strong> onderdrukk<strong>en</strong>.<br />
(…) Wanneer sceptici echter prober<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> dat<br />
e<strong>en</strong> gerucht zich verder verspreidt, verandert de dynamiek van<br />
epidemische cycli naar <strong>en</strong>demische overdracht; de interv<strong>en</strong>ties<br />
van sceptici hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> effect dat teg<strong>en</strong>gesteld is aan hun<br />
bedoeling<strong>en</strong> (pp. 320-321).<br />
Met andere woord<strong>en</strong>: de overtuiging<strong>en</strong> die iemand koestert<br />
blijv<strong>en</strong> intact bij e<strong>en</strong> confrontatie met gegev<strong>en</strong>s die deze overtuiging<strong>en</strong><br />
ontkracht<strong>en</strong> of zelfs teg<strong>en</strong>sprek<strong>en</strong> (Anderson &<br />
Kellam, 1992). Houston, we have a problem!<br />
Literatuur<br />
- Abelson, R. (1979). Differ<strong>en</strong>ces betwe<strong>en</strong> belief systems and knowledge systems.<br />
Cognitive Sci<strong>en</strong>ce, 3, 355-366.<br />
- Afonso, A.S., & Gilbert. J.K. (2010). Pseudo-sci<strong>en</strong>ce: A meaningful context for assessing<br />
nature of sci<strong>en</strong>ce, International Journal of Sci<strong>en</strong>ce Education, 32, 329-348. http://<br />
dx.doi.org/10.1080/09500690903055758<br />
- Anderson, C.A., & Kellam, K.L. (1992). Belief perseverance, biased assimilation, and<br />
covariation detection: The effects of hypothetical social theories and new data.<br />
Personality and Social Psychology Bulletin, 18, 555-565.<br />
- B<strong>en</strong>nett, S., Maton, K. & Kervin, L. (2008), The ‘digital natives’ debate: A critical review<br />
of the evid<strong>en</strong>ce. British Journal of Educational Technology, 39, 775–786.<br />
- Brown, C.A., & Cooney, T.J. (1982). Research on teacher education: A philosophical<br />
ori<strong>en</strong>tation. Journal of Research and Developm<strong>en</strong>t in Education, 15(4), 13-18.<br />
- Coh<strong>en</strong>, S. (1973). Folk devils and moral panics. St Albans, UK: Paladin.<br />
- Dale, E. (1954). Audio-visual methods in teaching (2nd Ed., originally published 1946).<br />
New York: The Dryd<strong>en</strong> Press.<br />
- Haney, J.J., Lumpe, A.T., & Czerniak, C.M. (2003). Constructivist beliefs about the<br />
sci<strong>en</strong>ce classroom learning <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t: Perspectives from teachers, administrators,<br />
par<strong>en</strong>ts, community members, and stud<strong>en</strong>ts. School Sci<strong>en</strong>ce and Mathematics, 103,<br />
366-377.<br />
- Lalley, J.P., & Miller, R.H. (2007): The learning pyramid: Does it point teachers in the<br />
right direction? Education, 128(1), 64-80.<br />
- McRobbie, A., & Thornton, S.L. (1995). Rethinking 'moral panic' for multi-mediated<br />
social worlds. The British Journal of Sociology, 46, 559-574.<br />
- Nespor, J. (1987). The role of beliefs in the practice of teaching. Journal of Curriculum<br />
Studies, 19, 317-328.<br />
- Noymer, A. (2001). The transmission and persist<strong>en</strong>ce of ‘urban leg<strong>en</strong>ds’: Sociological<br />
application of age-structured epidemic models, The Journal of Mathematical Sociology,<br />
25, 299-323.<br />
- Pajares, M.F. (1992). Teachers’ beliefs and educational research: Cleaning up a messy<br />
construct. Review of Educational Research, 62, 307-332.<br />
- Richardson, A. (1977). Verbalizer–visualizer: A cognitive style dim<strong>en</strong>sion. Journal of<br />
M<strong>en</strong>tal Imagery, 1, 109−126.<br />
- Richardson, V. (1996). The role of attitudes and beliefs in learning to teach. In J.<br />
Sikula (Ed.), The handbook of research in teacher education (2nd ed., pp.102-119).<br />
New York: Macmillan.<br />
- Rokeach, M. (1972). Beliefs, attitudes, and values: A theory of organization and change.<br />
San Francisco: Jossey-Bass.<br />
- Savasci-Acikalin, F. (2009). Teacher beliefs and practice in sci<strong>en</strong>ce education. Asia-<br />
Pacific Forum on Sci<strong>en</strong>ce Learning and Teaching, 10(1), 1-14.<br />
- Shermer, M. (1997). Why people believe weird things: Pseudosci<strong>en</strong>ce, superstition, and<br />
other confusions of our time. New York: W. H. Freeman and Company.<br />
- Taylor, D. (2008). Modern myths of learning: You only remember 10% of what you<br />
read. Training Zone. Geraadpleegd op 15 februari 2009, via trainingzone.co.uk/<br />
item/185067.<br />
- Wolfs, F. (1996). Introduction to the sci<strong>en</strong>tific method. Physics Laboratory Experim<strong>en</strong>ts,<br />
App<strong>en</strong>dix E. Departm<strong>en</strong>t of Physics and Astronomy, University of Rochester. Available<br />
at http://teacher.pas.rochester.edu/phy_labs/app<strong>en</strong>dixe/app<strong>en</strong>dixe.html#Heading7<br />
- Woolfolk-Hoy, A., & Murphy, P.K. (2001). Teaching educational psychology to the implicit<br />
mind. In B. Torff & R. Sternberg (Eds.), Understanding and teaching the intuitive<br />
mind (pp.145-185). Mahwah, NY: Erlbaum.<br />
28 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Onderzoek<br />
Succesfactor<strong>en</strong> van<br />
doc<strong>en</strong>tprofessionalisering<br />
Wat is er nodig om het hoger onderwijs te verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke vorm<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>tprofessionalisering<br />
zijn hierbij het meest succesvol? Op basis van literatuuronderzoek<br />
b<strong>en</strong>oemt Swart hiervoor <strong>en</strong>kele succesfactor<strong>en</strong>.<br />
Regelmatig word<strong>en</strong> studies gepubliceerd over de criteria, k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>,<br />
aanwijzing<strong>en</strong> <strong>en</strong> succesfactor<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>tprofessionalisering.<br />
Probleem is dat maar weinig studies e<strong>en</strong> orde van<br />
prioriteit toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Uitzondering<strong>en</strong> hierop zijn de standaard<strong>en</strong><br />
voor de professionele ontwikkeling van personeel door de<br />
Amerikaanse National Staff Developm<strong>en</strong>t Council (NSDC, 2001),<br />
de standaard<strong>en</strong> voor professionele ontwikkeling van schol<strong>en</strong><br />
door de National Council for the Accreditation of Teacher<br />
Education (NCATE) (Gorter, 2007) <strong>en</strong> de vijf<strong>en</strong>dertig k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
van effectieve doc<strong>en</strong>tprofessionalisering uit e<strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
van Leliveld (2007).<br />
Organisatorische schoolk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
Doc<strong>en</strong>tprofessionalisering kan beschouwd word<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> systematische<br />
strategie om het functioner<strong>en</strong> van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong><br />
door de ontwikkeling van professionaliteit van de<br />
doc<strong>en</strong>t, schoolleiding <strong>en</strong> -organisatie. Daarbij wordt het vermog<strong>en</strong><br />
van de onderwijsorganisatie ontwikkeld om verandering<strong>en</strong><br />
te hanter<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong> (Mijs, 2007; Brandsma, 2011). De rol<br />
die de doc<strong>en</strong>t inneemt <strong>en</strong> zijn behoefte aan professionalisering<br />
word<strong>en</strong> gerelateerd aan het kunn<strong>en</strong> (vooropleiding <strong>en</strong> doeloriëntatie),<br />
het will<strong>en</strong> (intrinsieke motivatie) <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong><br />
die hij heeft om binn<strong>en</strong> de werkpraktijk te kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> (taakid<strong>en</strong>titeit<br />
<strong>en</strong> autonomie) (Sanders, Schuurmans & Coon<strong>en</strong>, 2007).<br />
Uit onderzoek van Sanders et al. blijkt verder dat doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die<br />
meer gefocust zijn op het verwerv<strong>en</strong> van deskundigheid <strong>en</strong> professionaliteit,<br />
e<strong>en</strong> beter ontwikkelde interne locus of control<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer autonomie in hun rol nastrev<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
hebb<strong>en</strong> ze meer behoefte zich te ontwikkel<strong>en</strong>. Leeromstandighed<strong>en</strong>,<br />
dat wil zegg<strong>en</strong> de omstandighed<strong>en</strong> waarin vertrouw<strong>en</strong><br />
aanwezig is <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> gemaakt mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (Harteis, Bauer &<br />
Gruber, 2008) <strong>en</strong> waar binn<strong>en</strong> de werkcontext de mogelijkheid<br />
bestaat voor experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernieuwingsactiviteit<strong>en</strong>, zijn in<br />
dez<strong>en</strong> van vitaal belang. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gestimuleerd word<strong>en</strong><br />
actief op zoek te gaan naar leerervaring<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> dergelijke<br />
leeromstandighed<strong>en</strong> (Deinum et al., 2005). Ondersteuning bij de<br />
betek<strong>en</strong>isgeving <strong>en</strong> de toepassing van deze verschill<strong>en</strong>de waard<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> werkwijz<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> belangrijk onderdeel van de cultuurvorming<br />
binn<strong>en</strong> het ler<strong>en</strong> op de werkplek (Billett, 2008).<br />
Toegang tot relevante werkconcept<strong>en</strong> om praktijk- <strong>en</strong>/of werk-<br />
verschill<strong>en</strong> te overbrugg<strong>en</strong>, aansluit<strong>en</strong>d op de onderwijsactualiteit<br />
<strong>en</strong> individuele belevingswereld, is hierbij cruciaal.<br />
Volg<strong>en</strong>s Bryk et al. (2010) is de professionele effectiviteit van e<strong>en</strong><br />
doc<strong>en</strong>t afhankelijk van e<strong>en</strong> goede omschrijving van het ‘hoe <strong>en</strong><br />
wat’. Bryk id<strong>en</strong>tificeert vijf organisatorische schoolk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
gerelateerd aan de lespraktijk <strong>en</strong> ter verbetering van stud<strong>en</strong>tresultat<strong>en</strong>:<br />
1) onderricht<strong>en</strong>d <strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>d leiderschap; 2)<br />
professionele bekwaamheid; 3) systematische <strong>en</strong> lesgerichte<br />
begeleiding; 4) stud<strong>en</strong>tgericht leerklimaat; <strong>en</strong> 5) solide relaties<br />
met de geme<strong>en</strong>schap. Het geheel van de vijf schoolk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> vormt de kern van e<strong>en</strong> organisatie om stud<strong>en</strong>tbetrokk<strong>en</strong>heid<br />
<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong> (Bryk et al., 2010).<br />
Vier criteria<br />
E<strong>en</strong> professionaliseringsinterv<strong>en</strong>tie heeft volg<strong>en</strong>s Garet et al.<br />
(2001) de grootste slagingskans wanneer het voldoet aan de volg<strong>en</strong>de<br />
criteria: 1) de focus van de interv<strong>en</strong>tie ligt op verbetering<br />
van stud<strong>en</strong>tresultat<strong>en</strong>; 2) het acc<strong>en</strong>t ligt op de vakinhoud gerelateerd<br />
aan de daarbij behor<strong>en</strong>de didactiek; 3) de doc<strong>en</strong>t wordt<br />
actief betrokk<strong>en</strong> bij het professionaliseringsproces; <strong>en</strong> 4) er<br />
bestaat sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong>. Deze<br />
criteria word<strong>en</strong> ondersteund door de inzet van gezam<strong>en</strong>lijke<br />
activiteit<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat gekoz<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> voor zowel<br />
informele als formele professionaliseringsactiviteit<strong>en</strong> die zoveel<br />
mogelijk in teamverband gevolgd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gericht op de<br />
lespraktijk (Garet, Porter, Desimone, Birman & Yoon, 2001).<br />
Uit onderzoek blijkt dat doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meer succesvol zijn naarmate<br />
ze de vakinhoud beter beheers<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze kunn<strong>en</strong> vertal<strong>en</strong> naar<br />
de belevingswereld van de stud<strong>en</strong>t (Scheer<strong>en</strong>s & Bosker, 1997;<br />
Van Ve<strong>en</strong> et al, 2010). De inhoudelijke k<strong>en</strong>nis van de doc<strong>en</strong>t verdiept<br />
zich wanneer professionalisering gericht is op de verbetering<br />
van stud<strong>en</strong>tresultat<strong>en</strong>. Hij is hierdoor in staat stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te<br />
help<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor te bereid<strong>en</strong> op de toepassing van diverse<br />
method<strong>en</strong> van onderzoek. Ter ondersteuning van dit proces is<br />
informatie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>tarium nodig om het leerproces <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>werking van alle doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong>. Hiermee is<br />
de doc<strong>en</strong>t tev<strong>en</strong>s in staat andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> (intern <strong>en</strong> extern)<br />
bij het proces te betrekk<strong>en</strong> (NCDS, 2001; Gorter, 2007). Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> de geleg<strong>en</strong>heid krijg<strong>en</strong> om te participer<strong>en</strong> in activiteit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het geleerde te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> (Gerrichhauz<strong>en</strong>, 2007).<br />
F<strong>en</strong>na Swart<br />
De auteur werkt als<br />
doc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> onderzoeker<br />
bij Hogeschool<br />
Inholland <strong>en</strong> voert<br />
mom<strong>en</strong>teel promotieonderzoek<br />
uit naar<br />
het ler<strong>en</strong> van de hogeschooldoc<strong>en</strong>t<br />
in de<br />
didactische <strong>en</strong> taalgerichte<br />
onderwijspraktijk.<br />
Reacties kunt u stur<strong>en</strong><br />
naar:<br />
f<strong>en</strong>okkio@gmail.com<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 29
Actief <strong>en</strong> onderzoeksgericht ler<strong>en</strong><br />
De kwaliteit van de professionaliseringsactiviteit<strong>en</strong> is bepal<strong>en</strong>d<br />
voor het in beweging zett<strong>en</strong> van de doc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> er aan deel te<br />
nem<strong>en</strong> (Onst<strong>en</strong>k, 2003; Simons, 2003; Tynjälä, 2008). Om het vermog<strong>en</strong><br />
te stimuler<strong>en</strong>, persoonlijke gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te verlegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis<br />
te ontwikkel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ingezet die appeller<strong>en</strong> aan de interesse <strong>en</strong> creativiteit van de<br />
doc<strong>en</strong>t (Kessels, 2010). Volg<strong>en</strong>s Van Ve<strong>en</strong> et al. (2010) moet<strong>en</strong><br />
activiteit<strong>en</strong>, die aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s interv<strong>en</strong>ties, op<br />
<strong>en</strong>igerlei wijze gerelateerd zijn aan methodiek<strong>en</strong> van ‘actief <strong>en</strong><br />
onderzoeksgericht ler<strong>en</strong>’ ook wel de inquiry-based aspect<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>oemd. Hieronder word<strong>en</strong> ondermeer de volg<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong><br />
verstaan: observatie, interactieve feedback, bespreking van<br />
les- <strong>en</strong> leerresultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> curricula, discussie <strong>en</strong> onderzoek.<br />
Het type activiteit bepaalt de tijd om op ervaring<strong>en</strong> te reager<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> te reflecter<strong>en</strong> (Deinum, Maandag, Hofman, & Buitink, 2005;<br />
Simons, 2003) via feedback van collega’s <strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Succesvolle effect<strong>en</strong> voor de dagelijkse praktijk word<strong>en</strong> vooral<br />
gemet<strong>en</strong> bij collectieve deelname aan activiteit<strong>en</strong> als team <strong>en</strong><br />
professionele leergeme<strong>en</strong>schap, naast de individuele effect<strong>en</strong><br />
van de doc<strong>en</strong>t om zichzelf te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>werking van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> voorwaarde om te kom<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> effectieve professionele ontwikkeling. Bijvoorbeeld via<br />
de opzet van e<strong>en</strong> professionele leergeme<strong>en</strong>schap waarbij e<strong>en</strong><br />
gedeelde verantwoordelijkheid <strong>en</strong> overe<strong>en</strong>stemming bestaat<br />
over de opzet, inhoud, doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> methodiek van de interv<strong>en</strong>tie.<br />
Er kan vaak beter <strong>en</strong> effectiever geleerd word<strong>en</strong> door sam<strong>en</strong>werking<br />
met collega’s (Hoekstra, 2007; Onst<strong>en</strong>k, 2003) <strong>en</strong> de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> voor wisselwerking <strong>en</strong> tweespraak (Deinum,<br />
Maandag, Hofman & Buitink, 2005; Hoekstra, 2007; Meijers,<br />
2003). Het ler<strong>en</strong> op de werkplek wordt tev<strong>en</strong>s bevorderd door de<br />
autonomie van de doc<strong>en</strong>t om het werk zelf vorm te kunn<strong>en</strong><br />
gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> te zijn <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> bij besluitvormingsprocess<strong>en</strong><br />
van de professionalisering. Daarnaast moet gedur<strong>en</strong>de de<br />
interv<strong>en</strong>tie de relatie tuss<strong>en</strong> het bestuurlijke niveau <strong>en</strong> het uitvoer<strong>en</strong>de<br />
operationele niveau c<strong>en</strong>traal staan waarbij betrokk<strong>en</strong>heid<br />
vanuit het bestuurlijke niveau ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s nodig is (Little,<br />
2006; Vodegel, 2010). Het bied<strong>en</strong> van de mogelijkheid om deel te<br />
nem<strong>en</strong> aan (verschill<strong>en</strong>de) professionele leergeme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
(door het opzett<strong>en</strong> van zelfstur<strong>en</strong>de teams <strong>en</strong> dergelijke) bevordert<br />
afwisseling <strong>en</strong> diversiteit (Kessels, 2001; Tynjälä, 2008) die<br />
e<strong>en</strong> bijdrage kan lever<strong>en</strong> aan de professionele ontwikkeling van<br />
taakontwikkeling <strong>en</strong> -uitbreiding van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (Kwakman, 1999).<br />
Proces <strong>en</strong> resultaat<br />
In veel onderzoek<strong>en</strong> wordt onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> het<br />
proces van professionalisering <strong>en</strong> het resultaat daarvan. Het<br />
ler<strong>en</strong> op de werkplek (het proces) is gerelateerd aan persoonlijke<br />
verandering <strong>en</strong> ontwikkeling in de context van activiteit<strong>en</strong> op<br />
het werk. Het beoogde resultaat is e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gaan van cognitieve<br />
begripsontwikkeling <strong>en</strong> verandering op systeemniveau<br />
(F<strong>en</strong>wick 2001; Van Veldhuiz<strong>en</strong>, 2011). Professionele geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
drag<strong>en</strong> bij aan het ontwikkelingsproces van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de verbetering van de schoolprestaties (Borko, 2004; Scribner,<br />
Sawyer, Watson & Myers, 2007) <strong>en</strong> de implem<strong>en</strong>tatie van onderwijsvernieuwing<br />
(P<strong>en</strong>ual, Fishman, Yamaguchi & Gallagher,<br />
2007). Onderzoek naar doc<strong>en</strong>tontwikkeling op de werkplek binn<strong>en</strong><br />
professionele leergeme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> vindt zijn oorsprong in<br />
de d<strong>en</strong>kbeeld<strong>en</strong> van onder andere Dewey, waarbij reflectief<br />
onderzoek binn<strong>en</strong> de school als sociale geme<strong>en</strong>schap e<strong>en</strong> grote<br />
rol speelt (Claus<strong>en</strong>, Aquino & Wideman, 2009; Verbiest, 2007).<br />
K<strong>en</strong>merk van e<strong>en</strong> professionele leergeme<strong>en</strong>schap is de inrichting<br />
van de schoolorganisatie, zoals het elem<strong>en</strong>t van gedeeld<br />
leiderschap (distributed leadership) <strong>en</strong> deelname van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
aan besluitvormingsprocess<strong>en</strong> (Muys & Harris, 2003; Scribner et<br />
al., 2007). Uit onderzoek blijkt dat er aanwijzing<strong>en</strong> zijn dat schol<strong>en</strong><br />
die gebruikmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inhoudelijk gegronde professionele<br />
leergeme<strong>en</strong>schap betere stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>resultat<strong>en</strong> boek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
beter in staat zijn om onderwijsvernieuwing<strong>en</strong> te consolider<strong>en</strong><br />
(Giles & Hargreaves, 2006). Tegelijkertijd bestaan er risico’s zoals<br />
de ontwikkeling van groepsd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>richtingd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> (Giles<br />
& Hargreaves, 2006; Scribner et al., 2007). Dit kunn<strong>en</strong>, zeker als ze<br />
plaatsvind<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> systeem van overmatige (sociale) controle,<br />
remm<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> zijn op het ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> professionaliser<strong>en</strong><br />
op de werkplek (Giles & Hargreaves, 2006).<br />
Doc<strong>en</strong>tprofessionalisering <strong>en</strong> leiderschap<br />
Voor de voortgang van het ontwikkelingsproces is het ess<strong>en</strong>tieel<br />
dat er betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> bestuurlijke verbond<strong>en</strong>heid blijft<br />
bestaan bij de ontwikkeling<strong>en</strong> op de werkvloer (Vodegel, 2010).<br />
Schoolleiding <strong>en</strong> bestuurders di<strong>en</strong><strong>en</strong> leiding te gev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
doorlop<strong>en</strong>de lijn van leerprocess<strong>en</strong> bij doc<strong>en</strong>tprofessionalisering<br />
(NCSD 2001; Gorter, 2007). Binn<strong>en</strong> dit proces moet er nauwgezette<br />
aandacht zijn voor: 1) de inzet van beschikbare tijd <strong>en</strong><br />
middel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>team; 2) de organisatie <strong>en</strong> stimulatie<br />
van externe gerichtheid van de doc<strong>en</strong>t; <strong>en</strong> 3) inbedding van<br />
de professionaliseringsvisie in het personeelsbeleid (Alst, Jong &<br />
Keul<strong>en</strong>, 2009). In de complexe context van e<strong>en</strong> schoolorganisatie<br />
wordt leiderschap gedrag<strong>en</strong> door meerdere person<strong>en</strong>,<br />
gericht op de situationele ontwikkeling van medewerkers <strong>en</strong> de<br />
organisatie (Harris, 2008; APS, 2010). Gedeeld leiderschap gaat<br />
volg<strong>en</strong>s Makowski (2009) over interactie in e<strong>en</strong> groep van gelijkwaardige<br />
spelers, waarbij de kwaliteit niet afhankelijk is van e<strong>en</strong><br />
persoon maar van de manier waarop de groepsled<strong>en</strong> in concrete<br />
situaties met elkaar communicer<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Spillane (2006) gaat<br />
het in ess<strong>en</strong>tie om de interactie tuss<strong>en</strong> individu<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> situatie.<br />
Als het gaat om het nem<strong>en</strong> van verantwoordelijkheid voor de<br />
kwaliteit van het onderwijs kunn<strong>en</strong> er situaties ontstaan waarin<br />
er, onder invloed van e<strong>en</strong> bestaand verwachtingspatroon binn<strong>en</strong><br />
de hiërarchische verhouding<strong>en</strong>, niet meer effectief wordt<br />
gecommuniceerd. Het is belangrijk deze m<strong>en</strong>tale modell<strong>en</strong><br />
(over hiërarchie <strong>en</strong> leiderschap) te doorzi<strong>en</strong> om ineffectieve<br />
patron<strong>en</strong> te verander<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Van Ernst (1999) bestaan in het<br />
onderwijs vorm<strong>en</strong> van gecollectiviseerd <strong>en</strong> geconditioneerd<br />
30 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
gedrag waarbij bepaalde gedraging<strong>en</strong> door wederzijdse beïnvloeding<br />
tuss<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, als gangbaar <strong>en</strong><br />
vanzelfsprek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> beschouwd. Hij gaat er vanuit dat e<strong>en</strong><br />
bewustmakingsproces e<strong>en</strong> statische situatie van bepaald<br />
geconditioneerd gedrag in beweging kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste<br />
van het onderwijsproces <strong>en</strong> de deelnemers aan dat proces. E<strong>en</strong><br />
verklaring voor de opkomst van gedeeld leiderschap is de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
complexiteit van onderwijsorganisaties onder invloed<br />
van onder meer de schaalvergroting in het hoger beroepsonderwijs.<br />
E<strong>en</strong> organisatie kan niet florer<strong>en</strong> op basis van de acties<br />
van één persoon (Fullan, 2002). Harris (2008) gaat e<strong>en</strong> stap verder.<br />
Volg<strong>en</strong>s haar heeft de mate waarin het leiderschap verdeeld<br />
wordt effect op de uitkomst<strong>en</strong> van stud<strong>en</strong>tresultat<strong>en</strong>. Over de<br />
vraag of het gedeeld leiderschap ook (in)direct van invloed is op<br />
het ler<strong>en</strong> van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> verdeeld (Leithwood<br />
& Jantzi, 2000; Spillane, Halverson & Diamond, 2001). Wel bestaat<br />
er e<strong>en</strong> cons<strong>en</strong>sus over de positieve invloed van gedeelde leiderschapsactiviteit<strong>en</strong><br />
op de effectiviteit <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>heid van de<br />
doc<strong>en</strong>t (Harris, 2008). Met betrekking tot schoolverbetering <strong>en</strong><br />
onderwijsverandering wordt er in de literatuur e<strong>en</strong> onderscheid<br />
gemaakt tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> externe rational-empiric <strong>en</strong> interne<br />
normative-re-educative b<strong>en</strong>adering (Richardson & Placier, 2001).<br />
Vanuit de rational-empiric b<strong>en</strong>adering wordt gefocust op de<br />
(professionele) doc<strong>en</strong>t als ontvanger, drager <strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t van<br />
nieuwe onderwijsopvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> -praktijk<strong>en</strong>, terwijl binn<strong>en</strong> het<br />
normative-re-educative concept verandering gezi<strong>en</strong> wordt als<br />
deel van e<strong>en</strong> omvangrijker proces. Hierbij wordt gekek<strong>en</strong> naar<br />
de situatie waarbinn<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> handel<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarin<br />
verandering plaatsvindt door middel van individuele <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke<br />
reflectie op leeropvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> lespraktijk.<br />
Organisatorische voorwaard<strong>en</strong> (waaronder leiderschap) word<strong>en</strong><br />
vanuit deze optiek beschouwd als eerste criterium van e<strong>en</strong><br />
onderwijsorganisatie om te verander<strong>en</strong>. Doc<strong>en</strong>tprofessionalisering<br />
wordt hiermee direct gekoppeld aan het vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
ontwikkelingsmogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> school om te verander<strong>en</strong><br />
(Sleegers & Leithwood, 2010).<br />
Synthese<br />
De professionele houding van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> wordt bepaald door<br />
persoonlijke factor<strong>en</strong>, oordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong> over haalbaarheid<br />
<strong>en</strong> de betek<strong>en</strong>is van emoties <strong>en</strong> persoonlijke bekwaamheid<br />
(Meijers & Kuijpers, 2008). Nieuw onderzoek laat zi<strong>en</strong> dat<br />
effectieve professionaliseringsinterv<strong>en</strong>ties in de context van<br />
onderwijsvernieuwing altijd verbond<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zijn aan de<br />
behoeft<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Daarbij moet<strong>en</strong> de<br />
fas<strong>en</strong> van aanpassing, verbetering <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie aansluit<strong>en</strong><br />
bij de leerbehoeft<strong>en</strong> van de individuele doc<strong>en</strong>t (Van Ve<strong>en</strong>,<br />
Zwart, Meirink & Verloop, 2010). Ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied<br />
van doc<strong>en</strong>tprofessionalisering gaan niet altijd gepaard met<br />
aandacht voor strategie <strong>en</strong> beleid op mesoniveau <strong>en</strong> voor leeropvatting<strong>en</strong><br />
op microniveau. Verbeterde stud<strong>en</strong>tresultat<strong>en</strong><br />
hang<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> belangrijk deel af van hoe e<strong>en</strong> onderwijsorganisatie<br />
de doc<strong>en</strong>t- <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>betrokk<strong>en</strong>heid ondersteunt.<br />
De cultuur binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderwijsorganisatie bepaalt het type<br />
gedrag dat door doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> als gangbaar<br />
wordt beschouwd. Door werkwijz<strong>en</strong>, norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> structur<strong>en</strong> te<br />
beïnvloed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er situaties word<strong>en</strong> gecreëerd waarin<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isvolle interacties met elkaar aangaan. In uitwisseling<br />
met ander<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s bepal<strong>en</strong><br />
wat ze van e<strong>en</strong> bepaalde onderwijsontwikkeling vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe<br />
ze daarmee will<strong>en</strong> omgaan.<br />
Literatuur<br />
- Billett, S. (2008). Constituting the workplace curriculum. In P.C. Murphy & R. Mc-<br />
Cormack (Red.).<br />
- Brandsma, H. (13 oktober 2011). Brugfunctie van onderzoek bij schoolontwikkeling.<br />
Lectorale rede.<br />
- Bryk, A., B<strong>en</strong>der Sebring, P., All<strong>en</strong>sworth, E., & Easton, J. (2010). Lessons from Chicago.<br />
London: Chicago Press.<br />
- Deinum, J., Maandag, D., Hofman, W., & Buitink, J. (2005). D<strong>en</strong> Haag: <strong>Onderwijs</strong>raad.<br />
- Desimone, L.M. (2009). Improving impact studies of teachers’ professional developm<strong>en</strong>t:<br />
Toward better conceptualizations and measures. Educational Researcher,<br />
38(3), 181-199.<br />
- Garet, M., Porter, A., Desimone, L., Birman, B., & Yoon, K.S. (2001). What makes a<br />
professional developm<strong>en</strong>t effective? American Education Research Journal, 38(4),<br />
915-945.<br />
- Gerrichhauz<strong>en</strong>, J. (2007). De ler<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong>de doc<strong>en</strong>t. Oratie. Heerl<strong>en</strong>:<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>.<br />
- Harris, A. (2008). The Evid<strong>en</strong>ce, in Distributed School Leadership. London: Routledge.<br />
- Harteis, C., Bauer, J., & Gruber, G. (2008). The culture of learning from mistakes:<br />
International Journal of Educational Research, 47(4), 223-231.<br />
- Kessels, C. (2010). The influ<strong>en</strong>ce of induction programs on beginning teachers’ wellbeing<br />
and professional developm<strong>en</strong>t. Dissertatie. ICLON, <strong>Universiteit</strong> van Leid<strong>en</strong>.<br />
- Little, J.W. (2006). Professional community and professional developm<strong>en</strong>t in the<br />
learning- c<strong>en</strong>tered school. Arlington, VA: Education Association National.<br />
- Mijs, D. (2007). Effectieve Schoolverbetering. <strong>Universiteit</strong> Utrecht: <strong>Onderwijs</strong>kunde.<br />
- Onst<strong>en</strong>k, J. (2003). Werkplekler<strong>en</strong> in de beroepsonderwijskolom. D<strong>en</strong> Haag: <strong>Onderwijs</strong>raad.<br />
- Sanders, K., Schuurmans, R., & Coon<strong>en</strong>, H. (2007). Groeibehoefte van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> het primaire proces; determinant<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> specialistische carriereontwikkeling.<br />
Tw<strong>en</strong>te: OP&HRD.<br />
- Scheer<strong>en</strong>s, J., &Bosker, R.J. (1997). The foundations of educational effectiv<strong>en</strong>ess.<br />
Oxford: Elsevier Sci<strong>en</strong>ce Publishers.<br />
- Simons, P. (2003). Ler<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> methodiek voor professionele ontwikkeling.<br />
Handboek schoolorganisatie <strong>en</strong> onderwijsmanagem<strong>en</strong>t: leiding gev<strong>en</strong> in<br />
bestel, school <strong>en</strong> klas C3460 (1), 1-11.<br />
- Spillane, J. (2006). Distributed leadership. San Francisco, CA: Jossey-Bass.<br />
- Tynjälä, P. (2008). Perspectives into learning at the workplace. Educational Research<br />
Review, 3(2).<br />
- Ve<strong>en</strong>, K. v., Zwart, R., Meirink, J., & Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van<br />
lerar<strong>en</strong>. Leid<strong>en</strong>: ICLON.<br />
- Vodegel, F. (2010). Grootschalige onderwijstransformatie: beleidstheorie, ontwerpprincipes<br />
<strong>en</strong> kritische succesfactor<strong>en</strong>. Proefschrift. Heerl<strong>en</strong>: Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 31
Onderzoeksnieuws<br />
Deze rubriek wordt<br />
verzorgd door<br />
Nadira Saab.<br />
Saab is universitair<br />
doc<strong>en</strong>t bij de vakgroep<br />
<strong>Onderwijs</strong>studies,<br />
<strong>Universiteit</strong> Leid<strong>en</strong>. Haar<br />
onderzoek richt zich op<br />
sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong>,<br />
motivatie, assessm<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
innovatieve leeromgeving<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast heeft<br />
Saab e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> onderzoeks-<br />
<strong>en</strong> adviesbureau:<br />
Z<strong>en</strong>ith Education.<br />
<strong>Nederland</strong> heeft excell<strong>en</strong>te<br />
schol<strong>en</strong>!<br />
Op 4 februari 2013 hebb<strong>en</strong> 31 basisschol<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> 22 schol<strong>en</strong> in het voortgezet onderwijs<br />
het predicaat ‘Excell<strong>en</strong>te School’ gekreg<strong>en</strong>.<br />
Schol<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> zich hiervoor aanmeld<strong>en</strong>.<br />
Van de ruim achtduiz<strong>en</strong>d basis- <strong>en</strong> voschol<strong>en</strong><br />
in ons land meldd<strong>en</strong> zich er 142<br />
aan. Door e<strong>en</strong> jury, onder leiding van Fons<br />
van Wiering<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> deze schol<strong>en</strong> aan<br />
de hand van vijf criteria beoordeeld.<br />
Het eerste criterium heeft betrekking op<br />
het behal<strong>en</strong> van resultat<strong>en</strong> bij de kernvakk<strong>en</strong><br />
<strong>Nederland</strong>s, Engels <strong>en</strong> wiskunde,<br />
maar ook op andere vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkelingsaspect<strong>en</strong><br />
van leerling<strong>en</strong>, zoals<br />
burgerschap of probleemoploss<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>.<br />
Het tweede criterium heeft<br />
betrekking op de omstandighed<strong>en</strong> van de<br />
schol<strong>en</strong>, zoals de sam<strong>en</strong>stelling van de<br />
leerling<strong>en</strong>populatie <strong>en</strong> de mate waarin de<br />
school gegev<strong>en</strong>s gebruikt over de leerwinst<br />
van leerling<strong>en</strong>. In het derde criterium moet<br />
de school lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe zij werkt aan de<br />
verhoging van de onderwijskwaliteit <strong>en</strong> de<br />
schoolorganisatie. T<strong>en</strong> vierde moet de<br />
school lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat verandering<strong>en</strong> die zijn<br />
doorgevoerd niet alle<strong>en</strong> korte termijn effect<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>, maar ook structurele verandering<strong>en</strong><br />
zijn. En t<strong>en</strong>slotte moet de school<br />
lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wat de visie op hun excell<strong>en</strong>tiebeleid<br />
is <strong>en</strong> welke activiteit<strong>en</strong> zij van plan is<br />
hieromtr<strong>en</strong>t uit te voer<strong>en</strong>.<br />
Om e<strong>en</strong> goede beoordeling te kunn<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong>, heeft de jury gegev<strong>en</strong>s verzameld<br />
van de inspectie, informatie die schol<strong>en</strong> zelf<br />
hebb<strong>en</strong> aangereikt, op<strong>en</strong>bare informatiebronn<strong>en</strong><br />
over de schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> informatie uit<br />
leerling- <strong>en</strong>/of oudertevred<strong>en</strong>heidsonderzoek<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast heeft de jury de schol<strong>en</strong><br />
bezocht <strong>en</strong> interviews afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Het is e<strong>en</strong> nobel strev<strong>en</strong> van de jury om<br />
schol<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bredere <strong>en</strong> diepere manier<br />
te kwalificer<strong>en</strong> dan alle<strong>en</strong> op basis van<br />
harde cijfers zoals citoscores. Ook word<strong>en</strong><br />
met het toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van dit predicaat sterke<br />
schol<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d in plaats van het alle<strong>en</strong><br />
herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van zwakke schol<strong>en</strong>.<br />
De <strong>Onderwijs</strong>inspectie maakt namelijk e<strong>en</strong><br />
onderscheid in zeer zwakke, zwakke <strong>en</strong><br />
voldo<strong>en</strong>de scor<strong>en</strong>de schol<strong>en</strong>, waarbij 90<br />
proc<strong>en</strong>t van de schol<strong>en</strong> nu als voldo<strong>en</strong>de<br />
wordt bestempeld door de inspectie.<br />
Maar er zijn wel kanttek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te plaats<strong>en</strong><br />
bij de werkwijze, of in ieder geval de rapportage,<br />
van de jury. In het juryrapport<br />
word<strong>en</strong> de criteria met bijbehor<strong>en</strong>de<br />
indicator<strong>en</strong> duidelijk omschrev<strong>en</strong>. Er is<br />
aangegev<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> punt<strong>en</strong>toek<strong>en</strong>ning<br />
is gehanteerd. De criteria zijn onderverdeeld<br />
in drie del<strong>en</strong> <strong>en</strong> in totaal kunn<strong>en</strong> schol<strong>en</strong><br />
voor deel A (resultat<strong>en</strong>) <strong>en</strong> deel B (het<br />
onderwijsproces) 120 punt<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
In het rapport wordt echter niet weergegev<strong>en</strong><br />
hoeveel punt<strong>en</strong> de schol<strong>en</strong> met deel C<br />
(het excell<strong>en</strong>tiebeleid) kond<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Er wordt ook niet weergegev<strong>en</strong> wat de<br />
cesuur is voor excell<strong>en</strong>tie: hoeveel punt<strong>en</strong><br />
moet e<strong>en</strong> school hebb<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>d om als<br />
excell<strong>en</strong>t te geld<strong>en</strong>? Daarnaast is het ook<br />
onduidelijk hoe de punt<strong>en</strong> verdeeld word<strong>en</strong>:<br />
wat is bijvoorbeeld het verschil tuss<strong>en</strong><br />
het toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van 60 <strong>en</strong> 80 punt<strong>en</strong>? Wat<br />
moet e<strong>en</strong> school extra do<strong>en</strong> om 80 punt<strong>en</strong><br />
te krijg<strong>en</strong>? Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> b<strong>en</strong> ik b<strong>en</strong>ieuwd hoe<br />
de jury tot overe<strong>en</strong>stemming is gekom<strong>en</strong><br />
bij de totstandkoming van de punt<strong>en</strong>. Is er<br />
gekek<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> interbeoordelaarsbetrouwbaarheid?<br />
Moest er cons<strong>en</strong>sus zijn?<br />
Kortom, de totstandkoming van de punt<strong>en</strong><br />
is vaag, of in ieder geval niet e<strong>en</strong>duidig<br />
weergegev<strong>en</strong> in het rapport. Voor e<strong>en</strong> eerlijk<br />
toek<strong>en</strong>ningsproces van het predicaat is<br />
e<strong>en</strong> heldere procedure rond punt<strong>en</strong>toek<strong>en</strong>ning<br />
echter ess<strong>en</strong>tieel.<br />
Gevolg<strong>en</strong> van HET predicaat<br />
‘Excell<strong>en</strong>te School’ I<br />
Het doel van het selecter<strong>en</strong> van excell<strong>en</strong>te<br />
schol<strong>en</strong> is volg<strong>en</strong>s de Rijksoverheid<br />
‘verhoging van prestaties van leerling<strong>en</strong>,<br />
verbetering van de onderwijskwaliteit <strong>en</strong><br />
de vergroting van de kwaliteit van lerar<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> schoolleiders’. Nu is de vraag of het<br />
toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van deze predicat<strong>en</strong> zal help<strong>en</strong><br />
om deze doel<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong>.<br />
Wat zal het gevolg zijn van deze actie?<br />
Bevordert dit de kwaliteit van het onderwijs<br />
op nationaal gebied? Zull<strong>en</strong> ouders nu<br />
alle<strong>en</strong> nog de excell<strong>en</strong>te schol<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong>?<br />
Wat zull<strong>en</strong> schooldirecties gaan do<strong>en</strong>?<br />
Om hier iets over te kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> b<strong>en</strong> ik<br />
op zoek gegaan naar onderzoek welke<br />
effect<strong>en</strong> het bek<strong>en</strong>d mak<strong>en</strong> van de<br />
schoolkwaliteit heeft op de schoolkeuze<br />
van ouders <strong>en</strong> het handel<strong>en</strong> van schol<strong>en</strong>.<br />
Vóór de uitreiking van het predicaat<br />
‘Excell<strong>en</strong>te School’ kond<strong>en</strong> ouders alle<strong>en</strong><br />
informatie over de kwaliteit van schol<strong>en</strong> op<br />
de website van de <strong>Onderwijs</strong>inspectie<br />
vind<strong>en</strong>. Dit kan nu nog steeds. Sommige<br />
schol<strong>en</strong> verwijz<strong>en</strong> ook naar deze gegev<strong>en</strong>s<br />
of publicer<strong>en</strong> het rapport van de inspectie<br />
op hun eig<strong>en</strong> website.<br />
Lat<strong>en</strong> ouders zich leid<strong>en</strong> in hun schoolkeuze<br />
door deze kwaliteitsop<strong>en</strong>baring? Uit e<strong>en</strong><br />
onderzoek naar ouderbetrokk<strong>en</strong>heid bij<br />
schoolbeleid onder leiding van Victor<br />
Bekkers blijkt dat 62 proc<strong>en</strong>t van de ouders<br />
de kwaliteitsgegev<strong>en</strong>s over basisschol<strong>en</strong><br />
die de <strong>Onderwijs</strong>inspectie op internet<br />
publiceert nooit raadpleegt. Van de ouders<br />
bekijkt slechts 2 proc<strong>en</strong>t deze informatie<br />
regelmatig. Ouders blek<strong>en</strong> niet positief<br />
over de kwaliteit <strong>en</strong> duidelijkheid van de<br />
website van de <strong>Onderwijs</strong>inspectie.<br />
Uit interviews bleek ook dat ouders kwaliteit<br />
gebaseerd op cito-scores meer iets<br />
vond<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> over de intellig<strong>en</strong>tie van<br />
leerling<strong>en</strong> dan over de prestatie van de<br />
school. Ook zoud<strong>en</strong> ouders will<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe<br />
de school is omgegaan met eerdere<br />
adviez<strong>en</strong> van de inspectie. Bij de schoolkeuze<br />
lat<strong>en</strong> ouders zich eerder leid<strong>en</strong> door<br />
wat zij van andere ouders <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong><br />
hor<strong>en</strong> dan dat zij rapport<strong>en</strong> van de <strong>Onderwijs</strong>inspecties<br />
raadpleg<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
spel<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> als reisafstand, sfeer van de<br />
school <strong>en</strong> didactisch concept (bijvoorbeeld<br />
Dalton of Montessorischool) e<strong>en</strong> rol bij de<br />
keuze voor e<strong>en</strong> school.<br />
32 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Gevolg<strong>en</strong> van HET predicaat<br />
‘Excell<strong>en</strong>te School’ II<br />
Uit het onderzoek van Bekkers <strong>en</strong> collega’s<br />
blijkt dat de directie <strong>en</strong> schoolbestur<strong>en</strong> van<br />
schol<strong>en</strong> zich wel lat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> door de publicatie<br />
van kwaliteitsgegev<strong>en</strong>s. Verder zijn<br />
het bov<strong>en</strong>schoolse managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
schoolleiding<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>ing dat de<br />
inspectie zich nu vooral richt op cognitieve<br />
resultat<strong>en</strong>, terwijl kinder<strong>en</strong> zich ook op<br />
creatief <strong>en</strong> sociaal-emotioneel gebied ontwikkel<strong>en</strong>.<br />
Op<strong>en</strong>baarheid van kwaliteitsgegev<strong>en</strong>s<br />
kan strategisch gedrag veroorzak<strong>en</strong>.<br />
Activiteit<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> school onderneemt<br />
om goede inspectiebeoordeling<strong>en</strong><br />
te krijg<strong>en</strong> zijn w<strong>en</strong>selijk, maar schol<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> zich ook alle<strong>en</strong> gaan richt<strong>en</strong> op de<br />
kwantificeerbare aspect<strong>en</strong> van het onderwijs<br />
waardoor andere – ook belangrijke –<br />
onderwijsaspect<strong>en</strong> verwaarloosd kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. Ook kunn<strong>en</strong> schol<strong>en</strong> zich richt<strong>en</strong><br />
op korte termijn resultat<strong>en</strong> in plaats van<br />
goed geïmplem<strong>en</strong>teerde, meer structurele<br />
aanpassing<strong>en</strong>. Schol<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich de<br />
vraag stell<strong>en</strong>: ‘Wat moet ik do<strong>en</strong> om voor<br />
die prijs in aanmerking te kom<strong>en</strong>?’, in<br />
plaats van ‘Hoe kan ik onze pedagogisch<br />
didactische visie uitwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>?’<br />
In het rapport van Bekkers kwam naar<br />
vor<strong>en</strong> dat ouders <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
aangegev<strong>en</strong> dat zij vind<strong>en</strong> dat de inspectie<br />
niet alle<strong>en</strong> aandacht moet bested<strong>en</strong> aan<br />
zwakke schol<strong>en</strong>, maar ook aan goede,<br />
excell<strong>en</strong>te schol<strong>en</strong>. Dit is precies wat er nu<br />
met de toek<strong>en</strong>ning van het predicaat<br />
‘Excell<strong>en</strong>te School’ is gebeurd.<br />
Hoe zijn de resultat<strong>en</strong> van het onderzoek<br />
van Bekkers nu te vertal<strong>en</strong> naar de situatie<br />
van het toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van het predicaat ‘Excell<strong>en</strong>te<br />
School’? Het blijkt dat ouders de<br />
rapport<strong>en</strong> van de inspectie niet gebruik<strong>en</strong><br />
om hun schoolkeuze te bepal<strong>en</strong>. Dit zou<br />
gedeeltelijk kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> door de<br />
ontoegankelijkheid van de website van de<br />
<strong>Onderwijs</strong>inspectie <strong>en</strong> de onduidelijkheid<br />
(voor ouders) van de rapport<strong>en</strong>. Het zou<br />
voor ouders gemakkelijker moet<strong>en</strong> zijn om<br />
iets te wet<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> over de kwaliteit<br />
van e<strong>en</strong> school. E<strong>en</strong> toegankelijke <strong>en</strong><br />
gebruiksvri<strong>en</strong>delijke website waar ouders<br />
kwalificaties van schol<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
raadpleg<strong>en</strong> zou wellicht e<strong>en</strong> oplossing<br />
kunn<strong>en</strong> zijn. Op basis van eerder onderzoek<br />
zoud<strong>en</strong> we voorzichtig kunn<strong>en</strong> voorspell<strong>en</strong><br />
dat niet alle ouders zich direct lat<strong>en</strong> leid<strong>en</strong><br />
door het toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van dit predicaat <strong>en</strong><br />
niet allemaal e<strong>en</strong> run nem<strong>en</strong> op de<br />
excell<strong>en</strong>te schol<strong>en</strong>. Op basis van het<br />
onderzoek van Bekkers kan van schol<strong>en</strong><br />
verwacht word<strong>en</strong> dat zij wel anders gaan<br />
handel<strong>en</strong>, mits zij zich will<strong>en</strong> aanmeld<strong>en</strong><br />
voor deze toek<strong>en</strong>ning. Op dit mom<strong>en</strong>t is<br />
aanmeld<strong>en</strong> e<strong>en</strong> keuze van de school.<br />
De situatie wordt waarschijnlijk anders als<br />
de <strong>Onderwijs</strong>inspectie deze manier van<br />
kwalificer<strong>en</strong> gaat hanter<strong>en</strong>. Het zou mooi<br />
zijn als de inspectie dan ook bredere<br />
criteria zou hanter<strong>en</strong> waarbij zij heldere <strong>en</strong><br />
meer e<strong>en</strong>duidige meetcriteria gebruik<strong>en</strong><br />
dan de jury nu heeft gehanteerd.<br />
- Van Wiering<strong>en</strong>, A.M.L. (Jury Excell<strong>en</strong>te Schol<strong>en</strong>)<br />
(2013). Maatgev<strong>en</strong>de schol<strong>en</strong>. Excell<strong>en</strong>te schol<strong>en</strong> in basisonderwijs<br />
<strong>en</strong> voortgezet onderwijs. Eindverslag 2012<br />
van de Jury Excell<strong>en</strong>te Schol<strong>en</strong>. Opgehaald van http://<br />
www.rijksoverheid.nl/docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>-<strong>en</strong>-publicaties/<br />
rapport<strong>en</strong>/2013/02/04/maatgev<strong>en</strong>de-schol<strong>en</strong>.html<br />
- Bekkers, V.J.J.M., De Kool, D., & Strat<strong>en</strong>, G.F.M. (2012).<br />
NWO/Beleidsgericht Onderzoek Primair <strong>Onderwijs</strong><br />
Educational Governance: Strategie, ontwikkeling <strong>en</strong> effect<strong>en</strong>.<br />
Themaproject 4: Ouderbetrokk<strong>en</strong>heid bij schoolbeleid.<br />
Eindrapport NWO, <strong>Universiteit</strong> Rotterdam.<br />
Woord<strong>en</strong>schat uitbreid<strong>en</strong> door<br />
Ipad<br />
Kleuters die zelfstandig hun woord<strong>en</strong>schat<br />
kunn<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong> zonder ouders of leerkracht<strong>en</strong>?<br />
Dat is mogelijk, ontdekte Daisy<br />
Smeets in haar promotieonderzoek.<br />
Dat voorlez<strong>en</strong> helpt bij het vergrot<strong>en</strong> van<br />
de woord<strong>en</strong>schat was al bek<strong>en</strong>d.<br />
Voorlez<strong>en</strong> helpt omdat er in tekst<strong>en</strong> van<br />
boek<strong>en</strong> andere woord<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt<br />
dan in spreektaal. Smeets heeft de effect<strong>en</strong><br />
van interactieve pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>-apps<br />
onderzocht. Wanneer het kind in zo’n<br />
pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>-app e<strong>en</strong> ‘hotspot’ aanraakt,<br />
gebeurt er iets: er volgt e<strong>en</strong> animatie of e<strong>en</strong><br />
geluid. Als er na het aanrak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
hotspot uitleg volgt over moeilijke<br />
woord<strong>en</strong>, ler<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> hiervan. Zo wordt<br />
hun woord<strong>en</strong>schat uitgebreid zonder dat de<br />
ouder of leerkracht iets voorleest of toelicht.<br />
Smeets vond nog wel e<strong>en</strong> verschil in<br />
leereffect: als kinder<strong>en</strong> zelf moet<strong>en</strong><br />
nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over het moeilijke woord door<br />
bijvoorbeeld e<strong>en</strong> plaatje te kiez<strong>en</strong> dat het<br />
beste bij het woord past, ler<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong><br />
meer dan als er direct na aanraking van de<br />
hotspot e<strong>en</strong> uitleg volgt.<br />
Dus… alle kleuters aan de Ipad!.<br />
- Smeets, D.J.H. (2012). Storybook Apps as a Tool for<br />
Early Literacy Developm<strong>en</strong>t. Unpublished doctoral<br />
dissertation, Leid<strong>en</strong> University, Leid<strong>en</strong>.<br />
4W: Wet<strong>en</strong> wat werkt <strong>en</strong> waarom<br />
Vanaf dit jaar heeft K<strong>en</strong>nisnet e<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk<br />
tijdschrift: 4W. In dit tijdschrift<br />
word<strong>en</strong> vanuit verschill<strong>en</strong>de perspectiev<strong>en</strong><br />
de werking <strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van ict in het<br />
onderwijs belicht. Het tijdschrift heeft het<br />
doel e<strong>en</strong> brug te slaan tuss<strong>en</strong> onderzoekers<br />
<strong>en</strong> de onderwijspraktijk. In de eerste editie<br />
word<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong><br />
behandeld:<br />
- Optimaal feit<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> met ict;<br />
- Educatieve software voor jonge kinder<strong>en</strong>;<br />
- Observationeel ler<strong>en</strong> van videovoorbeeld<strong>en</strong>;<br />
- Onderzoek<strong>en</strong>d ler<strong>en</strong> met computersimulaties;<br />
- Wat bepaalt de kwaliteit van digitaal<br />
leermateriaal?<br />
Elk artikel wordt afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kader<br />
waarin kort in drie á vier punt<strong>en</strong> wordt<br />
weergegev<strong>en</strong> wat we wet<strong>en</strong> over dat<br />
onderwerp. Het is niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> handig<br />
tijdschrift voor de onderwijspraktijk, ook<br />
onderzoekers kunn<strong>en</strong> hier snel op wet<strong>en</strong>schappelijk<br />
onderzoek gebaseerde k<strong>en</strong>nis<br />
opdo<strong>en</strong>. Het tijdschrift verschijnt vier keer<br />
per jaar <strong>en</strong> is te download<strong>en</strong> vanaf de<br />
website. Ook is het mogelijk e<strong>en</strong> papier<strong>en</strong><br />
versie te bestell<strong>en</strong>.<br />
http://4w.k<strong>en</strong>nisnet.nl/<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 33
<strong>Onderwijs</strong><br />
De waarde van valorisatie<br />
Eind vorig jaar organiseerde hogeschool Saxion e<strong>en</strong> congres over ti<strong>en</strong> jaar toegepast<br />
onderzoek waar de zestig best practices op onderzoeksgebied werd<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd.<br />
Daarvoor ontwikkelde de hogeschool e<strong>en</strong> aantal specifieke valorisatiecriteria. E<strong>en</strong> goede<br />
methode om de waarde van toegepast onderzoek te beoordel<strong>en</strong>? ‘We will<strong>en</strong> duidelijk<br />
mak<strong>en</strong> waar we staan op onderzoeksgebied, hoe relevant onze onderzoek<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> wat<br />
de kwaliteit, betrouwbaarheid <strong>en</strong> nauwkeurigheid ervan is. ’<br />
Hans Olthof<br />
In november 2012 bezocht<strong>en</strong> ruim honderd relaties van Saxion<br />
het congres ‘Onderzoek voor e<strong>en</strong> vitale regio’, waar de hogeschool<br />
de beste onderzoek<strong>en</strong> van de afgelop<strong>en</strong> ti<strong>en</strong> jaar pres<strong>en</strong>teerde.<br />
E<strong>en</strong> lastige opgave, want welke onderzoek<strong>en</strong> zijn de<br />
beste? Die waar de probleemstelling klopt? Of die waar de<br />
opdrachtgever erg blij mee was? Of dat <strong>en</strong>e onderzoek waar<br />
lector<strong>en</strong>, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> het meest van geleerd hebb<strong>en</strong>?<br />
Om de term ‘beste’ te kunn<strong>en</strong> verantwoord<strong>en</strong>, greep<br />
Saxion naar het valorisatiemiddel. De zestig beste onderzoek<strong>en</strong><br />
die Saxion tijd<strong>en</strong>s het congres pres<strong>en</strong>teerde, haald<strong>en</strong> de hoogste<br />
valorisatiescore. Saxion-lector Thomas Thijss<strong>en</strong>, projectleider<br />
van het congres hierover: “Onze hogeschool heeft drie<br />
kerntak<strong>en</strong>: goed onderwijs verzorg<strong>en</strong>, praktijkgericht onderzoek<br />
uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan k<strong>en</strong>nisvalorisatie do<strong>en</strong>. Die laatste kerntaak<br />
geeft e<strong>en</strong> antwoord op de vraag hoe bruikbaar onze geg<strong>en</strong>ereerde<br />
k<strong>en</strong>nis is voor de praktijk. Anders gezegd, draagt de<br />
k<strong>en</strong>nis die wij ontwikkel<strong>en</strong> bij aan concrete maatschappelijke<br />
<strong>en</strong> economische waard<strong>en</strong> voor onze partners <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> onze<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zich daarmee optimaal ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwalificer<strong>en</strong><br />
voor de arbeidsmarkt?”<br />
Moeilijk te bewijz<strong>en</strong><br />
Zoals Rob Mart<strong>en</strong>s in zijn bijdrage in het vorige nummer van dit<br />
tijdschrift (OI 4, 2012) beschreef, is valorisatie is e<strong>en</strong> breed begrip<br />
<strong>en</strong> in de praktijk vaak lastig te bewijz<strong>en</strong>. Valorisatie betek<strong>en</strong>t in<br />
het kort dat nieuwe technologieën <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis – die aanwezig<br />
zijn bij, of ontwikkeld word<strong>en</strong> door universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> hogeschol<strong>en</strong><br />
– aangew<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste van de maatschappij.<br />
Daarbij staat k<strong>en</strong>nisoverdracht meer c<strong>en</strong>traal dan het verzilver<strong>en</strong><br />
van die k<strong>en</strong>nis. En juist dat laatste maakt valorisatie in de<br />
praktijk zo lastig te bewijz<strong>en</strong>.<br />
Dat roept de vraag op hoe Saxion erin geslaagd is de beste<br />
onderzoek<strong>en</strong> van de laatste ti<strong>en</strong> jaar te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Frans Pol,<br />
voorzitter van de Saxion-beleidsgroep Onderzoek, daarover:<br />
“Wij will<strong>en</strong> ons herk<strong>en</strong>baar profiler<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> university of<br />
applied sci<strong>en</strong>ces. Het draait wat onderzoek betreft dus om de<br />
toepassing daarvan. Dat is niet nieuw, maar wordt door ons de<br />
kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> extra b<strong>en</strong>adrukt."<br />
Blijft de vraag hoe je de (maatschappelijke) waarde van toegepast<br />
onderzoek kunt met<strong>en</strong>. Pol: “Sinds e<strong>en</strong> paar jaar werk<strong>en</strong> we<br />
met reviews waarbij onze lector<strong>en</strong> <strong>en</strong> collega-onderzoekers<br />
buit<strong>en</strong> Saxion elkaars werk de maat nem<strong>en</strong>. In die reviews<br />
wordt ook ingegaan op wat de waarde of valorisatie van het<br />
onderzoek is.”<br />
Engaged scholarship<br />
Door de invoering van prestatie-indicator<strong>en</strong> in het hoger<br />
onderwijs wordt de vraag wat de (meer)waarde van toegepast<br />
onderzoek is steeds urg<strong>en</strong>ter. Veel hogeschol<strong>en</strong> zijn op dit<br />
mom<strong>en</strong>t druk bezig om die vraag te beantwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />
eig<strong>en</strong> profiel op onderzoek te drukk<strong>en</strong>. “Het is zoek<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />
common value”, legt Pol uit. “Toegepast onderzoek moet heel<br />
basaal gedrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> onze organisatie. Het is iets<br />
dat onze doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> medewerkers tot in hun grote te<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
voel<strong>en</strong>, omdat het naast goed onderwijs verzorg<strong>en</strong> onze<br />
belangrijkste maatschappelijke opdracht is. We kijk<strong>en</strong> nu<br />
nadrukkelijk naar het Engaged scholarship-model van de<br />
Amerikaanse onderzoeker Van de V<strong>en</strong>. Engaged scholarship is<br />
e<strong>en</strong> participer<strong>en</strong>de manier van onderzoek do<strong>en</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t<br />
e<strong>en</strong> verregaande sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> onze onderzoekers <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit de praktijk. Dat model past bij hetge<strong>en</strong> we nu al<br />
do<strong>en</strong>, maar zou e<strong>en</strong> verdere verwet<strong>en</strong>schappelijking ervan kunn<strong>en</strong><br />
betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Wat niet helpt is van bov<strong>en</strong>af e<strong>en</strong> bepaald<br />
model of systematiek oplegg<strong>en</strong>. Dwang <strong>en</strong> drang help<strong>en</strong> hier<br />
niet. Ler<strong>en</strong> begint met del<strong>en</strong>; we moet<strong>en</strong> dus het gesprek met<br />
elkaar aangaan <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> ontdekk<strong>en</strong> wat we verstaan onder<br />
toegepast onderzoek.”<br />
Dat mag allemaal wat vrijblijv<strong>en</strong>d overkom<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s Pol is dat<br />
allerminst het geval. “We kijk<strong>en</strong> zoals gezegd nu al heel nadrukkelijk<br />
naar de maatschappelijke waarde van onze onderzoeksproject<strong>en</strong>.<br />
Ook monitor<strong>en</strong> we hoeveel doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
er betrokk<strong>en</strong> zijn bij onderzoek. En er is niets vrijblijv<strong>en</strong>ds aan<br />
de prestatie-indicator<strong>en</strong> die we met het ministerie van OCW<br />
hebb<strong>en</strong> afgesprok<strong>en</strong>. Onze onderzoeksopdracht is dus scherp,<br />
zowel kwalitatief als kwantitatief.”<br />
34 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Opgedeeld<br />
Terug naar het congres <strong>en</strong> de vraag hoe Saxion erin slaagde om<br />
daar de beste onderzoek<strong>en</strong> te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Lector Thijss<strong>en</strong>:<br />
“Voorafgaand aan het congres hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> reviewcommissie<br />
ingesteld onder leiding van één van onze lector<strong>en</strong> van het<br />
k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum <strong>Onderwijs</strong> <strong>en</strong> <strong>Innovatie</strong>. Die commissie had als<br />
specifieke taak om de valorisatie van elk onderzoek in kaart te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Daarbij heeft ze het brede begrip valorisatie opgedeeld<br />
in drie waard<strong>en</strong>: de maatschappelijke waarde van het<br />
onderzoek, de economische waarde van het onderzoek <strong>en</strong><br />
innovatietechnologie die tijd<strong>en</strong>s het onderzoek is ingezet of<br />
daaruit voortkwam.”<br />
Die drie waard<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s weer onderverdeeld in<br />
e<strong>en</strong> aantal meer specifieke valorisatiecriteria. De maatschappelijke<br />
waarde van e<strong>en</strong> onderzoek heeft bijvoorbeeld betrekking<br />
op criteria als: gezondheid, welzijn, veiligheid, duurzaamheid<br />
<strong>en</strong> onderwijs. Economische waarde heeft betrekking op criteria<br />
als: nieuwe product<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijsvorm<strong>en</strong>, nieuwe<br />
markt<strong>en</strong>, meer omzet, nieuwe werkgeleg<strong>en</strong>heid. Onder innovatietechnologie<br />
wordt verstaan in hoeverre het onderzoek heeft<br />
bijgedrag<strong>en</strong> aan innovatieve technologie <strong>en</strong> aan Saxions HTSMprofiel<br />
(High Tech System<strong>en</strong> <strong>en</strong> Material<strong>en</strong> red.). Op die manier<br />
zijn alle onderzoek<strong>en</strong> gereviewd <strong>en</strong> beoordeeld. Thijss<strong>en</strong>:<br />
“Daarmee will<strong>en</strong> we duidelijk mak<strong>en</strong> waar we staan op onderzoeksgebied,<br />
hoe relevant onze onderzoek<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> wat de<br />
kwaliteit, betrouwbaarheid <strong>en</strong> nauwkeurigheid ervan is.”<br />
Versnipperd<br />
Zoals veel hogeschol<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t Saxion e<strong>en</strong> aantal k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>tra<br />
waar verschill<strong>en</strong>de lectorat<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>niskring<strong>en</strong> actief zijn <strong>en</strong><br />
waar in co-creatie met partners gewerkt wordt aan de driehoek:<br />
onderzoek, onderwijs <strong>en</strong> ondernem<strong>en</strong>. Wat opvalt is dat de<br />
onderzoek<strong>en</strong> uitgevoerd door de verschill<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>tra<br />
heel verschill<strong>en</strong>d scor<strong>en</strong> op de specifieke valorisatiecriteria.<br />
Zo scoort het k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum <strong>Onderwijs</strong>innovatie heel laag op<br />
criteria als: meer omzet, nieuwe markt<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijdrage aan innovatieve<br />
technologie <strong>en</strong> (logischerwijs) heel hoog op de criteria<br />
onderwijs <strong>en</strong> nieuwe onderwijsvorm<strong>en</strong>. “Dat komt doordat we<br />
binn<strong>en</strong> Saxion toegepast onderzoek nog vrij versnipperd uitvoer<strong>en</strong>”,<br />
legt collegevoorzitter Wim Boomkamp uit. “Het is<br />
daarom noodzakelijk dat we onze profilering op het gebied van<br />
onderzoek verder aanscherp<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t keuzes mak<strong>en</strong>,<br />
specifieker word<strong>en</strong>. Ons profiel met als zwaartepunt High Tech<br />
System<strong>en</strong> <strong>en</strong> Material<strong>en</strong> is daar e<strong>en</strong> mooi voorbeeld van.<br />
We gaan de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> innovatieve technologie verbind<strong>en</strong><br />
met al onze opleiding<strong>en</strong>. Want ook als je de pabo doet of verpleegkunde<br />
zul je in de praktijk te mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> met innovatieve<br />
technologie.”<br />
Om het profiel van Saxion meer cachet te gev<strong>en</strong> wil Boomkamp<br />
int<strong>en</strong>sief gaan sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> met buit<strong>en</strong>landse hogeschol<strong>en</strong><br />
die e<strong>en</strong> soortgelijk profiel hebb<strong>en</strong> als Saxion. Boomkamp:<br />
“Saxion staat aan de vooravond van de omslag naar e<strong>en</strong> university<br />
of applied sci<strong>en</strong>ces. We will<strong>en</strong> exceller<strong>en</strong> op onderzoeksgebied.<br />
Niet in de breedte van de zestig opleiding<strong>en</strong> die we aanbied<strong>en</strong>,<br />
maar op e<strong>en</strong> aantal specifieke terrein<strong>en</strong>. Op die manier kunn<strong>en</strong><br />
we sam<strong>en</strong> met de regio <strong>en</strong> het bedrijfslev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> actieve bijdrage<br />
lever<strong>en</strong> aan maatschappelijke vraagstukk<strong>en</strong>. En in die zin<br />
word<strong>en</strong> onderzoek <strong>en</strong> valorisatie voor ons steeds belangrijker.”<br />
Met het congres heeft Saxion volg<strong>en</strong>s Thijss<strong>en</strong> duidelijk kunn<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> waar Saxion staat op onderzoeksgebied. “In die zin is<br />
het congres ook e<strong>en</strong> mijlpaal geweest”, zegt hij. “E<strong>en</strong> happ<strong>en</strong>ing<br />
waar we hebb<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> hoe <strong>en</strong> met wie we sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />
aan e<strong>en</strong> krachtige regio. Het laat ook de zoektocht zi<strong>en</strong> die<br />
we hebb<strong>en</strong> afgelegd. Dat is heel belangrijk, want als je weet<br />
waar je staat, kun je ook lijn<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> naar de toekomst.”<br />
Refer<strong>en</strong>tie<br />
De pres<strong>en</strong>taties, workshops <strong>en</strong> sessies gehoud<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het congres ‘Onderzoek<br />
voor e<strong>en</strong> vitale regio’, zijn gebaseerd op onderzoekspapers zijn gepubliceerd in e<strong>en</strong><br />
e-journal (www.saxion.nl/vitaleregio/e-journal). Het e-journal is vrij doorzoekbaar <strong>en</strong><br />
alle papers kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedownload.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 35
<strong>Onderwijs</strong><br />
Alles is ler<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t veel verschijningsvorm<strong>en</strong>. In dit artikel e<strong>en</strong> verslag van het proces dat binn<strong>en</strong><br />
de bacheloropleiding Opleidingskunde, training & human developm<strong>en</strong>t van de<br />
Hogeschool van Arnhem <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong> (HAN) heeft gezorgd voor e<strong>en</strong> omslag in d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over teamprofessionalisering. Dit proces, met e<strong>en</strong> andere b<strong>en</strong>adering van ler<strong>en</strong>,<br />
heeft e<strong>en</strong> breed scala aan professionaliseringsactiviteit<strong>en</strong> opgeleverd.<br />
Petra Peeters<br />
Marlo K<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
De auteurs zijn<br />
verbond<strong>en</strong> aan de<br />
bacheloropleiding<br />
Opleidingskunde,<br />
training & human<br />
developm<strong>en</strong>t van<br />
de Hogeschool van<br />
Arnhem <strong>en</strong> Nijmeg<strong>en</strong><br />
(HAN). Reacties op dit<br />
artikel kunn<strong>en</strong> gemaild<br />
word<strong>en</strong> naar:<br />
marlo.k<strong>en</strong>g<strong>en</strong>@han.nl<br />
In 2010 heeft de opleiding Opleidingskunde e<strong>en</strong> professioneel<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>team met veel ervaring binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterke binding<br />
met de beroepspraktijk van HRD-adviseurs, trainers <strong>en</strong> ontwikkelaars.<br />
Maar in het MTO (Medewerkers Tevred<strong>en</strong>heids Onder-zoek)<br />
word<strong>en</strong> lage cijfers gegev<strong>en</strong> op het gebied van de professionalisering;<br />
de faciliteit<strong>en</strong> voor deskundigheidsbevordering scor<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> 5,7 <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> tot loopbaanontwikkeling krijg<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> 6,2. Het beschikbare opleidingsbudget (17.000 euro voor 22<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ondersteuners) wordt gezi<strong>en</strong> als leid<strong>en</strong>d voor de initiatiev<strong>en</strong><br />
op het gebied van professionalisering. Het budget<br />
bestaat uit e<strong>en</strong> gedeelte voor persoonlijke budgett<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
algeme<strong>en</strong> deel voor deskundigheidsbevordering. Hieruit word<strong>en</strong><br />
ook de kost<strong>en</strong> voor studiedag<strong>en</strong> voor het team bekostigd.<br />
Anders d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
Het besef binn<strong>en</strong> het team groeide dat juist wij – professionals<br />
op het gebied van ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkeling – breder moest<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong><br />
dan we tot dan toe ded<strong>en</strong>. We wild<strong>en</strong> <strong>en</strong> will<strong>en</strong> juist hierin<br />
e<strong>en</strong> voorbeeld zijn voor onze stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> door te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat<br />
wij zelf ook voordur<strong>en</strong>d blijv<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> op welke manier we dat<br />
do<strong>en</strong>. Ook wild<strong>en</strong> we lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat je ook binn<strong>en</strong> de functie<br />
van doc<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> loopbaan kunt hebb<strong>en</strong> door steeds andere<br />
werkzaamhed<strong>en</strong> op te zoek<strong>en</strong>. Dit besef werd versterkt door<br />
lector Gertjan Schuiling die zich destijds bezig hield met doc<strong>en</strong>troll<strong>en</strong><br />
(Schuiling, 2008). Voorbeeld<strong>en</strong> van doc<strong>en</strong>troll<strong>en</strong> zijn:<br />
onderwijsuitvoerder, assessor, onderwijsontwikkelaar, coördinator,<br />
etc. Door te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> in roll<strong>en</strong> werd de diversiteit van het<br />
werk beter zichtbaar, kon werk binn<strong>en</strong> het team anders verdeeld<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> groeide het besef van ‘de loopbaan in de<br />
baan’ (Schuiling & Mol, 2012).<br />
De c<strong>en</strong>trale vraag ‘Is er budget?’ maakte plaats voor nieuwe<br />
c<strong>en</strong>trale vrag<strong>en</strong> als: ‘Waarin wil jij je ontwikkel<strong>en</strong>?’, <strong>en</strong> ‘Hoe kunn<strong>en</strong><br />
we dat aanpakk<strong>en</strong>?’ Die twee vrag<strong>en</strong> leverd<strong>en</strong> veel creativiteit<br />
op <strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> het startpunt voor de ontwikkeling die ons<br />
team de afgelop<strong>en</strong> twee jaar heeft doorgemaakt. De opbr<strong>en</strong>gst<br />
van deze vrag<strong>en</strong> is onder meer dat medewerkers nu gerichter<br />
word<strong>en</strong> ingezet op hun tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, dat we slimmer gebruik zijn<br />
gaan mak<strong>en</strong> van beschikbare subsidiebronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat we meer<br />
zijn gaan ler<strong>en</strong> van <strong>en</strong> met elkaar. Bov<strong>en</strong>al zijn we professionalisering<br />
anders gaan label<strong>en</strong>.<br />
Verschill<strong>en</strong>de leervorm<strong>en</strong><br />
In de zomer van 2012 heeft e<strong>en</strong> aantal teamled<strong>en</strong> alle verschill<strong>en</strong>de<br />
leervorm<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> ons team in kaart gebracht. Onder<br />
team verstaan we echt het hele team: doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (inclusief de<br />
leidinggev<strong>en</strong>d coördinator) én onderwijsbureau én kwaliteitsmedewerker.<br />
Ieder met eig<strong>en</strong> roll<strong>en</strong>, maar gelijk <strong>en</strong> gelijkwaardig.<br />
Het overzicht wordt weergegev<strong>en</strong> in figuur 1. Het geeft<br />
weer welke activiteit<strong>en</strong> we in ons team van zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vijf ondersteuners hebb<strong>en</strong> gelabeld als leeractiviteit<strong>en</strong>.<br />
Hieronder volgt e<strong>en</strong> aantal voorbeeld<strong>en</strong> op individueel <strong>en</strong><br />
teamniveau.<br />
Individueel ler<strong>en</strong><br />
Om als doc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> HRD-professional te blijv<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> zijn we<br />
activiteit<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de primaire onderwijsrol gaan erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> als<br />
zinvolle mogelijkheid voor ler<strong>en</strong>. Tegelijkertijd draagt dit werk<br />
direct bij aan continue verbetering <strong>en</strong> de actualiteit van het<br />
onderwijs.<br />
Ler<strong>en</strong> door onderzoek do<strong>en</strong> <strong>en</strong> publicer<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> aantal doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is<br />
actief als onderzoeker in project<strong>en</strong> van HAN-lectorat<strong>en</strong>. Dit<br />
scherpt onderzoekscompet<strong>en</strong>ties van de betrokk<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
aan. Tegelijkertijd levert het casuïstiek op voor het onderwijs.<br />
Verder zijn we de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> veel meer gaan publicer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zijn meer (zo'n 35 proc<strong>en</strong>t van de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) verschill<strong>en</strong>de collega’s<br />
hierbij betrokk<strong>en</strong>. Op regelmatige basis schrijv<strong>en</strong> we in vakblad<strong>en</strong><br />
over nieuwe praktijkontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> over onze ervaring<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën over onderwijs. Ook hier wordt e<strong>en</strong><br />
beroep gedaan op andere, vaak nieuwe compet<strong>en</strong>ties van<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In alle gevall<strong>en</strong> geldt dat schrijv<strong>en</strong> vraagt om kritische<br />
reflectie <strong>en</strong> om het zorgvuldig <strong>en</strong> begrijpelijk verwoord<strong>en</strong><br />
van inzicht<strong>en</strong>. Bij praktische artikel<strong>en</strong> in de vorm van reportages<br />
krijg<strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kijkje in de keuk<strong>en</strong> bij<br />
zeer uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de organisaties. Dit levert altijd praktische <strong>en</strong><br />
actuele voorbeeld<strong>en</strong> op voor het onderwijs. Vaak word<strong>en</strong> bij<br />
deze reportages contact<strong>en</strong> gelegd die later weer word<strong>en</strong> ingezet<br />
voor gastcolleges. En last but not least blijk<strong>en</strong> de publicaties<br />
zeer bruikbaar te zijn voor het onderwijs.<br />
Ler<strong>en</strong> in (commerciële) project<strong>en</strong>: doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>, individueel<br />
of met z’n tweeën, commerciële opdracht<strong>en</strong> uit rond HRD-<br />
36 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
vraagstukk<strong>en</strong> in het werkveld. Dit daagt h<strong>en</strong> uit eig<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />
scherp te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> biedt goed zicht op actuele vraagstukk<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> het werkveld. Ervaring<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze opdracht<strong>en</strong>,<br />
zowel inhoudelijk als persoonlijk, word<strong>en</strong> gedeeld met<br />
collega’s <strong>en</strong> met stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, wat less<strong>en</strong> actueler <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
geloofwaardiger maakt. Bijkom<strong>en</strong>d voordeel is dat deze vorm<br />
van professionalisering ge<strong>en</strong> geld kost maar oplevert.<br />
Ler<strong>en</strong> in opleiding <strong>en</strong> training: ‘ondanks’ onze bredere blik op<br />
professionalisering <strong>en</strong> ondanks e<strong>en</strong> stabiel opleidingsbudget<br />
hebb<strong>en</strong> we de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> meer gedaan op het gebied van<br />
het klassieke opleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> train<strong>en</strong>. Hierbij hebb<strong>en</strong> we gebruik<br />
gemaakt van verschill<strong>en</strong>de regeling<strong>en</strong>: de lerar<strong>en</strong>beurs van de<br />
overheid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> specifieke HAN-regeling ter bevordering het<br />
aantal doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> mastergraad. Met deze regeling<strong>en</strong><br />
volg<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel twee collega's e<strong>en</strong> masteropleiding.<br />
Na afronding daarvan heeft 90 proc<strong>en</strong>t van onze doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
opleiding op master- of wo-niveau. Daarmee overstijg<strong>en</strong> we<br />
ruim de voor 2016 gestelde HAN-norm van e<strong>en</strong> minimum van<br />
80 proc<strong>en</strong>t doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op dit niveau. Ook hebb<strong>en</strong> meer teamled<strong>en</strong><br />
kortlop<strong>en</strong>de training<strong>en</strong> of opleidingstraject<strong>en</strong> gevolgd.<br />
De financiering hiervan valt vaak buit<strong>en</strong> het reguliere budget.<br />
Er is bijvoorbeeld veel gebruik gemaakt van de 500-Pop subsidie<br />
van Zestor. Verder hebb<strong>en</strong> we afsprak<strong>en</strong> gemaakt met HRDvakorganisatie<br />
NVO2 over deelname aan training<strong>en</strong> <strong>en</strong> studiedag<strong>en</strong>.<br />
Ook hebb<strong>en</strong> twee doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> minimaal budget<br />
e<strong>en</strong> training Human Dynamics gevolgd door als ‘proefkonijn’<br />
voor rec<strong>en</strong>t gecertificeerde trainers op dit gebied te funger<strong>en</strong>.<br />
Ler<strong>en</strong> door docer<strong>en</strong>: doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in hoge mate kiez<strong>en</strong><br />
welke vakk<strong>en</strong> ze gev<strong>en</strong>. De oorspronkelijke vrees dat dit zou leid<strong>en</strong><br />
tot vacatures voor vakk<strong>en</strong> die niemand zou will<strong>en</strong> gev<strong>en</strong><br />
bleek onterecht. In plaats van dat doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zich terugtrokk<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> paar vakk<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> de meeste collega’s zich nieuwe<br />
vakk<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> te gaan mak<strong>en</strong>. Hierdoor kreg<strong>en</strong> zij meer zicht op<br />
het curriculum als geheel <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze in hun less<strong>en</strong> nu meer<br />
nadruk legg<strong>en</strong> op verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> vakk<strong>en</strong>. Deze aanpak doet<br />
ook meer recht aan kwaliteit<strong>en</strong>, ervaring <strong>en</strong> belangstelling van<br />
collega’s, die daardoor hun werk met (nog) meer <strong>en</strong>thousiasme<br />
uitvoer<strong>en</strong>.<br />
Collectief ler<strong>en</strong><br />
Hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> we vorm<strong>en</strong> van individuele professionalisering.<br />
Daarnaast hebb<strong>en</strong> we de afgelop<strong>en</strong> twee jaar ingezet<br />
op het met <strong>en</strong> van elkaar ler<strong>en</strong>. Deze beweging leidde tot e<strong>en</strong><br />
grote verscheid<strong>en</strong>heid aan leervorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> -activiteit<strong>en</strong> met als<br />
belangrijkste opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> dat de deelnemers beter onderwijs<br />
zijn gaan verzorg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat zij nieuwe <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> inspiratie<br />
opded<strong>en</strong>.<br />
In de oude situatie kreeg collectief ler<strong>en</strong> vorm in vier studiedag<strong>en</strong><br />
verspreid over het jaar. De onderwerp<strong>en</strong> hiervoor werd<strong>en</strong><br />
vaak binn<strong>en</strong> het managem<strong>en</strong>toverleg vastgesteld. De studiedag<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>d ontvang<strong>en</strong> <strong>en</strong> vaak verwerd<strong>en</strong> ze tot<br />
werkbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waar het ler<strong>en</strong> ver te zoek<strong>en</strong> was.<br />
Omdat voor inhoudelijke invulling regelmatig extern<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
aangetrokk<strong>en</strong>, slokt<strong>en</strong> deze dag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk deel van het<br />
jaarlijkse professionaliseringsbudget op. In 2011 hebb<strong>en</strong> we<br />
erk<strong>en</strong>d dat werkbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> ook nodig <strong>en</strong> zinvol zijn, maar<br />
dat je ze dan ook zo moet noem<strong>en</strong>. Nu hebb<strong>en</strong> we vier werkbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
per jaar, waarbinn<strong>en</strong> ook de voor iedere<strong>en</strong><br />
verplichte scholing valt, bijvoorbeeld rond toetsing <strong>en</strong> beoordeling.<br />
Daarnaast is er e<strong>en</strong> scala aan kortere bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />
Deze word<strong>en</strong> geïnitieerd <strong>en</strong> ingevuld door collega’s zelf die hun<br />
tal<strong>en</strong>t of buit<strong>en</strong> opgedane nieuwe inzicht<strong>en</strong> will<strong>en</strong> del<strong>en</strong> of die<br />
via intervisie met elkaar will<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. Het bijwon<strong>en</strong> van deze<br />
bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> is overweg<strong>en</strong>d facultatief.<br />
Individueel ler<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> door docer<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> door publicer<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> door onderzoek<br />
Ler<strong>en</strong> in (commerciële) project<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> in opleiding <strong>en</strong> training<br />
Ler<strong>en</strong> in professionele netwerk<strong>en</strong><br />
Collectief ler<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> door k<strong>en</strong>nisdeling<br />
Ler<strong>en</strong> van 'Vonk<strong>en</strong> van Vernieuwing'<br />
Ler<strong>en</strong> door het del<strong>en</strong> van vakinhoud<br />
<strong>en</strong> didactiek<br />
Ler<strong>en</strong> van <strong>en</strong> met (oud-) stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s studiedag<strong>en</strong><br />
Ler<strong>en</strong> door visieontwikkeling<br />
Figuur 1<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013 37
Deze bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> maximaal aan bij <strong>en</strong>erzijds de<br />
behoeft<strong>en</strong> van de hal<strong>en</strong>de collega’s <strong>en</strong> anderzijds bij de tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
van de br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Vonk<strong>en</strong> van Vernieuwing: e<strong>en</strong> bijzonder collectief traject dat we<br />
in 2011 doorlop<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> was ‘Vonk<strong>en</strong> van Vernieuwing’.<br />
Aan de hand van Theorie U (Scharmer, 2010) verk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> we hoe<br />
we als team sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat dat voor ieder van ons als<br />
individu <strong>en</strong> voor de effectiviteit van het team als geheel betek<strong>en</strong>de.<br />
We ontdekt<strong>en</strong> patron<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> ons team: erg<strong>en</strong>s nee<br />
teg<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> do<strong>en</strong> we niet, we prober<strong>en</strong> aan alle w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tegemoet te kom<strong>en</strong>, we vind<strong>en</strong> het moeilijk elkaar<br />
aan te sprek<strong>en</strong>, we vind<strong>en</strong> het moeilijk beslissing<strong>en</strong> waar we<br />
niet zelf bij betrokk<strong>en</strong> zijn uit te voer<strong>en</strong>. Maar ook: we kunn<strong>en</strong><br />
altijd bij elkaar terecht, we zijn uiterst gedrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>,<br />
we erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> elkaars tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> voel<strong>en</strong> ons erk<strong>en</strong>d. Door deze<br />
patron<strong>en</strong> te expliciter<strong>en</strong> <strong>en</strong> te besprek<strong>en</strong> hoe we ze zo goed<br />
mogelijk kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, is er meer ruimte gekom<strong>en</strong> om van<br />
elkaar te ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar aan te sprek<strong>en</strong> op minder vruchtbare<br />
patron<strong>en</strong>.<br />
De tweede aanleiding voor dit traject kwam voort uit e<strong>en</strong><br />
gedeeld verlang<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> vernieuwd curriculum dat meer<br />
ruimte biedt aan contact met <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan contact<br />
met de praktijk. Via ‘Vonk<strong>en</strong> van Vernieuwing’ wild<strong>en</strong> we<br />
stapp<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> in deze curriculumontwikkeling. Dat bleek lastig:<br />
het traject was zeer zinvol vanwege de procesgerichtheid,<br />
maar de overstap naar inhoudelijk bouw<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> nieuw curriculum<br />
bleek (te) groot. Dat lukte niet met twintig m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tegelijk,<br />
waardoor we nu verder werk<strong>en</strong> aan deeltak<strong>en</strong> in subgroep<strong>en</strong>.<br />
Daarbij blijkt het e<strong>en</strong> hele kunst om goed te blijv<strong>en</strong><br />
afstemm<strong>en</strong> <strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> én te accepter<strong>en</strong> wat ander<strong>en</strong><br />
bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
Ler<strong>en</strong> door het del<strong>en</strong> van inhoud <strong>en</strong><br />
didactiek<br />
Het ler<strong>en</strong> van elkaar is verankerd door de manier waarop we het<br />
werk verdeeld hebb<strong>en</strong>. Elke doc<strong>en</strong>t is verantwoordelijk voor<br />
één of meerdere vakk<strong>en</strong>, ontwikkelt daarvoor het onderwijs <strong>en</strong><br />
houdt het up to date. Deze doc<strong>en</strong>t begeleidt de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die<br />
voor het eerst les gaan gev<strong>en</strong> in het vak <strong>en</strong> praat ervar<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
bij op verandering<strong>en</strong>. Ook stemt deze doc<strong>en</strong>t de toetsing af<br />
met examinator<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwerkt de evaluatieresultat<strong>en</strong>. Alle<br />
docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> – lesplann<strong>en</strong>, pres<strong>en</strong>taties, extra oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, achtergrondmateriaal<br />
– staan overzichtelijk op e<strong>en</strong> voor iedere<strong>en</strong><br />
toegankelijke website. Door deze aanpak is er voortdur<strong>en</strong>d dialoog<br />
over het onderwijs. Alle doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
vakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> zo verschill<strong>en</strong>de aanpakk<strong>en</strong>. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die<br />
binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> periode hetzelfde vak gev<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong> met elkaar op:<br />
ze bereid<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> less<strong>en</strong> voor, del<strong>en</strong> gastsprekers, vier<strong>en</strong> success<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> hobbels die ze teg<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Werk- <strong>en</strong> lesvorm<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> van elkaar overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zonder dat dit als<br />
‘diefstal’ wordt gezi<strong>en</strong>. Het is juist e<strong>en</strong> waardering voor goede<br />
method<strong>en</strong>. Elke dag zitt<strong>en</strong> er op deze manier collega’s aan de<br />
c<strong>en</strong>trale ‘keuk<strong>en</strong>tafel’ te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> iedere<strong>en</strong> die aanschuift mag<br />
meeprat<strong>en</strong>. Er word<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> gedeeld, ideeën gebor<strong>en</strong>, experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
voor in de les bedacht, verbeterplann<strong>en</strong> gemaakt <strong>en</strong><br />
soms ook gewoon geklaagd zoals je dat doet aan e<strong>en</strong> keuk<strong>en</strong>tafel.<br />
Ook hier ler<strong>en</strong> we van. Regelmatig klinkt, soms plagerig<br />
<strong>en</strong> soms serieus, de vraag ‘En wat zegt dat over jou?’<br />
Je kunt je afvrag<strong>en</strong> of zo’n aanpak, waarbij iedere<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
bepaald vak op dezelfde manier geeft, niet leidt tot beperking<br />
van de professionele ruimte. Zo ervar<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat niet.<br />
Het is fijn als al het materiaal voor e<strong>en</strong> vak er al is: dat biedt de<br />
mogelijkheid je op het leerproces van stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te richt<strong>en</strong>.<br />
En waar je het niet e<strong>en</strong>s b<strong>en</strong>t met andermans materiaal kun je<br />
altijd de dialoog aangaan. Dat gebeurt ook regelmatig, maar<br />
altijd vanuit vraaggericht (‘Leg e<strong>en</strong>s uit waarom je dit zo in<br />
elkaar hebt gezet? Zou het ook op mijn manier kunn<strong>en</strong>?’).<br />
Dit leidt bijna altijd tot ler<strong>en</strong>: de uitvoer<strong>en</strong>de doc<strong>en</strong>t snapt<br />
waarom materiaal is zoals het is, of de voor het vak verantwoordelijke<br />
doc<strong>en</strong>t krijgt nieuwe ideeën aangeleverd <strong>en</strong> verwerkt<br />
die in e<strong>en</strong> nieuwe versie.<br />
Ler<strong>en</strong> van <strong>en</strong> met (oud-)stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
Ons vak gaat over ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat will<strong>en</strong> we stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voorlev<strong>en</strong>.<br />
Daarom experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> we in less<strong>en</strong> met nieuwe werkvorm<strong>en</strong><br />
waarbij we stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong> wat we do<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat we daarmee<br />
will<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>. We vrag<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mee te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over<br />
wat wel of niet werkt. Dit levert directe <strong>en</strong> bruikbare feedback<br />
op, zet stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over wat wel <strong>en</strong> niet werkt <strong>en</strong><br />
zorgt er voor dat zij zich serieus g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> als (bijna)vakg<strong>en</strong>oot.<br />
E<strong>en</strong> bijzondere vorm van ler<strong>en</strong> met stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is het project<br />
‘Voor de Klas’, dat gericht is op het verhog<strong>en</strong> van de didactische<br />
compet<strong>en</strong>ties van doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Op basis van onderzoek door het<br />
k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Kwaliteit van Ler<strong>en</strong> van de HAN in sam<strong>en</strong>werking<br />
met één van onze doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst ontwikkeld<br />
die doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voorlegg<strong>en</strong> voor directe<br />
feedback in de klas over hun doc<strong>en</strong>trol. E<strong>en</strong> aantal doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
test deze vrag<strong>en</strong>lijst mom<strong>en</strong>teel. De lijst, in combinatie met<br />
stud<strong>en</strong>tgesprekk<strong>en</strong>, wordt door doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als leerzaam ervar<strong>en</strong>.<br />
38 <strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> maart 2013
Ook stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> hiervan, bijvoorbeeld scherp te observer<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> feedback te gev<strong>en</strong>. Daarnaast d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> ze na over hun<br />
eig<strong>en</strong> leervoorkeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong> op dat vlak binn<strong>en</strong><br />
de klas.<br />
Regelmatig zett<strong>en</strong> we stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> oud-stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in voor het<br />
verzorg<strong>en</strong> van stukjes onderwijs: het gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> twitterworkshop,<br />
het del<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong> uit werk- <strong>en</strong> stagepraktijk.<br />
Ook organiser<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zelf activiteit<strong>en</strong>. Oud-stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
zett<strong>en</strong> we in als opdrachtgevers bij casuïstiek <strong>en</strong> voor het verzorg<strong>en</strong><br />
van gastless<strong>en</strong> over ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> in de<br />
praktijk. Dit versterkt de band<strong>en</strong> met het werkveld. Oudstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
zijn trots te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> waar ze mee bezig zijn <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
krijg<strong>en</strong> hierdoor meer vertrouw<strong>en</strong> in hun eig<strong>en</strong> toekomst<br />
als opleidingskundige. Als doc<strong>en</strong>t ler<strong>en</strong> we <strong>en</strong>erzijds van<br />
vorm <strong>en</strong> inhoud die (oud-)stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> anderzijds<br />
vraagt het om vorm<strong>en</strong> van didactiek die meer e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong><br />
op loslat<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>. Bijna elke keer dat we daarmee<br />
experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> gaat dit goed. En zo niet, dan ler<strong>en</strong> we daar ook<br />
weer van.<br />
Afrond<strong>en</strong>d<br />
Als opleiding k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we al jar<strong>en</strong> hoge stud<strong>en</strong>ttevred<strong>en</strong>heidscijfers.<br />
Ook zi<strong>en</strong> we in het laatste Medewerkers Tevred<strong>en</strong>heidsonderzoek<br />
(MTO) (2012) e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame in tevred<strong>en</strong>heid onder de<br />
teamled<strong>en</strong>. De faciliteit<strong>en</strong> voor deskundigheidsbevordering<br />
steg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> 5,7 (in 2010) naar e<strong>en</strong> 8,1 (in 2012). De mogelijkhed<strong>en</strong><br />
tot loopbaanontwikkeling steg<strong>en</strong> in diezelfde periode<br />
van e<strong>en</strong> 6,2 naar <strong>en</strong> 7,2. De nieuwe werkwijze heeft er ook toe<br />
geleid dat doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> breder inzetbaar zijn geword<strong>en</strong>. Dat is van<br />
belang voor e<strong>en</strong> soepele onderwijsorganisatie <strong>en</strong> continuïteit.<br />
Ook zijn doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> inzetbaar geword<strong>en</strong> in meer verschill<strong>en</strong>de<br />
tak<strong>en</strong>. Meer dan de helft van de doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (55 proc<strong>en</strong>t) is het<br />
afgelop<strong>en</strong> jaar actief geweest in als projectleider, als trainer of<br />
adviseur in commerciële opdracht<strong>en</strong>, of als auteur van artikel<strong>en</strong>.<br />
Daarmee zijn we e<strong>en</strong> voorbeeldopleiding binn<strong>en</strong><br />
de HAN. Voor ons is het schrijv<strong>en</strong> van dit<br />
artikel e<strong>en</strong> mooie exercitie geweest. Het heeft<br />
ons meer bewust gemaakt van wat er is <strong>en</strong> wat<br />
we sam<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> opgebouwd. Wat volg<strong>en</strong>s<br />
ons goed is gelukt, is om binn<strong>en</strong> de bestaande<br />
kaders <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> maximaal onze professionele<br />
ruimte te vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>. Dit<br />
vraagt niet alle<strong>en</strong> om creativiteit, maar ook om<br />
e<strong>en</strong> meer dan gemiddelde gedrev<strong>en</strong>heid van<br />
de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in het team, waarin werktijd <strong>en</strong><br />
eig<strong>en</strong> tijd soms in elkaar overlop<strong>en</strong>. Dat vraagt<br />
t<strong>en</strong>slotte om e<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong> dialoog tuss<strong>en</strong><br />
teamled<strong>en</strong> <strong>en</strong> de leidinggev<strong>en</strong>de <strong>en</strong> eig<strong>en</strong>,<br />
persoonlijke keuzes van ieder teamlid.<br />
Onze professionele ruimte hebb<strong>en</strong> wij als team<br />
gevond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ander perspectief op ler<strong>en</strong><br />
te kiez<strong>en</strong>, in combinatie met e<strong>en</strong> leidinggev<strong>en</strong>de<br />
die dat perspectief aanwakkert <strong>en</strong><br />
ondersteunt. Laat de focus bij professionalisering<br />
dus niet ligg<strong>en</strong> op budgett<strong>en</strong> <strong>en</strong> cursuss<strong>en</strong>,<br />
maar stel de vraag wat je écht wil ler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bekijk hoe dat vormgegev<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
- Scharmer, O. (2010). Theory U. Zeist: Christofoor.<br />
- Schuiling, G.J. (2008). Het nieuwe schaakspel van roll<strong>en</strong>.<br />
Implicaties voor functieontwerp,loopbaanontwikkeling <strong>en</strong><br />
opleiding. Tijdschrift voor Managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Organisatie, 2,<br />
27-45.<br />
- Schuiling, G.J. & Mol, I. (2012). Vier groeistrategieën via roll<strong>en</strong>.<br />
In: G.J. Schuiling (Red.), Rolgerichte compet<strong>en</strong>tieontwikkeling,<br />
(pp. 45-53). Nijmeg<strong>en</strong>: HAN.<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> – nr. 1, maart 2013<br />
COLOFON<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> is e<strong>en</strong> kwartaal uitgave van de<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>.<br />
De redactie wordt bijgestaan door e<strong>en</strong> redactieraad,<br />
sam<strong>en</strong>gesteld uit de volg<strong>en</strong>de person<strong>en</strong>: prof.dr. Els<br />
Boshuiz<strong>en</strong> (vz., Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>), prof.dr. Paquita<br />
Perez Salgado (Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>), prof.dr. Cees van<br />
Vleut<strong>en</strong> (<strong>Universiteit</strong> Maastricht), prof.dr. Jan El<strong>en</strong><br />
(Katholieke <strong>Universiteit</strong> Leuv<strong>en</strong>), drs. Ruud Duvekot<br />
(Hogeschool Inholland), Allert de Geus<br />
(Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>bank), Hans Hoogeve<strong>en</strong>, dr. Otto Jelsma<br />
(ROC ID College), dr. Gerard Straetmans (Cito/Saxion),<br />
Luc Vandeput (Katholieke Hogeschool Leuv<strong>en</strong>)<br />
Hoofdredactie<br />
Nathalie Dhondt<br />
T 045 - 576 2256<br />
E onderwijs.innovatie@ou.nl<br />
Bureauredactie<br />
Co<strong>en</strong> Voogd<br />
T 045 - 576 2312<br />
E co<strong>en</strong>.voogd@ou.nl<br />
Bladmanagem<strong>en</strong>t<br />
Hans Olthof<br />
IDNK Communicatie, Olst<br />
E info@idnk.nl<br />
Tekst<strong>en</strong><br />
Sijm<strong>en</strong> van Wijk, Hoger <strong>Onderwijs</strong> Persbureau, Petra<br />
Vissers, Hans Olthof, Rob Mart<strong>en</strong>s, Wilfred Rub<strong>en</strong>s,<br />
Ferry Haan, Jo Boon, Leo Wagemans, Nathalie Dhondt,<br />
Paul Kirschner, Jero<strong>en</strong> van Merriënboer, F<strong>en</strong>na Swart,<br />
Nadira Saab, Petra Peeters, Marlo K<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Copyright HOP-kopij<br />
Hoger <strong>Onderwijs</strong> Persbureau, Amsterdam<br />
Grafisch ontwerp <strong>en</strong> beeldredactie<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong>, Team Visuele Communicatie,<br />
Janine Cranshof<br />
Drukwerk<br />
OBT bv, D<strong>en</strong> Haag<br />
Adres hoofdvestiging<br />
Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><br />
Valk<strong>en</strong>burgerweg 177, 6419 AT Heerl<strong>en</strong><br />
T 045 - 576 2888 F 045 - 576 2269<br />
www.ou.nl<br />
Geïnteresseerd<strong>en</strong> in onderwijsinnovaties kunn<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> gratis abonnem<strong>en</strong>t aanvrag<strong>en</strong> via de website<br />
www.onderwijsinnovatie.nl. Abonnees word<strong>en</strong> verzocht<br />
via deze website hun (adres)gegev<strong>en</strong>s actueel<br />
te houd<strong>en</strong>, of het abonnem<strong>en</strong>t op te zegg<strong>en</strong>.<br />
Ook extra exemplar<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of oude nummers kunn<strong>en</strong><br />
via de website besteld word<strong>en</strong>.<br />
Persbericht<strong>en</strong>, nieuws <strong>en</strong> artikel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gestuurd<br />
word<strong>en</strong> naar: onderwijs.innovatie@ou.nl of naar<br />
info@idnk.nl.<br />
Het volg<strong>en</strong>de nummer van<br />
<strong>Onderwijs</strong><strong>Innovatie</strong> verschijnt op 22 juni<br />
2013. De deadline is 29 april 2013. Bijdrag<strong>en</strong><br />
mail<strong>en</strong> naar: onderwijs.innovatie@ou.nl of<br />
info@idnk.nl.<br />
© Copyright Op<strong>en</strong> <strong>Universiteit</strong><br />
Overname van (del<strong>en</strong> van) artikel<strong>en</strong> is toegestaan na<br />
schriftelijke toestemming van de redactie. Voor overname<br />
van illustraties <strong>en</strong> foto’s is ook toestemming<br />
vereist.<br />
Meer informatie: onderwijs.innovatie@ou.nl<br />
ISSN 1389-4595<br />
15e jaargang, nummer 1, maart 2013