Hitlers jonge jaren - Redactie en Communicatie
Hitlers jonge jaren - Redactie en Communicatie
Hitlers jonge jaren - Redactie en Communicatie
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
‘Hitler was ge<strong>en</strong> monster <strong>en</strong> ook ge<strong>en</strong> überm<strong>en</strong>sch.’ Ware woord<strong>en</strong> van Rochus<br />
Misch, de laatste lijfwacht van Adolf Hitler, die in de zomer van 2013 overleed. Het<br />
<strong>en</strong>ige wat de Führer interesseerde was dat Duitsland de gestelde doel<strong>en</strong> zou<br />
bereik<strong>en</strong>. Al als <strong>jonge</strong>ling koerste Hitler af op e<strong>en</strong> Totallösung, die uiteindelijk<br />
uitmondde in de ‘Endlösung’. Vooral zijn jeugd is voor vel<strong>en</strong> in nevel<strong>en</strong> gehuld. E<strong>en</strong><br />
reconstructie.<br />
Tekst <strong>en</strong> foto’s: Peter van Leeuw<strong>en</strong> ©<br />
Hitler, de<br />
<strong>jonge</strong><br />
<strong>jar<strong>en</strong></strong><br />
1<br />
De serveerster in Brauhotel Weitra kijkt me doordring<strong>en</strong>d aan. Haar grote og<strong>en</strong> bor<strong>en</strong> tot<br />
op het bot. E<strong>en</strong> seconde slechts, dan dooft het vuur <strong>en</strong> keert haar blik terug naar normaal. Ze<br />
lacht <strong>en</strong> vraagt of ik nog ‘e<strong>en</strong> Piff w<strong>en</strong>s’.<br />
Die was raak.<br />
Nog in de ban van haar og<strong>en</strong>, precies dezelfde als die van Klara Hitler, de moeder van, vergeet ik<br />
te vrag<strong>en</strong> of ze vanachter misschi<strong>en</strong> Hütler, Schmidt, Kopp<strong>en</strong>steiner of Pölzl heet. Die nam<strong>en</strong> -<br />
de naam Hitler komt, zo ver bek<strong>en</strong>d, hier sinds de oorlog niet meer voor - kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
mogelijke familieband, wat met zulke hypnotiser<strong>en</strong>de og<strong>en</strong> niet uitgeslot<strong>en</strong> is. Ik zou het graag<br />
1
wet<strong>en</strong>, maar ‘mijn’ serveerster is al verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> het managem<strong>en</strong>t doet ge<strong>en</strong> mededeling over<br />
privézak<strong>en</strong>.<br />
Ik b<strong>en</strong> in het Waldviertel, noordwestelijk van W<strong>en</strong><strong>en</strong>, in het hart van Europa. De binn<strong>en</strong> door<br />
weg<strong>en</strong> slinger<strong>en</strong> zich door e<strong>en</strong> streek die tot ruim 500 meter bov<strong>en</strong> de zeespiegel reikt. Het gaat<br />
door beboste heuvels <strong>en</strong> langs mer<strong>en</strong>, over golv<strong>en</strong>de akkers <strong>en</strong> diepe, in het verled<strong>en</strong> moeilijk<br />
overbrugbare, dal<strong>en</strong>. De dorp<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> ver uite<strong>en</strong>, veelal aan oude, nu geasfalteerde <strong>en</strong> verbrede,<br />
landweg<strong>en</strong> die zich van de hoofdweg aftakk<strong>en</strong>. Vaak staat er niet meer dan e<strong>en</strong> handvol goed<br />
onderhoud<strong>en</strong> huiz<strong>en</strong>. Dat hier ooit arme boer<strong>en</strong> zwoegd<strong>en</strong> is teg<strong>en</strong>woordig moeilijk voorstelbaar.<br />
In deze streek ligg<strong>en</strong> de wortels van Adolf Hitler. Zijn grootouders,<br />
vader, moeder, tantes, ooms, nev<strong>en</strong> <strong>en</strong> nicht<strong>en</strong>, allemaal kwam<strong>en</strong> ze<br />
van hier.<br />
In de <strong>jar<strong>en</strong></strong> dertig van de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw woonde in Strones, aan de<br />
weg Zwettl - Horn, Maria Anna Schicklgruber, dochter uit e<strong>en</strong> gezin<br />
van elf kinder<strong>en</strong>. Zij was de moeder van Alois, <strong>Hitlers</strong> vader. Vlak<br />
voor het gehucht Franz<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> de fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het dorp, meer<br />
is er niet over van Strones.<br />
Strones was e<strong>en</strong> van ruim veertig dorp<strong>en</strong> in het Waldviertel die<br />
kleinzoon Adolf, na de annexatie van Oost<strong>en</strong>rijk in 1938, met de grond<br />
gelijk liet mak<strong>en</strong>. 6.200 Inwoners moest<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> verhuiz<strong>en</strong> voor<br />
de aanleg van de - nog altijd bestaande - Trupp<strong>en</strong>übungsplatz<br />
All<strong>en</strong>tsteig, met e<strong>en</strong> omtrek van ruim 200 km 2 het grootste militaire oef<strong>en</strong>terrein in het<br />
to<strong>en</strong>malige Duitsland.<br />
Waarom vernietigde Hitler zijn ‘Ahn<strong>en</strong>grund’? Daar zijn diverse red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor. De meest voor de<br />
hand ligg<strong>en</strong>de: het was de beste plek, weinig huiz<strong>en</strong>, weinig m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, maar er war<strong>en</strong> in het rijk<br />
ook andere <strong>en</strong> betere plekk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> grote oef<strong>en</strong>plaats voorhand<strong>en</strong>.<br />
Wagner was<br />
cocaïne<br />
voor Hitler<br />
Grav<strong>en</strong> we dieper: de Führer was helemaal niet geïnteresseerd in familieband<strong>en</strong>. Hij was de<br />
held, de gigant die uit het niets kwam <strong>en</strong> in het niets zou verdwijn<strong>en</strong>, zo wilde de Führer het. Dit<br />
idee onttrok hij aan held<strong>en</strong>sag<strong>en</strong>, mythes die hij beluisterde in de muziek van Richard Wagner,<br />
de componist waarvoor hij e<strong>en</strong> ongetemde passie koesterde. Deze muziek bracht Hitler letterlijk<br />
in extase: het was zijn ‘cocaïne’. Tijd<strong>en</strong>s zijn verblijf in W<strong>en</strong><strong>en</strong> zag hij de opera Loh<strong>en</strong>grin, met<br />
daarin e<strong>en</strong> graalridder, ti<strong>en</strong> keer.<br />
2
Blonde mann<strong>en</strong>, blonde vrouw<strong>en</strong> van Teutoonse kracht <strong>en</strong> l<strong>en</strong>gte, die elkaar groet<strong>en</strong> zoals de<br />
Romein<strong>en</strong> ded<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> welluid<strong>en</strong>d ‘Heil!’ Dezelfde groet weerklonk in zijn jeugd in m<strong>en</strong>ig<br />
Oost<strong>en</strong>rijks café. Deze operafigur<strong>en</strong>, ontleed aan de Germaanse mythologie, verbeeldd<strong>en</strong> voor<br />
hem de bewoners van het nieuwe rijk, dat zou bestaan uit louter eig<strong>en</strong> bloed, e<strong>en</strong> rijk waarin de<br />
staat alle zorg<strong>en</strong> op zich nam. De familiegeschied<strong>en</strong>is van de Führer stond mijl<strong>en</strong> ver af van de<br />
deze gedroomde wereld, ze was, zoals we zull<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, zo bizar dat hij er maar liever het zwijg<strong>en</strong><br />
toe deed.<br />
Wagner is e<strong>en</strong> belangrijke sleutel tot Hitler, zo niet de belangrijkste. Anders gezegd, veel van<br />
Wagner vind<strong>en</strong> we terug in de politiek van Adolf Hitler. Ein Volk, ein Reich, ein Führer, is<br />
id<strong>en</strong>tiek aan Wagners drang tot het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Gesamtkunstwerk, betaande uit woord<strong>en</strong>,<br />
muziek <strong>en</strong> toneel. Ev<strong>en</strong>als Hitler gebruikte Wagner talrijke mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om zijn publiek te<br />
verleid<strong>en</strong>, in zijn geval met mooie melodieën, ‘gevoelsmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ aldus Wagner.<br />
De componist was betrokk<strong>en</strong> bij grootscheepse verandering<strong>en</strong> in de muziek én de politiek. Zijn<br />
opera Ri<strong>en</strong>zi - ‘Heil dir, Ri<strong>en</strong>zi unserm Volkstribun!’ -, in 1840 gecomponeerd in Parijs, is e<strong>en</strong><br />
vooruitblik op het revolutiejaar 1848, to<strong>en</strong> de Europese vorst<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> wankelde. Achteraf gezi<strong>en</strong><br />
biedt deze melodieuze opera e<strong>en</strong> doorkijkje naar de nazitijd, waarin de laatste tribuun, Ri<strong>en</strong>zi,<br />
lees Hitler, in het brand<strong>en</strong>de Capitool t<strong>en</strong> ondergaat. En vergeet natuurlijk Wagners haat teg<strong>en</strong><br />
de Jod<strong>en</strong> niet. De componist werd zo vaak achterna gezet<strong>en</strong> door zijn Joodse schuldeisers dat<br />
hij als vanzelf e<strong>en</strong> diepe verachting koesterde voor alles wat Joods was. Zijn vrouw Cosima, de<br />
dochter van Franz Liszt, overtrof hem zelfs in die haat.<br />
‘Ob Jud, ob Christ ist einerlei – in<br />
der Rasse liegt die Schweinerei!’<br />
2<br />
Adolf k<strong>en</strong>de Wagners lev<strong>en</strong> uit <strong>en</strong> te na. Door zijn opera’s, vol onheilspell<strong>en</strong>de kracht<strong>en</strong>,<br />
droomde de neurotische Hitler zich van jongs af e<strong>en</strong> held, e<strong>en</strong> verlosser, e<strong>en</strong> mysticus, compleet<br />
met rituel<strong>en</strong> <strong>en</strong> symbol<strong>en</strong>. Door zijn zelfmoord creëerde hij zijn eig<strong>en</strong> mythe, die grot<strong>en</strong>deels<br />
ontrafeld is, maar zijn lev<strong>en</strong>sloop blijft boei<strong>en</strong> <strong>en</strong> laat die van Mussolini, Stalin <strong>en</strong> Churchill ver<br />
achter zich. Ondanks alles was hun persoonlijk lev<strong>en</strong> tamelijk ‘normaal’. Dat van Hitler niet, al<br />
was het verre van heldhaftig, zeker niet in de voorrondes naar de macht <strong>en</strong> ook niet daarna. De<br />
feit<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> rij.<br />
3
De 42-jarige Maria Schicklgruber beviel op 7 juni 1837 van Alois. Hij kreeg aanvankelijk de<br />
achternaam van de moeder. Wie was de vader? Al snel ded<strong>en</strong> gerucht<strong>en</strong> de ronde dat de<br />
verwekker wel e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> Jood zou kunn<strong>en</strong> zijn. Maria was e<strong>en</strong> tijd in W<strong>en</strong><strong>en</strong> hulp in de<br />
huishouding geweest bij e<strong>en</strong> Rothschild, e<strong>en</strong> Jood - ook <strong>en</strong>e Frank<strong>en</strong>berger uit Graz werd<br />
g<strong>en</strong>oemd. Was hij, of iemand uit die familie, de dader, de vader? De verhal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> na de<br />
machtsovername steeds hardnekkiger <strong>en</strong> zelfs tot lang na WO2 war<strong>en</strong> er hele volksstamm<strong>en</strong> die<br />
geloofd<strong>en</strong> dat de vernietiger van de Jod<strong>en</strong> zelf afstamde van Jod<strong>en</strong>. Nooit is er iets van waar<br />
geblek<strong>en</strong>. De hele zaak smoorde to<strong>en</strong> DNA-tests, afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bij nog lev<strong>en</strong>de familieled<strong>en</strong> van<br />
Hitler, aantoond<strong>en</strong> dat Alois regelrecht afstamde van de mannelijke lijn van de Hiedlers, ook wel<br />
geschrev<strong>en</strong> als Hütlers. E<strong>en</strong> Jood was dus met zekerheid niet de vader. Blijft het raadsel van de<br />
ware vader: was het de mol<strong>en</strong>aars leerling Johann Georg Hiedler of zijn broer Johan Nepomuk,<br />
die zijn naam als Hütler schreef? Dat de vaker voorkom<strong>en</strong>de naam Hitler <strong>jar<strong>en</strong></strong>lang op diverse<br />
wijz<strong>en</strong> werd geschrev<strong>en</strong> is in het geval van de hoofdpersoon e<strong>en</strong> vreemde speling van het lot.<br />
De angst dat e<strong>en</strong> Jood de verwekker van Alois zou kunn<strong>en</strong> zijn past in e<strong>en</strong> tijd dat m<strong>en</strong>ig<br />
Oost<strong>en</strong>rijker, die in het Waldviertel niet uitgezonderd, zich al ver voor de nazitijd keerde teg<strong>en</strong> al<br />
het vreemde. De algem<strong>en</strong>e stelregel was: Oost<strong>en</strong>rijk voor de<br />
Oost<strong>en</strong>rijkers, beter gezegd: voor Duitstalig<strong>en</strong>. ‘Durch Reinheit zu<br />
Einheit’, luidde de stelling van de nationalist <strong>en</strong> grootgrondbezitter<br />
Georg Heinrich Ritter von Schönerer (foto), die in Zwettl, de<br />
hoofdplaats van het Waldviertel, aan het einde van de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de<br />
eeuw e<strong>en</strong> landbouworganisatie oprichtte. Daarmee oogstte hij veel<br />
succes <strong>en</strong> sympathie bij de veelal arme boer<strong>en</strong>bevolking die hem,<br />
de grote politicus die ‘de kleine luyd<strong>en</strong>’ met veel respect<br />
behandelde, e<strong>en</strong> grote uitzonderding in die tijd, op hand<strong>en</strong> droeg.<br />
Uit eig<strong>en</strong> zak betaalde hij voor m<strong>en</strong>ig gehucht in de streek de<br />
brandweer, de bibliotheek, sporttoestell<strong>en</strong> voor de jeugd <strong>en</strong> hier <strong>en</strong><br />
daar zelfs e<strong>en</strong> zwembad. Verder zorgde hij voor e<strong>en</strong><br />
ongevall<strong>en</strong>verzekering <strong>en</strong> maakte e<strong>en</strong> eind aan kinderarbeid.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ook dat was ge<strong>en</strong> kleinigheid in het kaiserlich und königlich bestierde Oost<strong>en</strong>rijk,<br />
organiseerde hij vrijheid van pers <strong>en</strong> vergadering. De boer<strong>en</strong> vereerd<strong>en</strong> Ritter von Schönerer, die<br />
de bevolking, ondanks al het goede wat hij deed, vergiftigde met uitsprak<strong>en</strong> als: ‘Ob Jud, ob<br />
Christ ist einerlei – in der Rasse liegt die Schweinerei!’ Woord<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>ige<strong>en</strong>, ook de <strong>jonge</strong><br />
Adolf, zeer aansprak<strong>en</strong>. Later zou Hitler zich ‘e<strong>en</strong> onverbloemd Schönereriaan’ noem<strong>en</strong>. Hij<br />
eff<strong>en</strong>de de weg naar de macht volg<strong>en</strong>s dezelfde politieke principes als zijn grote voorbeeld.<br />
Georg Heinrich Ritter von Schönererer was totaal onbek<strong>en</strong>d in de tijd van Maria Schicklgruber.<br />
De edelman werd gebor<strong>en</strong> in 1842, hetzelfde jaar waarin de to<strong>en</strong> 47-jarige Maria in het huwelijk<br />
trad met de drie jaar oudere mol<strong>en</strong>aars leerling Johann Georg Hiedler. Dat gebeurde in de<br />
4
omaanse St. Peterskerk in het op luttele kilometers van Strones geleg<strong>en</strong> Döllersheim.<br />
Sinds de Tweede Wereldoorlog is de kerk uit de twaalfde eeuw e<strong>en</strong> ruïne, aan flard<strong>en</strong> geschot<strong>en</strong><br />
door de artillerie, eerst schoot de Wehrmacht, to<strong>en</strong> de Russ<strong>en</strong>. Ook van de rest van Döllersheim<br />
is niet veel meer over dan door bom<strong>en</strong> <strong>en</strong> struik<strong>en</strong> overwoekerde mur<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> de gehav<strong>en</strong>de<br />
dorpsfontein staat nog overeind.<br />
Achter de kerk ligt de begraafplaats. Daar erg<strong>en</strong>s, niemand weet waar, moet<strong>en</strong> de rest<strong>en</strong> van<br />
Maria Schicklgruber ligg<strong>en</strong>. Zij overleed op 12 november 1847, 52 jaar jong, aan tbc. Het graf was<br />
al verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> to<strong>en</strong> kleinzoon Hitler de politieke ladder beklom. Na de Anschluss kreeg zijn<br />
grootmoeder e<strong>en</strong> -<br />
verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> - eervol graf<br />
teg<strong>en</strong> de kerkmuur.<br />
Die van Maria hebb<strong>en</strong> ze nog steeds niet.<br />
E<strong>en</strong>maal per jaar, op<br />
Allerziel<strong>en</strong>, is deze<br />
doodstille dod<strong>en</strong>akker het<br />
jachtterrein van<br />
Oost<strong>en</strong>rijkse spok<strong>en</strong>jagers,<br />
die er met<br />
opnameapparatuur de<br />
stemm<strong>en</strong> van de dod<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong><strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> ‘vang<strong>en</strong>’.<br />
Wat gebeurde er na haar dood met de to<strong>en</strong> 10-jarige Alois? Hij bleef bij zijn ‘vader’, zou je<br />
d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Nee, hoewel de ‘vader’, Johann Georg Hiedler, in het doopboek van de parochie<br />
Döllersheim vermeld staat als de vader van Alois <strong>en</strong> het Derde Rijk hem officieel beschouwt als<br />
‘opa’ van de Führer, verdwe<strong>en</strong> hij na de dood van zijn vrouw naar de achtergrond. Wellicht was<br />
5
ehoorlijke erf<strong>en</strong>is.<br />
hij financieel niet in staat voor de knaap te zorg<strong>en</strong>? Dat kan, hoe dan ook:<br />
Alois verkast naar het 50 kilometer verder geleg<strong>en</strong> Spital waar de ‘rijkere’<br />
broer van zijn ‘vader’ woont, Johann Nepomuk, die de verzorging van het<br />
kind op zich neemt. Was hij wellicht de echte vader? De bloedband<strong>en</strong><br />
war<strong>en</strong> in elk geval sterk g<strong>en</strong>oeg om Alois later te verblijd<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
Van<br />
Schicklgruber<br />
naar Hitler<br />
Vier kilometer van Weitra maakt de<br />
weg e<strong>en</strong> bocht naar rechts, dat is de<br />
oude landweg naar Spital. E<strong>en</strong> handvol huiz<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> kerk op e<strong>en</strong> heuvel, meer is er niet. In al die<br />
<strong>jar<strong>en</strong></strong> lijkt hier niets veranderd,<br />
alle<strong>en</strong> de weg door het dorp is<br />
verhard. Ge<strong>en</strong> winkels, alle<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> telefooncel <strong>en</strong> aan het begin<br />
van de bebouwing e<strong>en</strong> café waar<br />
naar verluidt e<strong>en</strong> ver familielid<br />
van de Führer achter de tap<br />
staat. De naam Hitler is<br />
weggepoetst, niemand wil hem<br />
nog in de mond nem<strong>en</strong>, zeker<br />
niet in het op<strong>en</strong>baar. Ook in het<br />
café haalt de waard bij het<br />
noem<strong>en</strong> van de naam Hitler de<br />
schouders op. Door die verdoemde tijd is lang geled<strong>en</strong> al e<strong>en</strong> dikke streep gezet.<br />
De boerderij waar Alois zijn jeugd doorbracht (foto bov<strong>en</strong>) staat er nog <strong>en</strong> ziet er - oude<br />
pr<strong>en</strong>tbriefkaart<strong>en</strong> in og<strong>en</strong>schouw g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> - vrijwel onveranderd uit, compleet met brandvijver<br />
voor de deur. Nog altijd is het nummer 36. Zoals veel boerderij<strong>en</strong> in het Waldviertel bestaat ook<br />
deze uit e<strong>en</strong> langgerekt wit woonhuis met aangebouwde stall<strong>en</strong>. De grote staldeur is nog intact,<br />
die was al te zi<strong>en</strong> op ansicht<strong>en</strong> uit de <strong>jar<strong>en</strong></strong> dertig van de vorige eeuw. Op veel van die kaart<strong>en</strong><br />
prijkt bov<strong>en</strong> de boerderij e<strong>en</strong> bloedrode zon met ingetek<strong>en</strong>de swastika.<br />
6
Lang geled<strong>en</strong> was Spital e<strong>en</strong> barmhartige plaats, e<strong>en</strong><br />
doorgaansoord voor pelgrims. Ziek<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> er terecht in<br />
e<strong>en</strong> hospitaal, het <strong>en</strong>ige in de verre omgeving. Op de<br />
begraafplaats bij de kerk staan drie kruiz<strong>en</strong> met de naam<br />
Schmidt, nev<strong>en</strong> <strong>en</strong> nicht<strong>en</strong> van de Führer. Eerder was er<br />
ook e<strong>en</strong> ged<strong>en</strong>kste<strong>en</strong> voor neef Gottfried Hütler, die<br />
sneuvelde in ’42 (foto<br />
uit Life, 1950). Het<br />
graf van Anton<br />
Schmidt, e<strong>en</strong> neef, is<br />
er nog. Hij stierf in<br />
1983.<br />
To<strong>en</strong> de Russische<br />
speciale e<strong>en</strong>heid -<br />
Sjmert Sjpionam - in<br />
‘45 Spital aandeed<br />
arresteerd<strong>en</strong> ze vijf familieled<strong>en</strong> van de Führer. Ja, ze<br />
war<strong>en</strong> partijlid geweest, zoals iedere<strong>en</strong> in dit gebied, maar meer dan toesprak<strong>en</strong> van Adi op de<br />
Volksradio beluisterd hadd<strong>en</strong> ze niet gedaan. De Sovjets versleept<strong>en</strong> er vier naar het oost<strong>en</strong><br />
waar ze niet overleefd<strong>en</strong>. In Döllersheim brak<strong>en</strong> de Russ<strong>en</strong> het ‘graf’ van Maria Schicklgruber<br />
op<strong>en</strong>, natuurlijk vond<strong>en</strong> ze niets.<br />
In Spital verkeert de kleine Alois vaak bij de familie Pölzl, Johanna Pölzl, de moeder van de op<br />
12 augustus 1860 gebor<strong>en</strong> Klara, de latere vrouw van Alois, was e<strong>en</strong> nicht (in de tweede graad),<br />
e<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> Hüt(t)ler. Johanna was de dochter van Johann Nepomuk Hüt(t)ler (Hiedler). Stel nu<br />
dat Nepomuk de verwekker was van Alois <strong>en</strong> niet zijn oudere broer Johann Georg, dan zou de<br />
inteelt compleet zijn. Bewijs ontbreekt, maar het is niet ond<strong>en</strong>kbaar in e<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong><br />
boer<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap waar de niet onbemiddelde Johann Nepomuk gold als e<strong>en</strong> goede partij.<br />
Op de dorpsschool in Spital steekt Alois weinig op. T<strong>en</strong>slotte dreigt hij als scho<strong>en</strong>lapper te<br />
beland<strong>en</strong> op de grote hoop armoedzaaiers die het Waldviertel doorkruis<strong>en</strong>. Hij heeft echter<br />
g<strong>en</strong>oeg avontuurzin, beter gezegd: hij beschikt over e<strong>en</strong> rusteloze aard <strong>en</strong> zoekt het hogerop. Hij<br />
wandelt naar W<strong>en</strong><strong>en</strong>, waar dan bijna 400.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. Als hij W<strong>en</strong><strong>en</strong> binn<strong>en</strong>komt zijn ze<br />
bezig met de sloop van de stadsmuur. Op de vrijgekom<strong>en</strong> grond ontstaat de Ring met het<br />
parlem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> andere imponer<strong>en</strong>de gebouw<strong>en</strong>, waar zijn zoon later verzot op was.<br />
Het valt Alois op dat de stad knipt voor scherp gesned<strong>en</strong> geüniformeerd<strong>en</strong> met sabels <strong>en</strong><br />
knevels, dat ligt hem wel. Voor e<strong>en</strong> <strong>jonge</strong>n uit de provincie is het in het aan str<strong>en</strong>g hiërarchische<br />
wett<strong>en</strong> onderhevige k.u.k vorst<strong>en</strong>dom Oost<strong>en</strong>rijk-Hongarije<br />
ge<strong>en</strong> kleinigheid om zo’n ‘hoge’ positie te verwerv<strong>en</strong>. Hij<br />
studeert ijverig <strong>en</strong> weet het klaar te spel<strong>en</strong> douanier te<br />
word<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> functie waarin hij veertig jaar werkzaam zal zijn,<br />
laatstelijk als Zollhauptbeambter. Het br<strong>en</strong>gt hem het voor<br />
die tijd goede salaris van 1.100 guld<strong>en</strong> per jaar, exclusief<br />
allerhande toeslag<strong>en</strong>.<br />
7
E<strong>en</strong> dag voor zijn 39 ste verjaardag, we schrijv<strong>en</strong> het jaar 1876, loopt hij met Johann Nepomuk<br />
Hütler van Spital naar Weitra. Ze meld<strong>en</strong> zich bij de kerk, bij notaris Joseph P<strong>en</strong>kner met het<br />
verzoek de achternaam Hütler te verander<strong>en</strong> in het beter klink<strong>en</strong>de Hitler, e<strong>en</strong> achternaam die<br />
niet zeld<strong>en</strong> voorkomt, bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kort is, goed in het gehoor ligt <strong>en</strong> gemakkelijker te schrijv<strong>en</strong><br />
dan Hiedler of Hütler. Al deze nam<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dezelfde betek<strong>en</strong>is: kleine boer. Op zijn verjaardag<br />
wordt de naam Hitler bezegeld in het kerkregister van Döllersheim. E<strong>en</strong> jaar later is de naam<br />
ook goedgekeurd door het keizerrijk <strong>en</strong> daarmee officieel. Alois verbreekt alle band<strong>en</strong> met de<br />
Schicklgrubers, waarvan de nazat<strong>en</strong> niet meer traceerbaar zijn. Voortaan gaat hij door het lev<strong>en</strong><br />
als Alois Hitler.<br />
4<br />
Alois trouwt <strong>jonge</strong> vrouw<strong>en</strong><br />
De voormalige bewoner van het Waldviertel bereikt veel, veel meer dan m<strong>en</strong>ig ander uit<br />
zijn klasse. Alois is e<strong>en</strong> ‘streber’, hij neemt zijn werk uiterst serieus. Op zijn post is hij de<br />
plichtsgetrouwe modelambt<strong>en</strong>aar, steeds de keizer er<strong>en</strong>d. De meeste collega’s nem<strong>en</strong> het werk<br />
niet zo nauw, ze hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hekel aan hun stipte chef, die buit<strong>en</strong> di<strong>en</strong>sttijd anders is, e<strong>en</strong> bon<br />
vivant, e<strong>en</strong> vrolijke drinker, die zijn privé-m<strong>en</strong>ing met verve br<strong>en</strong>gt, al zal hij zijn ‘grote baas’, de<br />
keizer, nooit door het slijk hal<strong>en</strong>. Ondertuss<strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt hij m<strong>en</strong>ig vrouw<strong>en</strong>hoofd op hol.<br />
Op het mom<strong>en</strong>t van de naamsverandering werkt Alois Hitler in Braunau am Inn, waar hij op 36-<br />
jarige leeftijd trouwde met de 50-jarige (!) Anna Glassl, dochter van e<strong>en</strong> beambte. Ze heeft<br />
c<strong>en</strong>t<strong>en</strong> maar is vaak ziek; kinder<strong>en</strong> kan ze niet krijg<strong>en</strong>. Om aan zijn ruim bemet<strong>en</strong> behoefte aan<br />
seks te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kinderw<strong>en</strong>s in vervulling te lat<strong>en</strong> gaan, start Alois e<strong>en</strong> verhouding met de<br />
17-jarige Franziska Matzelsberger (Fanny) uit het nabijgeleg<strong>en</strong> W<strong>en</strong>g im Innkreis. Zij serveert in<br />
Gasthaus Streif in Braunau am Inn.<br />
Teg<strong>en</strong>woordig zoud<strong>en</strong> we Alois brandmerk<strong>en</strong> als pedofiel maar vergeet niet, in die tijd was de<br />
kindersterfte abnormaal hoog, als vrouw kon je niet vroeg g<strong>en</strong>oeg beginn<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> gezin. Dat<br />
maakt de onfrisse gedachte dat Alois de ziekelijke Anna Glassl alle<strong>en</strong> om haar geld trouwde<br />
bijzonder groot. Hoe dan ook all<strong>en</strong>gs komt Fanni, zoals hij haar noemt, bij hem thuis in de<br />
Gasthof Dafner, Vorstadt 219 (sinds eind 1912 Gasthof des Josef Pommer, Salzburger Vorstadt<br />
15. Pommer maakte van zijn zaak e<strong>en</strong> begrip in Braunau am Inn). Daar werkt zijn 15-jarige<br />
achternicht Klara Pölzl in de huishouding. Als Fanni niet aanwezig is, <strong>en</strong> Anna bov<strong>en</strong> ligt te<br />
slap<strong>en</strong>, slaat hij liefdevol e<strong>en</strong> arm om zijn achternicht, die er altijd is <strong>en</strong> alles slaafs toelaat.<br />
Wanneer Fanni h<strong>en</strong> betrapt volg<strong>en</strong> er hoog oplop<strong>en</strong>de ruzies. T<strong>en</strong> slotte verlaat Klara op bevel<br />
van Fanni, <strong>en</strong> tot verdriet van Alois, het appartem<strong>en</strong>t.<br />
In 1880 laat Alois zich van tafel <strong>en</strong> bed scheid<strong>en</strong> van de zieke Anna. De bloed<strong>jonge</strong> Fanni neemt<br />
haar plaats in. Amper twee jaar later br<strong>en</strong>gt ze in W<strong>en</strong><strong>en</strong> Alois jr. ter wereld (13 januari 1882).<br />
Het kind krijgt aanvankelijk de achternaam Matzelsberger. Later erk<strong>en</strong>t Alois hem als zijn zoon.<br />
Als Anna in 1883 overlijdt, loopt Fanni alweer rond met e<strong>en</strong> dikke buik.<br />
8
Amper zes wek<strong>en</strong> na de begraf<strong>en</strong>is van Anna trouwt de 46-<br />
jarige Alois met Fanni, die op 28 juli 1883 e<strong>en</strong> dochter, Angela,<br />
ter wereld br<strong>en</strong>gt.<br />
Nog ge<strong>en</strong> jaar later kantelt Fanni’s gezondheid, ze hoest zich<br />
de long<strong>en</strong> uit haar lijf. Er zit bloed in het sputum. Het ergste is<br />
al gauw bewaarheid: tering.<br />
Alois is in zorg<strong>en</strong>. Het grootste deel van de dag is hij op zijn<br />
post bij de stal<strong>en</strong>boogbrug over de Inn, de gr<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong><br />
Oost<strong>en</strong>rijk <strong>en</strong> Duitsland. Hoe kan hij zijn gezin in deze donkere<br />
tijd het best verzorg<strong>en</strong>? Klara (foto) biedt uitkomst. Ze komt<br />
direct uit Spital <strong>en</strong> pakt de vertrouwde tak<strong>en</strong> weer op. Oom<br />
Alois verzorgt haar goed. Wanneer de 23-jarige Fanni in<br />
augustus 1884 aan tbc overlijdt, is Klara zwanger. Trouw<strong>en</strong> ligt<br />
in de rede. Echter, zo gemakkelijk gaat dat niet: de 24-jarige<br />
Klara is immers e<strong>en</strong> nicht van de dan 47-jarige Alois. Om te<br />
huw<strong>en</strong> is disp<strong>en</strong>satie van de kerk vereist. Die krijg<strong>en</strong> ze. De<br />
druk bezette douanier heeft immers e<strong>en</strong> vrouw nodig die<br />
omziet naar zijn kroost. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is Klara zwanger <strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />
zwangere vrouw alle<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> staan…. De rooms-katholieke kerk knijpt e<strong>en</strong> oogje toe, het is<br />
immers ‘maar’ e<strong>en</strong> nicht van de tweede graad. Hoewel het incest is kijkt ook niemand van de<br />
familie in het Waldviertel er van op. Bloedschande is niet ongewoon in die afgeleg<strong>en</strong> streek. Ze<br />
trouw<strong>en</strong> in 1885 op 7 januari om zes uur in de ocht<strong>en</strong>d in de St. Stephan in Braunau am Inn. De<br />
huwelijksplechtigheid is sober, er is ge<strong>en</strong> feest. Fanni<br />
indachtig? Na afloop vertrekt Klara naar de herberg, Alois<br />
gaat naar de douanepost.<br />
Vijf maand<strong>en</strong> later bevalt Klara van Gustav. Twee jaar later<br />
overlijdt de knaap aan difterie. Na Gustav volg<strong>en</strong> Ida <strong>en</strong> Otto.<br />
Otto overlijdt kort na de geboorte, Ida sterft, nog ge<strong>en</strong> jaar<br />
oud, in 1887 ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aan difterie. De moeder is radeloos.<br />
Dan in 1889, op Goede Vrijdag 20 april, om half zev<strong>en</strong> in de<br />
avond, buit<strong>en</strong> is het zev<strong>en</strong> grad<strong>en</strong> Celsius, bevalt ze van Adolf<br />
(edele wolf) - foto. Alois is dan 58 <strong>en</strong> al met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>. In de<br />
daaropvolg<strong>en</strong>de <strong>jar<strong>en</strong></strong> verwekt hij bij Klara nog twee<br />
kinder<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> zoon, Edmund, die in 1900 aan de mazel<strong>en</strong><br />
sterft, <strong>en</strong> in 1896 komt - in Hafeld – Paula. Van de zes<br />
kinder<strong>en</strong> die Klara ter wereld bracht overlev<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> Adolf<br />
<strong>en</strong> Paula. Zij zou ze tot in het oneindige bemoeder<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> jaar voor Adolfs geboorte overlijdt Johan Nepomuk Hitler. Alois ontvangt e<strong>en</strong> erf<strong>en</strong>is van<br />
vierduiz<strong>en</strong>d guld<strong>en</strong>. Dat bedrag besteedt de p<strong>en</strong>sionair aan e<strong>en</strong> boerderij in Wörnharts, twee<br />
kilometer oostelijk van Spital. De Ahn<strong>en</strong>grund blijft trekk<strong>en</strong>, hoewel hij die allang ontgroeid is.<br />
Hij heeft al meer gezi<strong>en</strong> dan m<strong>en</strong>ig inwoner van het Waldviertel, behalve W<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> Brauna am<br />
Inn verbleef hij voor zijn werk in Passau, Saalfeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> Linz. Nerg<strong>en</strong>s blijft hij lang, ook niet in<br />
9
Door de<br />
week liep<br />
Adolf naar de dorpsschool aan de voet van de<br />
kerk in het naburige Fischlham. In 1939 keerde<br />
hij er terug als de Führer. Hij zat in dezelfde<br />
schoolbank als to<strong>en</strong>.<br />
Braunau, ge<strong>en</strong> woning of p<strong>en</strong>sion lijkt hem te kunn<strong>en</strong> bind<strong>en</strong>.<br />
Nog e<strong>en</strong>maal wil hij zijn geluk als hobbyboer beproev<strong>en</strong>. Hij<br />
verkoopt het bezit in Wörnharts <strong>en</strong> verkast begin 1895 met het<br />
gezin naar het landelijk geleg<strong>en</strong> Hafeld bij Lambach.<br />
Bij restaurant Fischer-Stub<strong>en</strong> Delphi in Hafeld gaat e<strong>en</strong><br />
weg langs e<strong>en</strong> kristalhelder beekje. Rechts daarvan staat<br />
de boerderij Rauscher Gut (foto links) waarin het gezin<br />
woonde. Het land (links onder) dat Alois bewerkte had<br />
e<strong>en</strong> oppervlakte van 36.000 vierkante meter, e<strong>en</strong><br />
behoorlijk bezit. Alois hield zich er bezig met het kwek<strong>en</strong><br />
van appels <strong>en</strong> per<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn lievelings-hobby, de<br />
bij<strong>en</strong>teelt. Vanaf het erf kun je bij mooi weer de<br />
besneeuwde piek<strong>en</strong> van het Tot<strong>en</strong> Gebirges zi<strong>en</strong>.<br />
Op de muur van de school, nu e<strong>en</strong><br />
tweedehandswinkel, is e<strong>en</strong> zwarte ged<strong>en</strong>kste<strong>en</strong><br />
aangebracht met de mededeling dat Adolf Hitler<br />
hier lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> leerde, niet ter ontwikkeling van zichzelf maar ter vernietiging van de<br />
m<strong>en</strong>sheid. Aan het eind van de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw kon niemand vermoed<strong>en</strong> dat dat kleine,<br />
onopvall<strong>en</strong>de bleke, magere <strong>jonge</strong>tje met zijn rugzak, stevig voortstapp<strong>en</strong>d langs de ruis<strong>en</strong>de<br />
Alm, later de veroorzaker zou zijn van zoveel ell<strong>en</strong>de.<br />
5<br />
Lambach, de<br />
swastika gespot<br />
E<strong>en</strong> paar keer per week wandelde Adolf over het voetpad<br />
langs de Traun naar het B<strong>en</strong>edictijns klooster in Lambach,<br />
waar hij als koorknaap zangonderricht g<strong>en</strong>oot.<br />
10
Het klooster, gesticht in het jaar duiz<strong>en</strong>d, is het meest imponer<strong>en</strong>de gebouw in Lambach. In<br />
oude tijd<strong>en</strong> was de stad e<strong>en</strong> pleisterplaats op de route Salzburg - W<strong>en</strong><strong>en</strong> v.v. Iedere<strong>en</strong> kwam er<br />
door. In januari 1769 war<strong>en</strong> Mozart <strong>en</strong> zijn vader in het stift te gast <strong>en</strong> schonk<strong>en</strong> de abt e<strong>en</strong><br />
symfonie met het opschrift: ‘Del Sigre: Wolfgango Mozart. Dono Authoris 4.ta Jan. 769’. Het werk<br />
is beter bek<strong>en</strong>d als ‘Alte Lambacher’ (KV 45a). Napoleon trok er met zijn legers door naar<br />
Deutsch-Wagram, t<strong>en</strong> noord<strong>en</strong> van W<strong>en</strong><strong>en</strong>, waar hij in 1809 slag<br />
leverde teg<strong>en</strong> de Oost<strong>en</strong>rijkers; zijn laatste grote overwinning.<br />
Als koorknaap had Hitler toegang tot vrijwel alle vertrekk<strong>en</strong> in het<br />
stift. Hij liep er over breed uitwaaier<strong>en</strong>de trapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> door hol<br />
klink<strong>en</strong>de gang<strong>en</strong>. Op e<strong>en</strong> dag zag hij daar e<strong>en</strong> in ste<strong>en</strong><br />
uitgehouw<strong>en</strong> beelt<strong>en</strong>is van het zonnerad, het latere waarmerk<br />
van zijn partij. Hij was e<strong>en</strong> jaar of acht, maar de swastika, van<br />
origine het tek<strong>en</strong> van het goede, beet zich vast in zijn geheug<strong>en</strong>.<br />
Hetzelfde rad is nog steeds te zi<strong>en</strong>, o.a. bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> deur aan de<br />
courzijde.<br />
In het stift werkte de Oost<strong>en</strong>rijkse priester Josef Pointiller. Al voor<br />
de Anschluss verzette de b<strong>en</strong>edictijn zich teg<strong>en</strong> de nazi’s. Na de<br />
Anschluss week hij uit naar Hongarije, vervolg<strong>en</strong>s naar Slowakije. In<br />
het najaar van ‘44 arresteerde de Gestapo hem omdat hij aan de abt<br />
van e<strong>en</strong> Hongaars klooster exacte mededeling<strong>en</strong> deed over de<br />
manier waarop de nazi’s tekeer ging<strong>en</strong>. Op 15 december van dat jaar<br />
werd hij veroordeeld. ‘Sie müss<strong>en</strong> sterb<strong>en</strong>, damit das Deutsche Volk<br />
leb<strong>en</strong> kann!’, schreeuwde Roland Freisler, presid<strong>en</strong>t van het Volksgerechthof in Berlijn.<br />
Pointiller werd op 9 februari 1945 onthoofd in de gevang<strong>en</strong>is Münch<strong>en</strong>-Stadelheim.<br />
Die m<strong>en</strong>selijke tragedie was nog ver weg to<strong>en</strong> de <strong>Hitlers</strong> in Hafeld woonde. Vader Alois maakte<br />
daar dezelfde fout die veel gep<strong>en</strong>sioneerd<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, hij nam te veel hooi op zijn vork. Het<br />
onderhoud van 3,6 hectare landbouwgrond heeft meer voet<strong>en</strong> in aarde dan goed is voor e<strong>en</strong><br />
simpele hark, schep <strong>en</strong> schoffel. Het onderhoud van het kleine landgoed kostte te veel geld <strong>en</strong><br />
tijd <strong>en</strong> de verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> viel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werd hij hondsmoe van het harde werk<strong>en</strong> dat zijn<br />
lichaam niet meer aankon.<br />
Na twee jaar hield Alois het voor gezi<strong>en</strong> - hij hoefde er ook niet van te lev<strong>en</strong>, zijn p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>,<br />
aangevuld met de opbr<strong>en</strong>gst van de verkoop van de boerderij <strong>en</strong> de grond, war<strong>en</strong> ruim voldo<strong>en</strong>de<br />
- <strong>en</strong> sleepte het hele gezin mee naar e<strong>en</strong> Gasthaus in Lambach (Alois had e<strong>en</strong> voorliefde voor<br />
won<strong>en</strong> in Gasthaüser). Het was niet hun laatste onderkom<strong>en</strong>. In de loop van e<strong>en</strong> jaar betrokk<strong>en</strong><br />
de <strong>Hitlers</strong> twee verschill<strong>en</strong>de woning<strong>en</strong> in Lambach. Uiteindelijk begon het bij de rusteloze Alois<br />
alweer te kriebel<strong>en</strong>. In 1898 stapte het gezin opnieuw op e<strong>en</strong> boer<strong>en</strong>kar, nu naar het landelijk<br />
geleg<strong>en</strong> Leonding bij Linz.<br />
11
Het kale vlak is het<br />
graf van <strong>Hitlers</strong><br />
ouders in Leonding.<br />
Het grafmonum<strong>en</strong>t<br />
is in 2012<br />
verwijderd.<br />
6<br />
‘Daheim war er str<strong>en</strong>g,<br />
kein Feiner…’<br />
Bi<strong>en</strong><strong>en</strong>weg heet de weg achter de kleine woning in Leonding, alsof de geme<strong>en</strong>te in stilte de<br />
hobby van de vader eert. De voorzijde van het huis nummer 16 ligt aan Michaelsbergstrasse,<br />
teg<strong>en</strong>over de begraafplaats waar de ouders van de Führer hun laatste - <strong>jar<strong>en</strong></strong>lang goed<br />
onderhoud<strong>en</strong> - rustplaats vond<strong>en</strong>. In 2012 werd het grafmonum<strong>en</strong>t verwijderd. ‘Te veel aandacht<br />
van neonazi’s’, aldus e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>teambt<strong>en</strong>aar. Maar het bezoek blijft kom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> iedere lokale<br />
bezoeker zal je, uit dank voor je belangstelling, de plaats van het beroemde/beruchte graf<br />
wijz<strong>en</strong>.<br />
12
Het is moeilijk voorstelbaar dat Hitler in de tuin van het kleine huis <strong>en</strong> op het land er naast, waar<br />
nu sociale woningbouw staat, met vri<strong>en</strong>djes indiaantje <strong>en</strong> cowboy speelde.<br />
Winnetou <strong>en</strong> Old Shatterhand, de door Karl May gecreëerde figur<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> zijn<br />
ideal<strong>en</strong>. ‘Tijd<strong>en</strong>s die spelletjes was hij altijd de leider’, vertelde zus Paula (foto)<br />
in de <strong>jar<strong>en</strong></strong> vijftig aan journalist<strong>en</strong>. Zijzelf was in alles het teg<strong>en</strong>deel van haar<br />
broer. Historici noem<strong>en</strong> haar, in vergelijk met haar broer, ‘e<strong>en</strong> absolute niets’.<br />
Haar hele lev<strong>en</strong> bleef ze ongehuwd. Ze stierf op 1 juni 1960 in Berchtesgad<strong>en</strong>,<br />
waar ze woonde aan de Hansererweg 1 in e<strong>en</strong> uiterst klein, slechts zesti<strong>en</strong><br />
vierkante meter, vochtig <strong>en</strong> goedkoop huurappartem<strong>en</strong>t, recht teg<strong>en</strong>over het<br />
overmaatse Hauptbahnhof uit de tijd dat Berchtesgad<strong>en</strong>, na Berlijn, de tweede<br />
resid<strong>en</strong>tie in Duitsland was. De dad<strong>en</strong> van haar broer, van wie ze tijd<strong>en</strong>s de<br />
oorlog gedwong<strong>en</strong> in de anonimiteit moest lev<strong>en</strong> onder de achternaam Wolf, verdedigde ze tot<br />
het laatste mom<strong>en</strong>t – ‘Ich glaube nicht, dass mein Bruder die Verbrech<strong>en</strong> anordnete, die<br />
unzählig<strong>en</strong> M<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> Konz<strong>en</strong>trationslager angetan wurd<strong>en</strong> - oder dass er überhaupt über<br />
diese Verbrech<strong>en</strong> Bescheid wusste.’ Ze hielp nazimisdadigers te vlucht<strong>en</strong> naar Zuid-Amerika.<br />
Paula had gelijk to<strong>en</strong> ze zei dat we Hitler ook in de kom<strong>en</strong>de eeuw<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
bediscussiër<strong>en</strong>.<br />
‘Ich glaube nicht,<br />
dass mein Bruder<br />
die Verbrech<strong>en</strong> anordnete’,<br />
Paula Hitler<br />
Het pastelkleurige woonhuis met het knalrode dak in Leonding waar, naar verluidt tucht <strong>en</strong> orde<br />
heerst<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de ongeduldige vader bij het minst of geringst overging tot het hanter<strong>en</strong> van de<br />
broekriem als zweep, is teg<strong>en</strong>woordig e<strong>en</strong> dep<strong>en</strong>dance van de Bestattung Leonding.<br />
Volg<strong>en</strong>s in-siders moet het er destijds tuss<strong>en</strong> vader <strong>en</strong> zoon vaak hard teg<strong>en</strong> hard zijn gegaan.<br />
De historicus Lou de Jong haalde in zijn Koninkrijk der Nederland<strong>en</strong> in de Tweede Wereldoorlog<br />
de voogd van Adolf <strong>en</strong> Paula aan, e<strong>en</strong> vri<strong>en</strong>d van de familie die h<strong>en</strong> werd toegewez<strong>en</strong> na de dood<br />
van de vader: ‘Alois Hitler heette ‘sehr rechthaberisch, leicht aufbraus<strong>en</strong>d .... Daheim war er<br />
str<strong>en</strong>g, kein Feiner, seine Frau hat bei ihm nichts zu lach<strong>en</strong> gehabt’.<br />
13
Joseph Goebbels, minister van Propaganda in het Derde Rijk, stapte in<br />
Leonding met e<strong>en</strong> gelukzalig gevoel over de drempel: ‘Hier kookte de goede<br />
moeder voor onze Führer’, schreef hij verheugd in zijn dagboek.<br />
Van het huisje langs de brandweerkazerne naar café Wiesinger zijn het 390<br />
stapp<strong>en</strong>. Alois dronk er vrijwel dagelijks zijn bier. Aan de stamtafel<br />
begroett<strong>en</strong> de gast<strong>en</strong> elkaar met ‘Heil!’, waarna ze de toestand in de<br />
Donaurepubliek besprak<strong>en</strong>.<br />
Thuis sprak Alois zeld<strong>en</strong> of nooit over politiek, maar in het café voerde de ex-opperdouanier het<br />
hoogste woord. Door zijn autoritaire uitstraling luisterde m<strong>en</strong> naar<br />
hem. Vaak vergat hij de tijd <strong>en</strong> dronk te veel, dan kwam zijn zoon<br />
hem uit de kroeg hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> bracht e<strong>en</strong> beschonk<strong>en</strong> vader thuis. E<strong>en</strong><br />
red<strong>en</strong> waarom Adolf later zeld<strong>en</strong> of nooit alcohol dronk. Ook tabak<br />
liet hij staan. Zijn vader was e<strong>en</strong> verwoed pijproker, maar Adolf zou<br />
nooit rok<strong>en</strong>. Na de ‘Endsieg’ wilde hij het rok<strong>en</strong> zelfs totaal<br />
verbied<strong>en</strong>.<br />
Alois was altijd kerngezond geweest. Tot op e<strong>en</strong> dag in 1902 to<strong>en</strong> hij<br />
bij het kol<strong>en</strong>sjouw<strong>en</strong> niet meer uit de kelder kwam. Hij lag er<br />
bewusteloos op de grond. E<strong>en</strong> arts constateerde e<strong>en</strong> licht<br />
hers<strong>en</strong>infarct. Al gauw had<br />
Alois er ge<strong>en</strong> last meer van<br />
<strong>en</strong> pakte zijn dagelijks ritme<br />
weer op. Bloedverdunners<br />
als medicijn teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
mogelijk nieuw infarct<br />
bestond<strong>en</strong> niet.<br />
Op zaterdagocht<strong>en</strong>d 3<br />
januari 1903 maakte hij zijn<br />
gebruikelijke gang naar de<br />
Frühschopp<strong>en</strong> in café<br />
Wiesinger. Tijd<strong>en</strong>s de<br />
discussie zakte hij, volg<strong>en</strong>s<br />
de aanwezig<strong>en</strong> zonder <strong>en</strong>ig<br />
geluid te mak<strong>en</strong>, in elkaar.<br />
De haastig ontbod<strong>en</strong> arts<br />
kon slechts de dood<br />
vaststell<strong>en</strong>. Alois overleed<br />
aan e<strong>en</strong> embolie.<br />
Woning Hitler in Leonding<br />
Teg<strong>en</strong>woordig is café<br />
Wiesinger e<strong>en</strong> pizzeria. De<br />
waardin toont je met<br />
g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> de ler<strong>en</strong> zitbank,<br />
14
die als kostbaar relict nog altijd di<strong>en</strong>st doet, waarop de 65-jarige<br />
dode op de dokter wachtte. Wel e<strong>en</strong> kop koffie bestell<strong>en</strong>.<br />
De dood van Alois was opnieuw e<strong>en</strong> klap voor Klara <strong>en</strong> niet minder voor de 13-jarige puber Adolf<br />
<strong>en</strong> de 6 jarige Paula. Hoewel de voogd zei: ‘Seine Frau hat bei ihm nichts zu lach<strong>en</strong> gehabt’,<br />
vereerde zij de dominante Alois.<br />
Volg<strong>en</strong>s de weinige bek<strong>en</strong>de van de familie hebb<strong>en</strong> Klara <strong>en</strong> Alois e<strong>en</strong> goed huwelijk gehad. Klara<br />
plooide zich heel gemakkelijk naar de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van haar autoritaire echtg<strong>en</strong>oot. Teg<strong>en</strong> Adolfs<br />
latere jeugdvri<strong>en</strong>d August Kubizek, zei ze: ‘Was man sich als junges Mädel von der Heirat erhofft<br />
und erträumt, ist meine Ehe auch niet geword<strong>en</strong>. Aber wo kommt dies schon vor?’<br />
Ze zou haar man na zijn dood nooit afvall<strong>en</strong> <strong>en</strong> Adolf lang voorhoud<strong>en</strong> te lev<strong>en</strong> naar de vurige<br />
w<strong>en</strong>s van de vader: e<strong>en</strong> goed ambt<strong>en</strong>aar te word<strong>en</strong>.<br />
In dat laatste had Adolf allesbehalve zin, hij ging zijn eig<strong>en</strong> weg. Daarin ev<strong>en</strong>aarde hij zijn vader<br />
die het gezin telk<strong>en</strong>s op sleeptouw nam, van Gästehaus naar woning, <strong>en</strong> dan maar weer<br />
verhuiz<strong>en</strong>, soms wel <strong>en</strong>kele ker<strong>en</strong> per jaar. Over rusteloos gesprok<strong>en</strong>. Vooral de kinder<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> er de dupe van, ze moest<strong>en</strong> zich keer op keer aanpass<strong>en</strong>. Het gezin was altijd in<br />
beweging.<br />
Adolfs halfbroer, Alois Hitler jr. (foto), hield het allang niet meer uit. Na e<strong>en</strong><br />
ruzie met de vader verliet hij het huis in Hafeld voorgoed. In Leonding kwam<br />
hij zeld<strong>en</strong> langs. Hij emigreerde naar Dublin, trouwde met e<strong>en</strong> Ierse, waarbij<br />
hij e<strong>en</strong> zoon verwekte, William Patrick Hitler, e<strong>en</strong> ras opportunist. In de <strong>jar<strong>en</strong></strong><br />
dertig probeerde Patrick te profiter<strong>en</strong> van de roem van zijn oom. Hitler schoof<br />
zijn neef e<strong>en</strong> baantje bij e<strong>en</strong> autodealer toe. Dat vond Patrick te min. Hij<br />
vertrok met zijn moeder naar de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> waar hij zich tijd<strong>en</strong>s de<br />
oorlog ontpopte als fel teg<strong>en</strong>stander van de nazi’s. Uiteindelijk di<strong>en</strong>de hij in de US Army. Zijn<br />
zon<strong>en</strong>, van de vier is er één in 1989 overled<strong>en</strong>, lev<strong>en</strong> in Amerika onder de achternaam Stuart-<br />
Houston (Chamberlain). Die naam verwijst naar e<strong>en</strong> van de grootste vooroorlogse nationalist<strong>en</strong>.<br />
Hun beruchte oom stemde volledig in met zijn theorieën.<br />
Alois jr. (foto) oberde e<strong>en</strong> groot deel van zijn lev<strong>en</strong>. Hij op<strong>en</strong>de in de tijd dat Adolf triomf<strong>en</strong> vierde<br />
e<strong>en</strong> goed lop<strong>en</strong>d café in Berlijn, aan de Witt<strong>en</strong>bergplatz. De klandizie, veelal soldat<strong>en</strong>, begroett<strong>en</strong><br />
hem met ‘Heil Hitler!’ <strong>en</strong> e<strong>en</strong> lach. Met zijn nieuwe, Duitse, vrouw kreeg hij e<strong>en</strong> zoon, Heinz<br />
Hitler, die in ‘42 sneuvelde. In Berlijn werd hij uitgebombardeerd. Na de oorlog woonde Alois in<br />
e<strong>en</strong> huurhuis in Hamburg waar hij in 1956 overleed, 74 jaar oud.<br />
15
6<br />
Op de Freinberg<br />
‘hat es<br />
angefang<strong>en</strong>’<br />
Na de dood van haar man verruilt Klara Pölzl met de<br />
twee kinder<strong>en</strong> de landelijke omgeving van Leonding voor<br />
de provinciehoofdstad Linz. Op de derde verdieping van<br />
Humboldtstrasse 31 (foto) vindt het gezin e<strong>en</strong> nieuw<br />
onderkom<strong>en</strong>.<br />
Teg<strong>en</strong>woordig won<strong>en</strong> er in het complex Turkse families.<br />
De achterkant is e<strong>en</strong> opslagplaats voor vuilnis <strong>en</strong> het<br />
wass<strong>en</strong> van auto’s. ‘Hitler? ‘t Zal wel. Te lang geled<strong>en</strong>’,<br />
zegt e<strong>en</strong> bewoner, hij haalt zijn schouders op. Wat kan het<br />
hem schel<strong>en</strong>. Dat mag zo zijn, maar de puber die hier<br />
woonde was niet zo maar iemand. Hij sleepte de wereld<br />
mee in e<strong>en</strong> van de meest dodelijke oorlog<strong>en</strong>, waarvan de nasleep nog <strong>jar<strong>en</strong></strong> duurde. In feite tot<br />
1989 to<strong>en</strong> de deling tuss<strong>en</strong> oost <strong>en</strong> west aan zijn eind kwam, met als hoogtepunt de val van de<br />
Berlijnse muur.<br />
De to<strong>en</strong>malige woning had e<strong>en</strong> keuk<strong>en</strong> met gro<strong>en</strong> geverfde meubels. Het daglicht viel door e<strong>en</strong><br />
raam met uitzicht op de binn<strong>en</strong>hof. In de woonkamer aan de straatkant stond<strong>en</strong> twee bedd<strong>en</strong>,<br />
e<strong>en</strong> voor Klara, de ander voor Paula. Aan de wand hing het portret van Alois in uniform, teg<strong>en</strong> de<br />
wand stond zijn pijp<strong>en</strong>rek. In e<strong>en</strong> zijkamer sliep <strong>en</strong> studeerde Adolf. Olielamp<strong>en</strong> <strong>en</strong> kaars<strong>en</strong><br />
zorgd<strong>en</strong> voor de verlichting, elektriciteit ontbrak. Om naar het geme<strong>en</strong>schappelijk toilet te gaan<br />
moest je de gang op. Je wass<strong>en</strong> deed je in e<strong>en</strong> tobbe.<br />
Van tijd tot tijd werd de boel opgevrolijkt door <strong>Hitlers</strong> halfzus Angela, die in de buurt woonde. Ze<br />
was zes jaar ouder dan Adolf <strong>en</strong> getrouwd met de belastingadviseur Leo Raubal, die echter<br />
zeld<strong>en</strong> of nooit langskwam <strong>en</strong> graag de fles omarmde. Hij lag in de kling met Hitler die het niet<br />
kon verkropp<strong>en</strong> dat ook Leo hem aan e<strong>en</strong> saaie ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>baan wilde help<strong>en</strong>. Hij verachtte die<br />
alcoholist, die in 1910 stierf waarna Angela zelf de kost moest verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Ze werkte onder meer<br />
in W<strong>en</strong><strong>en</strong> als hoofd van de m<strong>en</strong>sa voor Joodse stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Na de dood van Klara, die haar<br />
stiefmoeder was maar door Angela werd beschouwd als haar echte moeder, hoorde ze niets<br />
meer van haar broer, die ze pas in 1920 weer ontmoette. Kort daarop vertrok Angela naar <strong>Hitlers</strong><br />
resid<strong>en</strong>tie aan de Hintereck in Obersalzberg waar ze tot de komst van Eva Braun de huishouding<br />
16
estierde. Ze waarschuwde Eva dat je met Hitler niet kon sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong>, daarop werkte Eva haar<br />
de berg af.<br />
In dezelfde periode begon Hitler e<strong>en</strong> verhouding met e<strong>en</strong> van Angela’s dochters, Geli Raubal, die<br />
in 1931 met zijn pistool zelfmoord pleegde. Haar andere dochter, Elfriede, overleefde de oorlog<br />
<strong>en</strong> zou <strong>jar<strong>en</strong></strong>lang het graf van de grootouders in Leonding verzorg<strong>en</strong>.<br />
Angela hertrouwde met e<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d architect, Martin Hammitzsch, uit Dresd<strong>en</strong>. In 1945 pleegde<br />
hij zelfmoord. Zij verhuisde naar de westerse geallieerde zone, naar Hannover, waar ze in 1949<br />
overleed.<br />
Terug naar Linz waar Adolf zijn vri<strong>en</strong>d August Kubizek (foto links) laat<br />
wet<strong>en</strong>: ‘Er halte ein<strong>en</strong> Brotberuf nicht für nötig’. Kunst<strong>en</strong>aar wil hij<br />
word<strong>en</strong>, het liefst kunstschilder, desnoods architect. Elk gebouw dat hem<br />
interesseert zet hij in e<strong>en</strong> paar lijn<strong>en</strong> op papier. Het is de kunst die beid<strong>en</strong><br />
bindt. Kubizek droomt van e<strong>en</strong> toekomst als dirig<strong>en</strong>t. De muziek is beider<br />
favoriet. Ze bezoek<strong>en</strong> vrijwel elk concert in Linz, zo goedkoop mogelijk,<br />
begrijpelijk, want geld hebb<strong>en</strong> ze niet. Ze zi<strong>en</strong> er alle opera’s van Wagner.<br />
De staanplaats<strong>en</strong>, waar ze elkaar voor het eerst ontmoette, zijn hun<br />
terrein. Daarna wandel<strong>en</strong> ze door Linz <strong>en</strong> omgeving, vaak tot diep in de<br />
nacht. Hitler, parmantig lop<strong>en</strong>d met e<strong>en</strong> wandelstokje, is deg<strong>en</strong>e die iedere uitvoering uitvoerig<br />
becomm<strong>en</strong>tarieert, <strong>en</strong> dat zeer gedeg<strong>en</strong> doet, aldus Kubizek.<br />
De omgang met Hitler is anders dan met andere leeftijdg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Hitler<br />
bezoekt nooit cafés of dancings, zoals de andere <strong>jonge</strong>ns, is vaak<br />
ernstig <strong>en</strong> bemoeit zich met alles wat zich afspeelt in Linz <strong>en</strong> omgeving.<br />
Het valt August, Gustl, zoals Hitler hem steevast noemt, op dat zijn<br />
vri<strong>en</strong>d <strong>en</strong>orm belez<strong>en</strong> is. ‘Waar laat hij al die k<strong>en</strong>nis’, vraagt Kubizek<br />
zich af. Op het mom<strong>en</strong>t dat Adolf overloopt aan informatie <strong>en</strong> Gustl het<br />
voor onmogelijk houdt dat hij nog iets kan onthoud<strong>en</strong>, stouwt Adolf er<br />
alweer nieuwe k<strong>en</strong>nis in. Hij vergeet niets. Hitler beschikt over e<strong>en</strong><br />
ijzer<strong>en</strong> geheug<strong>en</strong>.<br />
Hij praat honderduit. Overal geeft hij zijn m<strong>en</strong>ing over <strong>en</strong> vooral kritiek,<br />
heel veel kritiek. Hij zit vol vooroordel<strong>en</strong>. Zijn glas is altijd half leeg. Kubizek is verbaasd als<br />
Adolf zak<strong>en</strong> raakt waar Gustl alles vanaf d<strong>en</strong>kt te wet<strong>en</strong>, zoals de muziek, <strong>en</strong> dan toch nog door<br />
Adolf wordt overtroefd. Hij begrijpt niet dat iemand zo gemakkelijk, vooral ook zo overtuig<strong>en</strong>d,<br />
kan prat<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan niet in het zangerige Oost<strong>en</strong>rijks, maar in het harde Duits. Kubizek vermoedt<br />
- heel aannemelijk - dat Adolf die klank heeft opgevang<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het verblijf in de diverse<br />
gr<strong>en</strong>splaats<strong>en</strong> waar zijn vader werkte.<br />
Belangrijker is dat zijn woord<strong>en</strong> Gustl meezuig<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> roes die hem al het andere doet<br />
verget<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s zulke gesprekk<strong>en</strong> vlamm<strong>en</strong> <strong>Hitlers</strong> staalblauwe, hypnotiser<strong>en</strong>de, og<strong>en</strong>, ze<br />
lijk<strong>en</strong> op vrouw<strong>en</strong>og<strong>en</strong>, net zo mooi <strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong>d. Het zijn dezelfde og<strong>en</strong> als die van Klara,<br />
maar in zijn og<strong>en</strong> schuilt meer: het lijkt alsof er e<strong>en</strong> vuur in brandt, e<strong>en</strong> vuur dat ieder woord als<br />
waarheid onderstreept. Terwijl Gustls or<strong>en</strong> toch ook registrer<strong>en</strong> dat veel van wat Hitler zegt<br />
17
ehoorlijk overdrev<strong>en</strong> is. Soms biedt hij teg<strong>en</strong>spraak, maar de 16-jarige duldt ge<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>spraak<br />
<strong>en</strong> kapt de neg<strong>en</strong> maand<strong>en</strong> oudere Gustl met e<strong>en</strong> handgebaar af.<br />
Kubizek begrijpt niet dat Hitler, die zoveel leest, over zoveel<br />
k<strong>en</strong>nis beschikt <strong>en</strong> zoveel meer te bied<strong>en</strong> heeft dan zijn<br />
g<strong>en</strong>eratieg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele school heeft afgerond. Nerg<strong>en</strong>s<br />
lukt het. In 1900 gaat hij naar de Realschule in de Steingasse<br />
in Linz (<strong>en</strong>kele <strong>jar<strong>en</strong></strong> na de verhuizing in 1909 spreekt m<strong>en</strong><br />
officieel van het Bundesrealgymnasium, later kortweg het<br />
Fadingergymnasium g<strong>en</strong>oemd). In dezelfde periode dat Hitler<br />
hier less<strong>en</strong> volgt krijgt ook de Jood Ludwig Wittg<strong>en</strong>stein, de filosoof, er les (het is niet bek<strong>en</strong>d of<br />
ze contact hebb<strong>en</strong> gehad. Veel later nem<strong>en</strong> ook Adolf Eichmann, e<strong>en</strong> van leiders van de<br />
holocaust, <strong>en</strong> Ernst Kalt<strong>en</strong>brunner, verantwoordelijk voor de ‘rijksveiligheid’, plaats in de<br />
schoolbank<strong>en</strong> aan de Fadinger Strasse. Fadinger was trouw<strong>en</strong>s de aanvoerder van de boer<strong>en</strong> in<br />
de Oberösterreichisch<strong>en</strong> Bauernkrieg van 1626). In elk geval wordt Adolf in 1904 van school<br />
gestuurd vanwege zijn slechte resultat<strong>en</strong>. Daarop ging hij ruim dertig kilometer verderop naar<br />
de Realschule in Steyr, maar ook daar is hij gesjeesd. Hitler maakte er ge<strong>en</strong> geheim van: hij<br />
veracht het schoolsysteem, alle<strong>en</strong> zijn geschied<strong>en</strong>is- <strong>en</strong> aardrijkskundeleraar in Linz, Leopold<br />
Pötsch (Poetsch) - zie krijttek<strong>en</strong>ing Hitler -, die prachtig vertelt over de German<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun zed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> over de bloedband tuss<strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>rijk <strong>en</strong> Duitsland, ja die adoreert hij.<br />
August verbaast zich er ook over dat Adolf vrijwel iedere<strong>en</strong> negeert, behalve hem, zijn moeder<br />
<strong>en</strong> soms Paula. Met zijn tal<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ideeën zou hij toch gemakkelijk het intellectueel debat met<br />
ander<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>. Zijn vri<strong>en</strong>d wil daar niets van wet<strong>en</strong>. Iedere suggestie voor e<strong>en</strong> beroep,<br />
tek<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> theatercriticus passer<strong>en</strong> de revue, vindt Hitler onzin. De waarheid is dat hij zich<br />
niets aantrekt van andermans m<strong>en</strong>ing: alle<strong>en</strong> wat hij zegt telt.<br />
Hitler is lid van de bibliotheek<br />
in Linz <strong>en</strong> le<strong>en</strong>t boek<strong>en</strong> bij drie<br />
boekwinkels. Hij verslindt ze,<br />
maar onthoudt alle<strong>en</strong> dat wat hem bevalt.<br />
Al het andere vindt hij<br />
burgerlijk gezwets. Daarbij gedraagt hij<br />
zich toch werkelijk als e<strong>en</strong><br />
Spitzbürger, nooit verlaat hij de woning<br />
zonder wandelstok <strong>en</strong> hoed.<br />
Daarmee voldoet hij aan de norm<strong>en</strong> van<br />
zijn tijd. Hij scheldt op ‘die<br />
slampampers in de cafés’ in de<br />
Hauptstrasse, die daar … dans<strong>en</strong>. ‘Dans<strong>en</strong>! Kubizek, sluit je or<strong>en</strong> <strong>en</strong> zie dan welke rare<br />
beweging<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, dat is toch ge<strong>en</strong> gezicht!’<br />
Ge<strong>en</strong> vakantie gaat voorbij zonder e<strong>en</strong> koffer vol met boek<strong>en</strong> mee te slep<strong>en</strong> naar Spital, waar hij<br />
veel tijd doorbr<strong>en</strong>gt bij de familie. Hij is jong, bleek <strong>en</strong> mager, leest veel maar steekt, ter<br />
comp<strong>en</strong>satie van het gratis verblijf, ge<strong>en</strong> poot uit op de boerderij. Met e<strong>en</strong> oom gaat hij geregeld<br />
naar Weitra waar hij aan het sap zit <strong>en</strong> de oom bier drinkt in e<strong>en</strong> van de vele brouwerij<strong>en</strong> in het<br />
stadje waar de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, net als in Leonding, elkaar groet<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ferm ‘Heil!’ <strong>en</strong> schamper<strong>en</strong><br />
op ‘dat vreemd volk uit Bohem<strong>en</strong>’, dat nog ge<strong>en</strong> twintig kilometer verderop ligt. Ondertuss<strong>en</strong><br />
sprek<strong>en</strong> ze lov<strong>en</strong>d over George von Schönerer, hun weldo<strong>en</strong>er, die nu zelfs e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> krant<br />
uitgeeft.<br />
18
Het c<strong>en</strong>trum van Linz vanaf de Freinberg<br />
Na e<strong>en</strong> uitvoering van Wagners magistrale opera Ri<strong>en</strong>zi, doordesemd ‘vom Atem und Rhytmus<br />
j<strong>en</strong>er Revolution die zehn Jahre später über deutsch<strong>en</strong> Bod<strong>en</strong> hinwegfegte und auch das<br />
persönliche Schicksal Wagners auf das heftigste berührte’, noteert Kubizek in zijn boek Adolf<br />
Hitler, mein Jug<strong>en</strong>dfreund, gebeurde het. Na de opera, waarin politiek de bov<strong>en</strong>toon voert <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>selijk gevoel<strong>en</strong>s plaatsmak<strong>en</strong> voor rituel<strong>en</strong> <strong>en</strong> oorlog, ging<strong>en</strong> Adolf <strong>en</strong> hij, bij hoge<br />
uitzondering zwijg<strong>en</strong>d, de ruim 400 meter hoge Freinberg op. (Kubizek) ‘Adolf stand vor mir und<br />
nun ergriff er meine beid<strong>en</strong> Hände und hielt sie fest. Es war dies eine Geste, die sich bisher<br />
noch nie an erlebt hatte. Ich spürte am Druck seiner hände, wie tief erschüttert er war. Seine<br />
Aug<strong>en</strong> fiebert<strong>en</strong> voor Erregung. (…) Allmählich sprach er sich frei. Bewegter flöss<strong>en</strong> die Worte.<br />
Nie zuvor und auch später nie mehr habe ich Adolf Hitler so sprech<strong>en</strong> gehört wie in j<strong>en</strong>er<br />
Stunde, da wir so einsam unter d<strong>en</strong> Stern<strong>en</strong> stand<strong>en</strong> als war<strong>en</strong> wir die einzig<strong>en</strong> Geschöpfe<br />
dieser Welt.’<br />
Adolf zou zich daar hebb<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als de toekomstig volkstribuun die het volk zou leid<strong>en</strong>.<br />
‘Geschaff<strong>en</strong> hat er uns zum Volk.<br />
Drum hört mich an und stimmt mir bei.<br />
Es sei sein Volk und König Er!’<br />
Na b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> aan de berg afscheid van elkaar te hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, draaide Adolf zich om <strong>en</strong> ging<br />
opnieuw de Freinberg op. Jar<strong>en</strong>lang sprak hij nooit over deze gebeurt<strong>en</strong>is, tot 1939. Dat jaar<br />
bezocht<strong>en</strong> Hitler <strong>en</strong> Kubizek het Wagnerfestival in Bayreuth, waar August deze gebeurt<strong>en</strong>is<br />
vertelde aan de schoondochter van Richard Wagner, Winifred Wagner. Hitler beaamde het<br />
verhaal <strong>en</strong> antwoordde ernstig: ‘Dan hat es angefang<strong>en</strong>’.<br />
Historici trekk<strong>en</strong> het verhaal in twijfel, te geromantiseerd. Visio<strong>en</strong><strong>en</strong> mak<strong>en</strong> het allemaal mooier.<br />
Soms twijfelt niemand aan visio<strong>en</strong><strong>en</strong>, zoals bij de filosoof Jakob Böhme uit Görlitz, e<strong>en</strong> van de<br />
grootste d<strong>en</strong>kers uit de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw, die voortdur<strong>en</strong>d bezield was van visio<strong>en</strong><strong>en</strong>. Feit blijft<br />
dat Hitler de Freinberg altijd is blijv<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> als de berg van de god<strong>en</strong>. Het was hier waarop hij<br />
zich, na de eindoverwinning, sam<strong>en</strong> met Eva Braun, wilde terugtrekk<strong>en</strong> op het terrein van het<br />
huidig Kollegium Aloisianum, e<strong>en</strong> voormalig Jesuït<strong>en</strong>klooster.<br />
Vanaf de Freinberg is het uitzicht over Linz schitter<strong>en</strong>d, alsof de stad in de palm van je hand ligt.<br />
Hitler is hier vele mal<strong>en</strong> geweest. Hij wijdde er honderduit over de vernieuwing van de<br />
provinciehoofdstad waaraan hij honderd<strong>en</strong> schets<strong>en</strong> besteedde. Ge<strong>en</strong> daarvan bereikte destijds<br />
19
de gevestigde instanties. Als het aan hem had geleg<strong>en</strong> was de stad totaal verbouwd, maar veel<br />
verder dan de Nibelung<strong>en</strong>brücke - de naam is door Hitler bedacht - over de Donau is het niet<br />
gekom<strong>en</strong>.<br />
7<br />
‘Die ganze Akademie<br />
gehört in die<br />
Luft gespr<strong>en</strong>gt!’<br />
Gustl was in die tijd <strong>Hitlers</strong> <strong>en</strong>ige vri<strong>en</strong>d. Hij kwam uit e<strong>en</strong> gezin dat e<strong>en</strong> kleine<br />
stoffeerdersfirma dreef. Het had niet veel gescheeld of Gustl had zijn droom ‘Musiker’ te word<strong>en</strong><br />
aan de kant moet<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong> om het bedrijfje van zijn vader over te nem<strong>en</strong>. De 17-jarige Hitler<br />
wist, tot verbazing van zijn vri<strong>en</strong>d, de ouders er van te overtuig<strong>en</strong> dat het conservatorium de<br />
beste oplossing zou zijn voor hun zoon.<br />
Psycholog<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> in de vri<strong>en</strong>dschap met Kubizek e<strong>en</strong> homo-erotische relatie. Vooral omdat de<br />
twee zich hecht aan elkaar bond<strong>en</strong>. Hitler stond Kubizek beslist niet toe dat hij e<strong>en</strong> relatie zou<br />
aanknop<strong>en</strong> met ander<strong>en</strong>, mann<strong>en</strong> of vrouw<strong>en</strong>. Dit dominante patroon zi<strong>en</strong> we onder meer ook<br />
zijn verhouding met Geli: e<strong>en</strong> ziekelijke jaloezie. Die eig<strong>en</strong>schap kon Gustl maar zwaar<br />
verwerk<strong>en</strong>. Intuïtief voelde hij dat iedere dissonant in de relatie het einde van deze bijzondere<br />
vri<strong>en</strong>dschap zou betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Hoewel de fijnbesnaarde Gustl vaak op eier<strong>en</strong> liep koesterde hij<br />
deze bijzondere band, die Hitler na vier jaar vri<strong>en</strong>dschap abrupt zou verbrek<strong>en</strong>.<br />
Dat er in Kubizeks boek nauwelijks e<strong>en</strong> hint naar zoiets persoonlijks als seks staat - slechts<br />
e<strong>en</strong>maal: to<strong>en</strong> hij over masturber<strong>en</strong> begon kapte Hitler hem mete<strong>en</strong> af met de woord<strong>en</strong> ‘zo iets<br />
doe je niet’ -, is ge<strong>en</strong> verklaring dat er tuss<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> op seksgebied nooit iets is voorgevall<strong>en</strong>.<br />
Over die ding<strong>en</strong> sprak m<strong>en</strong> destijds liever niet, althans niet op<strong>en</strong>lijk. Echter, de kans dat Hitler<br />
homo is geweest is nul: hij adoreerde vrouw<strong>en</strong>. Al war<strong>en</strong> er ook mann<strong>en</strong> die op hem viel<strong>en</strong>. Op<br />
e<strong>en</strong> avond werd hij vlak voor het elegante - nog altijd bestaande - Hotel Kummer in de<br />
Mariahilfer Strasse door e<strong>en</strong> keurig geklede heer aangesprok<strong>en</strong>, die hem <strong>en</strong> Gustl uitnodigde<br />
voor e<strong>en</strong> diner. Beid<strong>en</strong> at<strong>en</strong> er goed van. Bij thuiskomst liet Hitler Gustl het heimelijk<br />
toegestok<strong>en</strong> visitekaartje van de heer zi<strong>en</strong>. ‘Es handelt sich um ein<strong>en</strong> Homosexuell<strong>en</strong>’,<br />
verklaarde Hitler zakelijk. ‘Eine wiedernatürliche Erscheinung’, die hij het liefst ‘mit all<strong>en</strong><br />
Mitteln bekämpft seh<strong>en</strong> wollte.’ Het visitekaartje verdwe<strong>en</strong> in de potkachel.<br />
Hitler adoreerde vrouw<strong>en</strong> gelijk hij zijn moeder aanbad. Dat do<strong>en</strong> veel homo’s ook, maar ge<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele homo loopt maand<strong>en</strong>lang vol van liefdesprikkels achter e<strong>en</strong> vrouw aan. Hitler wel maar<br />
20
ouwde voor zichzelf e<strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong>de factor in: hij ging voor het ‘ganse’: voor trouw<strong>en</strong>, over<br />
kinder<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> sprak hij nooit. Door zijn armoedige lev<strong>en</strong>standaard zag hij e<strong>en</strong> vaste relatie<br />
niet zitt<strong>en</strong>. Van e<strong>en</strong> vluchtige ontmoeting kon zijn inzi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> sprake zijn, laat staan van e<strong>en</strong><br />
puur seksuele relatie. Hitler zag de liefde als opvoedkundige taak om ‘de vlam van het lev<strong>en</strong>’,<br />
zoals hij zei, ‘te bewak<strong>en</strong>’. Dat deed hij, vreemd g<strong>en</strong>oeg, door te lev<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> monnik. E<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong>spraak die niet alle<strong>en</strong> Kubizek, maar ook historici nooit begrep<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
‘De vlam<br />
van het lev<strong>en</strong><br />
bewak<strong>en</strong>’<br />
Hitler<br />
De liefde kwam voor het eerst in zijn lev<strong>en</strong> to<strong>en</strong> hij zesti<strong>en</strong> was. Avond aan avond staan beide<br />
vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bij het Schmidtoreck in Linz. Ze wacht<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> meisje dat aan de arm van haar<br />
moeder deelneemt aan het dagelijkse corso op de Landstrasse. Hitler was smoorverliefd op<br />
Stefanie (foto), maar durfde haar moeder - zoals destijds<br />
de etiquette - nooit aan te sprek<strong>en</strong> met het verzoek e<strong>en</strong><br />
eindje met de dochter te mog<strong>en</strong> oplop<strong>en</strong>.<br />
Jar<strong>en</strong>lang<br />
beheerste<br />
Stefanie zijn<br />
d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, hij werd<br />
er letterlijk ziek<br />
van, maar kon<br />
zich er niet toe zett<strong>en</strong> haar e<strong>en</strong> aanzoek te do<strong>en</strong>.<br />
Kubizek kreeg opdracht alles over Stefanie uit te<br />
zoek<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> hij Adolf vertelde dat ze graag danste,<br />
verzekerde Hitler zijn vri<strong>en</strong>d dat hij haar ‘dat snel zou<br />
afler<strong>en</strong>’. Veertig jaar later werd bek<strong>en</strong>d dat hij haar uit<br />
W<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> anonieme brief schreef, waarin hij uit de<br />
doek<strong>en</strong> deed kunststud<strong>en</strong>t te zijn <strong>en</strong> na afloop van zijn<br />
studie graag met haar zou will<strong>en</strong> trouw<strong>en</strong>. Stefanie Rabatsch schonk ge<strong>en</strong> aandacht aan<br />
de onbek<strong>en</strong>de aanbidder, ze huwde e<strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>rijkse officier.<br />
Tek<strong>en</strong>ing<br />
gemaakt door<br />
Hitler<br />
Stefanie is belangrijk, sam<strong>en</strong> met Kubizek is ze waarschijnlijk de laatste geweest in e<strong>en</strong> periode<br />
dat Hitler nog over morele waard<strong>en</strong> beschikte. Die begonn<strong>en</strong> te verdwijn<strong>en</strong> in 1907 na de<br />
afwijzing door de kunstacademie <strong>en</strong> de dood van de moeder, vlak voor de Kerst dat jaar.<br />
21
Na het bericht dat de geliefde moeder ‘unheilbar Krank war’<br />
keerde Adolf terug naar Linz om haar in de laatste maand<strong>en</strong><br />
van haar lev<strong>en</strong> bij te staan. Voor het eerst in zijn lev<strong>en</strong> kookt<br />
hij, bo<strong>en</strong>t de vloer<strong>en</strong> <strong>en</strong> zorgt voor ‘de kleine’ (Paula) in het<br />
‘nieuwe’, goedkopere, huis dat ze sinds 1906 bewon<strong>en</strong> in de<br />
Blütt<strong>en</strong>gasse 9 (teg<strong>en</strong>woordig Blütt<strong>en</strong>strasse) in Linz-Urfahr<br />
(foto, middelste woning) waar het lev<strong>en</strong> voor de weduwe iets<br />
goedkoper was dan in Linz-stad.<br />
De 47 jarige Klara overlijdt op zaterdag 21 december om 2<br />
uur in de ocht<strong>en</strong>d. In Mein Kampf heet het: ‘Ich hatte d<strong>en</strong><br />
Vater verehrt, die Mutter jedoch geliebt’.<br />
Kubizek ontmoette Klara voor het eerst to<strong>en</strong> ze 45 was. ‘Ze<br />
was twee jaar weduwe, had grijs haar, sprek<strong>en</strong>de og<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
was, ondanks de droefheid die over haar he<strong>en</strong> lag, e<strong>en</strong><br />
knappe, zachtmoedige vrouw’, schrijft hij. Het verdriet was vooral om haar kinder<strong>en</strong> om wie de<br />
zorg<strong>en</strong> groot war<strong>en</strong> <strong>en</strong> to<strong>en</strong>am<strong>en</strong> to<strong>en</strong> ze te hor<strong>en</strong> kreeg dat ze borstkanker had. Wat zou er na<br />
haar dood met de kinder<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>? De kleine, introverte, Paula ging naar halfzus Angela. Met<br />
haar zou het wel goed kom<strong>en</strong>. Adolf was haar grootste zorg. Hoewel hij haar ervan had wet<strong>en</strong> te<br />
overtuig<strong>en</strong> dat de kunstacademie voor hem de beste opleiding was, had ze er moeite mee. Het<br />
kunst<strong>en</strong>aarschap bood immers slechts e<strong>en</strong> los vast bestaan. Toch was haar vertrouw<strong>en</strong> in hem<br />
niet verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. Hij werkte hard, wellicht zou het hem gaan lukk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede boterham in de<br />
kunst te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Over de ‘afwijzing’ vertelde Adolf haar nooit; overig<strong>en</strong>s kreeg ook Kubizek er<br />
lange tijd niets over te hor<strong>en</strong>. ‘Ach, had hij maar e<strong>en</strong> beroep geleerd, zoals jij, Kubizek. Mocht<br />
het straks in de muziek niet lukk<strong>en</strong>, dan kun je altijd nog stoel<strong>en</strong> gaan stoffer<strong>en</strong>’, zei Klara.<br />
Na de begraf<strong>en</strong>is keerde de<br />
achtti<strong>en</strong>jarige Hitler terug naar<br />
W<strong>en</strong><strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong> portfolio met twaalf<br />
schets<strong>en</strong> onder de arm was hij<br />
<strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong> daarvoor, in oktober<br />
1907, blak<strong>en</strong>d van zelfvertrouw<strong>en</strong> de<br />
kunstacademie aan de Schillerplatz<br />
(foto) binn<strong>en</strong>gestapt, in de vaste<br />
overtuiging dat ze hem daar zoud<strong>en</strong><br />
omarm<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> held. Het ‘nee’ was<br />
zo bedroev<strong>en</strong>d dat hij wek<strong>en</strong> nodig<br />
had om zich over die mislukking<br />
he<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong>. De commissie deed<br />
hem het voorstel de<br />
architect<strong>en</strong>opleiding te gaan volg<strong>en</strong>.<br />
Hij had immers gedetailleerd<br />
gebouw<strong>en</strong> getek<strong>en</strong>d. Ook de toelating tot die opleiding mislukte, alle<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
diploma van de Realschule kreg<strong>en</strong> toegang <strong>en</strong> dat had Hitler niet. In 1908 mislukte ook e<strong>en</strong><br />
tweede poging om op de kunstacademie te kom<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> haalde hij zelfs het toelatingsexam<strong>en</strong><br />
niet.<br />
22
Zijn tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (zie voorbeeld bov<strong>en</strong>) vall<strong>en</strong> onder de categorie g<strong>en</strong>restukjes. Juist W<strong>en</strong><strong>en</strong>, de<br />
stad die alles in de wereld betek<strong>en</strong>de op kunstgebied, wilde inspirer<strong>en</strong>de ideeën, ge<strong>en</strong> pand<strong>en</strong>,<br />
hondjes, bloem<strong>en</strong> <strong>en</strong> romantische berggezicht<strong>en</strong>.<br />
De afwijzing was niet de eerste klap die zijn gr<strong>en</strong>zeloos zelfvertrouw<strong>en</strong> te verwerk<strong>en</strong> kreeg. In<br />
Linz hadd<strong>en</strong> hij <strong>en</strong> Gustl meegedaan aan e<strong>en</strong> loterij. Hitler was er vast van overtuigd dat op het<br />
gekochte lot de hoofdprijs zou vall<strong>en</strong>. In de week voor de trekking bepaalde hij dat er met de<br />
geldprijs e<strong>en</strong> etage met uitzicht op de Donau gekocht moest word<strong>en</strong>. Voor hem zou er e<strong>en</strong> atelier<br />
in kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> muziekkamer voor Kubizek. Tegelijk zou het huis e<strong>en</strong> ontmoetingsruimte<br />
krijg<strong>en</strong> voor kunst<strong>en</strong>aars. Er was zelfs aan personeel gedacht dat de gast<strong>en</strong> moest bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Wek<strong>en</strong>lang verkeerde hij in alle stat<strong>en</strong> to<strong>en</strong> het lot niet in de prijz<strong>en</strong> viel.<br />
Kubizek haalde met glans het toelatingsexam<strong>en</strong> voor het conservatorium. Begin 1908 trok hij bij<br />
Hitler in in de Stumpergasse 31 in W<strong>en</strong><strong>en</strong>. Hitler deed alsof hij aan de kunstacademie studeerde.<br />
Kubizek merkte pas dat er iets fout zat doordat Hitler iets heel anders deed dan met zijn neus in<br />
de kunstboek<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>. Hele nacht<strong>en</strong> - overdag sliep hij vaak tot laat in de ocht<strong>en</strong>d, zijn hele<br />
lev<strong>en</strong> bleef hij e<strong>en</strong> nachtm<strong>en</strong>s -, was hij bezig met het uitwerk<strong>en</strong> van plann<strong>en</strong> om de armoede in<br />
W<strong>en</strong><strong>en</strong> te bestrijd<strong>en</strong>... Op e<strong>en</strong> dag stelde Kubizek de vraag hoe het op de kunstacademie ging.<br />
Hitler barstte los, hij schreeuwde: ‘Diese Akademie! ‘Lauter alte, verkrampfte, verzopfte,<br />
Staatsdi<strong>en</strong>er, verstandsnislose Burokrat<strong>en</strong>, stupide Beambt<strong>en</strong>kreatur<strong>en</strong>! Die ganze Akademie<br />
gehört in die Luft gespr<strong>en</strong>gt!’ Kubizek wist g<strong>en</strong>oeg.<br />
8<br />
E<strong>en</strong> uniek<br />
tal<strong>en</strong>t<br />
Het wooncomplex aan de Stumpergasse is hoog <strong>en</strong> grijs. In zijn boek schrijft Kubizek<br />
herhaaldelijk dat het nummer 29 was, maar historici bepaald<strong>en</strong> dat het nummer 31 moet zijn<br />
geweest. Aan de buit<strong>en</strong>kant oogt het, begin neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw gebouwde, complex voornaam, van<br />
binn<strong>en</strong> is het donker <strong>en</strong> stil. Ze<br />
woond<strong>en</strong> twee hoog achter, in<br />
e<strong>en</strong> kleine kamer met uitzicht<br />
op e<strong>en</strong> blinde muur. Zonlicht<br />
drong er nauwelijks in door.<br />
Overal lag<strong>en</strong> <strong>Hitlers</strong><br />
tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, schets<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
boek<strong>en</strong>, er stond e<strong>en</strong><br />
petroleumlamp, elektrisch licht<br />
ontbrak. Als later de piano van<br />
Kubizek er bijkomt moet zelfs<br />
23
de magere Adolf lucht uit zijn lijf pomp<strong>en</strong> om redelijk normaal door de kamer te kunn<strong>en</strong> lop<strong>en</strong><br />
zonder teg<strong>en</strong> iets aan te stot<strong>en</strong>.<br />
Lop<strong>en</strong>d d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> deed Hitler veel. Hele nacht<strong>en</strong> hield hij Gustl uit zijn slaap, terwijl hij betoogde<br />
over alles wat hem bewoog: de kunst, de politiek, het straatlev<strong>en</strong>, de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>… Overal had hij,<br />
ev<strong>en</strong>als in Linz, e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing over, voor elk probleem droeg hij zijn oplossing aan. Avond aan<br />
avond, nacht na nacht, werkte hij aan de uitvoering van bizarre plann<strong>en</strong> waarin vooralsnog<br />
alle<strong>en</strong> hij heilig geloofde, zoals de oprichting van e<strong>en</strong> ruim honderd man groot mobiel orkest.<br />
Muziek, zo betoogde Adolf, hoort bij de opvoeding van het volk. Hier volgde hij de Duitse<br />
Turnvater Ludwig Jahn, die opvoeding als e<strong>en</strong> belangrijk onderdeel van de nationalistische plicht<br />
zag. Als Kubizek naar de plann<strong>en</strong> keek <strong>en</strong> vroeg wie dat allemaal moest gaan betal<strong>en</strong>,<br />
antwoordde de achtti<strong>en</strong>jarige steeds: ‘Das Reich!’<br />
Kubizek luisterde vaak met e<strong>en</strong> half oor naar de ell<strong>en</strong>lange monolog<strong>en</strong>, terwijl zijn og<strong>en</strong> zwaar<br />
werd<strong>en</strong> van de slaap. Sliep hij, dan maakte Hitler hem wakker <strong>en</strong> vroeg hem om zijn m<strong>en</strong>ing. Hij<br />
werd kwaad als hij merkte dat Kubizek de draad van het verhaal kwijt was.<br />
Hitler streed met zichzelf <strong>en</strong> de wereld om hem he<strong>en</strong>. Hij was hoog begaafd, maar ge<strong>en</strong> school<br />
wilde hem lang hebb<strong>en</strong>. De onrust in zijn jeugd, het verlies van beide ouders <strong>en</strong> Stefanie - die hij<br />
nooit direct durfde aansprek<strong>en</strong> -, plus zijn karakter om steeds verder te duw<strong>en</strong>, nooit stil te<br />
staan, k<strong>en</strong>nis te vergar<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijk te strev<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> wereld in Wagneriaanse sfer<strong>en</strong>, dat<br />
alles teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> achtergrond die onwrikbaar vast zat in de hiërarchie van het keizerrijk, maakte<br />
Hitler tot e<strong>en</strong> complexe persoonlijkheid. De overgevoelige <strong>jonge</strong>ling barstte snel in tran<strong>en</strong> uit als<br />
hem iets beroerde. Dat hij psychisch ernstig aangedaan was stond wel vast, maar wie<br />
interesseerde dat in de metropool? Vaak begav<strong>en</strong> zijn z<strong>en</strong>uw<strong>en</strong> het <strong>en</strong> dan schreeuwde hij zijn<br />
woede uit. Vaker war<strong>en</strong> er mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van ijver <strong>en</strong> geldingsdrang.<br />
Op e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t kreeg Kubizek het idee dat zijn vri<strong>en</strong>d zich het lot van de vele arme<br />
W<strong>en</strong>ers daadwerkelijk aantrok, wat ge<strong>en</strong>szins het geval was. Weliswaar zwierf Adolf vaak<br />
dag<strong>en</strong>lang door arbeiderswijk<strong>en</strong> als Meidling <strong>en</strong> Rudolfsheim <strong>en</strong> keek hij, met de nadruk op<br />
keek, naar de erbarmelijke omstandighed<strong>en</strong> waaronder de bewoners van deze arme wijk<strong>en</strong><br />
leefd<strong>en</strong>, nooit ging hij met ze in debat, nee, hij, die zelf bijna niets had, maar van de erf<strong>en</strong>is van<br />
zijn ouders toch nog altijd beter leefde dan deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke taak omhand<strong>en</strong><br />
had, bleef altijd e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>staander. Terug in de Stumpergasse zat hij wel altijd wel vol met<br />
ideeën om hun lot te verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> hun lot, zoals Kubizek opmerkt, maar het lot van<br />
alle arbeiders. Ev<strong>en</strong>als in de liefde zocht Hitler ook hier nooit naar deeloplossing<strong>en</strong>. Bij hem ging<br />
het altijd om de ‘Totallösung’, die uiteindelijk zou uitmond<strong>en</strong> in de ‘Endlösung’.<br />
24
Hitler voelde intuïtief aan dat hij over e<strong>en</strong><br />
uniek tal<strong>en</strong>t beschikte: zijn spreektal<strong>en</strong>t.<br />
Wie over dat tal<strong>en</strong>t beschikt kan de massa<br />
m<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, goedschiks of kwaadschiks.<br />
Hitler keek in W<strong>en</strong><strong>en</strong> om zich he<strong>en</strong> <strong>en</strong> zag<br />
dat er in de politiek g<strong>en</strong>oeg lied<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
die met hetzelfde tal<strong>en</strong>t het volk gebruikte<br />
om hogerop te kom<strong>en</strong>. Niet alle<strong>en</strong> Ritter<br />
von Schönerer behoorde daartoe, ook Karl<br />
Lueger, de burgemeester van W<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Hitler volgde de weg van Luegers<br />
Christelijk-Sociale Partij, die op e<strong>en</strong> lijn stond met Schönerer. Het war<strong>en</strong> antisemiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze<br />
spuid<strong>en</strong> kritiek op iedere<strong>en</strong> die van origine ge<strong>en</strong> Duits sprak. De steun aan de partij was groot,<br />
maar wat wil je in e<strong>en</strong> stad die er, zelfs nu, ge<strong>en</strong> moeite mee heeft om strat<strong>en</strong> naar Jod<strong>en</strong>haters<br />
te vernoem<strong>en</strong>. Lueger kreeg zijn Dr. Karl-Lueger-Ring, die pas sinds 2012 Universitätsring heet,<br />
maar in de stad staan nog tal van monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met Luegers naam. Ook Franz Xaver Stauracz<br />
kreeg e<strong>en</strong> straat, die er nog steeds is. Stauracz was met zijn hetzes teg<strong>en</strong> de Jod<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
wegbereider voor de Holocaust.<br />
De keizer oordeelde de racistische Lueger e<strong>en</strong> revolutionair – e<strong>en</strong> woord dat Hitler na aan het<br />
hart gebakk<strong>en</strong> lag. Lueger liet zich echter niet wegdrukk<strong>en</strong>, hij kreeg de steun van het volk, want<br />
zo werkt de - door Hitler misbruikte <strong>en</strong> gehate - democratie: wie het volk op zijn hand heeft wint,<br />
<strong>en</strong> de winnaars zijn doorgaans politici met de mooiste beloft<strong>en</strong>. Hij begon nu steeds meer af te<br />
wijk<strong>en</strong> van het pad der kunst<strong>en</strong>. De g<strong>en</strong>adeslag<br />
gaf e<strong>en</strong> opera die hij, sam<strong>en</strong> met Kubizek,<br />
probeerde te componer<strong>en</strong>. De compositie<br />
Wieland der Schmidt verdorde onder zijn<br />
hand<strong>en</strong>, zelfs met de muzikale ondersteuning<br />
van Kubizek - die er van het begin af ge<strong>en</strong> heil<br />
in zag - verlepte het werk. Nu richtte Adolf zijn<br />
ant<strong>en</strong>nes meer <strong>en</strong> meer op wat er op de straat<br />
gebeurde. Hij begon zich te verdiep<strong>en</strong> in<br />
politiek <strong>en</strong> deed dat, zoals met alles, als e<strong>en</strong><br />
fanaticus.<br />
W<strong>en</strong><strong>en</strong> rond 1908<br />
Hij nam Kubizek mee naar het parlem<strong>en</strong>t waar<br />
alle tal<strong>en</strong> van het Oost<strong>en</strong>rijk-Hongaarse rijk<br />
door elkaar klonk<strong>en</strong>. Hitler ergerde zich mateloos aan de - ell<strong>en</strong>lange - debatt<strong>en</strong> in tal<strong>en</strong> die hij<br />
niet vesrtond: Tsjechisch, Kroatisch, Italiaans…. Duits moest het word<strong>en</strong>, vond Hitler. Niets dan<br />
Duits….<br />
De straat werd zijn universiteit. De apolitieke Kubizek het volk, waarop Adolf nacht na nacht zijn<br />
politieke monolog<strong>en</strong> uitprobeerde. Hij haalde zijn stof overal vandaan <strong>en</strong> vergat niets. Het lez<strong>en</strong><br />
beperkte zich in deze periode grot<strong>en</strong>deels tot krant<strong>en</strong>. Misschi<strong>en</strong> was het toeval, maar in de<br />
Stumpergasse stond de uitgeverij van de krant van Schönerer. Op straat kreeg zijn politiek<br />
vorm. Op slechts <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> meters van nummer 31 kwam hij vrijwel dagelijks langs de<br />
25
Stumper - Schul, e<strong>en</strong> joods<br />
gebedshuis. In de sjoel war<strong>en</strong><br />
diverse joodse sociale instelling<strong>en</strong><br />
gevestigd, zoals e<strong>en</strong><br />
ziektekost<strong>en</strong>verzekering voor<br />
joodse vrouw<strong>en</strong>. Het gebouw werd<br />
in de Kristalnacht - 9 op 10<br />
november 1938 - verwoest. In<br />
dezelfde buurt, vlakbij het<br />
sterfhuis van Joseph Haydn,<br />
op<strong>en</strong>de de We<strong>en</strong>se Gauleitung in<br />
1931 haar hoofdkwartier in e<strong>en</strong><br />
voormalig café, Hirsch<strong>en</strong>gasse 25.<br />
Het huis stond bek<strong>en</strong>d als Adolf-Hitler-Huis.<br />
Dwars op de Stumpergasse ligt de Mariahilfer Strasse, ev<strong>en</strong>als in <strong>Hitlers</strong> tijd ook nu e<strong>en</strong> drukke<br />
winkelstraat. Hoe ze het klaarspeeld<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> raadsel, maar Kubizek <strong>en</strong> hij liep<strong>en</strong> in ruim<br />
vijfti<strong>en</strong> minut<strong>en</strong> van de Hofoper naar huis; ze moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ger<strong>en</strong>d. Op hun tocht passeerd<strong>en</strong><br />
ze Café Casa Piccola, waar de in 1950 overled<strong>en</strong> actrice Lina Loos regelmatig verkeerde. De<br />
Oost<strong>en</strong>rijks actrice was zev<strong>en</strong> jaar ouder dan Hitler. E<strong>en</strong> van haar uitsprak<strong>en</strong> nestelde zich in<br />
het collectieve geheug<strong>en</strong> van de Oost<strong>en</strong>rijkers: ‘Man muss nur d<strong>en</strong> mut hab<strong>en</strong>, alles auf die<br />
Spitze zu treib<strong>en</strong>. Wer ausweicht, weichst sich selbst aus, und wer sich selbst ausweicht der<br />
findet sich nich.’ In verhevigde mate was dat ook van toepassing op Hitler.<br />
Adolf ergerde zich aan cafés, zoals hij zich aan alles stoorde dat niet aan zijn norm<strong>en</strong> voldeed.<br />
Ook de losse moraal in W<strong>en</strong><strong>en</strong> was hem e<strong>en</strong> gruwel. In die <strong>jar<strong>en</strong></strong> bod<strong>en</strong> zich in elke drukke straat<br />
<strong>en</strong> stille steeg vrouw<strong>en</strong> aan voor betaalde seks. Hitler liep er met e<strong>en</strong> verkrampt gezicht langs.<br />
E<strong>en</strong>maal zocht<strong>en</strong> hij <strong>en</strong> Gustl e<strong>en</strong> grotere kamer. De eig<strong>en</strong>aresse van het huurhuis liet ze tijd<strong>en</strong>s<br />
de ontvangst e<strong>en</strong> glimp van haar naakte lijf zi<strong>en</strong>. Gustl kwaad meetrekk<strong>en</strong>d verliet Hitler de<br />
woning. Maar Hitler zou Hitler niet zijn geweest als hij ook de ‘Pfuhl der Laster’, zoals hij het<br />
noemde, niet tot op de bodem had uitgezocht.<br />
Op e<strong>en</strong> avond liep<strong>en</strong> hij <strong>en</strong> Gustl door de Spittelberggasse, destijds de hoer<strong>en</strong>straat van de stad.<br />
Achter de ram<strong>en</strong> zat<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> bij wie ‘de vlam van het lev<strong>en</strong> was uitgeblust’ (Hitler). Volg<strong>en</strong>s<br />
Adolf war<strong>en</strong> ze allemaal in de afgrond gevall<strong>en</strong> <strong>en</strong> reddeloos verlor<strong>en</strong>.<br />
In die tijd nam je niet zo maar e<strong>en</strong> vrouw mee naar je kamer. Hun hospita, Maria Zakreys, zag<br />
daar str<strong>en</strong>g op toe. Damesbezoek betek<strong>en</strong>de het einde van de huur. Gustl nam nog wel e<strong>en</strong>s -<br />
met bewilliging van Zakreys - stud<strong>en</strong>tes mee voor bijles, wat hem op e<strong>en</strong> berisping van Hitler<br />
kwam te staan, die studer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>de vrouw<strong>en</strong> onzin vond.<br />
Hitler zocht in W<strong>en</strong><strong>en</strong> ge<strong>en</strong> contact met vrouw<strong>en</strong>, maar zij wel met hem. Mooi was hij niet:<br />
mager, bleek gezicht, zwart haar, snorretje, nog niet de snor die later zijn handelsmerk zou<br />
word<strong>en</strong>. Hij had echter iets dat voor veel vrouw<strong>en</strong> onweerstaanbaar is: zijn hele dasein straalde<br />
bescherming uit. Zijn og<strong>en</strong>, zijn houding, er sprak onverzettelijkheid uit, dat war<strong>en</strong> belangrijke<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong> waarom veel vrouw<strong>en</strong> voor hem viel<strong>en</strong> (de nazipartij zou later veel vrouwelijke<br />
26
aanhangers tell<strong>en</strong>). In de Hofopera reikte e<strong>en</strong> bode hem m<strong>en</strong>igmaal briefjes aan van heimelijke<br />
vereersters die hem graag wilde ontmoet<strong>en</strong>. Tot verbazing van Gustl sloeg hij alle uitnodiging<strong>en</strong><br />
af. Hitler ging, zoals gezegd, voor het ‘totaal’.<br />
De nieuwe mode, die in W<strong>en</strong><strong>en</strong> in ruime mate opgeld deed, was niet aan hem besteed. Volg<strong>en</strong>s<br />
de bewaker van ‘de vlam des lev<strong>en</strong>s’ moest e<strong>en</strong> vrouw altijd dec<strong>en</strong>t gekleed gaan, met korset dat<br />
spreekt. De echtg<strong>en</strong>ote van de kunstschilder Gustav Klimt, de kleermaakster Emilie Flöge (zie<br />
foto, Flöge op e<strong>en</strong> schilderij van Klimt), dreef<br />
sam<strong>en</strong> met haar zus Hel<strong>en</strong>e, e<strong>en</strong> haute-couturesalon<br />
in de Mariahilfer Strasse. In de Schwester<br />
Flöge kocht de chique van W<strong>en</strong><strong>en</strong> kler<strong>en</strong> waar<br />
e<strong>en</strong> korset niet meer onder hoefde. Na de<br />
Anschluss was deze winkel, die contact<strong>en</strong><br />
onderhield met Coco Chanel <strong>en</strong> Christian Dior<br />
in Parijs, de eerste in W<strong>en</strong><strong>en</strong> die haar deur<strong>en</strong><br />
sloot. De schilderij<strong>en</strong> van de in 1918 overled<strong>en</strong><br />
Gustav Klimt bestempelde de nazi’s als ‘<strong>en</strong>tartet’.<br />
Nacht<strong>en</strong>lang orakelde Hitler teg<strong>en</strong> Kubizek over zijn ideeën om Oost<strong>en</strong>rijks <strong>en</strong> Duits bloed te<br />
lat<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>smelt<strong>en</strong>. Adolf ging er volkom<strong>en</strong> in op, soms tot tran<strong>en</strong> toe geroerd.Kubizek waagde<br />
het niet er teg<strong>en</strong>in te gaan op straffe van e<strong>en</strong> woedeaanval maar deed de verhal<strong>en</strong> in stilte af als<br />
hers<strong>en</strong>spinsels. Jar<strong>en</strong> later werd<strong>en</strong> ze realiteit. Bijna alles wat Hitler als <strong>jonge</strong>ling uitbraakte<br />
werd waarheid. Hij zou, in navolging van Von Schönerer, eerst het gewone volk aan zich bind<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> beter sociaal lev<strong>en</strong>, dan de sprong mak<strong>en</strong> naar de herinrichting van Duitsland, e<strong>en</strong><br />
Duitsland waarin iedere<strong>en</strong> het goed zou hebb<strong>en</strong>, vooral het ‘arme, verrat<strong>en</strong>e Volk, die klein<strong>en</strong><br />
Leute!’ ‘Ge<strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t zal meer in rot hokk<strong>en</strong> als het onze hoev<strong>en</strong> te lev<strong>en</strong>, Gustl. Ze kunn<strong>en</strong><br />
gratis naar musea, concert<strong>en</strong> <strong>en</strong> toneel.’ En met overslaande stem vervolgde hij: ‘Ik zal radicaal<br />
e<strong>en</strong> einde mak<strong>en</strong> aan her<strong>en</strong> die de arbeiders d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> uit te buit<strong>en</strong>. De storm van de revolutie zal<br />
ze treff<strong>en</strong>!’ De ‘storm van de revolutie’, die uitdrukking kwam steeds weer terug. Om de<br />
woonsituatie van de arbeiders te verzacht<strong>en</strong> bedacht hij ter plekke alle<strong>en</strong>staande woning<strong>en</strong> met<br />
daarin appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de families. Dergelijke huiz<strong>en</strong> zijn er later inderdaad<br />
gekom<strong>en</strong>.<br />
In de Stumpergasse 31 voerde hij de bov<strong>en</strong>toon,<br />
buit<strong>en</strong> viel hij niet op. Zelfs bij grote demonstraties,<br />
waar hordes m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> schreeuwd<strong>en</strong> om maatregel<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> de armoede, bleef Adolf aan de zijlijn staan. Hij,<br />
die in 1923 in Münch<strong>en</strong> zelf e<strong>en</strong> opstand zou<br />
ontket<strong>en</strong><strong>en</strong>, deed bij spanning<strong>en</strong> in W<strong>en</strong><strong>en</strong> niets. Wel<br />
ontdekte hij dat er niet veel nodig is om e<strong>en</strong> massa tot<br />
‘ontploffing’ te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij had het bij het juiste eind<br />
dat het d<strong>en</strong>kvermog<strong>en</strong> van de massa klein is <strong>en</strong> er<br />
sujett<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> die letterlijk tot alles in staat<br />
zijn, zelfs moord<strong>en</strong>, als je ze maar de kans geeft.…<br />
27
Hitler wisselde in W<strong>en</strong><strong>en</strong> zeld<strong>en</strong> e<strong>en</strong> woord met arbeiders of actievoerders. In werkelijkheid was<br />
hij niet begaan met de kleine luid<strong>en</strong>. Ook later zou het volk voor hem niet meer zijn dan e<strong>en</strong><br />
vehikel om te klimm<strong>en</strong> op de politieke ap<strong>en</strong>rots <strong>en</strong> zijn macht tot ongek<strong>en</strong>de hoogte uit te<br />
bouw<strong>en</strong>, tot hij over zoveel macht - Reichsführer, Reichskanzler <strong>en</strong> opperbevelhebber van de<br />
strijdkracht<strong>en</strong> - beschikte als ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s voor hem ooit bezet<strong>en</strong> had.<br />
In zijn boek schrijft Kubizek dat Adolf nooit sprak over oorlog of ‘Weltpolitik’. Hij kreeg zelfs<br />
sterk de indruk dat zijn vri<strong>en</strong>d ‘pacifist was’. Naar aanleiding van krant<strong>en</strong>bericht<strong>en</strong> dat<br />
vliegtuig<strong>en</strong> ook heel goed bruikbaar war<strong>en</strong> voor militaire doeleind<strong>en</strong>, b<strong>en</strong>adrukte Hitler dat het<br />
vliegtuig vooral bedoeld was om snel van A naar B te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zeker niet geschikt was<br />
voor oorlogsdoeleind<strong>en</strong>. Hij was weliswaar niet teg<strong>en</strong> militaire di<strong>en</strong>st, maar wel teg<strong>en</strong> het<br />
Oost<strong>en</strong>rijkse leger dat hij als e<strong>en</strong> veelkoppig monster beschouwde. Hitler ontraadde Kubizek zijn<br />
militaire di<strong>en</strong>stplicht in Oost<strong>en</strong>rijk te vervull<strong>en</strong>. Duitsland zou het best zijn. To<strong>en</strong> Hitler in<br />
Oost<strong>en</strong>rijk moest opkom<strong>en</strong> voor zijn nummer zat hij al in Münch<strong>en</strong>, waar hij zich in augustus<br />
1914 vrijwillig meldde als soldaat.<br />
Er war<strong>en</strong> wel meer ding<strong>en</strong> waar hij met Kubizek nooit over sprak, zoals de filosofie. Hij las onder<br />
meer werk van Friedrich Nietzsche <strong>en</strong> de Divina Commedia – Goddelijke Komedie – van Dante<br />
Alighieri, e<strong>en</strong> duizelingwekk<strong>en</strong>de reis naar het hellerijk. Ook ‘De Vorst’ (Il Principe) van Niccolò<br />
Machiavelli ging door zijn hand<strong>en</strong> – ‘In de politiek is alles toegestaan, immorele middel<strong>en</strong>: list,<br />
bedrog, verraad, meineed, omkoperij, verdragbreuk, geweldpleging’. Verder las hij Grundlag<strong>en</strong><br />
des neunzehnt<strong>en</strong> Jahrhundert van Houston Steward Chamberlain. Dit in 1899 geschrev<strong>en</strong> werk<br />
is de poort tot het antisemitisme in Duitsland.<br />
Terwijl de naïeve, gevoelige Kubizek medelijd<strong>en</strong> koesterde met zijn <strong>jonge</strong>re vri<strong>en</strong>d, probeerde<br />
Hitler telk<strong>en</strong>s op hem zijn d<strong>en</strong>kbeeld<strong>en</strong> uit. Hitler hield hem van zijn studie wanneer het hem<br />
paste, foeterde hem uit, maar sloot steeds vrede <strong>en</strong> Kubizek pikte het allemaal. Hitler was in zijn<br />
og<strong>en</strong> immers e<strong>en</strong> ‘bijzondere vri<strong>en</strong>d’. Zelfs to<strong>en</strong> de rest<strong>en</strong> van de Führer onder e<strong>en</strong> vuilcontainer<br />
op e<strong>en</strong> Russische compound in Magdeburg lag<strong>en</strong> <strong>en</strong> door het afgrijslijke immorele van zijn<br />
regime de wereld in shock verkeerde, beschouwde Kubizek hem toch vooral als … ‘zijn<br />
jeugdvri<strong>en</strong>d’.<br />
9<br />
‘E<strong>en</strong> onmetelijke Trottel!’<br />
Over Jod<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere niet-German<strong>en</strong> sprak Hitler wel uitvoerig met Kubizek. Dat deed hij<br />
in Linz, maar vooral in W<strong>en</strong><strong>en</strong>. ‘Heb je het gehoord Gustl, Tsjechisch!’ Ev<strong>en</strong> later: ‘Wat is dat?<br />
Servisch! En wat do<strong>en</strong> die Albanez<strong>en</strong> hier? Daar heb je je Duitse W<strong>en</strong><strong>en</strong>, Gustl! Die hor<strong>en</strong> hier<br />
niet thuis!’<br />
Zijn haat richtte zich vooral teg<strong>en</strong> de Jod<strong>en</strong>. Waarschijnlijk omdat de CSP van Lueger daarmee<br />
succes boekte.<br />
28
‘Maar nee,<br />
ons bloed<br />
is het niet’<br />
Hitler<br />
Orthodoxe Jod<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> in kaftans met lange zwarte haarlokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> brede hoed<strong>en</strong> op door de<br />
stad. Aan de meeste andere Jod<strong>en</strong> zag je niet af dat ze Joods war<strong>en</strong>, ze zat<strong>en</strong> in koffiehuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
cafés, bezocht<strong>en</strong> de universiteit <strong>en</strong> andere opleiding<strong>en</strong>, kortom er was ge<strong>en</strong> verschil met de<br />
Oost<strong>en</strong>rijkers, deze Jod<strong>en</strong> war<strong>en</strong> volkom<strong>en</strong> geassimileerd. ‘Maar nee, ons bloed is het niet’,<br />
concludeerde Hitler. Gek g<strong>en</strong>oeg stoorde hij zich niet aan Gustav Mahler <strong>en</strong> Felix M<strong>en</strong>delssohn<br />
Bartholdy, Joodse componist<strong>en</strong> van wie hij vaak concert<strong>en</strong> bezocht.<br />
Hij zette zich vooral af teg<strong>en</strong> de ‘kleine’ Jod<strong>en</strong>, veelal de armste der arm<strong>en</strong>, die op straat hun<br />
kostje verdi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Dat war<strong>en</strong> lied<strong>en</strong> waar ook de meeste W<strong>en</strong>ers op schold<strong>en</strong> omdat ze in hun<br />
og<strong>en</strong> het straatbeeld verpestt<strong>en</strong>. In de Mariahilfer Strasse stond zo’n Joodje. Hij probeerde zijn<br />
waar aan de man te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> sprak voorbijgangers aan. Sommig<strong>en</strong> drukt<strong>en</strong> hem schielijk e<strong>en</strong><br />
paar Grossch<strong>en</strong> in de hand <strong>en</strong> liep<strong>en</strong> door zonder iets te kop<strong>en</strong>, ander<strong>en</strong> schold<strong>en</strong> hem uit.<br />
Uiteindelijk versche<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>t die de man aanhield op verd<strong>en</strong>king van - verbod<strong>en</strong> -<br />
bedelarij. Hij moest mee naar het bureau. Hitler, die het gebeur<strong>en</strong> vanaf e<strong>en</strong> afstandje zag<br />
gebeur<strong>en</strong>, ging - nieuwsgierig als hij was - als getuige mee. Bij de fouillering trof de politie in zijn<br />
kaftan drieduiz<strong>en</strong>d kron<strong>en</strong> aan. ‘En dat noemt zich arm, wat e<strong>en</strong> huichelaar!’, schreeuwde Hitler<br />
bij thuiskomst. E<strong>en</strong> paar dag<strong>en</strong> later sloot hij zich aan bij de Oost<strong>en</strong>rijkse Antisemiet<strong>en</strong>bond, e<strong>en</strong><br />
hoogst uitzonderlijke daad voor iemand die altijd <strong>en</strong> overal buit<strong>en</strong> wilde staan.<br />
Voor Hitler war<strong>en</strong> Jod<strong>en</strong> ‘e<strong>en</strong> giftige plaag uit het Oost<strong>en</strong>’. ‘Het beste zou zijn ze te verplaats<strong>en</strong><br />
naar gebied<strong>en</strong> waar ze het rijk alle<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>’, vond hij. Gustl, die zich om dat soort ding<strong>en</strong> niet<br />
druk maakte, haalde zijn schouders op. To<strong>en</strong> Hitler bleef doorzeur<strong>en</strong> verwees Gustl naar het<br />
slotkoor in de neg<strong>en</strong>de symfonie van Beethov<strong>en</strong>: ‘Alle M<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> Brüder, als de wereld<br />
naar die woord<strong>en</strong> zou lev<strong>en</strong> zou het er e<strong>en</strong> stuk beter uitzi<strong>en</strong>’, zei hij. Hitler ontstak in woede <strong>en</strong><br />
schold zijn vri<strong>en</strong>d uit voor ‘e<strong>en</strong> onmetelijke Trottel!’<br />
Op 9 april 1908 nam<strong>en</strong> de vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handdruk afscheid op het Westbahnhof. Gustl had<br />
met goed gevolg het exam<strong>en</strong> aan het conservatorium afgelegd <strong>en</strong> reisde naar Linz om zijn<br />
militaire di<strong>en</strong>stplicht te vervull<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> hij dat najaar terugkeerde was Hitler, zonder bericht<br />
achter te lat<strong>en</strong>, verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. Ook in de tuss<strong>en</strong>tijds geschrev<strong>en</strong> correspond<strong>en</strong>tie repte hij met ge<strong>en</strong><br />
woord over zijn vertrek.<br />
29
In de Eerste Wereldoorlog vertrok Gustl naar de slagveld<strong>en</strong> in het oost<strong>en</strong>. Zijn carrière als<br />
Stadtkapellmeister in Marburg an der Drau was gebrok<strong>en</strong>. Aan muziek had de nieuwe staat<br />
Oost<strong>en</strong>rijk nu ev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> behoefte. Na 1918 kreeg hij e<strong>en</strong> baan als geme<strong>en</strong>tesecretaris in Eferding<br />
bij Linz.<br />
Na zijn vertrek uit de Stumpergasse klopte de<br />
graatmagere ‘kunst<strong>en</strong>aar’ uiteindelijk aan bij het<br />
Männerwohnheim in de Meldemannstrasse 27.<br />
Voor e<strong>en</strong> luttel bedrag per week kon je daar - tot<br />
in het begin van deze eeuw - slap<strong>en</strong> <strong>en</strong> douch<strong>en</strong>.<br />
Teg<strong>en</strong>woordig is de voormalige dak- <strong>en</strong><br />
thuisloz<strong>en</strong>opvang e<strong>en</strong> luxe S<strong>en</strong>ior<strong>en</strong>heim.<br />
Overdag wandelde de ziekelijk og<strong>en</strong>de <strong>jonge</strong>ling<br />
door het c<strong>en</strong>trum. Om geld te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> tek<strong>en</strong>de<br />
hij gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> plein<strong>en</strong>, zoals de Hofoper <strong>en</strong> de<br />
fontein voor de Franziskanerskirche aan de Weihburggasse (foto, pagina 29). Later, to<strong>en</strong> hij<br />
Führer was, werd<strong>en</strong> er verdraaid goede kopieën van zijn tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gemaakt. Voor e<strong>en</strong> origineel<br />
exemplaar betaal je teg<strong>en</strong>woordig al gauw ettelijke duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> euro’s.<br />
De Franziskanerskirche aan<br />
de Weihburggasse, W<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Jar<strong>en</strong>lang hoort Gustl niets van Hitler. Hij neemt<br />
aan dat hij gesneuveld is. Op e<strong>en</strong> herfstavond in 1923 valt zijn oog op de Münchner Illustrierte<br />
met op de cover zijn vri<strong>en</strong>d. ‘Der bekannte Mass<strong>en</strong>redner der Nationalsozialist<strong>en</strong>, Adolf Hitler’,<br />
staat er onder de foto. Gustl voelt medelijd<strong>en</strong> met de man die zo graag kunst<strong>en</strong>aar wilde word<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zich nu op het dunne ijs van de politiek begeeft. Hij is blij met zijn vaste baan.<br />
In de daaropvolg<strong>en</strong>de <strong>jar<strong>en</strong></strong> groeit <strong>Hitlers</strong> populariteit tot ongek<strong>en</strong>de hoogte, vooral in de periode<br />
1929 - 1933. Gustl hoort <strong>en</strong> leest nu steeds meer wat hij allang weet uit die kleine kamer in de<br />
Stumpergasse. Zijn jeugdvri<strong>en</strong>d is ouder geword<strong>en</strong> maar voor de rest hetzelfde geblev<strong>en</strong>. Wel<br />
kijkt hij nu anders naar de correspond<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van zijn jeugdvri<strong>en</strong>d, die in e<strong>en</strong> kist<br />
op zolder ligg<strong>en</strong>. Ze hebb<strong>en</strong> historische waarde gekreg<strong>en</strong>.<br />
30
Als Hitler in 1933 rijkskanselier van Duitsland is schrijft Kubizek hem voor het eerst e<strong>en</strong> brief,<br />
daarin feliciteert hij hem met het bereikte resultaat. Enkele maand<strong>en</strong> later komt er e<strong>en</strong> ‘Lieber<br />
Kubizek’ brief terug: ‘Vielleicht ware es möglich dass Du mich besuchst’.<br />
In april 1938 is het zo ver. Op de neg<strong>en</strong>de, precies dertig jaar na hun afscheid in W<strong>en</strong><strong>en</strong>, drukk<strong>en</strong><br />
ze elkaar opnieuw de hand, nu in Linz. Tijd<strong>en</strong>s de<br />
ontmoeting in het (verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>) Hotel Weinzinger<br />
geeft Hitler in het bijzijn van Kubizek orders om de<br />
studie van zijn drie zon<strong>en</strong> te betal<strong>en</strong>, wat<br />
inderdaad gebeurt. Over de correspond<strong>en</strong>tie <strong>en</strong><br />
tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die Kubizek van hem bezit zegt Hitler:<br />
‘Diese Dokum<strong>en</strong>te sind Ihr alleiniger Besitz,<br />
Kubizek. Niemand kann Ihn<strong>en</strong> dieselb<strong>en</strong> streitig<br />
mach<strong>en</strong>’. Die woord<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> de unieke<br />
correspond<strong>en</strong>tie bescherm<strong>en</strong>. In de <strong>jar<strong>en</strong></strong> daarna<br />
ded<strong>en</strong> regeringsinstanties in Berlijn <strong>en</strong> Münch<strong>en</strong> diverse mal<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beroep op hem om deze<br />
‘waardevolle papier<strong>en</strong> door het rijk te lat<strong>en</strong> bewar<strong>en</strong>’, iets wat Kubizek steeds hardnekkig<br />
weigert.<br />
Door zijn hechte jeugdvri<strong>en</strong>dschap met Hitler is m<strong>en</strong>ige<strong>en</strong> in de top van de nazipartij<br />
geïnteresseerd geraakt in zijn ervaring<strong>en</strong> met de Führer. Rudolf Hess ondervraagt hem<br />
uitgebreid (‘Had hij vroeger ook al ge<strong>en</strong> gevoel voor humor?’). Partijsecretaris Martin Bormann<br />
ziet er nauwkeurig op toe dat niemand buit<strong>en</strong> zijn k<strong>en</strong>nis met Kubizek over de Führer in contact<br />
treedt.<br />
Kubizek zag Hitler nog tweemaal, beide ker<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s het Wagner Festival in Bayreuth: in 1939<br />
<strong>en</strong> op 23 juli 1940, de laatste keer, kort. De Führer<br />
liep in de muziektempel (foto links) met hem op.<br />
‘Es ist ein Jammer. Ich bin doch nicht Kanzler des<br />
Grossdeutch<strong>en</strong> Reiches geword<strong>en</strong>, um Krieg zu<br />
führ<strong>en</strong>. Dieser Krieg nimmt mir meine beste<br />
Jahre. Sie wiss<strong>en</strong> Kubizek, wieviel ich noch vor<br />
mir habe, was ich noch bau<strong>en</strong> will. Das möchte<br />
ich aber selbst erleb<strong>en</strong>, versteh<strong>en</strong> Sie mich? Sie<br />
wiss<strong>en</strong> am best<strong>en</strong> wie viele Pläne mich von<br />
Jug<strong>en</strong>d auf beschäftig<strong>en</strong>. Nur w<strong>en</strong>iges davon<br />
konnte ich bisher in die Tat umsetz<strong>en</strong>. Noch habe<br />
ich unerhört viel zu tun. Wer soll es mach<strong>en</strong>? Und da muss ich zuseh<strong>en</strong>, wie mir der Krieg die<br />
wertvollst<strong>en</strong> Jahre nimmt. Es is ein jammer. Die Zeit bleibt nicht steh<strong>en</strong>. Wir werd<strong>en</strong> alter,<br />
Kubizek. Wie viele Jahre noch – und es ist zu spat, um das zu verwirklich<strong>en</strong>, was noch nicht<br />
geseh<strong>en</strong> ist.’<br />
Zand in de og<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> apolitieke naïeveling die niet e<strong>en</strong>s lid was van de partij. Het is de<br />
‘goede’ Hitler, de man die het beste voor heeft met ‘zijn’ volk, zo lijk<strong>en</strong> de woord<strong>en</strong> die hij teg<strong>en</strong><br />
Kubizek sprak. Hij wilde zo veel goeds do<strong>en</strong>, maar het was de oorlog die hem dwarsboomde, <strong>en</strong><br />
31
hij had de oorlog niet gewild. ‘Dieser Krieg’ was hem opgedrong<strong>en</strong>, zo wil hij do<strong>en</strong> gelov<strong>en</strong>, door,<br />
zoals we sinds ’45 wet<strong>en</strong>: de Jod<strong>en</strong>. Zij zoud<strong>en</strong> al zijn prachtige plann<strong>en</strong> die hij met het rijk<br />
voorhad hebb<strong>en</strong> gedwarsboomd, terwijl hem toch alle<strong>en</strong> het beste voor og<strong>en</strong> stond. We wet<strong>en</strong> wel<br />
beter.<br />
Zijn vri<strong>en</strong>d luistert <strong>en</strong> zegt niets. Hij is gelijk het volk, laat zich iets aanleun<strong>en</strong>, betover<strong>en</strong>, tot de<br />
zeepbel barst <strong>en</strong> alles in puin ligt.<br />
In 1942 sloot Kubizek zich aan bij de nazipartij. Hij liet zich overhal<strong>en</strong> door zijn superieur<strong>en</strong>, het<br />
tij is gekeerd: de strijd op lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> dood aangebrok<strong>en</strong>. Niemand mocht aan de kant blijv<strong>en</strong> staan.<br />
Zijn bek<strong>en</strong>dheid met de Führer biedt voordel<strong>en</strong>. Het betek<strong>en</strong>t onder meer de redding van ‘de<br />
dokter van de Arm<strong>en</strong>’, dr. Bloch uit Linz, e<strong>en</strong> Jood, die <strong>Hitlers</strong> moeder tijd<strong>en</strong>s haar ziekte<br />
behandelde. Na e<strong>en</strong> brief aan jeugdvri<strong>en</strong>d Hitler mag Bloch uitwijk<strong>en</strong> naar de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong><br />
waar hij de inlichting<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st helpt bij het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> psychiatrisch rapport over Hitler.<br />
Na de oorlog verhor<strong>en</strong> de Amerikan<strong>en</strong> Kubizek gedur<strong>en</strong>de zesti<strong>en</strong> lange maand<strong>en</strong>, daarna mag<br />
hij gaan. In 1953 komt zijn boek Adolf Hitler, mijn jeugdvri<strong>en</strong>d, op de markt. Hij overleed op 23<br />
oktober 1956, 68 jaar oud.<br />
10<br />
Nawoord<br />
Vrijwel wekelijks is er op de tv aandacht voor het Derde Rijk. Met Churchill, Stalin <strong>en</strong><br />
Mussolini heeft de geschied<strong>en</strong>is afgerek<strong>en</strong>d. Hun lev<strong>en</strong>s war<strong>en</strong>, in vergelijking met dat van Adolf<br />
Hitler, ‘normaal’. Hitler blijft boei<strong>en</strong>. Boek<strong>en</strong>, films, teg<strong>en</strong>woordig zelfs humoristische films <strong>en</strong><br />
(geboycot) reclame (de <strong>jonge</strong> Hitler verongelukt opzettelijk door e<strong>en</strong> nieuw type Mercedes die<br />
gevaar vroeg herk<strong>en</strong>d). De inktzwarte zijde van Stalin of de amoureuze kant van Mussolini zijn<br />
bov<strong>en</strong>maats, maar Hitler wint.<br />
Zijn lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wijze waarop hij aan de macht kwam is ongeëv<strong>en</strong>aard. Vooral zijn jeugd is voor<br />
historici e<strong>en</strong> moeilijke periode, want eig<strong>en</strong>lijk doet alle<strong>en</strong> zijn vri<strong>en</strong>d Kubizek daarover verslag<br />
<strong>en</strong> dan alle<strong>en</strong> over de vier <strong>jar<strong>en</strong></strong> dat ze sam<strong>en</strong> war<strong>en</strong> met flashbacks naar eerdere period<strong>en</strong>,<br />
maar die heeft hij ook maar van hor<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>: wat verzon Kubizek, wat niet? Er valt<br />
bijna niets te verifiër<strong>en</strong>. Verder is er summier archiefmateriaal uit de vroegste periode, eig<strong>en</strong>lijk<br />
niet meer dan wat nam<strong>en</strong>. Eig<strong>en</strong>lijk is het bijna ongelooflijk dat er uit zijn jeugd nooit iemand is<br />
geweest die de historie wijzer heeft gemaakt over zijn do<strong>en</strong> <strong>en</strong> lat<strong>en</strong> in die tijd. Waarschijnlijk<br />
heeft het gebrek aan vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met de vele omzwerving<strong>en</strong> van de familie <strong>en</strong> de vaak<br />
korte verblijfsperiodes in de verschill<strong>en</strong>de plaats<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> war<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die hij niet<br />
mocht hun lev<strong>en</strong> niet zeker. Er gaat e<strong>en</strong> verhaal over e<strong>en</strong> schoolk<strong>en</strong>nis die hem ooit naakt zag <strong>en</strong><br />
van die gebeurt<strong>en</strong>is e<strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing maakte. Vri<strong>en</strong>d <strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> spoorloos.<br />
32
E<strong>en</strong> (bij)gelovige zou kunn<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat er in <strong>Hitlers</strong> lev<strong>en</strong> hogere macht<strong>en</strong> aan het werk zijn<br />
geweest. Alle ingrediënt<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> held<strong>en</strong>sage zijn aanwezig. De ‘revolutionair’ ziet e<strong>en</strong> eeuw<br />
na de Franse revolutie van 1789 het lev<strong>en</strong>slicht. Zijn moeder komt uit e<strong>en</strong> gezin van twaalf<br />
kinder<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>k aan de twaalf discipel<strong>en</strong>. De geboorte vindt plaats op Goede Vrijdag, in het hart<br />
van Europa. Zijn vader komt uit Strones, wat sterk lijkt op het Engelse stones, wat niet alle<strong>en</strong><br />
staat voor ste<strong>en</strong>, maar ook voor massa. De moeder van de vader heette Maria, dat spreekt voor<br />
zich. De vader onttrekt zich aan het Waldviertel, iets wat destijds maar heel weinig m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit<br />
zijn sociale klasse lukt. Hij weet zich op te werk<strong>en</strong> tot gezaghebber. Adolf wap<strong>en</strong>t zich al vroeg<br />
teg<strong>en</strong> autoriteit. Zijn moeder is e<strong>en</strong> slaafse vrouw met hypnotiser<strong>en</strong>de og<strong>en</strong>, ze bemoedert hem<br />
eindeloos waardoor de <strong>jonge</strong> Adolf alle tijd voor zichzelf krijgt.<br />
Als zijn passie voor muziek ontluikt ontdekt hij Wagner, de componist die teruggrijpt op Noorse<br />
<strong>en</strong> Duitse sag<strong>en</strong> <strong>en</strong> die in vernieuw<strong>en</strong>de muziek <strong>en</strong> libretto’s vat. Hitler is ‘<strong>en</strong>tzückt’! Hij kan zijn<br />
passie del<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> daadwerkelijk geïnteresseerde, de naïeve Kubizek. Nu is er tegelijk<br />
iemand om zijn ongeëv<strong>en</strong>aarde spreektal<strong>en</strong>t, gepaard aan e<strong>en</strong> bevlog<strong>en</strong> overtuigingskracht, op<br />
uit te prober<strong>en</strong>.<br />
De nachtbraker Hitler lijdt diepe armoede, beleeft het lev<strong>en</strong> aan de onderkant <strong>en</strong> kan later,<br />
wanneer de economische crisis in Duitsland zijn hoogtepunt bereikt, met de opgedane<br />
ervaring<strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong>d ‘oplossing<strong>en</strong>’ aandrag<strong>en</strong>.<br />
<strong>Hitlers</strong> w<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> Wagneriaanse held te zijn lijkt in vervulling te gaan. Plotseling was hij er,<br />
handelde, <strong>en</strong> verdwe<strong>en</strong> als de bliksem. E<strong>en</strong> spook, e<strong>en</strong> demon, e<strong>en</strong> lange gil in de stikdonkere<br />
nacht, meer was hij niet. De Duitsers dacht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>ie in huis te hebb<strong>en</strong> gehaald, maar hij was<br />
e<strong>en</strong> dwaas <strong>en</strong> e<strong>en</strong> misdadiger tegelijk. Het vreemde is dat het Duitse volk wist dat hij de<br />
democratie om zeep zou help<strong>en</strong>. Toch koz<strong>en</strong> ze in die barre tijd liever voor et<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk dan<br />
voor democratie. Hitler, de tov<strong>en</strong>aar, was de laatste strohalm die gedoemd was te knakk<strong>en</strong>.<br />
De Amerikaanse inlichting<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st Office of Strategic Services (OSS), de voorloper van de CIA,<br />
onderzocht zijn psyche aan de hand van indrukk<strong>en</strong> van tal van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die hem van nabij k<strong>en</strong>de.<br />
Daaruit blijkt dat hij intellig<strong>en</strong>t was, maar tegelijk meedog<strong>en</strong>loos, dominant, paranoïde <strong>en</strong> over<br />
e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>matige eig<strong>en</strong>dunk beschikte. Dezelfde kwalificaties kom<strong>en</strong> psycholog<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> bij<br />
doorgewinterde gangsters. De leider van het onderzoek, de psychoanalyticus C. Langer,<br />
kwalificeerde hem als e<strong>en</strong> neurotische psychopaat. Begin 1944 voorspelde hij dat, mocht<strong>en</strong> alle<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> voor Duitsland om te winn<strong>en</strong> vervlog<strong>en</strong> zijn, de dictator alles in de steek zou<br />
lat<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfmoord pleg<strong>en</strong>.<br />
Hitler zou, volg<strong>en</strong>s sommige geïnterviewde, e<strong>en</strong> sterke hang naar sadisme hebb<strong>en</strong> gehad maar,<br />
ev<strong>en</strong>als bij Heinrich Himmler, de Reichsführer SS, onder wie de conc<strong>en</strong>tratie- <strong>en</strong><br />
vernietigingskamp<strong>en</strong> resulteerde, is die eig<strong>en</strong>schap nooit bij hem vastgesteld. Hij bleef als<br />
Führer dezelfde als in W<strong>en</strong><strong>en</strong>: e<strong>en</strong> observator, die mondeling maatregel<strong>en</strong> trof die miljo<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> de dood injoeg<strong>en</strong>. Het <strong>en</strong>ige wat hem interesseerde was dat Duitsland de gestelde<br />
doel<strong>en</strong> zou bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> de partij vast in het zadel bleef zitt<strong>en</strong>, niets meer, niets minder.<br />
Iedere<strong>en</strong> stelt zich bij misdad<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> omvang als begaan door het Derde Rijk e<strong>en</strong> ‘beest’<br />
voor, e<strong>en</strong> bloeddorstige monster die als e<strong>en</strong> waanzinnige tekeer gaat. Niet Hitler <strong>en</strong> ook niet<br />
33
Himmler: zij war<strong>en</strong> de ‘chirurg<strong>en</strong>’ die vanachter e<strong>en</strong> bureau met hun scalpel sned<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> alles<br />
spaak liep verhevigde Hitler zijn aanvall<strong>en</strong>, vooral op de Jod<strong>en</strong>. Hij schoof ze de schuld van alles<br />
in de scho<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
In 1940 oordeeld<strong>en</strong> de Duitsers Hitler groter dan Napoleon. E<strong>en</strong> volkom<strong>en</strong> ontspoorde<br />
vergelijking. De Franse keizer baadde in het bloed, maar alle<strong>en</strong> op het slagveld. Waar hij kwam<br />
veranderde er veel t<strong>en</strong> gunste van de bevolking: het metrieke stelsel, het bevolkingsregister,<br />
nieuwe wetgeving <strong>en</strong> bestuurlijke vernieuwing<strong>en</strong>, beter onderwijs <strong>en</strong> gezondheidszorg,<br />
carrièrekans<strong>en</strong> voor iedere<strong>en</strong> om <strong>en</strong>kele grootscheepse verandering<strong>en</strong> uit het Napoleontische<br />
tijdperk te noem<strong>en</strong>. Waar Hitler kwam dok<strong>en</strong> dood <strong>en</strong> verderf op. Van hem heeft m<strong>en</strong><br />
hoeg<strong>en</strong>aamd niets dan ell<strong>en</strong>de gehad. Hij probeerde het, zeker in het begin van zijn politieke<br />
carrière, te do<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat hij e<strong>en</strong> goed m<strong>en</strong>s was. Maar, indachtig de woord<strong>en</strong> van de<br />
filosoof Thomas van Aquino (†1274),: ‘Niet hij heet e<strong>en</strong> goed m<strong>en</strong>s die e<strong>en</strong> goed d<strong>en</strong>kvermog<strong>en</strong><br />
heeft, maar die e<strong>en</strong> goede wil heeft’. Het laatste bezat Hitler zeker niet.<br />
In de vroege ocht<strong>en</strong>d van zondag 5 april 1970<br />
verliet e<strong>en</strong> Russische legervrachtwag<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
buit<strong>en</strong>wijk van Magdeburg over de provinciale<br />
weg naar Biederitz. Op de laadvloer, onder de<br />
donkergro<strong>en</strong>e kap van zeildoek, stond<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele kleine kist<strong>en</strong>. Daarin de bott<strong>en</strong> van<br />
Hitler, Eva Braun <strong>en</strong> de familie Goebbels. De<br />
wag<strong>en</strong> stopte naast de Vark<strong>en</strong>sbrug (foto)<br />
over het riviertje de Ehle. Na het plaats<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> wegafzetting werd<strong>en</strong> de laatste rest<strong>en</strong> van<br />
de nazipromin<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verast.<br />
Die dag was het precies 157 jaar geled<strong>en</strong> dat er in de buurt e<strong>en</strong> veldslag plaatsvond tuss<strong>en</strong><br />
Pruisische, Russische <strong>en</strong> Napoleontische troep<strong>en</strong>. De kamp betek<strong>en</strong>de het einde van Napoleon<br />
in de Duitse gebied<strong>en</strong>….<br />
34