Open PDF - Oratiereeks

Vrij, onverveerd

Vrij, onverveerd
Rede
uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt
van bijzonder hoogleraar Advocatuur
aan de Universiteit van Amsterdam
op woensdag 12 september 2012
door
B. Böhler

Dit is oratie 470, verschenen in de oratiereeks van de Universiteit van Amsterdam.
Opmaak: JAPES, Amsterdam
Foto auteur: Jeroen Oerlemans
© Universiteit van Amsterdam, 2013
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet
1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985,
St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen
te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen
van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16
Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Mevrouw de Rector Magnificus,
Mijnheer de Decaan,
Leden van het curatorium van deze bijzondere leerstoel,
Leden van het bestuur van de Stichting Leerstoel Advocatuur,
Dames en Heren,
Inleiding
Op een plank in de boekenkast van de advocaat staat de foto van een meisje, ze
is een jaar of vijf oud. Aan de lijst van de foto hangt een zwarte rouwband. De
foto is een droevige herinnering aan één van de zaken die de advocaat heeft
gedaan: een langslepende en niet succesvolle voogdij-procedure voor de moeder
van het kind, een procedure tegen de ex-man die na de echtscheiding de
voogdij had gekregen. Zelfs nadat bleek dat de vader het kind verwaarloosde
en mishandelde, bleef hij de voogdij houden. De moeder mocht haar kind
slechts één keer per week zien, een bezoek van twee uur. De mishandelingen
van het meisje duurden voort, jarenlang, en terwijl de voogdijzaak nog liep,
overleed het kind, inmiddels negen jaar oud.
Mede door toedoen van de advocaat werden de vader en de stiefbroer van
het meisje veroordeeld tot een gevangenisstraf, werden de voogdijbepalingen
aangepast en kam er een wet tot stand tegen het misbruik van kinderen.
Maar de regering nam de advocaat haar werkzaamheden niet in dank af. Als
gevolg van deze en andere zaken werd zij gearresteerd en veroordeeld tot een
voorwaardelijke gevangenisstraf van vijftien maanden. En zij werd van het tableau
geschrapt 1 .
De naam van de advocaat is Shirin Ebadi, in 2003 kreeg zij de Nobelprijs
voor de Vrede.
Het voorbeeld van Shirin Ebadi raakt een cruciaal aspect van de advocatuur:
de onafhankelijkheid. Onafhankelijkheid is één van de advocatuurlijke kernwaarden
en een conditio sine qua non voor een goed functionerende rechtsstaat.
Deze onafhankelijkheid heeft twee aspecten.
Ten eerste is onafhankelijkheid een randvoorwaarde ter bescherming van de
advocaat. De advocaat dient zijn beroep in vrijheid te kunnen uitoefenen, zon-
4

der vrees voor bedreiging of strafvervolging 2 . En het is aan de staat de vrije,
ongehinderde beroepsuitoefening van de advocaat mogelijk te maken en te
waarborgen.
Het tweede aspect van onafhankelijkheid betreft het gedrag van de advocaat
zelf. Dit aspect van onafhankelijkheid is in Nederland onder meer vastgelegd
in de advocatuurlijke Gedragsregels. 3 ‘De advocaat dient te vermijden dat zijn
vrijheid en onafhankelijkheid in de uitoefening van het beroep in gevaar zou
kunnen komen’, zo lezen wij in Regel 2 lid 1.
Beide aspecten van onafhankelijkheid zijn even belangrijk en ik zal dan ook
beide vandaag bespreken. Het eerste deel, over onafhankelijkheid als bescherming
tegen de staat, is per definitie ook politiek van aard, het tweede deel, de
bespiegelingen over onafhankelijkheid als leidraad voor het handelen van de
advocaat, heeft een meer wetenschappelijk-onderzoekend karakter.
Deze tweedeling past ook bij de invulling die ik wil geven aan de functie van
hoogleraar Advocatuur. Want deze functie dient enerzijds recht te doen aan
haar maatschappelijke inbedding en zij dient anderzijds deel uit te maken van
het universitair onderwijs en onderzoek 4 .
1. Onafhankelijkheid als beschermend beginsel
Om te beginnen de onafhankelijkheid van de advocaat als bescherming tegen
ingrijpen door de staat.
De problemen die Ebadi heeft ondervonden staan niet op zichzelf. Organisaties
als Advocaten voor Advocaten, de Europese advocatenfederatie AEUD
en andere non-gouvermentele organisaties die begaan zijn met het lot van advocaten,
rapporteren op hun websites en in hun jaarverslagen over tal van landen
waar het werk van de advocaat onder druk staat 5 . In Cambodja bijvoorbeeld,
of in Zimbabwe en Soedan, in Colombia en Pakistan, in Syrië en
Mexico. Om slechts een paar voorbeelden te noemen.
Maar ook dichter bij huis worden advocaten bedreigd of gearresteerd, bijvoorbeeld
in Turkije. In januari vond in veel Europese steden, waaronder in
Den Haag, de Dag van de bedreigde advocaat plaats. Dit jaar met bijzondere
aandacht voor het lot van 47 Koerdische advocaten die eind 2011 in verband
met hun werkzaamheden werden gearresteerd. Afgelopen juli begon het proces
tegen deze advocaten die ervan verdacht worden banden te hebben met
verboden Koerdische organisaties.
In de Charter of the Core Principles of the European Legal Profession and
Code of Conduct for the Legal Profession van de CCBE – de Council of Bars
and Law Societies of Europe 6 – staat onafhankelijkheid niet voor niets boven-
VRIJ, ONVERVEERD 5

aan de lijst van kernwaarden 7 . En er is nog meer internationale wet- en regelgeving
hieromtrent, bijvoorbeeld
– UN Basic Principles on the Role of Lawyers van 7 september 1990 8
– Aanbeveling van de Raad van Ministers van de Europese Unie van 25 oktober
2000 9
– en een Resolutie van het Europese Parlement van 16 maart 2006. 10
In de genoemde regelgeving wordt vastgelegd dat de nationale overheid de
voorwaarden dient te scheppen voor een onafhankelijke en vrije beroepsuitoefening
van de advocaat en deze dient te beschermen en te waarborgen.
In de thans geldende Nederlandse Advocatenwet vinden we daar overigens
niets over. Maar er is een herziene wet op komst, het wetsvoorstel ligt op dit
moment ter behandeling bij de Tweede Kamer 11 . In deze nieuwe Advocatenwet
zal onafhankelijkheid als een van de vijf advocatuurlijke kernwaarden wettelijk
worden verankerd - naast partijdigheid, deskundigheid, integriteit en vertrouwelijkheid.
Deze kernwaarden zijn niet nieuw 12 maar het is wel voor het eerst
dat deze in Nederland uitdrukkelijk in materiële wetgeving worden vastgelegd.
Ik heb er al op gewezen: in veel landen ter wereld kunnen advocaten er
alleen van dromen hun werk in vrijheid en zonder vrees voor repercussies te
doen, met name als zij tegen de staat procederen, politiek gevoelige of maatschappelijk
controversiële zaken behandelen. Met als gevolg dat de rechtsstatelijkheid
van deze landen in twijfel mag worden getrokken. Zonder onafhankelijke
advocatuur is er geen rechtsstaat.
‘The first thing we do, let’s kill all the lawyers,’ zegt de slager Dick tegen Jack
Cade, de aanvoerder van de rebellen in het toneelstuk Henry VI. Maar, anders
dan veel mensen denken, wilde Shakespeare hiermee geen negatief oordeel
vellen over nut en noodzaak van juristen. Integendeel. Shakespeare bedoelde
dat zonder advocaten de weg vrij is voor wetteloosheid en chaos. Slimme man,
die Shakespeare.
In een rechtsstaat heeft de advocaat een onmisbare functie. In een rechtsstaat
geldt immers het primaat van het recht, het recht is het fundament van
onze samenleving. De staat is evenzeer gebonden aan het recht als de burgers.
Maar rechten hebben en recht krijgen zijn twee verschillende dingen. Samen
met de twee andere togadragers – de zittende en de staande magistratuur –
staat de advocaat garant voor de effectuering van het recht, met als essentiële
kenmerken rechtsbescherming en toegang tot het recht.
In de Memorie van Toelichting op de eerder genoemde nieuwe Advocatenwet
onderschrijft de regering het belang dat moet worden toegekend aan de rol
van de advocaat: ‘Deze rol is essentieel voor het goede functioneren van de
6 B. BÖHLER

echtsstaat en vloeit rechtstreeks voort uit het belang van een goede rechtsbedeling.’
13
Maar jammer genoeg wordt in de toelichting niet gerept over de plicht van
de staat de positie van de advocaat te beschermen.
Dit zou men positief kunnen interpreteren want je zou kunnen stellen dat
de onafhankelijke beroepsuitoefening in Nederland zo vanzelfsprekend is dat
daarover niet gesproken hoeft te worden. Maar naar mijn oordeel is deze lacune
vooral te betreuren omdat de regering hierdoor de kans laat liggen zichzelf
en het publiek rekenschap te geven van haar verplichting de onafhankelijke
positie van de advocaat te waarborgen.
Zeker, in Nederland wordt de vrije beroepsuitoefening van advocaten niet
fundamenteel bedreigd door de staat, advocaten worden hier niet vanwege
hun werk vervolgd of gearresteerd. Niettemin moet geconstateerd worden dat
het in het publieke debat meer dan eens ontbreekt aan begrip voor het werk
van de advocaat, vooral als de advocaat in een zaak optreedt die maatschappelijke
onrust veroorzaakt.
Denkt u bijvoorbeeld aan de recente discussie in de strafzaak tegen Robert
M. – de grote Amsterdamse zedenzaak over het grootschalige misbruik van
kinderen in een kinderdagverblijf. De advocaten van de verdachte voerden onder
meer een formeel verweer wegens onrechtmatig verkregen bewijs en dit
stuitte bij grote delen van het publiek op onbegrip en woede. De advocaten
werden overstelpt met dreigende mails en er werd gesteld dat de advocaat wel
een heel slecht mens moet zijn om in zo’n zaak überhaupt een formeel verweer
te durven voeren.
Ook in andere zaken zijn advocaten het mikpunt van soortgelijke kritiek
geweest, en soms ook van dreigementen. Het zal u niet verbazen als ik hieraan
toevoeg dat ik mede uit eigen ervaring spreek.
Het zou de regering, met name de minister en de staatssecretaris van Veiligheid
en Justitie dan ook niet misstaan het zo nu en dan publiekelijk op te
nemen voor de advocatuur en hierbij de belangrijke rol en de onmisbaarheid
van advocaten voor het functioneren van de rechtsstaat te benadrukken. Te
vaak wordt de advocaat ook door de politiek afgeschilderd als iemand die de
goede rechtsbedeling in de weg staat, als iemand die beroepsmatig zand strooit
in de machine van de rechtspleging. Hierbij wordt miskend dat de advocaat in
elk geding een bepaalde – namelijk een partijdige – rol heeft te vervullen en dat
deze rol juist garant staat voor een evenwichtige rechtspleging.
Het gebrek aan begrip voor de betekenis en de functie van de advocaat, ook
bij politieke gezagsdragers, baart zorgen. En er zijn meer ontwikkelingen die
zorgelijk stemmen. Deze ontwikkelingen betreffen het toezicht op de advocatuur.
VRIJ, ONVERVEERD 7

Dit is een belangrijk onderwerp en ik wil hier dan ook wat uitvoeriger op
ingaan.
Tot nu toe reguleert de advocatuur, via de Nederlandse Orde van Advocaten
(NOvA), dit toezicht zelf. Het College van Afgevaardigden stelt bindende regels
voor de beroepsgroep vast 14 en de plaatselijke Dekens houden toezicht op
de werkzaamheden van de advocaten in hun arrondissement 15 . Voorts zijn er
de vijf Raden en het Hof van Discipline – samengesteld uit advocaten en beroepsrechters
- die tuchtrechtelijke klachten tegen advocaten beoordelen 16 .
Maar daar moet volgens het kabinet verandering in komen. Ter aanvulling
op de nieuwe Advocatenwet heeft de regering een nota van wijziging 17 ingediend
waardoor het toezicht op de advocatuur ingrijpend wordt gewijzigd. Dit
wijzigingsvoorstel kent een lange voorgeschiedenis waarmee ik u vandaag niet
wil vermoeien 18 . Het is al een tijd in de maak en het heeft veel weerstand opgeroepen.
Op deze bezwaren zal ik straks nader ingaan maar ik wil eerst de
hoofdlijnen van de nieuwe toezicht schetsen.
Er komt een nieuwe College van toezicht dat eindverantwoordelijk is voor
een integrale toezicht op de advocatuur 19 . Hiertoe behoort zowel het toezicht
op de naleving van gedragsregels als ook het toezicht op basis van de Wet ter
voorkoming van witwassen en terrorisme (Wwft).
Het College bestaat uit drie leden, die géén advocaten mogen zijn en die
door (althans op voordracht van) de Minister van Justitie worden benoemd.
Het College moet landelijk toezicht houden op de advocatuur waarbij het accent
volgens de regering vooral op het preventief toezicht moet komen te liggen.
Met andere woorden, het College kan en zal reeds in actie komen vóórdat
er sprake is van een overtreding van het gedragsrecht.
Daarnaast wordt door het wetsvoorstel de rol van de deken geminimaliseerd.
Tot nu toe moeten klachten tegen advocaten bij de plaatselijke deken
worden ingediend; de deken onderzoekt de klacht en kan deze vervolgens aanhangig
maken bij de tuchtrechter. De poortwachterfunctie van de deken is van
belang, ook om de tuchtrechters niet met kennelijk ongegronde klachten te
belasten. Maar in de nieuwe wet kunnen klagers rechtstreeks naar de tuchtrechter
stappen.
Ter uitoefening van haar functie krijgt het College vergaande bevoegdheden,
vergelijkbaar met de bevoegdheden van toezichthouders in het bestuursrecht
(art. 52. AwB), waaronder het betreden van plaatsen (privéwoningen niet inbegrepen),
het vorderen van inlichtingen, alsmede het inzien, kopiëren, en meenemen
van gegevens en bescheiden. Voorts kan het College niet alleen zelf
tuchtklachten indienen maar ook bestuurlijke boetes opleggen.
Ik wil hier niet nader ingaan op de vraag of het huidige stelsel van toezicht
op de advocatuur aangepast dient te worden. Daar kunnen goede redenen
8 B. BÖHLER

voor zijn en een eventuele aanpassing is dan ook niet waar ik me zorgen over
maak. Sterker nog, op basis van diverse onderzoeksrapporten heeft de NOvA
al maatregelen genomen om het toezicht te moderniseren en te stroomlijnen.
Maar dat terzijde.
Waar het mij om gaat is de vraag of de thans door de regering voorgestelde
herziening van het toezichtstelsel deugdelijk is. En het antwoord is wat mij
betreft duidelijk: het door de regering voorgestelde nieuwe stelsel deugt niet.
De NOvA heeft reeds in de consultatieronde kennis kunnen nemen van het
wetsvoorstel en daarover advies uitgebracht. En de NOvA heeft haar negatief
oordeel over het voorstel niet onder stoelen of banken gestoken. De NOvA
baseert dit oordeel – geheel terecht - vooral op twee bezwaren: het wetsvoorstel
beperkt de onafhankelijkheid van de advocatuur én het maakt inbreuk op de
vertrouwelijkheid en de hieruit afgeleide geheimhoudingsplicht.
De NOvA weet zich in haar afwijzing van het wetsvoorstel gesteund door de
internationale koepelorganisatie in Europa. Ook de CCBE heeft al in 2011 in
een brief aan de minister haar zorgen uitgesproken over het wetsvoorstel. ‘The
CCBE believes that the proposal will put at risk the independance of the profession,’
aldus de CCBE 20 .
En als u nu misschien denkt dat alleen de advocaten en hun belangenorganisaties
tegen het wetsvoorstel zijn heeft u het mis. De kritiek van de NOvA en
de CCBE wordt door velen gedeeld.
Zo is er bijvoorbeeld een negatief advies van de Raad van State. De Raad, ‘is
niet overtuigd van de noodzaak en wenselijkheid van de instelling van een
college van toezicht, noch van de wenselijkheid een dergelijk college te positioneren
als orgaan van de NOvA. Voorts adviseert zij af te zien van het voorstel
om een klager rechtstreeks bij de tuchtrechter een klacht te laten indienen en
de bestaande situatie te handhaven waarin een klager zich in eerste instantie
richt tot de lokale deken.’ 21
Ook de Hoge Raad, heeft kenbaar gemaakt bezwaren te hebben tegen de
voorgenomen wet. In een brief aan de minister stelt de Hoge Raad onder meer
het volgende: ‘(…) naarmate er meer, intensiever en op ruimere schaal toezicht
plaatsvindt, zal er meer spanning ontstaan met het hoog in te schatten
belang van de onafhankelijkheid van de advocaat en de mede daaraan verbonden
geheimhoudingsplicht.’ 22
En ten slotte hebben zowel het College van procureurs generaal 23 als de
Raad voor de rechtspraak 24 zich kritisch uitgelaten over het wetsvoorstel.
Bezwaren alom, dus. Dit mocht evenwel niet baten: op de valreep voor de
verkiezingen gaf de ministerraad goedkeuring aan het omstreden wetsvoorstel
en stuurde het door naar de Tweede Kamer.
VRIJ, ONVERVEERD 9

Om te verduidelijken waarom er zoveel kritiek is gekomen op het wetsvoorstel
moeten we weer even terug naar de beginselen van een onafhankelijke
advocatuur. Tot nu toe hebben we vooral gesproken over de onafhankelijkheid
van de individuele advocaat die in zijn beroepsuitoefening niet door de staat
mag worden belemmerd. Maar onafhankelijkheid gaat verder dan dat. Naast
iedere advocaat dient ook de advocatuur als beroepsgroep onafhankelijk te
zijn.
En dat houdt in dat de advocatuur het recht heeft zelf beroeps- en gedragsregels
op te stellen en toezicht te houden op de naleving van deze regels. Zelfregulering
dus.
Zelfregulering van de advocatuur is een belangrijk element van de advocatuurlijke
onafhankelijkheid. Op Europees niveau is dit zelfs uitdrukkelijk vastgelegd,
in de Core Principles van de CCBE. De CCBE licht het belang van zelfregulering
als volgt toe: ‘Self-regulation of the profession is seen as vital in
buttressing the independence of the individual lawyer. It is notable that in unfree
societies lawyers are prevented from pursuing their clients’ cases, and may
suffer imprisonment or death for attempting to do so.’ 25
Het recht op zelfregulering staat al onder druk door de eerder genoemde
nieuwe Advocatenwet waarin werd bepaald dat verordeningen van de NOvA
van tevoren ter goedkering moeten worden voorgelegd aan de minister van
Justitie. Ook hierover heeft de Raad van State overigens een negatief advies
uitgebracht. Eveneens tevergeefs.
Door het nieuwe toezichtstelsel wordt de zelfregulering nog verder uitgehold
en komt de advocatuur steeds meer onder de controlerende toezicht van
de staat, direct wat de goedkeuring vooraf van verordeningen van de NOvA
betreft en indirect via het nieuwe College van toezicht.
Maar waarom is de invloed van de staat op de regulering van het gedragsrecht
en de toezicht op de naleving ervan juist bij advocaten zo problematisch?
Het eerste argument heb ik al eerder gegeven: zelfregulering van de advocatuur
is een belangrijke waarborg ter bescherming van de advocatuurlijke onafhankelijkheid.
Een onafhankelijke balie is het fundament voor een onafhankelijke
advocatuur. Ten tweede is zelfregulering van belang omdat de
beoordeling van het professionele handelen van advocaten vereist dat de toezichthouder
over expertise beschikt met betrekking tot de professionele codes
van de advocatuur. Dat wil zeggen, de toezichthouder dient niet alleen juridisch
geschoold te zijn maar moet ook over specifieke praktijkkennis van het
advocatuurlijke beroepsrecht beschikken. Zonder deze kennis is een effectieve
controle op het handelen van de advocaat niet mogelijk.
10 B. BÖHLER

Maar, zo men kunnen betogen: er zijn meer vrije beroepen - artsen, architecten,
accountants - waar de staat ook invloed heeft op het toezicht, dus waarom
niet ook bij de advocatuur?
De reden hiervoor is gelegen in één belangrijk verschil tussen advocaten en
andere vrije beroepen. De advocaat treedt namelijk in veel zaken op tegen de
staat.
En dat gebeurt veel vaker dan u wellicht denkt.
Ten onrechte wordt bij een zaak met de staat als ‘tegenpartij’ vooral gedacht
aan strafzaken. Hierbij wordt over het hoofd gezien dat de overheid veel vaker
bij rechtszaken is betrokken. Bij alle bestuursrechtelijke geschillen bijvoorbeeld,
of het nu gaat om een bouwvergunning, om het rookverbod in kleine
cafés, of om procedures op basis van de wet openbaarheid bestuur of om verkeersovertredingen.
Denkt u voorts aan alle asiel- en vreemdelingenzaken. En aan alle belastingzaken.
Aan zaken met betrekking tot sociaal verzekeringsrecht. Aan zaken
over de verhoging van het collegegeld en de boete voor langstudeerders. Tevens
zijn er tal van civiele geschillen waarbij burger en staat tegenover elkaar
staan, bijvoorbeeld omdat de burger een schadevergoeding vraagt na nalatig
handelen van de overheid of in een arbeidsrechtelijk geschil met de staat als
werkgever verwikkeld is.
In meer dan de helft van alle zaken (en dat waren er in 2010 bijna 2 miljoen)
die een rechter dient te beoordelen, heeft de burger een orgaan van de staat
tegenover zich 26 . En daar komen de zaken die niet tot een procedure bij de
rechter leiden nog bij.
Hier ligt dus de crux.
Elke burger die tegen de staat procedeert, elke verdachte die voor de rechter
staat en elke asielzoeker moet ervan uit kunnen gaan dat de advocaat die hem
bijstaat enkel en alleen zijn belang voor ogen heeft. Door het nieuwe, door de
staat gecontroleerde College van toezicht wordt deze vertrouwensrelatie tussen
advocaat en cliënt bedreigd. De vrees dat de advocaat wellicht niet helemaal
vrij en onafhankelijk van de tegenpartij, de staat, kan opereren, omdat diezelfde
staat indirect toezicht houdt op het werk van de advocaat, zal het vertrouwen
in een goede rechtsbedeling geen goed doen.
Voor de goede orde: ik wil niet beweren dat de regering van plan is via het
nieuwe College van toezicht daadwerkelijk invloed uit te oefenen op individuele
zaken. Maar reeds de schijn van beïnvloeding moet worden vermeden.
Evenals als de schijn van partijdigheid bij rechters.
Het beperken van de onafhankelijkheid is niet het enige bezwaar tegen het
wetsvoorstel. Ook een andere kernwaarde van de advocatuur komt hierdoor
onder druk: de vertrouwelijkheid.
VRIJ, ONVERVEERD 11

In het nieuwe artikel 11a van de herziene Advocatenwet wordt de geheimhoudingsplicht
weliswaar wettelijk verankerd. Dat is winst zou je kunnen denken.
Maar tegelijkertijd wordt de geheimhoudingsplicht doorbroken met betrekking
tot het nieuwe College van toezicht. Artikel 45b van de nieuwe
toezichtwet legt namelijk uitdrukkelijk vast dat advocaten zich niet op de geheimhouding
mogen beroepen als het College onderzoek doet. Dat is een
slechte zaak. Het feit dat de leden van het College een ‘afgeleide’ geheimhoudingsplicht
hebben doet hieraan niet af. Want de cliënt om wiens vertrouwelijke
informatie het gaat, heeft de leden van het College niet als vertrouwenspersoon
gekozen.
De cliënt die tegen de staat procedeert heeft wellicht al twijfels of zijn advocaat
wel geheel onafhankelijk van diezelfde staat zal optreden, en als er vervolgens
nog bijkomt dat de vertrouwelijke informatie die de advocaat heeft
misschien niet vertrouwelijk zal blijven, dan is de burger als rechtszoekende
terecht bevreesd. Dit klemt overigens te meer omdat de staat voor veel rechtszoekende
burgers door de regulering van de rechtsbijstand toch al een grote
invloed heeft op de mogelijkheid een procedure te voeren.
Het feit dat de advocatuurlijke onafhankelijkheid en de vertrouwelijkheid
door de voorgenomen wetswijzigingen worden beperkt staat buiten kijf. Niettemin
zullen sommigen zich wellicht afvragen of dat allemaal zo ernstig is.
Want dit is toch niet te vergelijken met de bedreiging van advocaten in landen
als Soedan of de arrestatie van Shirin Ebadi? Dat is zondermeer waar, maar dat
betekent niet dat de beperkingen die in Nederland op komst zijn, op de koop
toe moeten worden genomen.
Ter illustratie waarom de Nederlandse wetswijziging meer er is dan een
storm in een glas water kan misschien het volgende verhaal dienen.
Een aantal maanden geleden vond in Den Haag de jaarlijkse IBA conferentie
plaats, dit jaar met als thema: Government Interference in Bar Associations.
Vertegenwoordigers van advocatenordes en balies uit alle delen van de wereld
discussieerden met elkaar over de bedreiging van de advocatuurlijke onafhankelijkheid.
Hierbij kwam onder meer de voorgenomen Nederlandse toezichtwetgeving
aan bod. En natuurlijk werd daarbij ook de vraag gesteld of de ophef
over deze wetswijziging niet overdreven is, vooral in het licht van de bedreigingen
die advocaten in andere landen moeten ondergaan. De meningen hierover
waren in eerste instantie verdeeld.
Toen stond een vertegenwoordiger van de balie in Oekraïne op en zei,
enigszins verontwaardigd: ‘Wij strijden al jaren voor een onafhankelijke balie
en wij wijzen dan altijd op Europese landen als voorbeeld. Hoe moet ik nou
het gevecht voor onze onafhankelijkheid voeren als men in Nederland zonder
meer bereid is een deel van de onafhankelijke balie op te geven?’
12 B. BÖHLER

En gelijk heeft hij. De advocatuurlijke onafhankelijkheid wordt niet pas bedreigd
als advocaten achter de tralies verdwijnen of gemarteld worden. Het is
van belang dat er niet wordt gemorreld aan verworvenheden die in ander landen
nog verre toekomstmuziek zijn. Het verzet tegen de Nederlandse wetswijziging
is dus zowel een kwestie van ‘Wehret den Anfängen,’ maar is tevens een
belangrijk signaal voor landen die wat de onafhankelijke advocatuur betreft
nog een lange strijd te gaan hebben.
De toeval wil dat er vandaag verkiezingen worden gehouden. Er komt dus
een nieuw parlement en een nieuwe regering en dat betekent dat het op dit
moment nog onduidelijk is wat er met het wetsvoorstel zal gebeuren. Het is te
hopen dat het nieuwe kabinet over voldoende rechtstatelijke wijsheid beschikt
en beseft dat een beperking van de onafhankelijke advocatuur niet past bij een
rechtsstaat.
Tot zover het eerste deel over de onafhankelijkheid als bescherming tegen
de staat. In het tweede deel wil ik nu nader ingaan op de onafhankelijkheid als
gedragsnorm voor advocaten.
2. Onafhankelijkheid als gedragsregel
Even ter herinnering de relevante gedragsregel: ‘De advocaat dient te vermijden
dat zijn vrijheid en onafhankelijkheid in de uitoefening van het beroep in
gevaar zou kunnen komen.’ 27
Zoals gezegd, heeft ook de CCBE in zijn Code of Conduct de onafhankelijkheid
als een van de basisregels van de advocatuurlijke gedragsplichten vastgelegd
28 . En wij vinden vergelijkbare regels in het gedragsrecht van bijvoorbeeld
de International Bar Association (IBA) 29 en de American Bar Association 30 .
Onafhankelijkheid is dus een alom erkende beroepsethische norm. Maar
wat betekent dat nou precies?
Rechtenstudenten (en ook jonge advocaten) die voor het eerst geconfronteerd
worden met gedragsrechtelijke vraagstukken denken vaak dat beroepsethische
oordelen slechts intuïtief genomen gevoelsbeslissingen zijn. Dat is natuurlijk
ook begrijpelijk. Want in het dagelijks leven is er slechts zelden de
noodzaak onze beslissingen over ‘goed’ en ‘fout’ te beredeneren of met argumenten
te onderbouwen.
Maar een advocaat moet dit bij zijn beroepsethische beslissingen wél kunnen
doen en niet alleen dan als hij zich voor de tuchtrechter moet verantwoorden.
Het is dus van belang dat advocaten het normatieve beroepsethische kader
helder voor ogen hebben.
VRIJ, ONVERVEERD 13

Het normatieve raamwerk voor het handelen van de advocaat wordt gevormd
door de regels van de rechtsstaat en de regels van de professionele beroepsethiek.
De rechtsstaat vormt de regelcontext waarbinnen de advocaat opereert. Op
elk rechtsgebied zijn er wetboeken met betrekking tot materieel recht en procesrecht,
en er zijn internationale Verdragen zoals het Europees Verdrag voor
de Rechten van de Mens of het Vluchtenverdrag. En natuurlijk zijn er uitspraken
van de rechter die uitleg geven aan deze wetten en verdragen.
In het kader van dit betoog is met name het tweede element van belang, de
professionele beroepsethiek. Op het eerste gezicht lijkt de invulling van de advocatuurlijke
beroepsethiek onproblematisch want ook hier is er wet- en regelgeving:
de Advocatenwet en de Gedragsregels (1992). Men zou kunnen denken:
als de advocaat deze regels kent, is hij in staat beroepsethisch correct te
handelen. Maar de advocatuurlijke beroepsethiek is gecompliceerder dan het
lijkt.
We hebben al gezien dat de gedragsregel over de onafhankelijkheid heel
algemeen is geformuleerd en dus niet direct concrete houvast biedt. En wat de
onafhankelijkheid betreft zijn er ook maar weinig uitspraken van de tuchtrechter
31 .
Hier komt nog bij dat in de Gedragsregels uitdrukkelijk wordt vastgelegd
dat deze geen bindend normkader zijn voor het beroepsethische handelen.
‘Deze regels brengen normen onder woorden, die naar de heersende opvatting
in de kring der advocaten behoren te worden inachtgenomen bij de uitoefening
van het beroep van advocaat. Zij vormen niet de vastlegging van het
voor de advocaten geldende tuchtrecht,’ zo lezen we in de inleiding op de Gedragsregels.
En verder:
‘De inhoud van dat tuchtrecht wordt vastgesteld door de tuchtrechter op
basis van de advocateneed, de verordeningen en de drie regels genoemd in
artikel 46 van de Advocatenwet, kort weer te geven als:
– zorg voor de behartiging der toevertrouwde belangen;
– naleving van de verordeningen der Nederlandse Orde;
– handelen overeenkomstig hetgeen een behoorlijk advocaat betaamt.’ 32
Met andere woorden, de Gedragsregels zijn niet bindend en slechts bedoeld als
richtlijn voor het handelen van de advocaat.
Dat geldt evenzeer voor de tuchtrechter: ook hij is bij de beoordeling van een
klacht niet gebonden aan de Gedragsregels.
Om misverstanden te voorkomen:
14 B. BÖHLER

Het vrijwel geheel ontbreken van geconcretiseerde geboden en verboden
met betrekking tot de advocatuurlijke onafhankelijkheid betekent niet dat
deze in het dagelijkse werk van de advocaat geen rol speelt. Advocaten nemen
in elke zaak tal van beslissingen die betrekking hebben op de onafhankelijke
beroepsuitoefening. De beslissing over het al dan niet voeren van een bepaald
verweer dat de cliënt graag gevoerd wil hebben bijvoorbeeld. Of de beslissing
of de advocaat een uitnodiging tot het verjaardagsfeest van de cliënt zal aanvaarden.
Onafhankelijkheid speelt dus wel degelijk een belangrijke rol in het dagelijkse
advocatenwerk en dat vereist een nader onderzoek naar deze kernwaarde.
Allereerst rijst de in dit verband de vraag tegenover wie de advocaat zijn
onafhankelijkheid moet bewaken.
Het spreekt vanzelf dat de advocaat zich onafhankelijk moet opstellen tegenover
iedereen die direct in een rechtszaak betrokken zijn, allen vooraan
natuurlijk de tegenpartij, in strafzaken dus het openbaar ministerie, alsmede
de rechters. Maar de eis van onafhankelijkheid geldt evenzeer tegenover derden,
bijvoorbeeld de politiek, in de huidige tijd steeds belangrijker, de media 33 .
Ten slotte dient de advocaat, en dat kan niet vaak genoeg benadrukt worden,
zijn onafhankelijkheid ook te bewaken tegenover de eigen cliënt 34 . En dat
ondanks een andere kernwaarde, de partijdigheid. Want partijdigheid betekent
geenszins dat de advocaat klakkeloos de wensen van de cliënt mag volgen. De
advocaat moet de cliënt van zorgvuldig juridisch advies en bijstand voorzien
en dat kan hij alleen dan doen indien hij zich óók ten opzichte van de eigen
cliënt onafhankelijk opstelt.
Dat houdt mede in dat de advocaat zich niet mag vereenzelvigen met de
cliënt en diens belangen 35 . Juist omdat de advocaat enkel het belang van de
cliënt voor ogen mag hebben, moet de advocaat dus enige afstand bewaren
van de cliënt.
Dat brengt ons tot de tweede vraag en die is heel wat moeilijker te beantwoorden:
hoe dient de advocaat in een individuele zaak en bij een concrete
beslissing invulling te geven aan de algemene regel dat hij zijn vrijheid en onafhankelijkheid
niet in gevaar mag brengen?
Deze vraag raakt de kern van het beroepsethische handelen van de advocaat
en is niet alleen van belang voor de gedragsnorm onafhankelijkheid. Want de
advocaat moet ook bij andere gedragsrechtelijke kwesties veelal genoegen nemen
met algemene regels (en natuurlijk de uitspraken van de tuchtrechter).
Sterker nog, de centrale regels zowel in de Advocatenwet als ook in de richtlijnen
van de Gedragsregels zijn vrijwel allemaal heel algemeen gehouden.
VRIJ, ONVERVEERD 15

Om slechts enkele voorbeelden te noemen: de advocaat dient te handelen
‘zoals het een advocaat betaamt’ 36 (de basisregel uit de Advocatenwet), hij
‘dient zich zodanig te gedragen dat het vertrouwen in de advocatuur of zijn
eigen beroepsuitoefening niet wordt geschaad’ 37 , de advocaat moet ‘zorgvuldig’
38 en ‘integer’ 39 zijn.
Dit stelt ons dus ook met betrekking tot andere kernwaarden en codes voor
de opgave een zinvolle invulling te geven aan deze algemene normen. Een
invulling die de advocaat in staat stelt in een concrete zaak een ethisch verantwoorde
beslissing te nemen, een beslissing die ook voor de tuchtrechter stand
houdt.
Hierbij is het van belang te beseffen dat advocaat-zijn niet alleen een baan is
maar dat de advocaat, evenals de andere twee togagdragers, tevens een functie
bekleedt. De advocaat is als het ware een functionaris van de rechtspleging 40 .
Dat brengt ten eerste met zich dat de beroepsethiek van de advocaat niet
alleen strekt tot handelen in het kader van zijn werkzaamheden. Beginnende
advocaten zijn vaak verbaasd en soms, afhankelijk van hun vrije tijdsgedrag,
ook geschokt, dat hun privégedrag relevant kan zijn voor de gedragsrechtelijke
beoordeling. Maar dit is wel degelijk het geval. Mat andere woorden, je werkt
als advocaat zo’n 40 uur per week, maar je bent advocaat 24 uur per dag, zeven
dagen per week.
Daarnaast is het zo dat sommige gedragsplichten ook dan blijven gelden als
de advocaat zijn functie niet langer uitoefent. Geheimhouding bijvoorbeeld,
deze plicht eindigt ook dan niet indien een advocaat met pensioen gaat of een
ander beroep kiest. Wat de plicht tot geheimhouding betreft is advocaat-zijn
dus een functie voor het leven.
Ten derde is van belang dat beroepsethische regels kunnen, ja soms zelfs
moeten afwijken van de ethische regels voor niet-advocaten. Met andere woorden,
advocaten moeten bij de uitoefening van hun functie dingen doen die de
gewone burger abject kunnen voorkomen. Zoals een formeel verweer voeren
in de eerder genoemde zaak tegen Robert M. De rol van de advocaat binnen de
rechtspleging vereist dat de advocaat de belangen van de cliënt behartigt, anders
is er geen sprake van equality of arms en dus ook niet van een eerlijk
proces.
Ten slotte moet een wijdverbreid misverstand uit de weg worden geruimd.
Ten onrechte wordt namelijk vaak gedacht dat beroepsethiek vooral relevant is
voor zogeheten duivelse dilemma’s. Moet een advocaat zijn cliënt bij de politie
melden om een dreigend misdrijf te voorkomen? Maar duivelse dilemma’s
spelen in het beroepsleven van de gemiddelde advocaat géén of hooguit een
enkele keer een rol. Waar de professionele beroepsethiek om draait zijn de
alledaagse beslissingen die een advocaat in het kader van zijn beroepsuitoefe-
16 B. BÖHLER

ning dient te nemen. Beslissingen over het al dan niet voeren van een bepaald
verweer, over het horen van getuigen of over het bijwonen van een verjaardagsfeest
van de cliënt.
We hebben dus nu vier belangrijke aspecten van de professionele beroepsethiek
besproken maar nog steeds is de vraag naar de invulling van algemene
beroepsplichten onbeantwoord.
Eén mogelijkheid zou wellicht zijn bindende beroepsregels te maken die
geen verdere invulling behoeven. Dat wil zeggen de Gedragsregels zo te formuleren
dat zij alléén bestaan uit concreet toepasbare, absolute en bindende gedragsvoorschriften.
De advocaat mag geen verjaardagsfeestjes van zijn cliënt
bezoeken, bijvoorbeeld.
Het moge duidelijk zijn dat het onmogelijk is voor elke mogelijke situatie
een concrete gedragsregel ter maken. En het is ook niet wenselijk. Wij zijn
naar mijn oordeel toch al veel te zeer gefixeerd geraakt op regels, en dat geldt
zeker voor juristen. Misschien omdat wij in ons vak continu regels moeten
toepassen. We proberen problemen op te lossen door meer regels te maken en
zuchten tegelijkertijd over de toenemende regeldruk.
Ik denk dat we een andere weg moeten kiezen om invulling te geven aan de
algemene gedragsregels en de kernwaarden van de advocaat. De professionele
beroepsethiek draait namelijk niet alleen om de vraag wat een advocaat hoort
te doen, maar dient vooral een reflectie te zijn op wat de advocaat hoort te zijn.
De juiste dispositie van de advocaat is dus een belangrijke voorwaarde voor
beroepsethisch correct handelen. Dat betekent dat er meer nadruk moet komen
te liggen op de deugdethische component van de beroepsethiek 41 .
De advocatuur is niet meer een beroep van en voor nobele heren van wie
verwacht wordt dat zij dankzij hun afkomst ‘automatisch’ de juiste ethische
bagage meebrengen. Nog los van de vraag of deze veronderstelling ooit terecht
was, de tijden van de nobele heren zijn hoe dan ook voorbij, en dan is alleen
maar goed. Dat brengt echter wél met zich dat wij op een andere manier aandacht
moeten besteden aan character building 42 .
Want we beoordelen advocaten – terecht – niet alleen op basis van hun
juridische deskundigheid en expertise. Een goede advocaat is meer dan een
goede jurist 43 . Een goede advocaat, een advocaat die ‘deugt’, dat zegt vooral
iets over de morele eigenschappen van de betreffende beroepsbeoefenaar.
Een deugdethisch georiënteerde beroepsethiek sluit hierbij aan en gaat uit
van de eigenschappen van de ideale advocaat, van een standard of excellence
die navolging verdient 44 . Uitmuntende advocaten die andere advocaten tot
voorbeeld kunnen dienen, spelen hierbij een belangrijke rol.
Advocaten zoals Shirin Ebadi.
VRIJ, ONVERVEERD 17

Zich onafhankelijk opstellen, een weloverwogen beslissing nemen, en zaak
door zetten of juist niet, daar is soms moed voor nodig. Moed, ook, om zich
niets aantrekken van de mogelijke gevolgen voor de eigen persoon, of het nou
gaat om negatieve pers of om erger.
Begrijpt u mij niet verkeerd: ik pleit er niet voor dat advocaten nonchalant
of roekeloos dienen te zijn. Want daarmee is de rechtspleging niet gediend.
Maar aan een bange advocaat heeft niemand iets, de cliënt niet en ook de
rechtsstaat niet.
3. Conclusie
Wat betekent dit allemaal voor de werkzaamheden van de nieuwe hoogleraar
Advocatuur? Ik wil het laatste deel van mijn betoog benutten u kort mijn
werkzaamheden en mijn plannen te schetsen.
Ik heb in het begin al gesproken over de maatschappelijke inbedding van
deze functie. Dit brengt met zich dat de hoogleraar Advocatuur deel dient te
nemen aan het politiek-maatschappelijke debat, voor zover het de advocatuur
raakt, uiteraard. Ik zal in dit debat dan ook na vandaag mijn stem laten horen.
Hierbij zie ik het als mijn opdracht het begrip voor en de acceptatie van de
advocatuurlijke kernwaarden bij het publiek en daarmee de public acceptance
van de advocaat te vergroten; met name wanneer de advocaat voor belangen
dient te strijden die niet iedereen als beschermenswaardig beschouwt.
Ten tweede het onderzoek.
In mijn onderzoek wil ik mij vanuit een beroepsethisch perspectief richten
op de kernwaarden van de advocatuur en de functie van de advocaat in de
rechtspleging en de samenleving 45 . Dit onderzoek heeft vanzelfsprekend niet
alleen betrekking op de kernwaarde onafhankelijkheid, ik had daar al op gewezen.
Omdat de leerstoel hoogleraar Advocatuur (ook) een praktijkgerichte functie
dient te zijn, zou dit onderzoek idealiter moeten leiden tot concrete aanbevelingen,
met betrekking tot het gedragsrecht bijvoorbeeld maar ook met betrekking
tot het universitaire curriculum en de opleiding van jonge advocaten
door de NOvA. Het is in dit verband een mooi gegeven dat de opleiding voor
advocaat-stagiaires thans nieuw vorm wordt gegeven. En het spreekt vanzelf
dat ik een voorstander ben van een versterking van de beroepsethische vakken
in de opleiding.
Dat brengt mij tot het laatste onderwerp: het onderwijs.
In de twee bachelor-vakken Juridische togaberoepen I en II van de Togaminor
worden de kernwaarden van de advocatuur over het voetlicht gebracht.
18 B. BÖHLER

Deze vakken geven studenten een solide basis maar het zou mooi zijn als er
ook een mastervak kan worden ontwikkeld waarin de praktijkgerichte beroepsethiek
van advocaten centraal staat.
Er is dus genoeg te doen te komende jaren en ik heb er veel zin in.
Dames en heren, tot slot.
De functie van advocaat kent een lange traditie met een lange rij illustere namen.
Van Cicero tot Mandela, van Abraham Lincoln tot Ghandi en van Cornelia
Sorabji, de eerste vrouwelijke advocaat, tot Shirin Ebadi. Zij allen hebben
het beroep van advocaat uitgeoefend en sommigen van hen kunnen ons ook
vandaag te dag nog als voorbeeld dienen. Twee essentiële kenmerken van de
ideale advocaat zijn uit mij betoog hopelijk duidelijk geworden: deze is vrij,
onverveerd.
Vrij, zoals het hoort in een rechtsstaat. En onverveerd, zoals het een advocaat
betaamt.
Dankwoord
Zoals gebruikelijk wil ik graag aan het einde van mijn betoog een aantal mensen
bedanken. Het is een beetje als bij de Oscars, je kunt alleen maar hopen dat
je niemand vergeet.
Ik wil in dit dankwoord even afwijken van de gebruikelijke volgorde en allereerst
mijn ouders bedanken die er helaas vandaag niet kunnen zijn.
En dank aan u, geacht publiek, dat u vandaag naar mij hebt geluisterd.
Ik dank het College van bestuur van de universiteit voor het in mij gestelde
vertrouwen en de Stichting Leerstoel Advocatuur die deze leerstoel bijna twintig
jaar geleden in het leven heeft geroepen.
Mijn voorganger Floris Bannier verdient lof en dank voor de manier waarop
hij deze functie gedurende de afgelopen jaren heeft vervuld.
Voorts gaat mijn dank gaat uit naar de NOvA. Ik wil hier in het bijzonder
twee mensen noemen: Jan Loorbach, de landelijke deken en tevens een van de
weinige mensen tegen wie ik echt op moet kijken en de algemeen secretaris.
Raffi, dat ene telefoontje heeft heel veel teweeg gebracht. Dank je!
Daarnaast ben ik dank verschuldigd aan de faculteit der rechtsgeleerdheid
en in het bijzonder aan de decaan en aan de voorzitter van mijn afdeling.
Edgar (du Perron) en Arthur (Salomons): dank voor het warme welkom hier
VRIJ, ONVERVEERD 19

aan de UvA. En niet te vergeten dank aan Karla, Lidwien, Marije, Tiny en Eva.
Zonder jullie zou ik waarschijnlijk nog steeds niet weten hoe het hier werkt.
Mijn vakgroep collega’s Mies, Rob en Eddy wil ik graag bedanken voor het
feit dat ik mij bij hen thuis mag voelen. En dank ook aan mijn medewerker:
Iris, ik ben blij dat we elkaar hebben gevonden.
Graag wil ik in dit dankwoord drie mensen noemen die bepalend zijn geweest
voor mijn advocatuurlijke carrière. Ebel Magnin en Leo Spigt, die mij
hebben geholpen in Nederland mijn weg als advocaat te vinden. En Ties Prakken
die mij als uitmuntende advocaat (en hoogleraar) altijd een voorbeeld is
geweest.
Voorts hartelijk dank aan mijn kantoorgenoten aan de Keizersgracht en aan
mijn medematen. We hebben veel samen meegemaakt en ik ben trots op jullie.
En in het bijzonder dank aan Karin en Willy, die al sinds jaren mijn zakelijk
leven op orde houden.
Zonder vrienden geen deugdelijk leven uiteraard. En ja, zelfs advocaten hebben
vrienden.
Anita en Barbara, Beate, Gerhard, Henk en Jos, Kate, Liesbeth en Michiel.
Jullie vriendschap is mij veel waard. Rianne, ik dank je voor je geduld en luisterend
oor en dank aan Rodney, mijn partner in crime. En een speciale groet
naar Beate in Keulen: gelukkig weet je mij altijd (enigszins) op het rechte pad
te houden.
En voor het geval je dacht dat ik jou zou kunnen vergeten, Victor. Echt niet.
Want zonder jou stond ik hier vandaag niet.
Ik heb gezegd.
20 B. BÖHLER

Literatuur
Bannier, F.A.W., Zoals een behoorlijk advocaat betaamt. Apeldoorn/Antwerpen, 2010
Bannier, F.A.W en Fanoy, N.A.M.E.C., Beroep: Advocaat – In de ban van de balie. Deventer,
2011
Goldman, A.H., ‘Professional Ethics’. In: L.C. Becker en C.B. Becker (red.), Encyclopedia
of Ethics. New York/Londen, 1992
Goldman, A.H., The Moral Foundations of Professional Ethics. Totowa, 1980
Kronman, A.T., The Lost Lawyer – Faling Ideals of the Legal profession. Cambridge,
Mass/Londen, 1995
Kruse, K.R., ‘Lawyers in character and lawyers in role’. In: Nevada Law Journal, Las
Vegas, 2010,p.393-406
Levit, N. en Linder, D.O., The Happy Lawyer: Making a Good Life in the Law. Oxford,
2010
Luban, D., Legal Ethics and Human Dignity. Cambridge, Mass., 2007
Luban, D. (ed), The Ethics of Lawyers. Dartmouth, 1994
Markovits, D., A Modern Legal Ethics: Adversary Advocacy in a Democratic Age. Princeton,
2010
Tamanaha, B., On the Rule of Law: History, Politics, Theory, Cambridge, 2004
Theeuwes, B., De onafhankelijkheid van de advocaat. Over het gekwaak van de ganzen
van het Capitool. Apeldoorn-Antwerpen, 2006
VRIJ, ONVERVEERD 21

Verwijzingen
1. interview met Shirin Ebadi in: Baltimore Sun, 28 januari 1998.
2. zo onder meer Theeuwes, 2006, p.23.
3. De gedragsregels worden opgesteld door de Nederlandse Orde van Advocaten en
zijn, anders dan verordeningen, niet bindend. De Gedragsregels 1992 en andere
wet- en regelgeving voor de advocatuur zijn te vinden in de Vademecum Advocatuur.
4. De maatschappelijke inbedding van de hoogleraar Advocatuur betekent uiteraard
niet dat hierdoor de onafhankelijkheid van de functie wordt aangetast.
5. zie: www.advocatenvooradvocaten.nl en www.aeud.org
6. De CCBE werd in 1960 opgericht als internationale vereniging die fungeert als
schakel tussen de EU en Europa's nationale balies over alle aangelegenheden van
wederzijds belang betreffende de uitoefening van het beroep van advocaat.
7. “The core principles are, in particular: (a) the independence of the lawyer, and the
freedom of the lawyer to pursue the client’s case.”
8. aangenomen door het Eighth United Nations Congress on the Prevention of Crime
and the Treatment of Offenders in Havana. Vervolgens werden de Basic Principles
op 18 december 1990 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties opgenomen
in haar ‘Human rights in the administration of justice’-resolutie, zie
www.unrol.org/doc.aspx?d=2327. Voorts spelen de Basic Principles vaak een rol in
uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, zie bijvoorbeeld:
EHRM 27 november 2008, nr. 3639 1/02 (Salduz t. Turkije), EHRM 21 maart 2002,
nr. 31611/96 (Nikula t. Finland), EHRC 2002, 37, EHRM 15 december 2005, nr.
73797/0 1(Kyprianou t. Cyprus), RvdW 2006, 148.
9. Recommendation R (2000) 21 of the Committee of Ministers to the member States
on the freedom of exercise on the profession of lawyer.
10. Resolution on the legal profession and the general interest in the functioning of
legal systems, 2006/2534(RSP). Vermeld dient in dit verband te worden dat resoluties
voor de lidstaten niet bindend zijn en particulieren hieraan geen rechten kunnen
ontlenen.
11. Tweede Kamer, 2009-2010, 32 382, nr. 2.
12. zie voor een uiteenzetting van de kernwaarden bijvoorbeeld Bannier en Fanoy,
2011,p.12-20.
13. Tweede Kamer, 2009-2010, 32 382, nr. 3,p.6.
14. artikel 28 Advocatenwet.
15. artikel 26 Advocatenwet.
16. artikel 46a Advocatenwet.
17. Tweede Kamer, vergaderjaar 2011-2012, 32 382, nr. 10 (Tweede nota van wijziging).
18. voor achtergronden zie bijvoorbeeld het Rapport ‘Een maatschappelijke Orde’,
Commissie Advocatuur, 24 april 2006.
19. artikel 36 en artikel 45a nieuwe Advocatenwet, zie Tweede Kamer, vergaderjaar
2011-2012, 32 382, nr. 10,p.10 en p. 13.
20. www.ccbe.eu/fileadmin/user_upload/NTCdocument/18_10_2011_CCBE_-
lett1_1327409579.pdf
22 B. BÖHLER

21. Tweede Kamer, 2009-2010, 32 382, nr. 4 en Advies van de Raad van State van 11
februari 2010,W03.12.0089/II.
22. advies van 28 mei 2008, Tweede Kamer, 2009-2010, 32 382, bijlage bij nr. 3.
23. brief Procureurs-generaal van 24 juni 2008, Tweede Kamer, 2009-2010, 32 382, bijlage
bij nr. 3.
24. advies van 8 mei 2008, Tweede Kamer, 2009-2010, 32 382, bijlage bij nr. 3.
25. toelichting op de Charter of the Core Principles of the European Legal Profession
and Code of Conduct for the Legal Profession,p.7.
26. Er zijn geen exacte cijfers beschikbaar.
27. regel 2 lid 1 Gedragsregel 1992.
28. regel 2.1.1.
29. regel 1, IBA International Principles on Conduct for the Legal Profession.
30. regel 2.1 ABA Model Rule of Professional Conduct.
31. Bannier, 2010,p.41.
32. Inleiding Gedragsregels 1992, onder 1.1 (Karakter van de gedragsregels).
33. voor een uitvoerige uiteenzetting van de inhoud en de reikwijdte van de advocatuurlijke
plicht tot onafhankelijkheid zie Bannier, 2010, p.33-40 en Bannier en
Fanoy, 2011,p.17-18.
34. Bannier, 2010,p.37-40.
35. regel 9 Gedragsregels 1992; zie ook Bannier, 2010,p.55.
36. artikel 46 Advocatenwet.
37. regel 1 Gedragsregels 1992.
38. bijvoorbeeld regel 4 en regel 23 lid 1 Gedragsregels 1992.
39. CCBE Code of Conduct regel 2.2.
40. hiermee wordt niet bedoeld ‘officier of the court’ zoals in het Angelsaksische recht.
‘Functionaris van het recht’ betekent dat de advocaat een substantiële rol speelt bij
de rechtspleging en dat deze rol fundamenteel is voor de goede rechtsbedeling.
41. de deugdethische is bijvoorbeeld te vinden in Goldman, 1980, Goldman, 1992, Luban,
2007 en Kruse, 2010.
42. Kronman bespreekt in dit verband het voorbeeld van de lawyer-statesman, zie
Kronman, 1995,p.14-17; zie ook Kruse, 2010,p.398.
43. hierbij is met name van belang welke functie de advocaat in de rechtsstaat en voor
de goede rechtsbedeling dient te vervullen. Instructief is in dit ervband de uiteenzetting
van de rule of law in Tamanaha, 2004,p.26-91.
44. Kronman, 2010,p.5.
45. hier kann wellicht aansluiting worden gezocht bij het onderzoek van Kruse en
Markovits alsmede bij Levit en Linder, zie Kruse, 2010; Markovits, 2010; Levit en
Linder, 2010.
VRIJ, ONVERVEERD 23