MOS voor iedereen dE sMAAK vAN dE HElIx - Lne

mosterd MOS voor iedereen De smaak van de Helix
MOS voor iedereen
De smaak van De Helix
Op zondag 19 juni van 10u tot
18u, zet het Natuur- en milieueducatiecentrum
De Helix zijn
deuren open voor het ruime
publiek. Je maakt kennis met de
werking van het centrum.
Op de infomarkt krijg je
informatie over de verschillende
aspecten van duurzame
voeding, van produceren tot
consumeren. Proeven staat
daarbij centraal.
Doorlopend kun je de fototentoonstelling
‘boerennatuur op
scherp’ bezoeken.
Je kunt ook meewandelen met
een ervaren gids:
10u30-12u: Geleide wandeling
“Ingrediënten uit de natuur”
De gids neemt je mee in en
rond het Raspaillebos. Je maakt
er kennis met eetbare planten
en je proeft letterlijk van de
natuur. Naast de brandnetel en
de paardenbloem ontdek je tal
van planten uit je eigen omgeving
die je gemakkelijk kunt
verwerken in gerechten. De gids
tovert af en toe een proevertje
tevoorschijn.
14u30-16u30: Wandeling
“Boerenlandschap in ‘t vizier”
Je maakt kennis met rundveerassen,
de aardappel-,
graan-, bieten- en maïsteelt en
de kleine landschapselementen
onderweg. Je ontdekt hoe
landbouw en natuur respectvol
kunnen samengaan. Tijdens
de wandeling breng je ook een
bezoek aan een melkveebedrijf.
Beide wandelingen zijn gratis.
Inlichtingen:
hilde.vanlancker@lne.vlaanderen,
054 31 79 74.
In de namiddag kun je enkele
informatieve sessies volgen:
14u30-15u15 of 15u30-16u15:
“Hoeveproducten, verleidelijk
dichtbij”
Tijdens de sessie maak je kennis
met hoeveproducten en krijg je
kooktips en recepten mee.
14u30-15u15 of 15u30-16u15:
“Zet je tanden in de natuur”
In deze sessie proef je de link
tussen voeding en biodiversiteit.
Doorlopend kunnen de kinderen
deelnemen aan verschillende
kinderateliers. Ze maken
zelf een insectenhotelletje of
knutselen met natuurlijke
materialen.
Het volledige programma is beschikbaar
op www.dehelix.be.
Opendeurdag en infomarkt
“De smaak van De Helix”.
Natuur- en milieueducatiecentrum
De Helix, Hoogvorst 2,
9506 Grimminge
(Geraardsbergen).
24

mosterd MOS voor iedereen bEIKes beestjes! / Kriebelmania
bEIKes beestjes!
Heb je er al bij stilgestaan dat
onze inlandse eik - de zomereik
- een fantastische gastheer is?
Wel 637 verschillende soorten
organismen leven in relatie met
deze bosreus.
‘bEIKes beestjes’ is een educatief
buitenspel voor de leeftijdsgroep
10 tot 14-jarigen, ontwikkeld
in samenwerking met de
studenten sociaal-cultureel
werk van de KHLeuven. Het
speelt in op de soortenrijkdom
van insecten die op de eik
leven, een wereld die minder
geliefd en bekend is. OK, de veel
voorkomende insecten kennen
we al. Maar wat zeggen jou de
boskakkerlak, het bladhaantje,
de eikelboorder, de roodpotige
boomwants, de eikeroofvlieg
en de eikenblad? Dat is niet het
blad van een eik, maar
een prachtig gecamoufleerde
nachtvlinder in de vermomming
van een eikenblad. Met al
die beestjes willen we het begrip
biodiversiteit verstaanbaar
maken. Bovendien onderzoeken
we wie die insecten zijn, hoe ze
leven en wat hun verdedigingsmechanismen
zijn. Insecten
zijn een grote voedselbron voor
andere dieren (o.a. spinnen,
vleermuizen, vogels), maar
eten zelf ook kleinere diertjes
op. Zo komen ook de begrippen
voedselpiramide en voedselketen
aan bod, uitgelegd en
toegepast.
De handleiding kun je downloaden
op onze website www.
dehogerielen.be. Klik vervolgens
door naar natuur & avontuur /
uitleenmateriaal.
Meer informatie? Ilse Warnier,
014 55 84 22,
www.dehogerielen.be
kriebelmania
Op vrijdag 24 september 2010 werd
Kriebelmania, een kriebelbeestjesvriendelijke
tuin, aan natuurreservaat
het Molsbroek in Lokeren
ingehuldigd. Dat gebeurde samen
met de peter van het project, Marc
Coussens, beter bekend als Herbert
De Fayette uit de jeugdserie Amika.
Vorig schooljaar verzamelden de leerlingen van BSG-O De
Bloemenhof, afdeling Rozen, uit Lokeren met een benefietloop
1000 euro voor vzw Durme! Met die centen kon vzw
Durme zijn insectentuin helemaal vernieuwen en uitbreiden.
Per klas liepen de kinderen zo hard als ze konden voor een bepaald
diertje. Dankzij hen konden we naast het insectenhotel
nu ook een eekhoornhuis, een vogelhuis, een hommelkast,
een vlindervoedertafel en een vleermuizenkast plaatsen. We
vernieuwden ook de infobordjes van de tuin. Op die bordjes
staan leuke weetjes. We hebben er ook telkens symbooltjes
bijgezet: een neus, oor, oor en/of hand om duidelijk te maken
of je op die bepaalde plaats mag ruiken, horen, zien en/of
voelen.
Omdat er in de ‘insectentuin’ eigenlijk niet alleen insecten
zitten, maar ook andere kriebelbeestjes zoals spinnen, duizendpoten
en hooiwagens, gaven de kinderen de tuin ook een
nieuwe naam: ‘Kriebelmania’!
25

mosterd MOS voor iedereen Biodiversiteit in de praktijk
Biodiversiteit in de praktijk
In Kriebelmania kunnen leerkrachten
inspiratie opdoen om zelf
kriebelbeestjes-vriendelijke plekjes
op school aan te leggen of zij kunnen
er op bezoek komen met de
hele klas!
Voor de tweede graad lager onderwijs
en de eerste graad secundair onderwijs
werkte vzw Durme een programma
uit. Voor de kinderen van het lager
onderwijs maakten we een leuke
‘insectenkoffer’ en een nieuw kriebelbeestjesboekje.
In 4 groepjes krijgen
ze een zakje uit de koffer met
daarin allerlei materiaal waaronder
een oriëntatiekaart van Kriebelmania,
een loupepotje, een zoekkaart,
gidsfiches met informatie over de
diertjes, zeefjes, enzovoort. Per
groepje gaan de kinderen op zoek
naar kriebelbeestjes en voeren ze
bepaalde opdrachten uit. Hierna
tonen en vertellen ze aan de andere
groepjes wat ze allemaal ontdekt
hebben.
Vanaf het voorjaar zijn de beestjes
weer volop actief en staat een natuurgids
van vzw Durme klaar om
samen met de leerlingen Kriebelmania
te ontdekken.
Meer informatie:
www.vzwdurme.be > educatie >
educatief aanbod > schoolgroepen,
info@vzwdurme.be of 09 348 30 20.
26
Met trots stellen de leerlingen
van de bovenbouw van
‘t Schooltje van Oppem hun
pastorietuin voor: een poel
met vlonder, een essenbos, inheemse
struiken, bijenkasten,
een vogelkijkwand en educatieve
panelen in FSC-gelabeld
hout op een paar honderd
meter van hun school.
Vorig schooljaar hebben de leerlingen
het terrein opgemeten.
Ze inventariseerden met zoekkaarten
alle bomen en struiken.
Dit jaar werd de vijver uitgegraven
en de vlonder aangelegd.
Zo kunnen ze binnenkort
Moord In De Poel spelen en
waterdiertjes bekijken.
De school krijgt hiervoor, naast
de financiële steun van de
provincie Vlaams-Brabant, de
hulp van de milieudienst van
Meise, Natuurpunt Meise, het
Regionaal Landschap Groene
Corridor, GREEN vzw, een
intergemeentelijk natuur- en
landschapsteam, een imker en
natuurouders.
De provinciale biodiversiteitscampagne
‘Je hebt meer buren
dan je denkt’ sluit hier mooi bij
aan. Met die campagne werkt de
provincie samen met gemeenten,
verenigingen en scholen
aan de instandhouding, de
ontwikkeling en het herstel van
natuur. Dat wordt hier mooi
geïllustreerd door de leerlingen
van ‘t Schooltje van Oppem.
Zelf aan de slag? Dat kan! De
provincie geeft tot 5.000 euro
subsidies per school. De volgende
aanvraagperiode is 1 oktober
2011. Wil je meedoen, begin er
dan tijdig aan, want de subsidie
aanvragen kan pas als er al een
concreet plan is, waarbij zowel
de leerlingen, leerkrachten,
buurtbewoners, ouders en externe
raadgevers zijn betrokken.
Meer informatie over de subsidies
Natuur op School: www.vlaamsbrabant.be/natuuropschool.
Meer informatie over de
campagne koesterburen:
www.koesterburen.be.

mosterd MOS voor iedereen Biodiversiteit in de praktijk
27

mosterd MOS voor iedereen Van MOeStuin tot MOStuin
Van Moestuin tot MOStuin (deel1)
Kris Van Ingelghem (GREEN vzw)
Groen op school wordt vaak geassocieerd met een moestuin.
Een moestuinwerking op school is echter niet zo eenvoudig. Zo’n
tuin heeft veel verzorging nodig en liefst met wat kennis van zaken. Je
gaat immers constant in tegen de natuurlijke “successie” waarbij kale bodem direct
wordt ingenomen door bijv. eenjarigen of grassen. Enkel met inbreng van werk en
energie kun je hier tegenop. Met een hele klas (of zelfs verscheidene klassen) samen
tuinieren vraagt een goede organisatie.
De oogstperiode van heel wat gewassen valt bovendien in de zomervakantie en in
die periode durven ongewenste plantjes (‘onkruid’) nogal eens een stevige groeispurt
inzetten.
Niet tuinieren dan maar?
Tuinieren op school blijft zeker een interessante
optie. In de eindtermen WO natuur van het
lager onderwijs komt de zorg voor planten aan
bod. Bovendien draagt tuinwerk bij tot natuurbeleving,
kennis van onze eetbare gewassen,
vaardigheden en technieken i.v.m. ecologisch
tuinieren en composteren, zorg dragen voor materialen
en omgeving en tot leren samenwerken.
En! Kinderen doen het zeer graag. Ze zijn ook
bijzonder trots op hun oogst. Reken maar dat
van die grote aardappel die ze uit de grond halen
thuis meteen frietjes moeten worden gemaakt:
de lekkerste ooit! Vanaf kleuterleeftijd tot op de
secundaire school kunnen kinderen en jongeren
genieten van tuinieren. In alle opleidingen waar
‘keuken’ aan bod komt, zijn moes-en kruidentuinen
aangewezen.
28
Hoe begin je eraan?
Start niet te groot maar zoek een zonnige plek
met een gezonde bodem (niet te nat, niet te
droog, zonder rommel) waar je bij succes nog
kunt uitbreiden. De ontginning wordt vereenvoudigd
als je vooraf de plek lange tijd kunt
afdekken van alle licht. Lastige wortelonkruiden
kun je zo kwijt geraken.
Maak vervolgens de plek diep los met een woelvork
(grelinette) of eventueel een frees. Eens
de grond goed is losgemaakt, hoef je dit nooit
meer te doen, als je er tenminste niet op loopt.
Zorg ervoor dat je smalle percelen hebt die twee
kinderarmen breed zijn. Een kind kan dan vanop
de paden het midden bereiken. Eventueel kun je
met verhoogde bedden werken (beplanking of
wilgenvlechtwerk). Je kunt ook een zogenaamde
’vierkantemetertuin’ creëren (zie: www.onzevierkantemetertuin.nl/),
waarvoor een aantal handige

mosterd MOS voor iedereen Van MOeStuin tot MOStuin
hulpmiddelen bestaan. Zorg dat
je tuin omgeven is met een zone
van min. 30 cm breed waarop
niets groeit (tegel, hakselhout).
Zo voorkom je dat grassen in
je perceel doorgroeien én dat
de tuinman met zijn grasmachine
half door je vers geplante
groenten raast. Voorzie een
composthoek dicht bij de tuin.
Dek de bodem af met een 10 cm
dikke laag zadenvrije compost.
Dat voorkomt dat lichtkiemers 1
(uit de jarenoude zadenbank
van je kale bodem) gaan ontkiemen.
De zaden blijven in rust
door het donker. Bovendien
kun je ‘onkruid’ dat toch vanuit
ingewaaide verse zaden kan
opgroeien, makkelijker uittrekken.
Maak een zaai- en plantkalender
van de groenten die je wilt telen
waarbij de oogstperiode buiten
de zomervakantie valt. Vermijd
zoveel mogelijk kale grond.
Probeer dus heel het jaar door
gewassen in je tuin te hebben.
Pompoen en Oost–Indische kers
bedekken de bodem goed in de
zomerperiode.
woelvork
zaaihulp
lichtkiemer
vraat
biogroenten
kruidentuin
biodiversiteit
Erwt heeft boontje voor prinses
Welke groenten kun je telen?
• Kleuters hebben graag snel resultaat:
radijsjes ontkiemen snel, ui en sjalot
krijgen rap een groene haartooi.
Sla lusten ze wel en pompoen is altijd
een spektakel.
• Groenten die eenvoudig te telen zijn:
koolrabi, rode biet, suikermais en
veldsla.
• Wortel (lange kiemtijd), courgette, prei
en selder, kervel en peterselie horen
thuis in de soeptuin.
• Voor aardappel heb je al wat meer plek
nodig, tenzij je een aardappeltoren
(google eens) probeert. Het is ook leuk
om witloof te forceren in de klas.
Je kunt hiervoor zelf wortels telen of ze
vragen bij een witloofboer.
• Erwt en onze inheemse labboon kun je
al vroeg in de lente zaaien. Voor de
(Zuid-Amerikaanse) prinses moet je
wachten tot na half mei. Je kunt ze
wel al voorzaaien in de klas. Liefst eerst
in een glas met een vloeipapier, waarbij
de boon boven het waterpeil zit. Zo kun
je de ontkieming goed volgen.
• Bloemkool, broccoli en tomaat zijn
moeilijker te telen maar toch haalbaar.
• Kerstomaatjes zijn interessant omdat
je meer vruchtjes kunt verdelen onder
de kinderen.
1
e en lichtkiemer is een plant, waarvan het zaad alleen kiemt onder invloed van licht.
2
in twee gevouwen half blad papier of rond verstelbaar doosje met een teutje aan
3
aanvreting, vooral door insecten
Laat kinderen zowel planten als zaaien. Voor fijnere
zaden gebruik je best een zaaihulp 2 . Een zaaihulp
voorkomt dat je te dicht opeen zaait. Respecteer
ook plantafstanden. Kinderen zijn geneigd alles op
een hoopje te zetten.
Bij droog weer moet je in het begin goed gieten.
Laat de kinderen hun eigen plekje geregeld onderhouden.
Zo leren ze hoeveel zorg er nodig is om
tot resultaat te komen. Als er iets mislukt (vraat 3 ,
schimmel ed.), leg je uit dat het heel normaal is en
dat het niet door een gebrek aan zorg komt. Geef
hen wel de kans om iets in de plaats te zetten en
zoek ecologische oplossingen voor het probleem.
Vergeet zeker niet om tijdig te oogsten na al het
gedane werk. Je kunt wel eens een prei of een kool
laten doorgroeien zodat de kinderen kunnen zien
dat er bloemen en zaden worden gevormd.
Leer ook over lokale seizoensgebonden biogroenten
en het belang van een groenterijk (vlees-en visarm)
voedingspatroon. Dat is zowel in het kader van
duurzaamheid als van gezondheid een belangrijk
thema. Vooral in secundaire scholen is het een aanrader
om ook oude groenten of doorlevende gewassen
te telen: asperge, aardpeer 4 , eeuwig moeskool,
zeekool, aardbei, kardoen, veldzuring en bloedzuring,
brave Hendrik, rabarber, mierikswortel, aardkastanje,
zwartmoeskervel, pastinaak, raapsteel. Zo
kun je aandacht hebben voor de verschraling van
het soortenaanbod sinds de laatste decennia.
29

mosterd MOS voor iedereen Van MOeStuin tot MOStuin
Uitbreiding naar nutstuin
Wie nog ander bruikbare gewassen
wil telen, kan zijn hartje
ophalen met een kruidentuin,
een fruittuin of zelfs een akkertje.
Uiteraard kun je dit combineren
met een moestuin: kruiden
tussen de groenten, een haagje
van kleinfruit langs je perceel
of kleinfruit op stam.
Aanraders voor de kruidentuin:
bieslook, daslook, berglook,
rozemarijn, tijm, oregano,
dragon, pimpernel, munten 4
en citroenmelisse 4 , lavas,
roomse kervel, dille, venkel,
salie, veldsalie, scharlei, laurier,
wijnruit, hyssop, doorlevend
bonenkruid.
Eenjarige kruiden:
basilicum, eenjarig bonenkruid,
koriander. Maak er
kruidenazijn van of geurzakjes,
thee of gewoon: ruik eraan!
Er zijn ook eetbare bloemen:
Oost- Indische kers 4 , bernagie 4 ,
goudsbloem.
Geneeskrachtige kruiden
(Moerasspirea, Vrouwenmantel,
Hop 4 , Grote Valeriaan, Echinacea
purpurea, meesterwortel,
echte kamille) kunnen een
aanleiding zijn om een ander
aspect van onze biodiversiteit
in de verf te zetten. Zo leren
kinderen dat niet alleen eetbare
gewassen van belang zijn voor
de mens.
Voor de bioteelt van
groenten kun je een
beroep doen op het
‘Handboek ecologisch
tuinieren’ van Velt.
In die groene bijbel vind
je alle nodige informatie.
Voor kinderen vanaf
5 jaar is er ook Pim
Pompoen, een educatief
kwartetspel over
groenten.
Cannabis op school?
Naast granen als winterrogge,
zomertarwe, gerst of haver
kunnen ook oude industriegewassen
(verfplanten
als wouw, wede, verfbrem,
indigo, meekrap en oliegewassen
als saffloer, vlas, zonnebloem,
koolzaad 4 , huttentut 4 ,
mosterd 4 ) een plekje krijgen
op een akkertje. In sommige
streken waren ook boerentabak
of vezelplanten als vlas en hennep
economisch zeer belangrijke
teelten. Hennep (Cannabis
sativa of kemp, de plant gaf
zelfs zijn naam aan de Kempen)
is een zeer mooie plant die zeer
makkelijk biologisch te telen is
en zeer veel toepassingen kent
zowel in de voeding als binnen
de industrie. Zaden die je gebruikt,
moeten wel een certificaat
hebben (enkel variëteiten
met laag THC –gehalte) en je
moet een aanvraag doen bij het
Ministerie van Landbouw en
Visserij. De teelt van hennep
kan aanleiding geven tot lessen
over duurzame landbouw en
zelfs middelengebruik (dat laatste
geldt ook voor tabak).
In een volgende MOSterd
30
gaan we verder
in op hagen,
boshoekje,
insectenhoek,
aanleg van hooilandje
en poel
en het beheer
van dat alles.
We bekijken
dan ook de
educatieve mogelijkheden
die
zulke plekjes
kunnen bieden.
Meer informatie:
Basisonderwijs: themabundel ‘Natuur op school’
Secundair onderwijs: themapakket ‘Vergroening op school’
(zie www.milieuzorgopschool.be)
“Technische handleiding voor een groene school”
Hierin vindt de leerkracht (zowel basis- als secundair
onderwijs) informatie i.v.m. ecologische
uitgangspunten, plannen, aanleg en onderhoud
van verschillende groene initiatieven op school.
Hierbij horen educatieve werkboeken “Vergroening
van de schoolomgeving – basisonderwijs”
en “Vergroening van de schoolomgeving – secundair
onderwijs”
Meer informatie of bestellen:
info@velt.be of 03 281 74 75
4
Planten die nogal dominant kunnen worden door uitzaai of kruipende wortel! Zet ze best samen of in aparte bakken.