Vitaliteit en leeftijd
Vitaliteit en leeftijd
Vitaliteit en leeftijd
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Symposium ‘<strong>Vitaliteit</strong> voor organisatie <strong>en</strong> individu’<br />
21 september 2010<br />
Tinka van Vuur<strong>en</strong>
Inhoud pres<strong>en</strong>tatie<br />
• Waarom is beleid gericht op vitaliteit <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
noodzakelijk?<br />
– Is er verband tuss<strong>en</strong> vitaliteit <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong>?<br />
– Wat zijn de gevolg<strong>en</strong> van de vergrijzing voor<br />
het personeelsbestand van UWV, CBS <strong>en</strong><br />
APG?<br />
• Welk beleid gericht op vitaliteit <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong> is het<br />
beste?<br />
• Hoe staan werknemers teg<strong>en</strong>over interv<strong>en</strong>ties<br />
gericht op vitaliteit?<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 2
Wat is vitaliteit?<br />
• Productief zijn<br />
• Duurzaam inzetbaar zijn<br />
• Fit zijn<br />
• Eeuwig jong zijn;<br />
• Gezond zijn<br />
• Gelukkig zijn<br />
• Bevlog<strong>en</strong> zijn<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 3
Wat is vitaliteit?<br />
• Veel beschrijving<strong>en</strong> van vitaliteit bevatt<strong>en</strong> de<br />
woordstam "vita", dat "lev<strong>en</strong>" betek<strong>en</strong>t, zoals<br />
"lev<strong>en</strong>skracht", "lev<strong>en</strong>digheid", "lev<strong>en</strong>slust",<br />
"lev<strong>en</strong>s<strong>en</strong>ergie", etcetera.<br />
• Gezond <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiek zijn waardoor m<strong>en</strong> gezond<br />
langer kan doorwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het plezier in het werk<br />
behoudt<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 4
Is er verband tuss<strong>en</strong> vitaliteit <strong>en</strong><br />
<strong>leeftijd</strong>?<br />
• <strong>Vitaliteit</strong> hoeft niet af te nem<strong>en</strong> met de <strong>leeftijd</strong>.<br />
• In vitaliteit (<strong>en</strong> niet in <strong>leeftijd</strong>) zit het geheim van<br />
'niet-oud oud word<strong>en</strong>'. Zo zijn er jonge ouder<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> oude jonger<strong>en</strong>: vitale tachtigers <strong>en</strong> bejaarde<br />
dertigers<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 5
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 6
Vergrijzing<br />
65+: 65+ : (20-65)<br />
AOW’ers<br />
AOW’ers : werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong>”<br />
1957: 738.693 16 : 100<br />
1968: 1.000.000 19 : 100<br />
1989: 2.000.000 22 : 100<br />
2011: 3.000.000 30 : 100<br />
2038: 4.500.000 48 : 100<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 7
Arbeidsparticipatie oudere werknemers<br />
in Nederland (SCP, 2009)<br />
Mann<strong>en</strong> 1996 2007<br />
55-59 jr. 58% 77%<br />
60-64 jr. 18 35<br />
65-69 jr. 4 8,5<br />
Vrouw<strong>en</strong> 1996 2007<br />
55-59 jr. 22% 47%<br />
60-64 jr. 5 16<br />
65-69 jr. 1 2,5<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 8
Ouder<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk 55-65 jr.<br />
(SCP, 2007)<br />
• 1.000.000 aan het werk (50% wil meer,<br />
50% minder)<br />
• 500.000 prep<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>/VUT<br />
• 370.000 ziek/arbeidsongeschikt<br />
• 50.000 werkloos<br />
• Gemiddeld 34 uur per week<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 9
Leeftijdsopbouw UWV<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
< 26 jaar<br />
26-30<br />
31-35<br />
36-40<br />
41-45<br />
46-50<br />
51-55<br />
56-60<br />
> 60<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 10
Leeftijdsopbouw APG<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
20-24<br />
25-29<br />
30-34<br />
35-39<br />
40-44<br />
45-49<br />
50-54<br />
55-59<br />
> 59<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 11
Leeftijdsopbouw CBS Heerl<strong>en</strong><br />
30<br />
%<br />
20<br />
10<br />
0<br />
<strong>leeftijd</strong><br />
20-24 25-29 30-34<br />
35-39 40-44 45-49<br />
50-54 55-59 59 <strong>en</strong> ouder<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 12
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 13
Prognose personeelsbestand<br />
UWV<br />
• Krimpdoelstelling<br />
• Waarschijnlijk extra krimp als gevolg van de<br />
bezuinigingsmaatregel<strong>en</strong><br />
• Deel van UWV werkt anticyclisch.<br />
– Bij neergang in economie: meer werkloz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dus meer werk voor UWV Werkbedrijf <strong>en</strong><br />
UWV Uitker<strong>en</strong>.<br />
– Voor e<strong>en</strong> deel wordt deze beweging<br />
opgevang<strong>en</strong> door inzet van tijdelijk personeel<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 14
Verwachte uitstroom weg<strong>en</strong>s<br />
p<strong>en</strong>sionering bij APG<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
2010-2015<br />
2016-2020<br />
2021-2025<br />
2026-2030<br />
5<br />
0<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 15
S<strong>en</strong>ior<strong>en</strong> verlof APG<br />
Leeftijd extra ur<strong>en</strong> vrij per week. Hiervan is 1/3 voor rek<strong>en</strong>ing<br />
van de werknemer <strong>en</strong> 2/3 voor werkgever.<br />
• 56 4<br />
• 57 4<br />
• 58 5<br />
• 59 6<br />
• 60 7<br />
• 61 8<br />
• 62 9<br />
• 63 10<br />
• 64 10<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 16
Verwachte verminderde beschikbare<br />
capaciteit vanwege s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong> verlof APG<br />
140<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
0<br />
fte's<br />
2010<br />
2011<br />
2012<br />
2013<br />
2014<br />
2015<br />
2016<br />
2017<br />
2018<br />
2019<br />
2020<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 17
Functi<strong>en</strong>iveau UWV<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
1 t/m 4<br />
5 t/m 7<br />
8 t/m 10<br />
> 10<br />
0<br />
functiegroep<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 18
Functi<strong>en</strong>iveau ABP & Loyalis<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
functiegroep<br />
1 t/m 4<br />
5 t/m 7<br />
8 t/m 10<br />
> 10<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 19
Opleidingsniveau personeel CBS<br />
Heerl<strong>en</strong><br />
40<br />
30<br />
%<br />
20<br />
10<br />
0<br />
mann<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> totaal<br />
lbo mbo hbo wo wo +<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 20
Noodzaak voer<strong>en</strong> beleid<br />
vitaliteit <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
• Vergrijzing van personeelsbestand<br />
• Afschaffing vertrekregeling<strong>en</strong><br />
• Aandeel oudere werknemers bov<strong>en</strong> 55 jaar stijgt aanmerkelijk<br />
• Grote uitstroom van personeel vanwege p<strong>en</strong>sionering: Overheid<br />
<strong>en</strong> Onderwijs 1 op 3 kom<strong>en</strong>de 10 jaar; bij APG is dat zelfs 1 op de<br />
4 <strong>en</strong> de kom<strong>en</strong>de 15 jaar bijna de helft<br />
• S<strong>en</strong>ior<strong>en</strong>verlof vermindert beschikbare capaciteit van<br />
werknemers van 55 jaar <strong>en</strong> ouder bij APG <strong>en</strong> CBS<br />
• Belangrijk om rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met het opleidingsniveau van<br />
de medewerkers. Bij CBS <strong>en</strong> UWV hebb<strong>en</strong> grootste groep<br />
medewerkers functie op mbo-niveau. Bij ABP <strong>en</strong> Loyalis op HBO<br />
<strong>en</strong> Universitair niveau.<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 21
Welk beleid gericht op vitaliteit <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
is het beste?<br />
Curatie Prev<strong>en</strong>tie Amplitie<br />
Ouder<strong>en</strong><br />
Behandel<strong>en</strong><br />
van klacht<strong>en</strong>;<br />
ontzi<strong>en</strong><br />
Voorkom<strong>en</strong><br />
van klacht<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong><br />
ziekteverzuim<br />
Versterk<strong>en</strong><br />
van<br />
gezondheid,<br />
bevlog<strong>en</strong>heid<br />
Alle <strong>leeftijd</strong><strong>en</strong> Behandel<strong>en</strong> Voorkom<strong>en</strong>;<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 22<br />
Versterk<strong>en</strong>;<br />
Leeftijdsfasebewust<br />
personeelsbeleid<br />
<strong>Vitaliteit</strong>managem<strong>en</strong>t
Je hoeft niet<br />
ziek te zijn om<br />
beter te<br />
word<strong>en</strong>!<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 23
Voor iedere<strong>en</strong> ….<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 24
<strong>Vitaliteit</strong>managem<strong>en</strong>t<br />
• Activiteit<strong>en</strong> die werkgevers ontplooi<strong>en</strong> om hun<br />
werknemers te stimuler<strong>en</strong> tot gezond langer<br />
doorwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het behoud<strong>en</strong> van plezier in het<br />
werk.<br />
• Positieve invalshoek: dus niet alle<strong>en</strong><br />
verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> van ziekteverzuim,<br />
werkstress <strong>en</strong> arbeidsongeschiktheid, uitval,<br />
klacht<strong>en</strong>, etc, maar ook bevorder<strong>en</strong> van<br />
gezondheid, welbevind<strong>en</strong>, motivatie <strong>en</strong><br />
bevlog<strong>en</strong>heid.<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 25
Human Resources Managem<strong>en</strong>t<br />
Arbo- verzuim- <strong>en</strong><br />
Active Aging <strong>en</strong> HRM<br />
re-integratiebeleid<br />
/gezondheidsmanagem<strong>en</strong>t<br />
Werving <strong>en</strong><br />
selectie<br />
Leidinggev<strong>en</strong>,<br />
feedback <strong>en</strong><br />
beoordeling<br />
Loopbaan- <strong>en</strong><br />
mobiliteitbeleid<br />
<strong>Vitaliteit</strong>managem<strong>en</strong>t<br />
Personeel <strong>en</strong><br />
planning<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 26<br />
Opleiding <strong>en</strong><br />
ontwikkeling Arbeidsvoorwaard<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> beloning
Vitaliser<strong>en</strong>:<br />
draagkracht versterk<strong>en</strong><br />
• Workshopdag voor jonge medewerkers (werk <strong>en</strong><br />
privé in balans)<br />
• Nestorproject<br />
• Opzett<strong>en</strong> van intervisiegroep<strong>en</strong><br />
• Inv<strong>en</strong>tarisatie van aanwezige tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
• Gesprekk<strong>en</strong>cyclus lev<strong>en</strong>sfasegericht b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong><br />
• Loopbaanori<strong>en</strong>tatie<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 27
Vitaliser<strong>en</strong>:<br />
• Scholing <strong>en</strong> opleiding: functiegerichte of<br />
ontwikkelingsgerichte scholing<br />
• Persoonlijk budget voor ontwikkeling<br />
• Taakverbreding <strong>en</strong> taakverdieping<br />
• Horizontale <strong>en</strong> verticale mobiliteit<br />
• Studiedag<strong>en</strong> met workshops op het gebied van<br />
leefstijl:gezonde voeding, fitness, stopp<strong>en</strong> met rok<strong>en</strong><br />
• Leefstijlinterv<strong>en</strong>ties<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 28
Verlicht<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong>:<br />
draaglast verminder<strong>en</strong><br />
• Meer functiediffer<strong>en</strong>tiatie<br />
• Efficiënter vergader<strong>en</strong>/minder vergadering<strong>en</strong><br />
• Deeltijd werk<strong>en</strong><br />
• Flexibele werktijd<strong>en</strong><br />
• Demotie<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 29
Hoe staan werknemers teg<strong>en</strong>over<br />
interv<strong>en</strong>ties gericht op vitaliteit?<br />
• Twee opdracht<strong>en</strong><br />
• Bespreek deze met je linker <strong>en</strong> rechter buurman<br />
of buurvrouw<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 30
Opdracht 1:<br />
Hoe sta je zelf teg<strong>en</strong>over<br />
scholing?<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 31
Opdracht 1:<br />
1. Ervaar je steun van jouw omgeving in je werk?<br />
2. Van je collega's of je leidinggev<strong>en</strong>de?<br />
3. Vind<strong>en</strong> je partner of vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> het belangrijk dat je<br />
iets aan scholing gaat do<strong>en</strong>?<br />
4. D<strong>en</strong>k je wel e<strong>en</strong>s na over je toekomst <strong>en</strong> welke<br />
scholing je zou kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>?<br />
5. Maak je wel e<strong>en</strong>s plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> bespreek je deze<br />
ook met iemand…?<br />
6. Heb je vertrouw<strong>en</strong> in jezelf als het gaat om het<br />
volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> afrond<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> scholing?<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 32
Opdracht 2:<br />
Hoe d<strong>en</strong>k je dat de oudere<br />
lager opgeleide werknemer<br />
teg<strong>en</strong>over scholing staat?<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 33
Opdracht 2:<br />
1. Ervaart hij steun van zijn omgeving in zijn werk?<br />
2. Van zijn collega's of zijn leidinggev<strong>en</strong>de?<br />
3. Vind<strong>en</strong> zijn partner of vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> het belangrijk dat hij iets<br />
aan scholing gaat do<strong>en</strong>?<br />
4. D<strong>en</strong>kt hij wel e<strong>en</strong>s na over zijn toekomst <strong>en</strong> welke<br />
scholing hij zou kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>?<br />
5. Maakt hij wel e<strong>en</strong>s plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> bespreekt hij deze ook<br />
met iemand…?<br />
6. Heeft hij vertrouw<strong>en</strong> in zichzelf als het gaat om het<br />
volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> afrond<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> scholing?<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 34
Wat houdt de werknemer<br />
misschi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?<br />
• Niet WETEN<br />
• Niet KUNNEN<br />
• Niet DURVEN<br />
• Niet WILLEN<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 35
Wat houdt de werknemer<br />
misschi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?<br />
• NIET WETEN<br />
• Waarom scholing nodig is<br />
• Dat scholing <strong>en</strong> opleiding leuk is<br />
• Dat extra begeleiding mogelijk is<br />
• Wat de mogelijkhed<strong>en</strong> voor scholing zijn<br />
• Dat ler<strong>en</strong> niet uitzonderlijk is<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 36
Wat houdt de werknemer<br />
misschi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?<br />
• NIET KUNNEN<br />
• Ongunstige werktijd<strong>en</strong><br />
• Ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie meer om te ler<strong>en</strong> na het werk<br />
• Financiële problem<strong>en</strong><br />
• Onvoldo<strong>en</strong>de kunn<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong><br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 37
Wat houdt de werknemer<br />
misschi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?<br />
NIET DURVEN<br />
• Slechte ervaring(<strong>en</strong>) op school<br />
• Van school gegaan omdat het niet leuk was<br />
• Weinig zelfvertrouw<strong>en</strong> als het om scholing gaat<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 38
Wat houdt de werknemer<br />
misschi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?<br />
• NIET WILLEN<br />
• Zich niet betrokk<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> bij het bedrijf<br />
• Weinig steun van het thuisfront<br />
• Niet geïnteresseerd in scholing, alle<strong>en</strong> op zoek naar veiligheid<br />
• Niet fit voel<strong>en</strong> voor het volg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> opleiding<br />
• Het nut er niet van inzi<strong>en</strong><br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 39
Wat bepaalt wet<strong>en</strong>?<br />
• Communicatie<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 40
Wat bepaalt will<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>?<br />
• Psychosociale factor<strong>en</strong>: arbeidsinhoud, werksfeer, balans werk/privé<br />
• Financieel-juridische zak<strong>en</strong><br />
• <strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> gezondheid<br />
• Capaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties<br />
• Aansluiting tuss<strong>en</strong> opleiding <strong>en</strong> de wil <strong>en</strong> de <strong>en</strong>ergie van de<br />
werknemer zelf.<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 41
Wat bepaalt durv<strong>en</strong>?<br />
• Zelfvertrouw<strong>en</strong><br />
• Success<strong>en</strong>/positieve ervaring<strong>en</strong><br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 42
Wat houdt werkgevers<br />
misschi<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?<br />
• Ge<strong>en</strong> noodzaak<br />
• Economische recessie<br />
• Angst voor uitstroom na opleiding<br />
• Afwezigheid op de werkvloer (kost<strong>en</strong>/tijd)<br />
• Ontbrek<strong>en</strong> van personeelsinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
• Ge<strong>en</strong> lange-termijn planning<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 43
Opleiding op <strong>leeftijd</strong>: project in<br />
Energie, Afval, Kabel <strong>en</strong> Telecom<br />
sector<strong>en</strong><br />
Nooit te oud ….<br />
om te ler<strong>en</strong>! Deze handleiding voor leidinggev<strong>en</strong>de gaat in op<br />
het voer<strong>en</strong> van scholingsgesprekk<strong>en</strong>, om de oudere <strong>en</strong><br />
laag opgeleide werknemers (max. mbo niveau) tot om- herof<br />
bijscholing te beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong> de<br />
verantwoordelijkheid te nem<strong>en</strong> voor hun loopbaan.<br />
Zie ook: http://www.<strong>leeftijd</strong>ophetwerk.nl/beleid-<strong>en</strong>instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/thema-opleiding-<strong>en</strong>ontwikkeling/<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 44
Meer informatie bij:<br />
Tinka van Vuur<strong>en</strong><br />
E-mail Tinka.vanVuur<strong>en</strong>@OU.nl<br />
Tel. 06 10 45 29 59<br />
<strong>Vitaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>leeftijd</strong><br />
Pagina 45
Change language