dimensie - Dimension 3

het magazine van de belgische
ontwikkelingssamenwerking
dimensie
Sahel
Is een voedselcrisis
onvermijdelijk?
Fair trade
is hot!
Schulden van
het Zuiden
Nr 5 / 2012 • TWEEMAANDELIJKS novemBER-december 2012 • P308613 • AFGIFTEKANTOOR BRUSSEL X

Overzicht
novEMBER-DECEMBER 2012
4/5 >
Ondervoeding
troef
22/23 >
Fair trade is hot !
26/29 >
Schulden van
het Zuiden
dubbele centrale pagina >
thematische Fiche
Welke uitwegen
voor de Sahel?
6 Bijna 870 miljoen
mensen zijn chronisch
ondervoed
7-9 Hoop voor de
Sahel
10-11 De helse cirkel van
de voedselonzekerheid
doorbreken
12-13 Alarm in de Sahel !
19 Pionieren in
Yamoussoukro
20-21 Onrust in Mali
24-25 Kinderen,
geen soldaten
30-31 Puntkomma
32 De meest kwetsbaren
op het voorplan
Gratis
abonnement op :
www.dimensie-3.be
of per mail aan :
info.dgd@diplobel.fed.be
2 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

dimensie3
Geen crisis
zonder uitweg
MALI - Oogst van maïs die door
de droogte werd aangetast
© Oxfam
Tweemaandelijks
tijdschrift uitgegeven
door de Directie-Generaal
Ontwikkelingssamenwerking
(DGD)
Redactie:
DGD
Karmelietenstraat, 15
B-1000 Brussel
Tel. +32 (0)2 501 48 81
Fax +32 (0)2 501 45 44
E-mail : info.dgd@diplobel.fed.be
www.diplomatie.be • www.dg-d.be
Redactiesecretariaat:
Elise Pirsoul, Jean-Michel Corhay,
Chris Simoens
Layout en productie:
www.mwp.be
De artikels geven niet noodzakelijk het
officiële standpunt weer van DGD of
van de Belgische regering. Overname
van de artikels is toegestaan mits
bronvermelding en een kopie voor de
redactie.
Dimensie 3 verschijnt 5 maal per jaar om
de 2 maanden, behalve in de zomer.
Gedrukt op 100% gerecycleerd papier.
Abonnement:
Gratis in België. In het buitenland enkel
de elektronische versie.
Sahel: voedselcrisissen, humanitaire crisissen. Ze moeten onder
de aandacht worden gebracht om de publieke opinie wakker
te schudden. De onderwerpen die in dit speciaal nummer
‘Sahel’ aan bod komen, kunnen hard overkomen en we zijn dan ook
bijna geneigd ons daarvoor te verontschuldigen. Iedereen die daar al
geweest is, kan je zeggen dat voornoemde crisissen slechts een facet
zijn van de Sahel. Maar dat in de eerste plaats hulde moet worden
gebracht aan de glimlach en de energie van de bevolking daar, aan de
bewonderenswaardige vrouwen en mannen die deze regio bevolken.
De jaren ‘70 en de intrieste beelden van uitgemergelde kinderen met een
opgeblazen buik, omringd door een zwerm vliegen, liggen ver achter
ons. Verschrikkelijk. De verontwaardiging van een westerling die iets
wil doen, zij het soms op onhandige wijze (ietwat paternalistisch), om
arme mensen die sterven van honger “ter hulp te komen”. Dit alles gaf
mee de aanzet tot duurzame en ernstige acties zoals de oprichting van
het Belgisch Overlevingsfonds door het Belgisch Parlement in 1983, dat
inmiddels werd omgevormd tot het Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid.
Veertig jaar later ziet alles en niets er anders uit. Om de waarheid te zeggen,
‘hongersnood’ komt vaker voor. De publieke opinie die er inmiddels aan
‘gewend’ is geraakt, kijkt niet meer op. En het woord ‘Sahel’ doet denken aan
miserie en armoede. Intussen werden humanitaire acties georganiseerd,
zowel op het niveau van de betrokken regeringen als op het niveau van
de agentschappen: vroegtijdig waarschuwingssysteem om crisissen
op te sporen en te voorkomen, aandacht voor ondervoeding, synergie
van de verschillende actoren. Maar het aantal endemische oorzaken
is toegenomen. Voortaan moet ook rekening worden gehouden met
klimaatverandering en een ontregeld regenseizoen; met politieke instabiliteit
zoals in Mali; met sprinkhanenplagen en met een levensmiddelenmarkt
die de familiale landbouwbedrijven niet veel oplevert… Want landbouw
blijft de eerste en belangrijkste activiteit van de bevolking van de Sahel.
Er is nog een andere oorzaak. Net zoals in de meeste ontwikkelingslanden,
en nu ook bij ons, kan de staatsschuld in de Sahel de capaciteit van de
staat om de diensten aan zijn bevolkingsgroepen te financieren, ernstige
schade berokkenen. Terwijl België op zijn beurt de bittere smaak van
bezuinigen begint te ervaren, is de schuldenlast van de landen in het
Zuiden een groot probleem. Met kleine gebaren kunnen wij, consumenten,
bijdragen tot een meer rechtvaardige wereld. 'Fairtradeconsumptie' is
daar een van. Terwijl het aanbod 20 jaar geleden nog vrij beperkt was
en alleen enkelingen belangstelling hadden voor fairtradeproducten,
zijn deze nu in alle rekken van de supermarkten terug te vinden en
kunnen ze bij de meeste consumenten op veel waardering rekenen.
Maar vooral, laten we de glimlach en de waardigheid niet uit het oog verliezen…
de redactie
editoriaal
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 3

© EU / Kedidja Mossi
Ondervoeding
troef
Op bezoek in een gezondheidscentrum in Niamey
Honderdduizenden kinderen met acute ondervoeding kregen
een spoedbehandeling dankzij de steun van de internationale
gemeenschap. Voor de behandeling van de matige
gevallen kwam die via het Wereldvoedselprogramma (WFP)
en voor de zogenaamd 'ernstige' gevallen via UNICEF.
Op een overdekte speelplaats
die dienst doet als wachtkamer
zitten een tiental mama’s
met hun kindje in de armen.
Dagelijks worden er een vijftigtal kinderen
naar dit gezondheidscentrum in Niamey
gebracht, bijna allemaal met ernstige
symptomen. “Hoewel de raadpleging gratis
is voor kinderen jonger dan vijf, komen
er maar weinig moeders naar hier voor
een routineonderzoek. Dat is nochtans
heel hard nodig en wordt ook aangemoedigd
door de Nigerese overheid”, legt de
verpleegster uit terwijl ze
Boubacar beluistert, een
jongetje van 25 maanden
dat in de voormiddag
aankwam.
Al verschillende dagen
moet hij braken en heeft
hij hoge koorts. Hij blijkt
malaria te hebben en vertoont
symptomen van bloedarmoede. De
verpleegster dient hem de nodige medicijnen
toe, waaronder een middel tegen parasieten,
en daarna weegt en meet ze hem.
De meeste ouders
beseffen niet dat
heel jonge kinderen
aangepaste voeding
nodig hebben.
80 cm en 8 kg, zijn armomtrek bevestigt
wat overduidelijk was als je ziet hoe ziekelijk
hij eruitziet: “Dit jongetje lijdt aan ondervoeding.
We ontdekken dagelijks gemiddeld
tien gevallen. Bij acht onder hen is dat een
matig acute vorm van ondervoeding, maar
twee lijden aan ernstig acute ondervoeding,
zoals ook de kleine Boubacar.”
Plump'y Nut
Als hij geen symptomen van malaria had
vertoond, was de ernstige voedseldeficiëntie
van dit kind misschien nooit ontdekt.
Er worden nochtans
in het hele land grote
campagnes gevoerd
om ondervoeding op
te sporen en aan te
pakken, voornamelijk
dankzij de gezamenlijke
inspanningen van
het WFP voor de matig
acute ondervoeding en van UNICEF voor
de ernstigere gevallen. Vreemd genoeg
vinden die hier in de hoofdstad statistisch
gezien de minste weerklank bij de
bevolking. Volgens Bintou, manager voor
het WFP, “zijn de mensen in Niamey nochtans
hoger opgeleid dan in de rest van het
land, maar in plaats van elke maand op routineconsult
te komen om er zeker van te zijn
dat hun kind gezond is, vinden veel ouders
het zelfs niet nodig om naar een gezondheidscentrum
te gaan als het kind echt ziek
is. De meeste mensen gaan liever rechtstreeks
naar de apotheek en vertrouwen
volledig op zelfmedicatie, wat nochtans niet
zonder gevaar is.”
Boubacar kon worden gered: hij mag
weer naar huis met zijn mama. Omdat er
bij hem geen complicaties waren en hij
de eetlusttest met succes doorstond (tijdens
het volgende halfuur heeft hij gegeten
en gedronken zonder over te geven),
mag zijn behandeling tegen malaria thuis
worden voortgezet en moet hij na een
week terugkomen naar het centrum voor
een controle. Zijn mama krijgt zijn porties
Plump’y Nut (verrijkte aanvullende voeding
op basis van pindapasta), verstrekt
door UNICEF, en maakt plaats voor een
andere. De consulten mogen maximum
10 tot 15 minuten duren.
Polygamie
Over het hele land zijn veel kinderen
ondervoed. Ondervoeding komt zelfs voor
in gezinnen met voldoende bestaansmiddelen.
Zoals de WFP-voedingsdeskundige
4 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

aangeeft, “is vooral bij kinderen onder de
twee jaar de gebrekkige toegang tot voedsel
niet de enige factor die ondervoeding
veroorzaakt. De meeste ouders beseffen niet
dat hun kinderen tussen de leeftijd van zes
maanden en een jaar aangepaste voeding
nodig hebben. Dat zit niet in de Nigerese cultuur.
In plaats van speciaal voor hen gemaakt
voedsel zoals fruit- of groentepapjes, eten
baby’s gewoon mee met de ouders. Die te
sterk gekruide maaltijden zijn niet geschikt
voor zulke jonge kinderen.”
De voedselcrisis van dit jaar verergert dus
alleen maar het probleem van de chronische
ondervoeding die in Niger meer dan
een kind op drie treft. Dit onheil laat zich
niet zo gemakkelijk bestrijden, erkent de
WFP-deskundige, zelf Nigerese, “want het
is echt een heel complex probleem. Het
vraagt heel wat bewustmaking en investering
in preventie. Vooral van belang is dat
vrouwen meer tijd hebben om zich met hun
kinderen bezig te houden. Door de grote
armoede moet het aantal geboorten absoluut
naar beneden. Gezinsplanning wordt
aangemoedigd, maar slechts 23 % van de
vrouwen gebruikt voorbehoedmiddelen,
die nochtans volledig gratis zijn. De sociale
en culturele structuur is niet bevorderlijk
voor een mentaliteitsverandering. De wijdverbreide
polygamie legt een bijkomende
druk op vrouwen, die in de ogen van de
schoonfamilie heel vruchtbaar moeten zijn
in vergelijking met de andere mede-echtgenotes
van de man.”
Boubacar is gered, hij kan terug
naar huis met zijn mama.
Wanneer een crisis zich aandient, wordt er
veel geld vrijgemaakt voor de spoedbehandeling
van kinderen van wie het leven
bedreigd wordt door acute ondervoeding.
Maar om de onderliggende oorzaken van
chronische ondervoeding te bestrijden zijn
voortdurende investeringen nodig op langere
termijn, met een ontwikkelingsbeleid
dat sterker inzet op onderwijs.
JOEL TABURY
© DGD / Joël Tabury
Door de
voedselcrisis
steeg in september
dit jaar het aantal
kritieke gevallen
fenomenaal.
Naziha El Moussaouila
Het Rode Kruis
waakt over voeding
Met de steun van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
versterkt het Belgische Rode Kruis de capaciteit van de
Malinese afdeling van zijn Internationale Beweging in het
district Barouéli. Het project, dat in 2010 werd opgestart, wil
vooral een lokale aanpak van de ondervoeding binnen de
eigen gemeenschap mogelijk maken.
DVoor alle dorpen samen werden in het district 211 gezondheidscomités
opgericht. Elk van die comités bestaat uit tussenpersonen uit de
eigen gemeenschap, waaronder een vroedvrouw, samen met 2 tot 3
vrijwilligers van het Malinese Rode Kruis. Deze sterk verankerde lokale
structuren werden getraind om gevallen van ondervoeding op te sporen en aan te
pakken. Verschillende bewustmakingsacties proberen het voedingsgedrag van de
dorpelingen te veranderen. Tegelijk wordt het belang van hygiëne benadrukt en de
daarmee gepaard gaande sanering van de waterpunten. Het project legt dus sterk
de nadruk op preventie en vorming in goede praktijken. Dat zal zeker zijn vruchten
afwerpen, maar jammer genoeg niet verhinderen dat er steeds meer gevallen van
acute ondervoeding bijkomen.
“Door de voedselcrisis steeg in september dit jaar het aantal kritieke gevallen fenomenaal.
September is de moeilijkste maand omdat de voorraden dan zijn uitgeput en we
moeten wachten op het begin van de oogst in oktober”, legt Naziha El Moussaouila, de
Belgische manager van het project, uit. In de Eenheid voor Herstel en Intensieve Voedingsvoorlichting
zijn een tiental heel sterk verzwakte kinderen opgenomen, samen
met hun moeder. Ze zullen niet allemaal kunnen worden gered, want hun toestand van
ondervoeding gaat gepaard met ernstige complicaties, zoals mazelen, longontsteking
of tuberculose. “Vorige week waren er vijf sterfgevallen. Vandaag zijn er twee kindjes
zeer erg aan toe.” Het ene is een jongetje van amper een jaar oud waarvan de moeder
is overleden en dat samen met zijn vier andere broertjes en zusjes aan zijn grootmoeder
was toevertrouwd. “Hij werd twee dagen geleden naar het Rode Kruiscentrum
gebracht met een ernstige longontsteking, sterke vermagering en vochtophoping. Zijn
bovenlichaam is nog steeds mager, maar de zwelling van zijn benen konden we al wegwerken.”
Het andere is een meisje van twee met een overduidelijke groeiachterstand
dat hier sinds drie weken wordt verpleegd. “We hebben haar behandeld voor onvoldoende
zuurstofopname in de longen, maar we vrezen dat ze eigenlijk aan tuberculose
lijdt. We gaan haar dus isoleren.” Gelukkig kunnen veel kinderen worden gered, maar
er zijn er ook veel bij wie de nasleep zich levenslang zal doen voelen. Zoals de vertegenwoordigster
van het Rode Kruis ons uitlegt “haalt een ondervoed kind zijn energie
uit wat hem rest aan vetvoorraad, daarna kan het alleen maar levenskracht putten uit zijn
spieren en ten slotte uit zijn vitale organen. Bij kinderen onder de twee jaar is de hersenschade
bijvoorbeeld onomkeerbaar.”
JT
SAHEL
© DGD / Joël Tabury
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 5

SAHEL
© IFPRI - Global Hunger Index
Global hunger index 2012
Geïndustrialiseerd
land
Geen
gegevens
Bijna 870 miljoen mensen
zijn chronisch ondervoed
Laag Gematigd Ernstig Alarmerend Extreem
alarmerend
70.000.000
Eén op acht mensen is chronisch ondervoed. Toch brengt
het VN-rapport ‘The State of Food Insecurity in the World’
ook goed nieuws. Tussen 1990 (18,6%) en 2007 (12,5%) is
het aantal hongerlijders sneller gedaald dan voorspeld werd.
Sinds 2007 stokt het zodat de VN-organisaties FAO, IFAD
en WFP staten vragen om een tandje bij te steken om de
Millenniumdoelstelling te halen.
Hoewel het aantal chronisch
ondervoede mensen sterk
gedaald is de voorbije twee
decennia, mag er in de ontwikkelingslanden
niet getreuzeld worden
om het hongerprobleem aan te
pakken. Dat schrijven de VN-voedsel- en
landbouworganisatie FAO, het internationaal
landbouwontwikkelingsfonds IFAD
en het wereldvoedselprogramma WFP
in hun jaarlijkse analyse van de wereldwijde
voedsel(on)zekerheid.
Volgens een nieuwe schatting, gebaseerd
op verbeterde data en rekenmethoden,
lijden vandaag bijna 870 miljoen mensen
honger. Daarvan leven 852 miljoen
mensen in ontwikkelingslanden in Azië
en Afrika. In 20 jaar tijd steeg het aantal
hongerlijdende Afrikanen van 175 naar
239 miljoen mensen. Met 30% minder
hongerlijders gaat het wel de goede richting
uit in Azië.
De Millenniumdoelstelling schrijft een halvering
van het aantal hongerlijders voor
tussen 1990 en 2015. Als de honger aan
hetzelfde tempo uit de wereld blijft verdwijnen,
stranden we in 2015 op 12,5%
hongerlijders in plaats van de beoogde
11,6%. Dat is beter dan verwacht, maar
niet goed genoeg.
In een wereld met ongeziene technologische
en economische mogelijkheden,
vindt de VN het onaanvaardbaar dat meer
dan 100 miljoen kinderen jonger dan vijf
ondervoed zijn. Elk jaar sterven hierdoor
meer dan 2,5 miljoen kinderen. “De internationale
gemeenschap heeft de kennis en
de middelen om alle honger en ondervoeding
uit de wereld te bannen”, zo benadrukt
de VN.
Daarvoor is economische groei nodig,
al volstaat dat niet. Aangezien de meeste
armen afhankelijk zijn van landbouw
is ook groei nodig bij de kleinschalige
voedselproducenten. Maatregelen als
voedselbonnen en een ziekteverzekering
vormen een noodzakelijk vangnet voor de
meest kwetsbare bevolkingsgroepen. Het
vraagstuk rond voldoende voedsel mag
de aandacht niet afleiden van gezonde
Coalitie tegen
de Honger
geeft tips aan
parlementairen
Op Wereldvoedseldag – 16 oktober 2012 – stelde de
Coalitie tegen de Honger drie actiepunten voor in het
federale parlement: voedselspeculatie aan banden
leggen, een coherent beleid en aangepast krediet
voor familiale landbouw. Zo zouden financiële
investeerders die niet tot de voedingsmiddelensector
behoren, geen toegang mogen krijgen tot landbouwmarkten.
En als België officieel de familiale landbouw
steunt, waarom stemt ze in de VN dan tegen een voorstel
dat net die familiale landbouw wil beschermen?
Ambitieuze boeren in het Zuiden – tussen de zeer
kleine boeren en de grote ondernemingen in – zouden
voordelig krediet moeten krijgen van de Belgische
Investeringsmaatschappij voor Ontwikkelingslanden
(BIO). De aanwezige parlementairen – onder wie François-Xavier
de Donnea en Herman De Croo – kregen
ook tips mee over hoe ze kunnen helpen om die drie
punten te verwezenlijken. In hun toespraak bevestigden
de parlementairen alvast hun steun. De Coalitie
tegen de Honger is een groepering van 16 Belgische
ngo’s dat gefinancierd wordt door het Belgisch Fonds
voor Voedselzekerheid.
CS
voeding want obesitas is evengoed een
probleem in ontwikkelingslanden, leert
het VN-rapport.
Bron : VILT.be
Meer info :
www.fao.org/publications/sofi/en/
6 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

SAHEL
© Béatrice Petit
Hoop voor de
SAHEL
Sinds 2005 werd de Sahel op zeven jaar tijd vier keer getroffen door een voedselcrisis.
Volgens Eric Hazard, verantwoordelijke van de GROW-campagne van OXFAM voor
West-Afrika, is hier niet zozeer sprake van toeval dan wel van een vicieuze cirkel omdat
de kwetsbaarheid van de bevolking almaar toeneemt. We hadden een gesprek met hem.
Wat zijn de belangrijkste oorzaken
van de voedselcrisissen in de
Sahel? En hoe kan de bevolking
zich ertegen wapenen?
In het verleden werden voedselcrisissen
in de Sahel meestal veroorzaakt door
productietekorten die te wijten waren
aan laattijdige regenval of de geringe
omvang ervan in een regio waar 95%
van de landbouw volledig van neerslag
afhankelijk is. De laatste jaren hebben
de crisissen een andere gedaante aangenomen.
Van een crisis inzake beschikbaarheid
– levensmiddelen zijn niet op
de markt beschikbaar vanwege een productietekort
– zijn we aanbeland in een
crisis inzake toegankelijkheid – levensmiddelen
zijn beschikbaar, maar tegen
onbetaalbare prijzen. In 2012 lagen de
voedselprijzen nog steeds zeer hoog,
vergeleken met het gemiddelde van de
laatste 5 jaar. In december 2011 waren
de voedselprijzen in Niger en Tsjaad met
30 à 40% gestegen en in Mali en Burkina
Faso zelfs met 50 à 60%. In bepaalde
gebieden in Mali bedroeg de prijsstijging
zelfs meer dan 90%. Deze trend
zette zich in 2012 door. Zestig procent
van de bevolking koopt voedsel op de
markt en de meest kwetsbare groepen
besteden meer dan 80% van hun inkomen
aan voedsel. Het aspect ‘inflatie/
prijs’ heeft een grote impact gekregen.
Daarnaast spelen nog andere, meer conjuncturele
factoren, met name de daling
van de migrantentransfers. Het bedrag
van de migrantentransfers is sterk gedaald
door de opeenvolgende crisissen in de
gastlanden, met name de financiële crisis
in heel Europa. In de subregio sloeg de
crisis nog feller toe door de instabiliteit
die er momenteel heerst in Niger, Mali,
maar ook in het noorden van Nigeria waar
de grenzen om veiligheidsredenen
werden gesloten.
Door een samenloop van factoren,
bovenop de al extreme
kwetsbaarheid van de bevolkingsgroepen
in de Sahel,
komt de crisis in 2012 bijzonder
hard aan. De cijfers spreken
voor zich: in een, tussen
aanhalingstekens, ‘normaal’
jaar sterven om en bij 300.000
kinderen van honger in de
Sahel! Dit jaar kampten 18 miljoen mensen
dagelijks met een voedseltekort! Om
uit deze helse cirkel van crisissen te geraken,
moet er in de landbouw op een duurzame
maar ook andere manier worden
geïnvesteerd. De afgelopen jaren werd
vooral geïnvesteerd in exportgewassen
– koffie, cacao, katoen, aardnoten – wat
ten koste ging van de teelt van voedingsgewassen.
Ik wil eraan herinneren dat in
2013 de tiende verjaardag van de Top van
Maputo wordt gevierd – 56 staatsleiders
van de Afrikaanse Unie gingen de verbintenis
aan om ten minste 10% van hun nationale
begroting aan landbouw te
besteden. Tien jaar later hebben
vermoedelijk nog geen
10 landen deze doelstelling
bereikt. Er moet dringend prioritair
op gezinslandbouw
worden ingezet. Wanneer
Dit jaar kampten
18 miljoen mensen
dagelijks met een
voedseltekort!
zich om de twee jaar een crisis voordoet,
is het voor de mensen trouwens onmogelijk
om hun voorraden, kapitaal en veestapel
telkens weer aan te vullen. Ze zakken
dan ook alsmaar dieper in de armoede
weg. Het is dus van groot belang programma’s
voor sociale bescherming op
te zetten om de meest kwetsbare groepen
de mogelijkheid te geven zich tegen
dergelijke schokken te wapenen.
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 7

© Béatrice Petit
Hoop voor de
SAHEL
Ten slotte moeten er ook voedselvoorraden
worden aangelegd om schokken van
dergelijke omvang te kunnen opvangen.
Al te veel landen in de Sahel hebben maar
uiterst kleine voorraden.
Grootschalige investeringen in de
landbouw, zegt u. Is het mogelijk
om in de Sahel aan agro-ecologie
en agro-bosbouw te doen?
In de regio lopen al een aantal pilootprojecten
zoals het opmerkelijke Songhai
Centre in Benin (zie Dimensie 3, 2/2011).
Ik denk dat zoiets ook in de Sahel mogelijk
is, maar we stellen ons beter de volgende
vraag: “Zullen de staten bereid worden
gevonden om hierin te investeren?”
Wat de resultaten betreft van de familiale
bedrijven en van de bedrijven die
aan agro-ecologie of agro-bosbouw
doen, heb ik niet de indruk dat de grote
agro-industriebedrijven het zoveel beter
doen qua rendement en productiviteit,
rekening houdend met de grootschalige
investeringen die vooraf moesten worden
gedaan.
60 à 70% van de bevolking in de Sahel
leeft van de landbouw en wordt al decennia
lang volledig aan haar lot overgelaten.
Desondanks hebben deze mensen
opmerkelijke inspanningen geleverd om
in een barre omgeving te kunnen overleven
en zijn ze er zelfs in geslaagd tot de
voedselzekerheid van de hele subregio
bij te dragen. Ze hebben dus wel degelijk
iets verwezenlijkt en het is dan ook
de hoogste tijd om komaf te maken met
de bewering dat deze familiale bedrijven
verouderd zijn. Er is inderdaad nood aan
modernisering van deze kleine bedrijven
van 2 à 3 hectare: door de klimaatverandering
dreigt hun rendement te
dalen. Maar met een klein beetje steun
worden ze misschien weer leefbaar en
rendabel! Ivoorkust is een van de grootste
cacaoproducenten van de wereld en
een belangrijke koffieproducent. West-
Afrika was lange tijd een van de belangrijkste
katoenproducenten ter wereld: al
deze producten werden door familiale
bedrijven geteeld. Nu is misschien het
moment aangebroken om in de teelt van
voedingsgewassen te investeren. Tal van
landen zijn voor hun voeding immers
aangewezen op de import van landbouwproducten
of agro-industriële producten.
Gezien de stijging van de voedselprijzen,
is deze afhankelijkheid in strijd met de
duurzaamheidsvereiste.
We kunnen ons trouwens de vraag stellen
of het wel zo’n goed idee is intensieve
landbouwsystemen
te blijven verdedigen
waarbij
veel meststoffen en
machines worden
gebruikt. Op middellange
of lange
Vandaag stroomt
85 à 90% van het
oppervlaktewater
weg zonder
dat er iets mee
wordt gedaan!
termijn brengt
deze werkwijze
kosten met zich,
met name voor
aanpassing aan de
klimaatverandering,
en dit wereldwijd. Om de afhankelijkheid
van de internationale markten te
verminderen, moet er opnieuw worden
geïnvesteerd in lokale productiesystemen
die voedselzekerheid dan wel
voedselsoevereiniteit garanderen. In de
huidige klimaatomstandigheden is het
van het grootste belang ervoor te zorgetn
dat de landbouwproducties worden aangepast
aan de beperkingen op milieugebied
en ik denk dat de agro-ecologie het
middel kan zijn om deze aanpassing te
bewerkstelligen.
Op welke manier heeft de
klimaatverandering nu al een
negatieve impact op de situatie?
De Sahel kampt met steeds grotere klimaatschommelingen.
Er wordt van uitgegaan
dat de temperatuur tegen 2050 met
2 à 4 graden zal stijgen, wat de graanteelt
kan doen afnemen met 20 à 50% en de
teeltperiode met 20% kan inkorten. Er zullen
meer droogteperiodes zijn, de regens
zullen langer uitblijven terwijl de regenbuien
soms heviger zullen zijn en elkaar
sneller zullen opvolgen. Er moet dus werk
worden gemaakt van de aanpassing aan
de klimaatverandering. Het is zaak in de
toekomst landbouwproductiemethodes
te hanteren die hand in hand gaan met de
natuur en met het behoud van het milieu
– en volgens mij is net dat punt de inzet
van de agro-ecologie vandaag. Sinds de
jaren 1980 worden, met name in Burkina
Faso, een aantal proeven gedaan om de
bevolkingsgroepen in staat te stellen het
hoofd te bieden aan extreme temperaturen
en droogtes: de kuilen
waarin organische zaden
worden geplant kregen
een grotere diameter en
werden dieper uitgegraven,
om de graanproductiviteit
te verhogen.
Op die manier steeg
het rendement met 300
tot 400 kilo per hectare.
Er zijn dus wel degelijk
oplossingen, het komt er
vooral op aan bedacht te
zijn op veranderingen en rampen die zich
zouden kunnen voordoen als we werkeloos
blijven toekijken.
Hoever staat het met de Great
Green Wall, de grote groene muur?
Wat zijn de verwachtingen?
Deze 15 km brede groene muur zou over
7.600 kilometer van Dakar tot Djibouti reiken.
Maar er is een groot probleem: de
financiering ervan. Tot nog toe hebben
de FAO, de Global Environment Facility,
de Convention to Combat Desertification
van de VN en ook de Europese Unie een
eerste steunbedrag alsmede technische
steun verstrekt, maar we zijn er nog lang
niet en tal van donoren zien het prijskaartje
van dit project niet zitten.
Mij lijkt het dat er hieromtrent nog veel
onduidelijkheid heerst. De Great Green
Wall wordt aangelegd als een duurzame
groene zone die de verwoestijning moet
tegengaan, maar de mensen begrijpen
niet in welke mate dit een impact zal hebben
op de verwoestijning en hoe alles in
zijn werk zal gaan. Momenteel bevindt het
project zich in de 11 Sahellanden nog in
een pril stadium.
8 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

SAHEL
Tal van plannen en projecten die het
werk zijn van jaren, wachten nog altijd op
financiering, en dan gaat het om bedragen
die veel lager liggen dan de kostprijs
van deze Groene Muur. Ook zijn er
nog veel vragen wat de lokale inbreng
betreft. Kortom, het project boekt weinig
noemenswaardige vooruitgang en het is
dan nog zaak het in overeenstemming te
brengen met de Programma’s inzake Aanpassing
aan Klimaatverandering.
Is het technisch mogelijk water
uit diepe grondlagen naar boven
te halen?
Er is geen enkele reden waarom dat, uit
een louter technisch oogpunt, in de Sahel
niet zou kunnen terwijl het in andere regio’s
wereldwijd al gebeurt. Het is vooral een
kwestie van overdracht van expertise en
van voldoende financiële middelen. Toch
kan ik me ook hier weer niet van de indruk
ontdoen dat deze ingreep weliswaar “juist
en technisch” oogt, maar dat de uitvoering
ervan een stuk moeilijker ligt, terwijl er
soms zeer eenvoudige oplossingen zijn
die men links laat liggen.
Senegal werd onlangs getroffen door een
groot aantal overstromingen. Niet alleen
Dakar stond onder water, maar ook tal
van landbouwgebieden stonden blank.
Welnu, u moet weten dat dezelfde regio’s
binnen 6 à 8 maanden met een watertekort
zullen te kampen hebben wanneer
in juni of juli 2013 begonnen wordt met
de inzaai. U moet eens bedenken hoeveel
oppervlaktewater er jaarlijks in de
Sahel verloren gaat omdat er niets is
om het op te vangen! Er zou al kunnen
worden volstaan met de bouw van kleine
stuwdammen van bescheiden omvang,
waterreservoirs, enz. Maar al dat elementaire
werk moet nog gebeuren, en
ondertussen gaat een enorme watervoorraad
verloren. De Sahel bevindt
zich in een complexe situatie. Altijd weer
is er de verleiding om op zoek te gaan
naar vernieuwing, naar de zoveelste
‘mirakeloplossing’, terwijl er eenvoudige
technische mechanismen zijn die
al jaren geleden werden goedgekeurd
© OXFAM / E. Hazard
Een enorme hoeveelheid oppervlaktewater gaat verloren omdat
er vrijwel niets gedaan wordt om het op te vangen.
maar waarmee nooit aan de slag werd
gegaan… Vandaag stroomt 85 à 90% van
het oppervlaktewater weg zonder dat er
iets mee wordt gedaan!
Er wordt almaar vaker gewag
gemaakt van de impact van de
bevolkingsgroei op de beschikbare
voedselvoorraden. Op welke
wijze kan de bevolkingsgroei
een bedreiging vormen voor de
voedselzekerheid?
U moet het vanuit een ander oogpunt
bekijken. Om de demografische overgang
in de Sahellanden tot een goed einde te
brengen – en gezinsplanning kan daar
misschien toe bijdragen – mag je niet uit
het oog verliezen dat de jonge leeftijd van
de bevolking in de eerste plaats een ware
troef is. De uitdaging waar we vandaag
voor staan is: willen we de West-Afrikaanse
bevolking een toekomst in de subregio
bieden, of willen we ze ertoe blijven aanzetten
te emigreren? In sub-Sahara Afrika
zullen tegen 2025 330 miljoen jongeren op
de arbeidsmarkt terechtkomen! Daarvan
woont 60% op het platteland! Als er niets
gebeurt houdt zulks een groot risico in, en
niet alleen op het gebied van voedselzekerheid.
Het is een bom die vroeg of laat
zal ontploffen.
Als we daarentegen op duurzame wijze
investeren in onderwijs en gezondheid,
als we er morgen in slagen de jongeren
op het platteland in te zetten in de landbouw,
ze te betrekken bij concrete voedselzekerheidsprojecten,
kunnen ze hun
steentje bijdragen aan de ontwikkeling
van een landbouwsector die daar hard
aan toe is. Alleen al voor West-Afrika, zal
de landbouwsector tegen 2050 immers
moeten kunnen voorzien in de voedselbehoeften
van 500 miljoen mensen! Als
je vandaag in een land zoals Senegal
het traditionele, nationale gerecht ‘poulet
yassa’ bestelt, krijg je kip uit Brazilië, uien
uit Nederland en rijst uit India of Thailand
voorgeschoteld. Ik hoop dat het nationale
gerecht van Senegal binnen enkele jaren
zal worden bereid met kip uit de regio van
de rivier, uien uit de regio Niayes, en rijst
uit Casamance. En ik denk dat de jongeren
ons daarbij kunnen helpen.
Opgetekend door
Jean-Michel Corhay
online
Het integrale gesprek met de heer
Eric Hazard is terug te vinden op :
www.dg-d.be > Nieuws
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 9

De helse cirkel van de
voedselonzekerheid
doorbreken
Het is een werk van lange adem om in de Sahel de voedselonzekerheid te bestrijden en
miljoenen mensen te redden uit de cirkel van crisissen die het gebied herhaaldelijk teisteren.
Het Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid verleent steun aan programma’s die met acties
op langere termijn de veerkracht van de meest kwetsbare groepen willen verhogen.
Uitweg uit de crisis?
Zo ver het oog reikt, uitgestrekte groene
weiden waar kuddes gezapig grazen.
Weidse gierst- en sorghumvelden, klaar
voor de oogst. Eind oktober 2012 ontdekken
we tijdens onze tocht door de Sahel een
landschap dat uit een prentenboek geplukt
lijkt te zijn. Een jaar eerder brak hier nochtans
een van de zwaarste crisissen uit die
het gebied ooit heeft meegemaakt.
“In tegenstelling tot de laatste jaren was het
regenseizoen inderdaad goed en tot nu toe
worden de oogsten niet bedreigd door een
sprinkhanenplaag… Insjallah”, zeggen de
meeste kleine boeren die we onderweg
tegenkomen, in Senegal, Mali of Niger.
Laat ons hopen!
Maar of de voorraden graan die nu worden
geoogst zullen volstaan om in de
eigen behoeften te voorzien, daarover
durven maar heel weinig experten zich
optimistisch uit te laten. Volgens José Luis
Fernandez, coördinator van de nood- en
herstelprogramma’s van de FAO voor de
Sahel, “werd in grote mate en tijdig gehoor
gegeven aan de oproep die de staten in
het gebied aan de internationale gemeenschap
richtten na de slechte oogsten van
het afgelopen jaar, in tegenstelling tot de
grote crisissen in het jaar 2005 en 2010.
© DGD / Joël Tabury
Een goed regenseizoen heeft de
aren van de sorghum tot 3 meter
boven de grond doen oprijzen.
10 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

Sahel
Er konden helaas maar weinig middelen
worden vrijgemaakt voor de capaciteitsopbouw
van de lokale landbouw. Omvangrijke
investeringen in inputs en granen
bijvoorbeeld hadden evenwel nog veel
betere oogsten kunnen opleveren, zeker in
dit relatief goede regenseizoen.”
Het afgelopen jaar moesten miljoenen
mensen, vooral kinderen, met beperkte
financiële middelen dringend worden
behoed voor een hongersnood. De expert
weet dat dit een prioriteit was, maar op
basis van recente objectieve gegevens
van de vroegtijdige waarschuwingssystemen
(zie p. 20) voorspelt hij dat “in tal van
regio’s van de Sahel de voorraden in 2013
snel uitgeput zullen zijn en dat miljoenen
mensen opnieuw met voedselonzekerheid
zullen worden geconfronteerd.”
Veerkracht verhogen
“De veerkracht van de bevolking in de
Sahel verhogen, met andere woorden
ervoor zorgen dat tegenslagen zoals een
slechte oogst of de stijging van
de basisvoedselprijzen niet langer
uitmonden in een grotere
crisis, dat is de grote uitdaging
voor de bevolkingsgroepen in
de Sahel”, zegt Thomas Yanga,
regionaal directeur van het
WFP voor West-Afrika. Voedselzekerheid
hangt namelijk
niet alleen af van de landbouwproductie,
maar ook van
de markten. Zelfs in jaren met
voldoende neerslag worden
de kwetsbare mensen, die niet
voldoende kunnen produceren,
uitgesloten vanwege hun
zwakke koopkracht.
Duurzame resultaten
Sinds 2006 werkt België – met
name het Belgisch Fonds voor
Voedselzekerheid (BFVZ) - in
de regio Dosso in Niger met
een vernieuwend programma
voor decentralisatie (PAMED).
Bedoeling is de veerkracht van
de kwetsbare bevolkingsgroepen te verhogen.
Uitvoering ligt in handen van de Belgische
Technische Coöperatie (BTC).
De resultaten in 41 gemeenten van deze
regio met een oppervlakte zo groot als
België en ongeveer 2 miljoen inwoners
zijn overtuigend. In de geest van de verbintenissen
van de Verklaring van Parijs
worden zo goed als alle menselijke,
materiële en financiële middelen van het
programma gezamenlijk beheerd door
België en de Nigerese autoriteiten. De
gemeenten wordt expertise bijgebracht
op vlak van openbare dienstverlening en
lokale ontwikkeling opdat ze de kwetsbaarheid
van de armste mensen in het
gebied kunnen verminderen.
Concreet werden 140 graanbanken
opgericht, waarvan 11 intercommunale
graanbanken. Om en bij 30.000 gezinnen
maken gebruik van deze graanbanken die
voor 85% door vrouwen worden beheerd.
Eind oktober zijn alle voorraden de deur
uit. Zoals in het dorp Karra waar mevrouw
Diallo als voorzitster van het beheerscomité
van het dorp ons een kijkje laat
nemen in de intercommunale graanbank:
“De overbruggingsperiode van 4 maanden
– de periode tussen 2 oogsten in - is bijna
om. Met de nieuwe oogsten in het vooruitzicht
gaan we in de komende maand het
bedrag van 10.000 euro dat we in reserve
hebben, opnieuw investeren in de aankoop
van rijst, mais en gierst”, legt ze ons uit.
“We kopen het graan aan bij het begin van
de oogst om de beste marktprijs te krijgen
en we slaan het gedurende maanden op in
deze bank, een grote hangar. Wanneer de
De veerkracht van de bevolking in de
Sahel verhogen, dus ervoor zorgen dat
tegenslagen zoals een slechte oogst of
prijsstijgingen niet langer uitmonden in
een grotere crisis, dat is de grote uitdaging
voor de bevolking in de Sahel.
gezinsvoorraden op zijn en de overbruggingsperiode
begint, moeten de gezinnen
zich op de markt bevoorraden. Maar de
prijzen schieten altijd de hoogte in op het
ogenblik dat er in het land minder graanvoorraden
beschikbaar zijn en er vanuit het
naburige Benin zelfs graan moet worden
aangevoerd. We zetten dan onze deuren
open en houden de prijzen voor de meest
kwetsbare gezinnen die niet de middelen
hebben om toegang te krijgen tot de markten
op een redelijk niveau. Ik zal een voorbeeld
geven: de tia (zak van 2,5 kg gierst)
werd de afgelopen maand in de winkeltjes
voor 700 CFA-frank verkocht terwijl wij tijdens
de moeilijkste maanden een prijs van
525 CFA-frank vroegen. Sinds de opening
van deze graanbank in 2010 maken we
maar weinig winst, maar toch voldoende
om elk jaar de voorraden aan te vullen
die tijdens de meest kritieke periodes ter
beschikking worden gesteld van de meest
kwetsbare bevolkingsgroepen.”
Het BFVZ startte ook andere initiatieven
op zoals 18 groenteteeltgebieden of 25
inputwinkels.
Globale strategie
Volgens de regionaal directeur van het
WFP voor West-Afrika “moet de internationale
gemeenschap zich op lange termijn
engageren en een coherent ontwikkelingsbeleid
uitstippelen om de helse cirkel
te doorbreken waarin de Sahel gevangen
zit. Dat is slechts mogelijk wanneer
de regeringen van de regio de nodige
politieke wil tonen en duidelijke kaders
uittekenen waarmee de ontwikkelingsorganisaties
en al wie bij noodsituaties
betrokken is hun acties
beter kunnen coördineren. De
meeste Sahel-landen zijn op
de goede weg. Aangezien de
financiële middelen beperkt
zijn – en in de toekomst nog
verder zullen worden teruggeschroefd
vanwege de economische
crisis waarmee de
meeste donoren moeten afrekenen
– zijn partnerschappen
tussen de agentschappen
absoluut noodzakelijk. Deze
moeten dan ook worden aangemoedigd
in overleg met de
lokale gemeenschappen en
begunstigden.”
Met het initiatief AGIR Sahel
(Global Alliance for Resilience
Initiative) heeft de Europese
Commissie net een sterk signaal
gegeven. Deze roadmap
met ambitieuze doelstellingen
legt de basis voor een
nieuw partnerschap tussen
de verschillende regeringen, humanitaire
organisaties, VN-agentschappen en
andere internationale organisaties zoals
de Wereldbank, de Afrikaanse Ontwikkelingsbank,
de Organisatie van de Islamitische
Samenwerking, en de twee regionale
organisaties CEDEAO en UEMOA.
Hoofddoelstelling: alles in het werk stellen
opdat de bevolkingsgroepen in de
Sahel in de toekomst beter gewapend
zijn tegen droogteperiodes. Insjallah, zouden
de bevolkingsgroepen in de Sahel in
koor zeggen.
Joël Tabury
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 11

Alarm
in de
Sahel !
Een road map voor humanitaire hulp
Van een snelle reactie op een crisis hangt zoveel af! In de Sahel
kampten meer dan 18 miljoen mensen met voedselonzekerheid en
waren meer dan 1 miljoen kinderen ernstig ondervoed. Hoe komt
een humanitaire hulpoperatie tot stand?
1Herhaalde
Sahelcrisissen
2Early warning
systems (EWS)
3Oproepen tot
internationale
hulp
4Evaluatie
van de noden
om de meest
kwetsbaren
te helpen
Het is verontrustend dat voedselcrisissen
steeds vaker de Sahelregio treffen.
1
Zo maakt Niger zijn derde crisis in vijf jaar
tijd door. De regeringen van de landen uit
deze regio werden zich bewust van het
probleem. Er kwamen nationale structuren
en een regionaal orgaan voor toezicht, die
het thans mogelijk maken een crisis aan te
pakken met de technische ondersteuning
van de grote agentschappen van de Verenigde
Naties (VN).
Gebieden die mogelijk zullen worden
2 getroffen door tekorten in de landbouwproductie
of door een sprinkhanenplaag moeten
zeer snel te onderkennen zijn. Daarom
werden de laatste jaren early warning systems
(EWA) ingesteld, met de steun van alle
humanitaire en ontwikkelingspartners die in de
Sahelregio aanwezig zijn. Over het algemeen
zijn het de lokale actoren die alarm slaan. Vorig
jaar kon tijdens het regenseizoen, dat gewoonlijk
van juli tot oktober duurt, aan de hand van
het vastgestelde regentekort met zekerheid
worden voorspeld dat vanaf november 2011
zeer magere oogsten te verwachten waren in
een groot gedeelte van de Sahel.
Miljoenen mensen redden van hongersnood
is een uitdaging die onmogelijk
3
alleen door de structuren van de Sahelstaten
kan worden aangegaan. De leiders van deze
staten beschikken over zeer weinig middelen,
zodat een oproep tot internationale
hulp meestal onvermijdelijk is. Afgezien van
Senegal, waar de machthebbers zich aan de
vooravond van de presidentsverkiezingen niet
geroepen voelden openlijk de voortekenen van
de crisis te onderkennen, legden alle regeringen
van de regio vrij snel de nodige politieke
wil aan de dag om hun bevolking te helpen
overleven. Niger, het land dat samen met
Tsjaad het zwaarst getroffen werd, nam als
eerste de nodige initiatieven.
De grote agentschappen van de VN, met
4 name het Wereldvoedselprogramma
WFP, de Voedsel- en Landbouworganisatie
FAO en het Kinderfonds UNICEF, hebben zich
ertoe verbonden de lokale overheden van de
betreffende landen te helpen om de voedselonzekerheid
in kaart te brengen.
Eens de belangrijkste kwetsbaarheden
waren geïdentificeerd, maakte elke internationale
organisatie, behorend tot de VN,
een ngo of het Internationale Rode Kruis
(ICRC, IFRC), een eerste evaluatie van de
financiële en humanitaire noden.
© Curt Carnemark / The World Bank
12 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

SAHEL
© Rita Willaert
5Humanitaire
coördinatie
6Vrijmaken van de
nodige middelen via
geconsolideerde
oproepen en
flexibele fondsen
7Sectorale
coördinatie van
de humanitaire
respons
OCHA, het agentschap dat verantwoordelijk
is voor de humanitaire coördina-
5
tie voor alle partners op het terrein (afgezien
van het ICRC en de IFRC), zet vervolgens het
geheel van de noden om in ‘geconsolideerde
oproepen’ voor ieder land. Zo bereikt het
meer transparantie en vermijdt het dat meerdere
actoren oplossingen zouden ontwikkelen
voor dezelfde noden. Met het oog op meer
samenhang en een betere coördinatie van
de hulp hebben de belangrijkste humanitaire
agentschappen de Regional Food Security
and Nutrition Working Group opgericht, ten
einde een beter inzicht te verwerven in de
regionale dimensie van de crisis.
De middelen die nodig zijn om een crisis
6 van dergelijke omvang het hoofd te kunnen
bieden, kunnen niet onmiddellijk worden gestort
door de donoren – in de meeste gevallen onze
regeringen. Ze moeten natuurlijk de geconsolideerde
oproepen van OCHA eerst willen
beantwoorden, maar daarnaast dienen ze zich
ook te houden aan hun eigen regelgeving. Subsidies
kunnen niet zomaar worden uitgegeven,
maar moeten vaak tijdrovende procedures van
begrotingscontrole doorlopen.
Om de humanitaire donoren de kans te geven
zo snel mogelijk op de uitdagingen te reageren,
kreeg OCHA in 2006 een Central Emergency
Response Fund (CERF) toegewezen door de
Algemene Vergadering van de VN. Deze financiële
reserve, die jaarlijks door de donoren, waaronder
België, wordt aangevuld, vormt een flexibel
instrument voor een humanitaire respons die
per definitie dringend is. Andere gelijkaardige
fondsen werden samengesteld door de Rode
Kruis- en Rode Halve Maan-bewegingen, met
name het Disaster Relief Emergency Fund
(DREF), en het Special Fund for Emergency
and Rehabilitation Activities van de FAO.
De Cluster Approach versterkt de internationale
humanitaire gemeenschap
7
door ze meer gestructureerd, verantwoordelijker
en professioneler te maken, zodat ze een
betere partner kan zijn voor de ontvangende
regeringen, de lokale autoriteiten, de lokale
civiele samenleving en de getroffen bevolking.
Deze coördinatie geldt niet alleen voor
de VN-agentschappen, maar voor alle leden
van het Inter-Agency Standing Committee
(IASC), dus ook de Rode Kruisbeweging en
de ngo’s. In elk land dat door de crisis wordt
getroffen zorgt een humanitaire coördinator
voor de coördinatie van de respons van de
verschillende actoren. Dat gebeurt via vergaderingen
per sector: gezondheid, landbouw,
voeding en zo meer.
Joël Tabury
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 13

sahel
Water is een uiterst kostbaar
goed, zeker in de Sahel.
Toch blijft 85 à 90% van het
oppervlaktewater onbenut.
Het stroomt weg zonder dat
er iets mee gedaan wordt.
Een beter waterbeheer is één
van de oplossingen voor de
problemen van de Sahel.
© Curt Carnemark / The World Bank
14 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

Thematische fiche
CRISIS in
de Sahel
© European Union
Welke
uitwegen
voor de Sahel ?
Al sinds de jaren 70 zorgen droogtes regelmatig voor hongersnood in
de Sahel. De crisissen komen de laatste jaren zelfs vaker voor. Hoe komt
het dat na 40 jaar inspanningen de situatie alleen lijkt te verergeren?
Wat is de Sahel?
De Sahel is een halfdroog overgangsgebied tussen de Saharawoestijn
in Noord-Afrika en het tropische Afrika met zijn weelderige
savannes en vochtig evenaarswoud. Het strekt zich uit van de
Atlantische Oceaan met Senegal, over Mali, Mauritanië, Burkina
Faso, Mali, Niger, Nigeria en Tsjaad tot Soedan. Daaronder zijn
drie partnerlanden van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking:
Senegal, Mali en Niger. Vooral de laatste twee zijn typische arme
Sahellanden. De plantengroei in de Sahel bestaat uit grassen,
struiken en verspreide grote bomen zoals baobab en acacia. Een
savanne dus, die wel met de jaren schraler wordt.
HET VERLEDEN
5.000 jaar al – naar men vermoedt - kent de Sahel afwisselend
perioden van droog en eerder nat. De bevolking
paste zich aan. In de noordelijke droogste gebieden
woonden nomaden. Ze trokken met hun vee rond op
zoek naar graasland. In de zuidelijke vochtiger streken
deed men aan landbouw, volgens het systeem slashand-burn.
De boeren maakten land vrij om onder meer
gierst te zaaien. Na een tijdje lieten ze de velden weer
aan de natuur over en maakten ze een ander stuk land
vrij. Pas na vele jaren keerden ze naar het oorspronkelijke
land terug dat zich voldoende kon herstellen. Beide groepen
werkten ook samen. Nadat de boeren hun oogst
hadden binnengehaald, lieten de nomaden hun vee grazen
op de velden. De dieren deden er zich te goed aan
de gewasresten en bemestten tezelfdertijd het land. Melk
en vlees werden geruild voor granen. Dit systeem werkte
gedurende vele honderden jaren, hoewel de mensen ook
toen moeilijke droge periodes moesten overbruggen.
NATUURLIJKE INVLOED
Sinds het einde van de jaren '60 valt er veel minder
regen, wellicht omdat de oceanen warmer worden. Als
bijvoorbeeld het zeewater in de Golf van Guinea – in
de oksel van West-Afrika – warm is, stroomt er minder
vochtige lucht naar de Sahel. Hoe dan ook, door
de droogte waren de jaren '70 tot '74 echte rampjaren
voor de Sahel. Sindsdien volgen de hongersnoden
elkaar op, recent nog in 2005, 2010 en 2012. Volledigheidshalve:
het zuiden van de Sahel wordt geregeld
geteisterd door zware overstromingen. En af en toe zijn
er gigantische sprinkhanenplagen.
MENSELIJKE FACTOREN
Toch zijn de hongersnoden zelf eerder het gevolg van
een kluwen aan menselijke factoren.
De drie voornaamste zijn :
(1) De regio kent een enorme bevolkingsgroei. Niger
heeft de hoogste vruchtbaarheid ter wereld: 9 kinderen
per vrouw. De bevolking groeit er met 3,3% per jaar. Dat
is natuurlijk niet houdbaar. Maar de keuze om veel kinderen
te hebben heeft ook te maken met armoede en de
hoge kindersterfte. Kinderen zijn een verzekering voor de
oude dag en een hulp op het veld.
(2) Veel mensen zijn arm, sommigen extreem arm. De
extreem armen – de meest kwetsbaren – kunnen zelfs
maar een deel van hun voedsel zelf kweken. Het tekort
moeten ze kopen, meestal in het tussenseizoen – tussen
twee oogsten in – als de prijzen door de schaarste
duurder zijn. Overigens hebben ze ook andere kosten:
voor huwelijken, begrafenissen, gezondheidszorg…
Waar halen ze het geld vandaan? Veel mannen en kinderen
trekken naar landen zoals Libië en Ivoorkust (en
Europa) om er te werken. Het geld dat ze opsturen is
levensnoodzakelijk voor de achtergebleven families.
Sommigen zoeken het minder ver: ze werken op het
land van meer gegoede boeren. Of ze verkopen wat
artisanale producten, geplukte kruiden en vruchten,
een deel van hun land of van hun oogst. In nood kunnen
ze geld lenen, maar zo raken ze in de schulden.
In volle voedselcrisis
(juli 2012) heeft deze
markt voldoende voedsel
te bieden. Maar de
kwetsbaren hebben geen
geld om het te kopen.
Velen zijn gedwongen om
vee te verkopen
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 15

Thematische fiche
CRISIS in
de Sahel
De Sahel in kaart
Mauritanië
Mali
Niger
Tsjaad
Soedan
Guinee-
Bissau
Senegal
Burkina Faso
Togo
Benin
S A H E L
Droogtezones:
Zeer droog
Droog
Halfdroog
Ghana
Nigeria
Kameroen
Centraal-Afrikaanse
Republiek
Droog matig
vochtig
Bron : Milennium Ecosystem Assessment
Twee moeders wachten in
een gezondheidscentrum om
hun kinderen te laten testen
op ondervoeding. De Sahel is
een regio met een zeer hoge
vruchtbaarheid.
In uiterste nood vluchten ze naar de stad.
Conclusie: hongersnood ontstaat vaak niet door een
gebrek aan voedsel, maar doordat de talloze kwetsbaren
geen voedsel kunnen kopen.
(3) De klimaatverandering – gevolg van de mondiale
uitstoot van broeikasgassen - zorgt voor een grilliger
klimaat met meer extreme droogtes.
Dat heeft een aantal effecten:
(1) Een hoge bevolkingsdruk zorgt voor schade aan
het milieu, omdat het slash-and-burn-systeem niet
meer werkt. Het land blijft minder lang braak liggen
of soms helemaal niet. De boeren hebben geen geld
© EU / Kedidja Mossi
voor bemesting en komen zelfs in conflict met de
zwervende veehouders. Ze zien zich immers gedwongen
om ook in noordelijke drogere gebieden te boeren,
vaak worden zelfs de zwerfroutes voor het vee
in beslag genomen. De veehouders zijn niet meer
welkom op de geoogste velden om hun vee te hoeden.
En ze vinden al minder graasland voor hun vee.
Gevolg: de landbouw put de bodem uit en het vee
graast tot het laatste sprietje. Dat werkt woestijnvorming
in de hand. Er ontstaan plekken waar de bodem
geen water meer kan vasthouden en planten niet meer
kunnen groeien, stukjes woestijn dus. Bovendien hebben
meer mensen een grotere behoefte aan hout om
hun eten te koken. Ze kappen dus meer bomen en
struiken, die vaak definitief verloren zijn.
(2) De ondervoeding van de kinderen is een enorm
probleem, en opeenvolgende voedselcrisissen
maken het alleen maar erger. Vooral de eerste twee
levensjaren zijn cruciaal. Maar omdat vrouwen snel
opnieuw bevallen, worden zuigelingen onvoldoende
lang gespeend. En het voedsel dat ze krijgen is
ontoereikend en eenzijdig. Vaak is er gewoon te weinig
eten, maar ook onwetendheid speelt mee. Door
ondervoeding krijgen kinderen een groeiachterstand.
Als ze al overleven, zullen ze als volwassene
zwakker zijn en minder goed presteren als arbeidskracht.
Ondervoeding legt dus een hypotheek op
de volgende generatie. Bovendien leiden gebrekkige
voeding en gezondheidszorg tot een verhoogde vatbaarheid
voor ziekten zoals malaria.
(3) De regio staat bol van de conflicten. Her en
der zijn er rebellen actief, onder meer in Tsjaad. In
2012 wilden de Toearegs in Mali zich afscheuren als
Noord-Mali. Maar er zijn ook islamitische extremisten
16 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

Thematische fiche
CRISIS in
de Sahel
actief, zoals ‘Al-Qaeda in de Maghreb’. Landen als
Mali en Niger zijn extreem groot en de (zwakke)
staat kan onvoldoende zijn gezag laten gelden in de
dunbevolkte noordelijke gebieden. De regio is ook
een bekend knooppunt voor drughandel en mensensmokkel.
Kortom, de bevolking moet regelmatig
massaal op de vlucht.
(4) Er zijn ook heel weinig wegen en veel Sahellanden
hebben geen uitweg naar de zee. Handel
verloopt daardoor extra moeizaam.
Verergerende factoren
(internationaal, nationaal):
(1) In de jaren '30 begint kolonisator Frankrijk met
de grootschalige teelt van exportgewassen zoals
katoen en aardnoten, dikwijls met aftakeling van de
bodem tot gevolg. Ook na de onafhankelijkheid blijft
de grootschalige landbouw bestaan. De export van
landbouwproducten zorgt immers voor een broodnodig
inkomen. Maar de exportteelt neemt wel
vruchtbaar land in beslag.
(2) Door de kolonisatie ontstonden landen met
kunstmatige grenzen. Vaak sneden landgrenzen
plots de gebruikelijke zwerfroutes voor het vee af.
Veel nomaden werden gedwongen om hun vee te
laten grazen in een kleiner gebied, met overbegrazing
tot gevolg.
(3) De meeste landen in de Sahel zijn fragiele staten.
Ze zijn niet bij machte om hun bevolking de
nodige diensten te verlenen zoals voedselzekerheid,
gezondheidszorg en onderwijs. De landen
hebben weinig inkomsten en zijn teveel afhankelijk
van ontwikkelingssamenwerking. In Niger bestaat
het staatsbudget voor 2/3 uit ontwikkelingsgeld.
Dat weerhoudt de politici vaak om extra inspanningen
te doen. Al te dikwijls wil de elite in de eerste
plaats zichzelf en haar aanhang een comfortabel
leven bezorgen.
(5) Ook de binnenlandse marktwerking zorgt voor
problemen. In het seizoen tussen twee oogsten in
stijgen de voedselprijzen. Sommige handelaars speculeren
daarop om extra winst te boeken. De kwetsbaren
zijn de dupe. De rijken speculeren ook met het
land dat ze afkopen van noodlijdende armen.
(6) De noodhulp en de ontwikkelingssamenwerking
hebben nog lessen te leren. Zo kan goedbedoelde
hulp afgunst en conflicten veroorzaken. Een
dorp dat als behoeftig werd aangeduid krijgt gratis
voedselpakketten, maar in een naburig dorp dat iets
minder getroffen is, krijgen de boeren niets. Ook kan
het ingevoerde noodvoedsel de prijzen doen dalen.
Op het eerste gezicht goed voor de kwetsbaren,
die voedsel moeten kopen. Maar niet goed voor de
meer bemiddelde boer die zijn inkomsten ziet slinken
en zich geen loonwerkende kwetsbare meer
kan veroorloven. Al te lang bleef de hulp beperkt tot
extreme noodsituaties. Tussenin bleef, op wat kleine
projecten na, alles bij het oude. Maar de Sahellanden
kennen een continue crisis en verdienen dus
blijvende aandacht.
OPLOSSINGEN
Het overzicht is wellicht onvolledig, maar volstaat
om aan te tonen dat de Sahellanden gebukt gaan
onder een resem nadelige factoren. Is de situatie
dan uitzichtloos? Niet onmiddellijk. Uitwegen
bestaan, maar kunnen enkel succes boeken binnen
een alomvattende langetermijnvisie. Een cocktail
aan oplossingen is nodig, één enkele mirakeloplossing
bestaat niet.
Technisch:
(1) Duurzame 'agro-ecologische' landbouwtechnieken.
Agro-ecologie gebruikt zo weinig mogelijk
externe input (meststoffen, pesticiden…) en laat niets
verloren gaan. Alles wordt benut. Het is vrij goedkoop
en daardoor uiterst geschikt voor arme boeren.
© European Union
(4) Na de grote hongersnood in de jaren 80 legde
het Internationaal Monetair Fonds in ruil voor
goedkope leningen 'structurele aanpassingen' op.
De nadruk lag op vrije handel en de staat diende zijn
taken in te perken. Daardoor werden tal van diensten
geprivatiseerd. Bijvoorbeeld de veeartsenij. Maar in de
dunbevolkte Sahel met nauwelijks toegangswegen
is het gewoon niet rendabel om als privédienst het
vee te verzorgen. Daarnaast werd goedkoop voedsel
ingevoerd, dat in de rijke landen werd gesubsidieerd.
Het werd daarom moeilijker om eigen producten uit
te voeren. Door de open grenzen werden de prijzen
van het binnenlandse voedsel mee bepaald door de
internationale markten. Internationale prijsschommelingen
hebben daardoor een nefast effect op het
levensonderhoud van de kleine boeren. Bij hoge prijzen
krijgen vooral de kwetsbaren het extra lastig om
voldoende voedsel aan te schaffen.
© Curt Carnemark / The World Bank
Het is niet evident om in de
Sahel aan landbouw te doen.
Agro-ecologie kan helpen.
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 17

Thematische fiche
CRISIS in
de Sahel
© European Union
Doordat ze voedingstoffen uit de diepere
bodemlagen opzuigen, kunnen bomen de opbrengst
verhogen. Ze zijn ook beter bestand tegen extreem
weer en leveren brandhout.
(2) Duurzaam bodembeheer. De bodem is de sleutel.
Goede zorg voor de bodem maakt dat hij beter
water vasthoudt en dat er bij hevige regen minder
waardevolle bodempartikels wegstromen (= erosie).
Ook muurtjes kunnen erosie tegengaan.
(3) Duurzaam waterbeheer en bevloeiing. Water
moet opgevangen worden en waterputten kunnen
water leveren voor bevloeiing.
(4) De nomadische veehouders mogen niet uit het
oog verloren worden. Hun systeem is uitstekend
aangepast aan droge gebieden. Ze moeten zich
echter vrij kunnen bewegen en beschikken over
gemeenschappelijk graasland en waterpunten.
(5) Betere infrastructuur waaronder wegen.
(6) Men is volop bezig met betere waarschuwingssystemen
om de crisissen beter te voorzien. Noodprogramma’s
kunnen dan vroeger in werking treden.
Sociaal:
(1) Het Wereldvoedselprogramma WFP dat wereldwijd
voedselhulp verstrekt, probeert meer en meer
voedsel aan te kopen bij kleine lokale boeren. Dat
verstoort de prijzen minder en de boeren krijgen extra
inkomen.
© European Union
(2) Noodhulp (korte termijn) en ontwikkelingssamenwerking
(lange termijn) moeten beter samenwerken
vanuit een gemeenschappelijke langetermijnvisie.
Zeker een regio als de Sahel verdient blijvende
aandacht. De regio is immers continu in crisis, droogtes
zullen er blijven voorkomen. Toch is de internationale
gemeenschap er globaal weinig actief.
(3) Al zijn ze moeilijk te bereiken, zonder aandacht
voor de meest kwetsbaren is geen duurzame oplossing
mogelijk. Bij hen ligt het zwaartepunt van elke hongersnood
en zij zijn het die naar de steden vluchten.
Om hun weerbaarheid te verhogen experimenteert
men met kleine geldelijke toelagen of loonwerk, waarmee
ze voedsel kunnen kopen op de lokale markt.
Dat lijkt goed te werken en is goedkoper dan grootse
noodhulpoperaties. Met 'warrantage', een soort pandjessysteem,
moet de kwetsbare boer zijn oogst niet
onmiddellijk tegen een lage prijs verkopen. Tegen een
vergoeding laat hij een deel van zijn oogst achter in
een stockeerplaats. Hij kan daarmee dringende zaken
betalen. Tijdens het dure tussenseizoen kan hij de
opgeslagen oogst voor een degelijke prijs verkopen
en zijn vergoeding terugbetalen. Vrouwen zijn extra
kwetsbaar. Ze hebben nood aan extra ondersteuning
en voorlichting (over voeding, gezinsplanning).
(4) Goed bestuur is een interne kwestie maar hulpgevende
landen hebben wel een invloed. Ze kunnen
de besteding van hun geld van nabij opvolgen en
staatsinstellingen helpen uitbouwen. In Mali werkt
België aan decentralisatie: de lokale besturen die
dichter bij de mensen staan, krijgen meer beslissingsmacht.
Ze kunnen bijvoorbeeld de broodnodige
landrechten organiseren zodat er duidelijkheid
is over landeigendom en landgebruik. Zo weten de
veehouders welk land ze mogen begrazen, en weet
de boer dat het de moeite loont in zijn land te investeren.
De civiele samenleving (waaronder boerenorganisaties)
moet ondersteund worden.
(5) Coherentie van het internationale beleid. Ontwikkelingssamenwerking
brengt weinig verandering
als de armsten steeds opnieuw de dupe zijn van het
internationale economische beleid: open markten,
prijsschommelingen, speculatie. De internationale
gemeenschap moet ook werk maken van milieuzorg
en de strijd tegen de klimaatverandering.
De Sahellanden zijn als het ware een laboratorium
voor kwetsbaarheid. Succes in deze regio zou een
enorme stap betekenen voor de hele wereld.
Chris Simoens
Voornaamste bronnen : The Sahel Working Group : “Beyond any drought” (2005)
en “Escaping the Hunger Cycle – Pathways to Resilience in the Sahel” (2011).
Met ‘geld voor werk’ kunnen de kwetsbaren voedsel kopen. Hier bouwen
ze een dijk om water vast te houden om het land te bevloeien.
online
www.grap3a.be
www.cilss.bf
www.lasdel.net
18 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

op stap met
Pionieren
in Yamoussoukro
© Broeders van Liefde
Voor mij staat Dominique.
“Ken je me nog?”, vraagt hij
mij. Ik kom maar nu en dan
in Yamoussoukro en herken
hem niet meteen. “Vorige keer toen je hier
kwam, heb je mij met Br. Felicien op straat
gevonden en naar het verzorgingstehuis
gebracht. Je had moeite om mij in de wagen
te krijgen. De verpleegkundigen hebben
me een bad gegeven, geschoren en verse
kleren aan gedaan. En nu sta ik hier, klaar
om terug te keren naar mijn familie.”
Ik kan het bijna niet geloven; nu herinner
ik me de man die aan de grachtkant zat
nabij het Parlementsgebouw. Hij zag er
verwilderd uit, in lompen gekleed, in druk
gesprek met een denkbeeldige partner.
Toen we hem benaderden, probeerde
hij weg te lopen, wellicht uit schrik dat hij
opnieuw zou worden aangevallen, of met
stenen achterna gegooid. Finaal kregen
we hem in de wagen en brachten hem
naar ons centrum, dat 10 jaar geleden
werd geopend. Daar werd hij liefdevol en
deskundig opgevangen. Die twee woorden
– liefdevol en deskundig - zijn er troef.
En nu is hij voldoende gerehabiliteerd
om terug te keren naar de maatschappij,
naar zijn familie. Van een successtory
gesproken.
Ons psychiatrisch verzorgingstehuis
‘St. Vincent de Paul’ werd in 2002 geopend
in Yamoussoukro, de hoofdstad van Ivoorkust.
Enige jaren voordien hadden we de
vraag ontvangen om
toch iets te doen voor
de vele psychiatrische
patiënten
die totaal verwaarloosd
rondhingen
in de stad, vanuit
Ook dat is geestelijke
gezondheidszorg:
ervoor zorgen dat
geesteszieken in hun
menswaardigheid
gerespecteerd worden.
het platteland naar daar gebracht en er
achtergelaten. Er was alleen een acuut
psychiatrisch centrum in Abidjan en ‘St.
Camille’ in Bouaké, waar een 100-tal chronische
patiënten worden opgevangen.
Voor de rest was er niets in Ivoorkust en
ontmoetten we – zoals in vele Afrikaanse
en Aziatische landen - de chronisch
geworden geesteszieken in de straten:
naakt, bevuild, alle menswaardigheid verloren.
Ze worden als bezeten beschouwd,
worden in de boeien geslagen en uit hun
vertrouwde gemeenschap verstoten. En
een Afrikaan zonder zijn familie en sociale
context, is verloren.
We besloten ook in Yamoussoukro ons
model voor Afrika uit te bouwen: te starten
met een kleinschalig psychiatrisch
verzorgingstehuis waar we met aangepaste
rehabilitatiemethoden proberen
Wie?
Br. René Stockman, voorzitter Caraes België,
generale overste van de Broeders van Liefde.
Wat?
Centra voor geestelijke gezondheidszorg
ondersteunen in het Zuiden.
Waarom?
Er is nog onvoldoende opvang in het Zuiden.
Geesteszieken worden er vaak uit hun
familie en de maatschappij verstoten.
vooral chronisch geworden psychiatrische
patiënten te rehabiliteren. Geleidelijk
aan, wanneer we voldoende ervaring
ter plaatse hebben en onze plaatselijke
medewerkers hebben opgeleid, kunnen
we starten met de opvang en behandeling
van meer acute patiënten. Soms gebeurt
dit vlugger dan verwacht en gepland,
zoals nu al in Yamoussoukro, omdat de
nood er zo groot is en omdat het vlug met
de tamtam rondgaat dat er nu toch een
antwoord is voor hen die door een geestesziekte
zijn getroffen.
Bij de opening in 2002 was ik wel verrast.
“Dank u, broeders, dat jullie gekomen zijn
om onze stad op te kuisen.” Dat waren de
woorden van zowel de plaatselijke bisschop
als de minister van Volksgezondheid.
“Ja, we zullen deze mensen opnemen,
maar we brengen hen terug in de stad,
hopelijk genezen. Jullie moeten ook een
inspanning doen om deze geesteszieken
als mensen te blijven zien”, was mijn antwoord.
Jawel, ik begreep wel hoe moeilijk
het was in sommigen nog een mens te
zien. Maar ook dat is geestelijke gezondheidszorg:
ervoor zorgen dat geesteszieken
in hun menswaardigheid gerespecteerd
en gepromoveerd worden en zo
werken aan een mentaliteitsverandering
bij de bevolking. In Yamoussoukro is men
daar na tien jaar in geslaagd. In de stad zie
je geen ronddolende geesteszieken meer
en net zoals Dominique zijn velen al naar
hun familie teruggekeerd.
© Broeders van Liefde
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 19

ONRUST
IN MALI
In Mali verergeren een sterke bevolkingsgroei en een burgeroorlog in 2012
de voedselcrisis. De politieke instabiliteit, de aangekondigde buitenlandse
militaire interventie en de invoering van de sharia in het noorden vormen
een zeer explosieve cocktail voor de meest kwetsbare bevolkingsgroepen.
Laat ons hopen dat het ergste niet nog moet komen…
© AFP
Aqmi-rebellen in het noorden van Mali
Jihadisme, roversbendes
en… sharia
In het noorden van het land zijn ontwikkelingsprogramma’s
totaal onmogelijk
geworden. De Toearegbeweging MNLA,
dat het noorden van het land wilde
afscheiden, is sinds april buitenspel
gezet door een mistige groep gevormd
door Aqmi (Al Qaeda in de Islamitische
Maghreb), Ansar Dine en Mujao (Beweging
voor Eenheid en Jihad in West-
Afrika), met in haar rangen moslimstrijders,
in jihadisten getransformeerde
Toearegrebellen en andere struikrovers.
Het gebied is al heel lang een lucratieve
draaischijf voor wapen- en drugshandel.
Voor de zomer zagen bijna 400.000
mensen uit de regio’s Timboektoe, Gao
en Kidal zich gedwongen hun huizen te
verlaten en hun bezittingen achter te
laten: 120.000 vluchtten naar het zuiden
en 280.000 naar de buurlanden (Mauritanië,
Burkina-Faso, Niger). Sindsdien
stellen het Internationale Rode Kruis en
de zeldzame ngo’s die nog een beperkte
toegang hebben tot het gebied echter
vast dat in humanitair opzicht de verwachte
catastrofe is uitgebleven. Dokters
van de Wereld is een van de weinige
internationale organisaties die, met
financiële steun van België, nog steeds
medische noodhulp verzekeren, zij het
in bijzonder moeilijke omstandigheden.
Uiteraard mag er geen westers personeel
worden ingezet.
De rebellen schroefden de vrijheden hardhandig
terug. Zo werden er al heel wat
getuigenissen opgetekend van amputaties
van ledematen, in Aguelhok werd een
20 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

SAHEL
‘onwettig’ koppel doodgestenigd, in de
meeste dorpen zijn openbare geselingen
met de zweep heel gewoon, allemaal in
naam van de sharia. Naar bepaalde muziek
luisteren, als vrouw met losse, onbedekte
haren naar buiten gaan of seksuele betrekkingen
hebben buiten het huwelijk worden
op die manieren bestraft. Door de systematische
verwoesting van mausolea van
moslimheiligen worden ook de culturele
wortels uitgeroeid.
Maar in het dagelijks leven van de mensen
lijkt het verrassend genoeg alsof alles
normaal is in de regio. De bussen naar het
zuiden van het land zitten niet voller dan
degene die terugkeren naar Timboektoe
vanuit Bamako. De grenzen met de buurlanden
blijven open en de belangrijkste
steden zijn goed voorzien van levensmiddelen
en brandstof. Omdat veel producten
vooral via Algerije worden doorgevoerd,
liggen de prijzen in het noorden
zelfs lager dan in de rest van Mali. Veel
verontrustender daarentegen is het grote
aantal jongeren die vaak geen of slecht
betaald werk hebben, dat wordt ingelijfd
door gewapende splintergroepen. Daar
waar een salaris gemiddeld rond de
50.000 CFA-frank (65 euro) ligt, betalen
de nieuwe meesters 200.000 CFA-frank
per maand om een kalasjnikov vast te
houden. Velen laten zich blijkbaar verleiden,
zelfs in de vluchtelingenkampen
in Burkina Faso en Niger. De Hoge Commissaris
voor de Vluchtelingen van de VN
vreest dat daar veel infiltranten actief zijn,
wat het risico inhoudt dat heel de regio
wordt aangestoken.
Militaire interventie
Het merendeel van de Malinezen wil dat
er in het noorden een oplossing wordt
gevonden. Een onderhandelde oplossing
lijkt heel onwaarschijnlijk. De beslissing
van de VN-Veiligheidsraad laat geen twijfel
bestaan over een militaire interventie
die misschien al begonnen is wanneer
dit nummer van Dimensie 3 verschijnt.
De herovering van dit immense, grotendeels
woestijnachtige gebied onder toezicht
van een strijdkracht van de CDAO
(Conferentie van West-Afrikaanse Leiders)
samengesteld uit contingenten van verschillende
landen uit de regio, lijkt dus
onafwendbaar.
Velen vrezen dat de burgers daarbij niet
gespaard zullen blijven en dat nog eens
tienduizenden vluchtelingen naar de
grenzen van Mauritanië, Niger en Burkina
Faso zullen trekken. Het is moeilijk
om voor de vuist weg voorspellingen te
doen, maar we mogen toch aannemen dat
in humanitair opzicht de gevolgen voor de
regio aanzienlijk zullen zijn.
© DGD / Joël Tabury
Deze chef van een Peul-familie heeft op zijn
vlucht twee derde van zijn veestapel verloren.
Vluchtelingen
Tienduizenden families zijn gevlucht voor
de eerste gevechten in het noorden en vonden
elders in Mali een toevluchtsoord. Meer
dan 20.000 personen wonen al maanden in
de regio van Ségou, die 200.000 inwoners
telt. Sommigen hebben alles achtergelaten,
anderen vertrokken samen met hun vee in
een geforceerde mars. Het hoofd van een
Peul-familie vertelt: “Begin dit jaar zijn wij
ons dorp niet ver van Timboektoe ontvlucht.
De plunderingen namen hand over hand
toe. Samen met de andere mannen van de
familie hebben we toen beslist onze kudde
in veiligheid te brengen. We reisden gedurende
tweeënhalve maand door het land
naar onze neef die in Segu woont. De vrouwen
en kinderen reisden met de bus en de
boot over de Nigerstroom. We hebben de
reis allemaal overleefd, maar onze kudde
is gedecimeerd. We hebben een dertigtal
dieren, dat is een derde van onze veestapel,
kunnen redden.” Deze familie is, net als een
goede duizend andere families, vastbesloten
niet naar huis terug te keren zo lang de
vrede niet volledig verzekerd is. Ze belast
zo de toch al verzwakte gastpopulatie. De
beperkte weidegronden leiden gewoonlijk
al tot grote spanningen tussen veehouders
en boeren. Door de crisis van 2012 geldt
dat ook voor de voedselvoorziening. Met
de steun van het WFP delen de lokale sociale
diensten voedselbonnen uit onder de
nieuwkomers. Dierenartsen Zonder Grenzen
draagt van zijn kant met Belgische
financiële steun bij aan de vaccinatie en
het herstel van de veestapel. Toch kan de
druk op de al kwetsbare gastbevolkingen,
die bovendien minder hulp krijgen dan de
ontheemden, op de duur uitgroeien tot een
moeilijk oplosbaar probleem.
JOEL TABURY
De politieke
crisis in het
noorden
van Mali
In januari 2012 vielen gewapende rebellen de regeringsstellingen
aan in het noorden van Mali. Deze
crisis werd ontketend door Toearegrebellen die hun
oude eis van autonomie versterkt zagen toen strijders
uit Libië na de val van het Kadhafi-regime massaal
terugkeerden naar Mali en de MNLA (Nationale
Beweging voor de Bevrijding van Azawad) werd
opgericht. Een krachteloos bestuur, latente corruptie,
een slecht werkende rechtstaat en een gebrek
aan politiek leiderschap leidden tot een politieke
crisis in het zuiden en op 22 maart 2012 vond een
staatsgreep plaats in Bamako.
Geconfronteerd met een nieuwe, onwettelijke
regering schortten de geldschieters alle ontwikkelingsprogramma’s
op, met inbegrip van de
begrotingshulp (goed voor ongeveer 40 % van de
nationale begroting). Alleen humanitaire hulpprogramma’s
die rechtstreeks de bevolking ten goede
komen, werden tot eind augustus verdergezet. De
politieke hoop leefde weer op met de terugkeer
van de interim-president en de aanstelling van een
regering van nationale eenheid. Deze stelde zich
als doel over het hele grondgebied de soevereiniteit
te herstellen en democratische verkiezingen
te organiseren.
In het zuiden van het land kon de ontwikkelingssamenwerking
op een 'normale' manier worden hervat,
hoewel de plaatselijke overheden erg verzwakt
waren, maar in het noordelijk deel, dat twee derde
van het Malinese grondgebied bestrijkt, kon dat
uiteraard niet.
Fl. Duvieusart
Het
antwoord
van België
Het programma van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking
in Mali richt zich vooral op landbouw
en voedselzekerheid en wil zo de draagkracht van
de bevolking verhogen. Er werden veeteeltprogramma’s
opgezet in Nara, Ménaka en Sikasso, en
landbouwprogramma’s in Samanko en Timboektoe.
Om veiligheidsredenen werden de programma’s
in het noorden opgeschort, terwijl in het zuiden
de programma’s die de bevolking rechtstreeks
steunen, voortgezet worden.
Daarnaast wil het Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid
(BFVZ) voor de meest kwetsbare groepen
de toegang tot meststoffen, gewasbescherming,
zaden, technologie en markten bevorderen.
België neemt met zijn humanitaire programma’s
ook deel aan de strijd tegen het gebrek aan veiligheid
bij de meest kwetsbare bevolkingsgroepen
zoals ontheemden en vluchtelingen. Deze hulp
vindt haar weg voornamelijk via internationale
(Verenigde Naties, Rode Kruis) of niet-gouvernementele
organisaties.
F D
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 21

Fair Trade is
Van 3 tot 13 oktober was het de Week van de Fair Trade.
Eerlijke handelsproducten kopen, of, met andere woorden, verantwoord
consumeren, is de normaalste zaak geworden. Van de grootwarenhuizen
tot de Oxfam-winkel, fairtradeproducten vind je zowat overal.
Delhaize is al meer dan
20 jaar een partner van
het label Max Havelaar.
Vandaag omvat het aanbod
van de warenhuisketen
meer dan 130 fairtradeproducten.
We vroegen de heer Lammens, kwaliteitsdirecteur
en fair trade-expert bij
Delhaize, hoe het zit met de consumptie
van eerlijke handelsproducten.
Hebt u inzake de verkoop van
fairtradeproducten een belangrijke
evolutie vastgesteld?
Meer dan 20 jaar geleden begon Delhaize
een aantal basisproducten te verkopen
zoals koffie, cacao en bananen.
We waren destijds een van de eerste
warenhuisketens die eerlijke handelsproducten
te koop aanboden. Sedertdien
is het aanbod almaar toegenomen.
Vorig jaar hebben we ons assortiment
nog aanzienlijk uitgebreid en zijn er
ook textieproducten met het label ‘bio’
en ‘fair trade’ bijgekomen. Zelfs nu het
crisis is en de klanten meer letten op
wat ze kopen, blijven we ons aanbod
uitbreiden en zien we de verkoop van
fairtradeproducten stijgen (17% in 2012).
De jaren voordien viel er reeds een toename
met 10% te noteren. Alleen al wat
koffie betreft, steeg de omzet met 150%,
wat wellicht het gevolg is van de almaar
We stellen vast dat vele
jongeren wanneer ze
kinderen krijgen, naar fair
trade overstappen: omdat
ze nu verantwoordelijkheid
dragen voor iemand anders,
voelen ze misschien ook
meer verantwoordelijkheid
ten aanzien van de wereld?
grotere keuze aan koffiesoorten en van
de nieuwe verpakkingen die duidelijk en
voor het hele assortiment dezelfde zijn.
Is er sprake van een trend?
Het is meer dan een trend: er is een trouw
publiek voor deze producten en we trekken
ook nieuwe consumenten aan. We
stellen vast dat vele jongeren wanneer ze
kinderen krijgen, naar fair trade overstappen:
omdat ze nu verantwoordelijkheid
dragen voor iemand anders, voelen ze
misschien ook meer verantwoordelijkheid
ten aanzien van de wereld? Zij zijn
in elk geval de eersten die overschakelen
op fairtrade- en bioproducten. De overige
consumenten zijn doorgaans mensen die
meer belang hechten aan het product dan
aan de prijs. Aanvankelijk ging het om
een specifieke niche maar in 20 jaar tijd
hebben de fairtradeproducten hun deugdelijkheid
bewezen. Vandaag kopen alle
consumenten een beetje fair trade.
Zijn het goede producten?
Ja. Fairtradeproducten zijn van goede
kwaliteit en correct geprijsd. Ze zijn vaak
ook biologisch geteeld. Beide “labels”
vullen elkaar aan, en de prijs is in verhouding
met de kwaliteit.
Wat brengt Delhaize ertoe eerlijke
handelsproducten te verkopen:
winst, ethiek, imago?
Dat maakt deel uit van ons maatschappelijk
verantwoordelijkheidsbesef. Delhaize
is een warenhuisketen die duurzame
producten aan de man wil brengen. Wij
hebben altijd gestreefd naar duurzaamheid,
in het belang van de consument, de
producent en de planeet. Wij steunen
niet alleen het label ‘Fair Trade’, maar
proberen ook de lokale producenten
te steunen. Zo is 70 % van ons fruit
en onze groenten van Belgische oorsprong;
ook eieren en zuivelproducten
komen uit ons land. Wij proberen de
consument eveneens aan te zetten tot het
kopen van duurzame producten. EP
Trade for
Development
Centre
Het Trade for Development Centre is een
programma van BTC, dat zich toelegt op de
promotie van eerlijke en duurzame handel
met de ontwikkelingslanden.
Het:
• is het expertisecentrum voor eerlijke
en duurzame handel en voor hulp voor
handel.
• is een instrument ter ondersteuning van
producentenorganisaties. Het steunt
gemarginaliseerde producenten, microen
kleine ondernemingen alsook projecten
in de sociale economie die kaderen
in de eerlijke en duurzame handel.
• organiseert bewustmakingscampagnes en
ontwikkelt instrumenten voor de sensibilisering
van de consument, de economische
actoren en de Belgische overheid.
Naar aanleiding van de
Week van de Fair Trade 2012
van 3 tot 13 oktober 2012
plaatste het Trade for Development
Centre eerlijke handel op feestelijke
wijze in de kijker.
Website: www.befair.be
22 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

FAIR TRADE
hot !
© Lidl
Sinds 2007 verkoopt
Lidl Belgium fairtradeproducten.
Onder
het motto ‘Op weg naar
morgen’ staat duurzaamheid
er centraal. We vroegen een
woordje uitleg aan Ruth Broekaert,
verantwoordelijke voor ‘maatschappelijk
verantwoord ondernemen’.
Welke fairtradeproducten
verkoopt Lidl?
Lidl Belgium verkoopt 12 artikelen van
het fair trade-label Max Havelaar: rietsuiker,
koffie, chocolade, rijst, biologische
bananen, … Maar ook ons basisassortiment
aan cacao- en koffieproducten van
eigen merken telt inmiddels meer dan
30 UTZ-gecertificeerde artikelen: koffiepads,
koffiebonen, chocoladerepen,
hagelslag, wafels met chocolade… Ook
tal van actie- en seizoensproducten zijn
UTZ-gecertificeerd. Sinds oktober 2012
verkopen we chocoladerepen met het
label Rainforest Alliance. UTZ Certified
en Rainforest Alliance zijn internationaal
erkende labels die zich, elk met hun
eigen focus, inzetten voor de leef en werkomstandigheden
van boeren in ontwikkelingslanden
en voor het milieu.
In een studie van het Trade For Development
Centre (zie kader) bij supermarkten
in 2011 stond Lidl Belgium op de tweede
plaats wat betreft de duurzaamheid van
haar koffieproducten. Voor chocoladerepen
zijn we zelfs koploper in de Belgische
markt. Ondertussen breiden we ons duurzaam
assortiment nog verder uit.
Waarom biedt u
fairtradeproducten aan?
Om op lange termijn succesvol te zijn
moeten we onze grondbeginselen
‘klantgerichtheid’ en ‘eenvoud’ in overeenstemming
brengen met een maatschappelijk
verantwoorde manier van
ondernemen.
Eén van de vijf pijlers van ons duurzaamheidsbeleid
is het assortiment. Daar richten
we ons voornamelijk op dierenwelzijn,
milieu en eerlijke en duurzame handel. We
bieden onze klanten graag de mogelijkheid
om eerlijke en duurzame producten
aan te kopen en willen zo het bewustzijn
over duurzaam geproduceerde artikelen
uit ontwikkelingslanden versterken. We
willen het beste voor onze klanten en voor
de wereld om ons heen.
Hoe ziet u uw fairtradebeleid
evolueren?
Lidl Belgium is ‘op weg naar morgen’ en
zal zich dan ook blijven inzetten voor een
eerlijke en duurzame handel.
Een specifieke trend is dat we duurzaamheid
meer en meer integreren
over de hele breedte van ons basisassortiment.
Door niet alleen een aparte
lijn van eerlijke producten aan te bieden,
maar ook het basisassortiment te
verduurzamen neem je als retailer ook
zelf je maatschappelijke verantwoordelijkheid
op. Zo gebruiken we voor onze
meest verkochte chocoladerepen van
eigen merk Fin Carré UTZ-gecertificeerde
cacao. Op die manier leg je de
verantwoordelijkheid niet alleen bij de
consument - via zijn aankoopbeslissing -,
maar kijken we ook zelf actief waar we
een verschil kunnen maken. Zo toont
Lidl Belgium aan dat duurzaam niet
Vrijwilliger
bij Oxfam
We geloven in
duurzame producten
voor iedereen.
duur hoeft te zijn. Producenten in ontwikkelingslanden
en het milieu varen er
wel bij.
Wat is het profiel van uw koper
van fairtradeproducten?
Omdat we niet alleen eerlijke, duurdere
producten aanbieden, maar ook duurzame,
goedkope basisproducten, hebben
we een brede waaier aan klantenprofielen.
Discount en duurzaamheid gaan bij Lidl
hand in hand. We geloven in duurzame
producten voor iedereen.
Bent u tevreden over de kwaliteit
van uw duurzame producten?
Lidl Belgium kiest waar mogelijk voor
duurzaamheid. Maar dat mag niet ingaan
tegen ons principe van de beste kwaliteit
voor de laagste prijs. We zullen geen
gecertificeerde producten aanbieden als
we niet tevreden zijn over de kwaliteit.
Francis (67) werkt al 10 jaar als vrijwilliger
bij de Oxfamwinkels.
“Waarom ik vrijwilligerswerk doe voor Oxfam? Het idee van eerlijke handel trok me aan: handel drijven en de producent
een eerlijke prijs betalen. Toen ik met pensioen ging, wou ik de vrijgekomen tijd nuttig invullen. Het is zo dat de meeste
vrijwilligers hier vrouwen of gepensioneerden zijn die niet meer werken. Een groep vrijwilligers vormt lokaal een team
en iedereen kiest de werkuren die hem of haar het best uitkomen. Ik help ongeveer anderhalve dag per week in de
verkoop, het magazijn en de boekhouding.”
Er komt een klant binnen. Francis maakt een grapje en noemt hem bij zijn voornaam. “Dit maakt het werk zo aangenaam,
het contact met de klanten. Sinds ik hier werk, heb ik heel wat buurtbewoners leren kennen. Ook bedrijven en
vzw’s zijn klant. En onder de vrijwilligers zit de sfeer goed”, zegt hij met een brede glimlach.
“Ik heb nooit gereisd en ik heb geen bijzondere band met Afrika of Latijns-Amerika vanwaar de Oxfamproducten
komen. Ook aan mijn vroegere werk was er weinig internationaals. Ambitie om naar de andere kant van de wereld te
trekken heb ik niet, maar op de themadagen van Oxfam ben ik er bij en op de jaarlijkse partnerdagen krijg ik de kans
om kennis te maken met de producenten. Ik was in de eerste plaats gewonnen voor fair trade. Zelfs voor ik hier als
vrijwilliger kwam werken, sprak het idee me al aan. Ik probeer ook in mijn dagelijks leven consequent te zijn en zo
veel mogelijk producten van biologische oorsprong en eerlijke handel in huis te halen.” Het is 18 uur, de laatste klanten
rekenen af. Francis kan stilaan afsluiten.
EP
CS
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 23

Kinderen,
geen soldaten
© Amnesty International
Dag na dag worden duizenden jongens en meisjes wereldwijd
ingezet bij gevechten. Internationale verklaringen
volstaan blijkbaar niet om te beletten dat gewapende
groeperingen kinderen blijven inlijven en hen van hun fundamentele
rechten beroven. Deze kinderen moeten werken
als keukenhulp, seksslaafje, soldaat… Hun beulen gaan
meestal vrijuit, terwijl zij maar al te vaak het leven laten.
Elk land heeft de plicht de verdragen
die het tekent na te leven.
Dat geldt ook voor Het Internationale
Verdrag inzake de rechten
van het kind. Er zijn landen die de strijd
aanbinden met het fenomeen van de kindsoldaten
maar er zijn evengoed landen
die de andere kant opkijken. Wanneer in
een land een conflict uitbreekt maken niet
alleen de rebellen maar ook de regering
en het reguliere leger zich schuldig door
zelf kinderen te rekruteren of door steun
te verlenen aan paramilitaire groepen die
kinderen rekruteren. Als er dan een eind
komt aan het conflict wordt de belofte
om de kinderen vrij te laten doorgaans
niet ingelost: de leden van gewapende
groeperingen zoeken onderdak bij het
reguliere leger en nemen “hun” kinderen
mee. De kans dat een kind uit deze situatie
bevrijd geraakt, is dus bijzonder klein, om
niet te zeggen onbestaande.
Om hoeveel kindsoldaten het wereldwijd
juist gaat, valt niet te zeggen. Er zijn wel
cijfers over de omvang van het fenomeen
in de meest getroffen landen. In Zuid-
Amerika blijft de situatie in Colombia zeer
onrustwekkend. In 2009 schatte de VN het
aantal kindsoldaten er op 8.000 à 11.000.
In Haïti zetten gewapende individuen
kinderen vanaf 10 jaar in voor drugs- en
wapentrafiek. Bij de meest recente conflicten
in het Midden-Oosten viel een
forse toename te zien van het aantal kinderen
dat door de reguliere strijdkrachten
en de rebellengroeperingen werd
ingelijfd. In de nasleep van de revoluties
in de Arabische wereld namen volgens
getuigen en organisaties meer bepaald in
Syrië ook kinderen deel aan gewapende
schermutselingen. Afrika telt een derde
van alle kindsoldaten in de wereld, een
bijzonder schrijnende toestand, vooral in
het Gebied van de Grote Meren. In Azië
De Amnesty
campagne voor
de kindsoldaten
Het fenomeen van de kindsoldaten
is een grove schending van de fundamentele
mensenrechten. Daarom is het
voor Amnesty International Belgique
francophone dit jaar het thema van de
kaarsenactie die plaatsheeft van 12 november
tot 10 december.
24 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

KINDERRECHTEN
Een moment van ontspanning in een sociaal reïntegratiecentrum van BVES.
© Amnesty International
Een jongen probeerde
weg te vluchten maar hij
werd gevat. Ze bonden zijn
handen vast en toen hebben
ze ons gedwongen om hem
dood te slaan met stokken.
Ik was er ziek van. Ik kende
die jongen. Wij kwamen uit
hetzelfde dorp. Ik weigerde
en toen zegden ze dat ze
me gingen afmaken. Ze
richtten een geweer op mij
en toen kon ik niet anders.
Susan, 16 jaar, ontvoerd door het
Lord Resistance Army in Oeganda.
worden kindsoldaten gerekruteerd in
onder andere Pakistan, Afghanistan en de
Filippijnen. Myanmar zou het land zijn met
het grootste aantal kinderen in het regeringsleger.
Volgens informatie van de VN
zouden in Thailand kinderen vooral deel
uitmaken van gewapende groeperingen
die niet op staatsniveau
opereren, en van verdedigingsbendes
in dorpen.
Kindsoldaten hebben
zo hun voordelen
“Kindsoldaten zijn ideaal:
ze klagen niet, ze verwachten
niet dat je ze betaalt en
als je zegt dat ze moeten
doden, dan doen ze dat.”
Zo vatte een Tsjadisch
officier samen waarom
kinderen inzetten zo voordelig
uitkomt. Kinderen
zijn inderdaad goedkoper
dan volwassen soldaten: je
moet geen soldij betalen,
ze eten weinig, ze dragen
geen uniform enz. Verder
zijn ze heel kneedbaar:
als je hen lang genoeg
indoctrineert, verdwijnt
alle angst en schuldgevoel.
Kinderen vormen ook geen bedreiging
voor het commando. Ze zijn trouw en
gehoorzaam en de kans is dus klein dat
ze ontsnappen of zich tegen hun leiders
keren. Duizenden ontvoerde kinderen
leveren in korte tijd veel extra manschappen
op. Ze zijn makkelijk inwisselbaar
“kanonnenvlees”. En dan zijn er nog de
meisjes die als seksslaafjes voor de soldaten
dienen.
Kinderen zijn klein en lenig en dat mag
dan als een troef worden gezien, maar ze
zijn ook minder sterk dan volwassenen en
verder zijn ze nog niet zelfstandig en gaan
ze minder behoedzaam te werk. Al leren
kinderen schieten en een geweer schoonmaken,
dat maakt geen beroepssoldaten
Wij moesten melk drinken
waarin kruitpoeder was
gemengd om onze angsten
te leren bedwingen. Door
dat kruitpoeder zouden we
kracht krijgen en zin om
te doden. (…) Je denkt bij
jezelf: “Ja, laat ze op me
toelopen” en dan laad je
je geweer. Je schiet en je
voelt je sterk, je voelt je
beter in je vel.
Een voormalige
kindsoldaat.
van hen. Overigens, kinderen rekruteren
en inzetten is een misdrijf. Wie zich daaraan
schuldig maakt, riskeert vervolging
door het Internationaal Strafhof.
Komt hier ooit een eind aan?
Dankzij de wereldwijde DDR-programma’s
(Disarmament, Demobilization, and
Reintegration) kunnen kinderen hun situatie
ontvluchten en waar mogelijk terugkeren
naar hun familie. Maar dan nog hebben ze
een gevecht te leveren en wel het gevecht
om opnieuw aanvaard te worden door
de maatschappij, hun leefgemeenschap,
hun familie. De oorlogstrauma’s moeten
helen. Een door volwassenen geterroriseerd
kind geraakt er op eigen kracht niet
uit. Het is dan ook de taak
van de maatschappij en de
overheid deze kinderen te
beschermen en degelijke
reïntegratieprogramma’s
op te zetten.
De structuren voor de
demobilisatie en resocialisatie
van kindsoldaten
zijn voorhanden. Amnesty
International Belgique
francophone helpt al jaren
het ‘Vrijwilligersbureau
voor Kind en Gezondheid’
(BVES). Deze organisatie
in Bukavu, in de Democratische
Republiek Congo,
beschermt kinderen in de
oorlogssituatie die het land
doormaakt. Na een lang
onderhandelingsproces
haalt deze organisatie de
kindsoldaten weg bij de
gewapende groeperingen
en zorgt zij ervoor dat ze opnieuw hun
plaats vinden in de maatschappij.
© Amnesty International
Gaëlle Appelmans
Amnesty International Belgique francophone
online
BVES - http://www.bves-rdc.org
Amnesty - http://www.amnesty.be
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 25

Alles wat je altijd al
wilde weten over
SCHULDEN
Sinds 35 jaar kampen de ontwikkelingslanden met een uiterst zware schuld, waardoor zij hun
bevolking onvoldoende van de nodige diensten kunnen voorzien. Door schulden te verlichten en
te herschikken probeert men een uitweg uit de impasse te vinden, maar zijn deze middelen wel
succesvol? Evaluaties door de Belgische en Nederlandse overheid schetsen een beeld van de
schuldenlast die op een aantal Afrikaanse landen weegt. Tegen de achtergrond van de ernstige
schuldencrisis die Zuid-Europa momenteel treft, is deze kwestie meer dan ooit actueel.
Evaluaties
“Toen in 2006 de schuldverlichting voor
DR Congo de helft van de officiële ontwikkelingshulp
van België bedroeg,
protesteerden de ngo’s heftig. Volgens
hen zijn schuldkwijtscheldingen geen
echte ontwikkelingshulp. Daarop besloot
de dienst Evaluatie het fenomeen van
de schuldverlichting te onderzoeken”,
zegt Dominique de Crombrugghe, Bijzondere
Evaluator van de Belgische
AANDEEL VAN HET BUDGET VOOR
SOCIALE DIENSTEN EN VOOR SCHULDEN
(PERIODE 1992-1997)
4 % 11,4 %
36 %
35 %
Sociale diensten
12,6 %
6,7 %
Internationale Samenwerking. Zijn
dienst is binnen Buitenlandse Zaken
belast met het toezicht op alle activiteiten
van de federale staat die erkend
zijn als officiële ontwikkelingshulp. “In
2007 hebben we Kameroen geëvalueerd.
We stelden vast dat oorspronkelijk
commerciële schulden later staatsschulden
werden. Dat komt vaak voor: middelgrote
commerciële schulden die uiteindelijk
heel zwaar op de staat wegen,
40 %
40 %
20,4 % 33 %
15 %
46 %
9,2 %
14,1 %
Kameroen Ivoorkust Kenya Zambia Niger Tanzania Nicaragua
Schuldaflossingen
Het ontwikkelingsmodel
is niet
noodzakelijkerwijze
gebaseerd op schulden.
Arnaud Zacharie (CNCD).
zonder dat de bankenlogica in vraag
wordt gesteld. Kort daarna vernamen wij
dat de Nederlandse evaluatiedienst een
evaluatie zou maken van de schuldenlast
van Nigeria en DR Congo, op verzoek
HIPCschuldeninitiatief
Het HIPC-schuldeninitiatief (Highly Indebted
Poor Countries Debt-Initiative) wil de schuld
van de arme landen met een zware schuldenlast
ombuigen tot een ‘houdbare’ schuld.
Voor het IMF en de Wereldbank houdt dat in
dat de waarde van de schuld 150% van de
exportinkomsten bedraagt.
• Het HIPC-programma in 1996 was een
gezamenlijk initiatief van het IMF en
de Wereldbank. In 1999 werd het programma
hervormd. Normaliter is de
schuldvermindering gekoppeld aan de
inspanningen voor de strijd tegen de
armoede in de betrokken landen.
• Sinds 96 kwamen 36 HIPC-landen in
aanmerking voor schuldverlichting. Voor
een aantal van de armste landen kan de
schuldkwijtschelding oplopen tot 90 %.
• De totale schuldverlichting bedraagt tot
nog toe 128 miljard dollar.
Bron: PNUD Rapport sur la pauvreté dans le monde 2000
26 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

SCHULDEN
van de parlementen van deze landen. We
besloten de evaluaties gezamenlijk uit te
voeren. Deze werden besproken op het
seminarie.” (zie kader)
Van schulden…
In de jaren ‘60 hadden veel gedekoloniseerde
landen al wat schulden geërfd
van hun kolonisator, maar vooral: zij
werden aangemoedigd om schulden te
maken. De Europese banken hadden
immers een overvloed aan eurodollars
en nadien (na 1973) aan oliedollars die
zij tegen zeer gunstige voorwaarden aan
de landen van het Zuiden wilden lenen.
De oliedollars waren afkomstig van de
olieverkoop door de Arabische landen
die deze bij Westerse banken belegden.
Daarnaast verstrekten de Wereldbank en
het Internationaal Monetair Fonds massaal
kredieten voor onder meer grote
infrastructuurwerken zoals stuwdammen,
snelwegen en fabrieken.
Maar leningen moeten terugbetaald
worden in de munt van de lening zelf,
in dollar. De landen van het Zuiden die
geen dollars hebben zien zich dus verplicht
veel uit te voeren om aan vreemde
munt te geraken. En dat gaat vaak ten
koste van de voedselsoevereiniteit van
de bevolking. Voor de uitvoer bestemde
plantages gaan immers voor op de teelt
van voedingsgewassen om in de eigen
voedselbehoeften te voorzien. Maar er
is meer, de grote hoeveelheden grondstoffen
die op de internationale markt
terechtkomen, doen de prijzen dalen. En
door de beslissing van de Amerikaanse
regering om in 1979 een anti-inflatiebeleid
te voeren, worden de rentevoeten
opeens verdrievoudigd.
Het geval van DR Congo
‘60-’80’ : Ontstaan van de schulden
Bij haar onafhankelijkheid heeft DR Congo weinig schulden. Deze nemen aanzienlijk
toe door 4 megaprojecten die de bevolking niet ten goede zijn gekomen, de zogenaamde
‘Witte olifanten’. In de jaren ‘70 stijgt de schuld van Congo pijlsnel en wordt
ze onhoudbaar. Tegelijkertijd zakt de prijs van koper. Corrupte en persoonlijke verrijking
maken de situatie nog erger.
‘80-2000 : Congo in de problemen
In ‘84-‘85 voert Congo ‘structurele aanpassingen’ uit die zijn aanbevolen door het
IMF: meer dan 50% van het al uiterst lage budget van de Congolese staat gaat
naar het aflossen van de schuld. Congo moet drastisch besparen, 400.000 mensen
worden ontslaan. Dat stort het land in de informele economie. Vanaf dan stoppen
de schuldaflossingen.
In 2001 bedraagt de overheidsschuld van Congo 13,6 miljard dollar. 71% van dat
bedrag bestaat uit betalingsachterstallen. Een groot deel van de schulden wordt als
‘verfoeilijk’ bestempeld. Ze zijn immers afkomstig van uitgaven die tegen de belangen
van de burger in gingen of ze werden gemaakt door een dictatuur en moeten
tijdens de democratische overgangsfase worden afgelost.
2003 : HIPC-procedure
Na de vredesakkoorden wordt in 2003 op basis van het HIPC-initiatief
(zie kader) een schuldverlichting overwogen, op voorwaarde dat Congo
macro-economische hervormingen doorvoert. In een eerste fase moet
de schuldherschikking middelen vrijmaken die worden geïnvesteerd in de
strijd tegen de armoede. Het evaluatieverslag stelt: “Congo voerde een aantal
economische hervormingen door, verbeterde de kwaliteit van de overheidsdiensten
en ontwikkelde een strategie om armoede te bestrijden.” Nog voor het HIPC-programma
volledig is afgerond, wordt ingestemd met een schuldverlichting.
Schuldverlichting en nieuwe schulden
Door deze schuldverlichting wordt de schuld beter houdbaar en kan Congo de aflossingen
hervatten. Een goede zaak voor de schuldeisers, aangezien Congo nu meer heeft
kunnen terugbetalen dan wanneer die schuldverlichting er niet was geweest. Toch gaat
Congo in 2006 een lening van 9,5 miljard dollar aan voor een aantal Chinese contracten.
Op aandringen van het IMF en de Wereldbank worden deze contracten naar beneden
bijgesteld. In 2010 stemt de Club van Parijs in met een schuldvermindering tot 100%
van het schuldbedrag, dat van 13,6 miljard dollar in 2001 zakt naar 3,11 miljard dollar.
Het uitgespaarde geld was bestemd voor de strijd tegen de armoede. EP
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 27

Dus, terwijl de schuldenlast van de landen
aangroeit, zijn ze minder in staat hun
schulden af te lossen…
…tot crisis
In 1982 gaf Mexico als eerste land te
kennen dat het niet langer zijn schulden
kon aflossen. Andere landen volgden.
Deze situatie
leidde al snel tot
In 2001 bedroeg de
overheidsschuld van
Congo13,6 mijard
dollar. 71% van dit
bedrag bestond uit
betalingsachterstallen.
de ‘Schuldencrisis’.
Geconfronteerd
met het risico hun
geïnvesteerde
geld te verliezen,
stelden de schuldeisers
structurele
aanpassingsplannen
voor om de
economieën van
de landen in moeilijkheden
een radicaal andere koers te
doen varen. Dat betekende meestal een
drastische vermindering van de sociale
overheidsuitgaven, een nadruk op
de rechtstreekse uitvoer van natuurlijke
rijkdommen, alsook een gunstige wetgeving
voor buitenlandse investeerders.
Maar de bevolking had sterk onder de
maatregelen te lijden.
In 2000 stelde Kofi Annan, toenmalig
Secretaris-Generaal van de VN, dat
de schuldenlast 38% bedroeg van het
totale budget van de staten van sub-
Sahara Afrika. In Ecuador besteedde
de regering 38% van haar budget aan
schuldaflossing en slechts 22% aan
sociale uitgaven.
…tot schuldvermindering
De schuldeisende landen, die zich hebben
verenigd onder de naam Club van Parijs,
moeten zich bij de feiten neerleggen: een
onhoudbare schuld is voor niemand een
goede zaak. In eerste instantie stellen zij
een schuldherschikking voor (langere
terugbetalingstermijnen); in tweede instantie
een schuldverlichting
(een deel van
de schuld vervalt). In
derde instantie volgt
er in 1996 een belangrijke
schuldverlichting
voor de landen met
hoge schuldenlast
(Heavily Indebted Poor
Countries of HIPC, zie
kader). Voor België en
de andere schuldeisende
landen worden
de beslissingen over schuldverlichting of
-kwijtschelding bij consensus binnen de
Club van Parijs genomen.
En de impact?
Hadden deze schuldverlichtingen echt
impact op de armoede? Een debat op zich.
Voor CNCD – de Franstalige tegenhanger
van 11.11.11 – “kan een schuldverlichting een
eenvoudige boekhoudkundige ingreep zijn
die niet direct extra geld oplevert.” In Nigeria
echter werd het geld dat dankzij de schuldverlichting
werd uitgespaard – een miljard
dollar – in een armoedefonds geplaatst om
de Millenniumdoelen te financieren. Dat
fonds liet toe aanzienlijk meer uit te geven
voor volksgezondheid en onderwijs.
Aasgierfondsen
‘Aasgierfondsen’ kopen, soms voor een
zeer lage prijs, schuldvorderingen met de
bedoeling de schuldenaar te vervolgen om
deze te dwingen zijn schuld volledig af te
lossen. Voornoemde fondsen verdienen de
investering 3 à 20 maal terug. De werkwijze
is eenvoudig: van een instantie die in moeilijkheden
verkeert voor een belachelijk lage
prijs een schuld afkopen, weigeren om aan
de herstructurering deel te nemen, en vervolgens,
zo nodig via een rechtsgeding, het
totale verschuldigde bedrag terugvorderen,
verhoogd met intresten, achterstallen en
boetes. Deze fondsen hebben hun naam dus
niet gestolen.
Elliott Associates, een aasgierfonds, slaagde
er in 1990 bijvoorbeeld in een rechtszaak te
winnen tegen Peru en tot 400% terug te krijgen
van de prijs die het betaalde. Maar de
situatie lijkt erop vooruit te gaan: in juli 2012
stelde een Brits gerechtshof FG Hemisphere
in het ongelijk in een rechtsgeding dat het
fonds tegen de Compagnie Minière du
Congo had aangespannen om 100 miljoen
dollar terug te vorderen. Het fonds zal uiteindelijk
met 3 miljoen dollar genoegen moeten
nemen. Deze uitspraak is een precedent ten
nadele van de aasgierfondsen.
Volgens Lapole Kanga, deskundige bij het
Congolese ministerie van Begroting, “spendeerde
Congo in de overgangsperiode (vóór
de schuldverlichtingen) 30% van het budget
aan de afbetaling van schulden, 38% aan de
lonen van de ambtenaren. U begrijpt dat er
weinig overbleef voor de diensten aan de
bevolking. Tegelijkertijd kon Congo steeds
minder aan zijn financiële verplichtingen
voldoen en kreeg het geen leningen meer
© FOD BuZa / D. Decuyper
Internationaal
seminarie
België en Nederland hebben drie evaluaties over
schuldverlichting afgesloten met een conferentie
in het Egmontpaleis op 26 september 2012.
Daarop waren aanwezig: de Congolese en de Nigeriaanse delegatie alsook een aantal
sprekers van internationale instellingen (Wereldbank, IMF, Club van Parijs, UNCTAD)
en van het maatschappelijk middenveld (Afrodad, Erlassjahr, CNCD). Bedoeling was
onder meer om na te gaan op welke wijze schuldverlichtingsoperaties die als officiële
ontwikkelingshulp worden geboekt, als een doeltreffend ontwikkelingsinstrument
kunnen worden ingezet, bijvoorbeeld in de strijd tegen de armoede.
online
Alle besproken onderwerpen zijn terug te vinden op :
diplomatie.belgium.be/nl/Beleid/Ontwikkelingssamenwerking/
Evaluatie/
28 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

toegekend.” Droegen de schuldverlichtingen
bij tot meer ontwikkeling? “Niet rechtstreeks.
Een schuldverlichting brengt geen
nieuwe middelen met zich mee, het gaat om
virtuele middelen. Maar onrechtstreeks wel,
want daardoor komt geld vrij om grote werken
te financieren.”
Voor de UNCTAD – het VN-orgaan dat
de handel en ontwikkeling van ontwikkelingslanden
ondersteunt - zijn schuldverlichtingen
alvast wel een instrument voor
ontwikkeling en kan het geboekt worden
als officiële ontwikkelingshulp. Zij maken
de betrokken landen financieel gezonder,
maar alles hangt af van hoe het vrijgekomen
geld wordt besteed.
En daarna?
Schuldverlichting is goed, maar voor
welke toekomst? Waar vinden Afrikaanse
landen die in hun ontwikkeling willen
investeren het nodige kapitaal? Is een
schuldenlast misschien een noodzakelijke
voorwaarde voor ontwikkeling? Voor
Arnaud Zacharie (CNCD) “moet het ontwikkelingsmodel
niet noodzakelijkerwijze
op schulden gebaseerd zijn. Verscheidene
Aziatische landen (Zuid-Korea, Taiwan,
enz.) zijn erin geslaagd economische
prestaties neer te zetten met behulp van
de interne spaartegoeden.” DR Congo
deelt zijn standpunt: “Een schuldenlast is
geen noodzakelijke voorwaarde. Als we
erin slagen van de interne spaartegoeden
gebruik te maken, kunnen we de ontwikkeling
financieren.”
De landen die over natuurlijke rijkdommen
beschikken kunnen inderdaad interne
middelen aanspreken. Daarnaast zijn er
ook externe rijkdommen zoals de remittances
(het geld dat migranten naar hun familie
zenden). Toch moeten de landen vaak
nieuwe leningen aangaan. Om de toekomstige
schuldenlast te kunnen beheren houden
de internationale financiële instellingen
en de schuldeisende landen vooral vast
aan het begrip van de ‘houdbare schuld’.
UNCTAD lanceert een ‘Gedragscode’
voor verantwoorde leningen en kredieten;
de ngo’s wensen een soort ‘Gerechtshof
voor de schulden’ dat onafhankelijk van de
schuldeisers optreedt, en ze vragen de
mogelijkheid om staten, net zoals ondernemingen,
failliet te verklaren.
Een punt dat meer dan ooit belangwekkend
kan zijn voor de landen van het Noorden,
waar het schrikbeeld van de besparingen
rondwaart. Eerst ondermijnde dat
schrikbeeld de welvaart van de landen van
het Zuiden, en nu duikt het op in Europa, om
iedereen eraan te herinneren dat het nog
niet het einde is.
Elise Pirsoul
Alle landen
hebben
schulden !
Kan de situatie in landen zoals Griekenland
of Spanje – dan wel België – worden vergeleken
met de Afrikaanse schuldencrisis?
• De schuld van Griekenland bedroeg
in maart 2012 350 miljard euro, oftewel
170% van het BBP.
• De schuld van België bedraagt 355
miljard euro, oftewel 100% van het BBP.
• De schuld van Congo zou 8 miljard
euro bedragen, oftewel tweemaal
(200%) het BBP.
(Opgelet: de exacte cijfers zijn moeilijk
te verifiëren.)
Maar…
• De schuld van België zou 47 maal hoger
liggen dan die van Congo, met dien
verstande dat de Belgische economie
(en dus het BBP) veel sterker is en de
schuld dus beter kan beheren.
• Het BBP van DR Congo zou 4 miljard
euro bedragen, oftewel het jaarbudget
van een gemiddelde Europese stad.
Alles wat je altijd al
wilde weten over
SCHULDEN
BBP
350.000.000.000 €
BBP
355.000.000.000 €
Beleid ten aanzien van
de schuldenlast…
• In maart 2012 kwam Griekenland in
aanmerking voor een schuldverlichting
waardoor de schuld daalde van 350
miljard naar 251 miljard, nadat het land
'structurele aanpassingen' doorvoerde.
• In '84-'85 voerde Congo een aantal
'structurele aanpassingen' door, aanbevolen
door het IMF: meer dan 50%
van het al zeer lage budget van de
Congolese staat ging naar het aflossen
van de schuld!
• België besteedt vandaag 23% van
zijn budget aan schuldaflossing!
online
Belgische schuld:
www.staatsschuldmeter.be
BELGIË
Het gaat hier over interne en externe schuld. Opgelet, de cijfers evolueren snel.
EP
GRIEKENLAND
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 29

Puntkomma
OESO-DAC
tevreden
over België
België is op goede weg, zo
blijkt uit een tussentijdse
evaluatie van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking
in september 2012. Meteen
bevestigt dat het goede
rapport dat ons land in
2010 van OESO-DAC heeft
gekregen. “We zijn tevreden
dat België serieus werk
gemaakt heeft van de 19
aanbevelingen die het
twee jaar geleden heeft
gekregen”, zei John Lomoy,
directeur bij OESO-DAC.
Het Comité voor Ontwikkelingshulp
(DAC) van de Organisatie voor Economische
Samenwerking en Ontwikkeling
(OESO) organiseert om
de 4 jaar een peer review van zijn
lidstaten. Aan de hand van opbouwende
discussies stelt het de landen
in staat van elkaar te leren en best
practices op te pikken. In 2010 werd
België gunstig beoordeeld. Niettemin
kreeg ons land 19 aanbevelingen
mee om zijn werking te verbeteren:
de gouvernementele samenwerking
verhogen, de expertise rond voedselzekerheid
verbeteren, de humanitaire
hulp beter afstemmen op de
ontwikkelingshulp… “Er is vooruitgang
op vele vlakken”, zei John
Moloy, “maar het personeel in de
ambassades moet nog meer beslissingsrecht
krijgen zodat ze de programma’s
mee vorm kunnen geven.
Ze hebben immers voeling met wat
er leeft en dat maakt de hulp doeltreffender.
Er is ook nog werk aan de
winkel om de niet-gouvernementele
spelers op één lijn te brengen met
het beleid.” OESO-DAC toont begrip
voor de maatregel dat België zijn
ontwikkelingsbudget bevriest in
moeilijke tijden, maar hoopt dat het
het groeipad naar 0,7% van het BBP
opnieuw aanvat zodra het economisch
beter gaat.
CS
Staten moeten meer
investeren in slachtoffers
van clustermunitie
© Tim Dirven
Bijna vier jaar na de ondertekening in Oslo begint de
Conventie inzake clustermunitie vruchten af te werpen.
Het ontmijningsteam had meer dan drie uur nodig om deze bom, die vlak bij een dorp gedropt werd,
onschadelijk te maken.
De Verdragspartijen van de conventie
vernietigden al meer dan
twee derden van hun stocks, zo’n
86 miljoen stuks. In 2011 maakten
21 staten en de Europese Commissie 48
miljoen euro vrij voor de conventie, maar
volgens het Clustermunitierapport ging
slechts 5 % (2,5 miljoen euro) naar hulp aan
overlevenden. “Dat is veel te weinig”, zegt
de Amerikaanse Lynn Bradach, die haar
zoon verloor door clustermunitie en die als
‘Ban Advocate’ ijvert voor een wereldwijd
verbod. “Onlangs was ik in Laos waar tijdens
een conferentie van verdragspartijen een
jong meisje werd gedood en haar zus gewond
door Amerikaanse clustermunitie, die er al 40
jaar lag. Ik dacht onmiddellijk: Wie helpt de
familie? Wie steunt de gemeenschap? Wat
gebeurt er met het gewonde kind? De middelen
moeten naar de slachtoffers gaan! Volgens
het Verdrag krijgen de slachtoffers prioriteit.
Dus moeten ze effectief de hulp krijgen die ze
nodig hebben.”
In 2011 ontmijnden organisaties, zoals Handicap
International, en regeringen, zoals België,
gemiddeld 1 km² per week en werden 50.000
stuks vernietigd. Handicap International roept
alle landen op zo snel mogelijk toe te treden
tot de Conventie inzake clustermunitie en de
steun aan slachtoffers op te voeren.
Hildegarde Vansintjan
Het Clustermunitierapport 2012
is te raadplegen op:
http://www.the-monitor.org/
online
www.handicapinternational.be
30 NOVEMBER-DECEMBER 2012 I dimensie 3

De Europese
Ontwikkelingsdagen
Stimulansen geven aan inclusieve en duurzame
groei ten dienste van menselijke ontwikkeling
Meer
middelen
voor
biodiversiteit
De traditionele Europese Ontwikkelingsdagen
vonden plaats op 16 en
17 oktober. Zij waren toegespitst op
landbouw, voedselzekerheid en weerbaarheid,
sociale bescherming en ongelijkheid
en op de rol van de particuliere sector. Op 16
oktober – Wereldvoedseldag – benadrukte
Europa de belangrijke rol die de landbouwers
en kleine producenten in de voedselzekerheid
spelen. “Ik steun volledig de focus van
dit jaar op ‘landbouwcoöperatieven’. Landbouw
vormt het levensbloed van de Afrikaanse
economie – meer dan een half miljard Afrikanen,
of zowat 65% van de bevolking (in sommige
landen meer dan 80%) hangen af van
kleinschalige landbouw als hun voornaamste
Website
bron van inkomen. Deze boeren kweken hun
gewassen op kleine stukken land, vaak ver
weg van markten, wegen… zelfs van elektriciteit.
Daarom zijn ze zo kwetsbaar voor crisissen
en hebben ze het moeilijk om zichzelf en hun
gemeenschap van voeding te voorzien.”, aldus
Commissaris Piebalgs.
http://live.eudevdays.eu/agenda
in nieuw kleedje
Er is hard aan gesleuteld, maar nu is hij klaar: een nieuwe gebruiksvriendelijker website
van Kleur Bekennen. Leerkrachten kunnen er een project of traject aanvragen of zich
inschrijven op nascholingen. En educatieve organisaties kunnen er direct hun aanbod
uploaden en in contact staan met de educatieve medewerker in de provincie.
Op de vernieuwde website is ook meer ruimte voor interactie. Zo kan je een artikel delen
met een collega via mail en sociale media. Meteen inspireer je je collega’s om te werken aan
wereldburgerschap in de klas! Maar de grootste verandering is dat iedereen nu een persoonlijk
dossier kan aanmaken.
Neem gauw een kijkje op www.kleurbekennen.be.
Kleur Bekennen – een project van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking –
brengt wereldburgerschap in de klas.
Tegen 2015 gaat dubbel zoveel geld
naar het behoud van de biodiversiteit,
van 5 naar 10 miljard dollar per
jaar. Dat kwamen 193 landen in oktober
overeen in het Indiase Hyderabad
op de 11 de biodiversiteitstop
van de VN.
Daarnaast zullen de ecologisch waardevolle
gebieden op zee geïdentificeerd worden.
Landen worden gesteund om nationale
biodiversiteitplannen op te stellen. Bedrijven
en ontwikkelingsorganisaties zullen
aangemoedigd worden biodiversiteitdoelen
op te nemen in hun programma’s. En de
ongebreidelde jacht op ‘woudvlees’ in de
tropen moet vervangen worden door een
duurzaam beheer…
“Mooie resultaten”, vindt Achim Steiner, baas
van het VN-milieuprogramma UNEP. “Biodiversiteit
en ecosystemen zijn een ontwikkelingsprioriteit
geworden en staan centraal in
de overgang naar een Groene Economie.” De
Internationale Unie voor Natuurbehoud IUCN
is voorzichtiger. “Met ruim 20.000 soorten
die zeer ernstig bedreigd zijn, is meer concrete
actie nodig. Ook de privésector zou geld
kunnen bijdragen.” Het Wereldnatuurfonds
WWF hekelt het tekort aan middelen. “Als we
werkelijk het verlies aan dieren- en plantensoorten
tegen 2020 willen stoppen, zoals twee
jaar geleden beloofd in Nagoya, is zeker 200
miljard nodig, meer dan het dubbele dan wat
nu voorzien werd.” WWF is wel tevreden met
de aandacht voor de oceanen.
CS
online
www.cbd.int
dimensie 3 I NOVEMBER-DECEMBER 2012 31

De meest
kwetsbaren
op het voorplan
Bijna 900 miljoen mensen gaan
elke avond naar bed met een lege
maag. Onaanvaardbaar als je
beseft dat er voldoende voedsel
is om de hele wereld te voeden.
© Tim Dirven / Vétérinaires Sans Frontières
België wil kwetsbare mensen helpen in hun
strijd tegen honger, ondervoeding en armoede.
Ze moeten toegang krijgen tot gezond voedsel,
meerdere keren per dag. Het Belgisch parlement
heeft in 1983 een speciaal orgaan opgericht
om dat te bereiken: het BELGISCH FONDS VOOR
VOEDSELZEKERHEID.
Het Fonds probeert de voedselonzekerheid bij zijn
wortels aan te pakken. Het financiert daarvoor brede
programma’s die zich toeleggen op de vele dimensies
van voedselzekerheid zoals kleinschalige landbouw,
gezondheidszorg, waterbeheer, evenwichtige voeding
en de uitbouw van instellingen. Het Fonds werkt via
Belgische ngo’s, multilaterale instellingen en de Belgische
Technische Coöperatie.
Het Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid spitst zich
toe op gebieden in Sub-Sahara- Afrika waar de voedselonzekerheid
zeer hoog is. Zijn programma’s krijgen
daarvoor geld van de Nationale Loterij en de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking.
DGD - directie-generaal
ontwikkelingssamenwerking
Karmelietenstraat 15 • B-1000 Brussel
Tel. +32 (0)2 501 48 81 • Fax +32 (0)2 501 45 44
E-mail : info.dgd@diplobel.fed.be
www.diplomatie.be • www.dg-d.be