RECENSIES Peer Gynt – Het Zuidelijk Toneel - Rotterdamse ...

RECENSIES Peer Gynt – Het Zuidelijk Toneel
“Er gebeurt veel in de epische (levens)reis die Peer Gynt maakt en dat levert een keur aan
kleurrijke scènes op”
De Telegraaf © Esther Kleuver
Fantasie en werkelijkheid lopen bij Peer Gynt voortdurend door elkaar. Hij is als een kameleon die
zich moeiteloos lijkt aan te passen aan iedere situatie. Tegelijkertijd beweert hij altijd volledig zichzelf
te zijn. Maar zodra hij tegen het einde van zijn leven een ui pelt op zoek naar zijn eigen kern, staat
deze egoïstische opportunist tot zijn eigen verbazing ineens met lege handen.
Die kern mag dan bij Peer Gynt zelf ontbreken, het is Matthijs Rümke wel degelijk gelukt om de
essentie van het gelijknamige stuk van de Noorse schrijver Henrik Ibsen grotendeels in tact te
houden. Hoewel de regisseur van Het Zuidelijk Toneel heeft uitgepakt met zo’n dertig figuranten en
ook het sterke toneelbeeld van Marc Warning groots aandoet (terwijl het eigenlijk vrij eenvoudig,
maar doeltreffend is met een grote doorzichtige ballon die fungeert van bergachtig landschap tot een
symbolisch luchtkasteel, is het hem toch gelukt om de focus bij de spelers te houden.
Bravoure
De aan de Noorse folklore ontleende Peer Gynt wordt door twee verschillende acteurs gespeeld. Een
energiek spelende Xander van Vledder neemt voor de pauze de jonge, van bravoure overlopende
Peer voor zijn rekening en Han Kerckhoffs mag in het tweede deel een meer gelaagde introspectieve
oudere versie laten zien. Er gebeurt veel in de epische (levens)reis die Peer Gynt maakt en dat levert
een keur aan kleurrijke scenes op, maar er zijn ook prachtig verstilde momenten zoals wanneer de
moeder van Peer Gynt (een mooie rol van José Kuijpers) sterft en de beroemde uiscène.
Marcel Otten maakte speciaal voor deze voorstelling een gloednieuwe vertaling op rijm. Die is
grotendeels geslaagd, al moet gezegd dat niet iedere acteur er even goed mee uit de voeten kan.
Ook de muziek van Edvard Grieg werd onder handen genomen door Jeroen Strijbos en Rob van
Rijswijk en hun composities sluiten naadloos op het verhaal aan. De figuranten kleden de reis
tenslotte mooi aan en geven gestalte aan onder meer het trollenvolk, de bruiloftsgasten en slaven.
Verademing
Hoewel de industriële omgeving van de Gruyterfabriek in Den Bosch tijdens Theaterfestival
Boulevard een prachtige locatie vormde, is het ook heel goed voor te stellen hoe deze voorstelling
straks in de meeste schouwburgen (tijdens de theatertournee die v.a. januari 2013 volgt) prima tot
z’n recht zal komen. Het is haast een verademing om weer eens een mooi klassiek en inhoudelijk
verhaal voorgeschoteld te krijgen, zonder al te veel poespas.
“Regisseur Matthijs Rümke brengt een groteske uitvoering, zij het met een serieuze
ondertoon.”
Elsevier © Irene Start
Wie Henrik Ibsens toneelstuk Peer Gynt uit 1876 als festivalvoorstelling wil brengen, moet van goede
huizen komen. Want niet alleen bedelft hoofdpersonage Peer, een roekeloze fantast, zijn
toehoorders onder een constante woordenstroom, het stuk is ook nog gezet in rijm en tamelijk lang
– terwijl kort en snel het op festivals beter doet. Het Zuidelijk Toneel was zo verstandig het Noorse
antisprookje vol trollen en psychiatrische patiënten opnieuw te laten vertalen. In de versie van
Marcel Otten tiert Peer eigentijds: ‘Als een ander zo zou drammen, zou ik op z’n kneiter rammen.’
Ook moeder Ase houdt van duidelijke taal. ‘Zout is gestrooid waar ‘t geluk groeide,’ is haar bittere

conclusie over het armoedige leven van Peer, die overigens eindigt als rijke zakenman.
De première in De Gruyter fabriek in Den Bosch tijdens Festival Boulevard overtuigt niet helemaal.
Het Zuidelijk Toneel wil een rauwe versie neerzetten: de vloer is bezaaid met wit materiaal, de
acteurs moeten vechten tegen de akoestiek en tegen een windmachine. Het zijn dit soort
kunstgrepen waardoor de zit van tweeënhalf uur in een krap kuipstoeltje aanvoelt als lang.
De acteerprestaties maken veel goed. Voor de pauze is acteur Xander van Vledde3r een expressieve
jonge Peer Gynt, na de pauze is Han Kerckhoffs een perfecte oude, als Peer rekenschap moet
afleggen van zijn daden. Mooi is de scène waarin hij een ui pelt, zijn zoektocht naar zichzelf
symboliserend. Ibsen schreef het stuk op zijn 39ste in Italië. Hij rekende af met trollenland
Noorwegen. Regisseur Matthijs Rümke brengt een groteske uitvoering, zij het met een serieuze
ondertoon. Ibsenfans die houden van avontuur kunnen de festivalversie zien in het C-Mill
Businesspark Molenberg in Heerlen tijdens festival Cultura Nova. Voor anderen is de theatervariant,
die in januari 2013 in première gaat, beter geschikt.
Met Peer Gynt richt HZT zich op het wereldrepertoire. (…) het is ook het genre dat Het
Zuidelijk Toneel goed in de vingers heeft. Zeker met deze eigenwijze, speelse benadering.
Brabants Dagblad © Joost Goutziers
Het is die prachtige scène voor de pauze die op het netvlies blijft branden. De moeder van Peer Gynt
kondigt aan dat ze sterven gaat en haar zoon bedenkt een verhaal over een verre tocht door de
sneeuw waarbij hij zijn moeder naar de hemelpoort begeleidt.
Het is de eerste keer dat Ase zich niet verzet, maar opgaat in de droombeelden van haar zoon, het is
ook het moment dat Peer Gynt zijn verzinsels niet voor zichzelf, maar voor zijn medemens inzet.
Integer! Zijn leugens berokkenen doorgaans schade, vooral bij zichzelf. Dan even niet. De voorstelling
Peer Gynt van Het Zuidelijk Toneel was deze zomer te zien als locatievoorstelling op de Boulevard in
Den Bosch en Cultura Nova in Heerlen. Gisteravond was in de schouwburg in Tilburg de première van
de zaalversie van het stuk van de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen.
De versie waarmee Het Zuidelijk Toneel nu op tournee gaat blijkt sinds de zomer nauwelijks te zijn
veranderd en dat is ook helemaal niet nodig; toen al stond het stuk als een huis.
Regisseur Matthijs Rümke koos voor een sober toneelbeeld met sneeuw, een laag witte snippers en –
half verborgen – een gigantische transparante ballon die langzaam uit die sneeuw opstijgt. Die
zeppelin staat ongetwijfeld symbool voor de leugen die alsmaar groter wordt en als een dreigende
wolk boven het hoofd van Peer blijft hangen totdat die wordt doorgeprikt.
De oorspronkelijke tekst van Ibsen is in opdracht van Het Zuidelijk Toneel herschreven door Marcel
Otten. Het rijm maakt het de acteurs niet altijd even gemakkelijk om de tekst – en daar is veel van –
naturel uit te spreken, maar het grappige, verzonnen taaltje van trollenkoning Ouwe Knar van Dovre
(‘de kopzaak die je nimmer mag vergeten, is dat alles huisbakken geteelbald is…’) blijkt een genot om
naar te luisteren.
Figuranten in het stuk spelen wisselende rollen als bruiloftsgasten, slaven, trollen en geleerden. Dat
gaat ze de ene keer beter af dan de andere, de opkomst oogt soms ongemakkelijk en dat leidt af.
Xander van Vledder speelt de jonge Peer Gynt, hij laat een lefgozer zien, een bravouremaker met een
klein hartje, die zich steeds meer verliest in zijn wilde fantasieën.
Na de pauze speelt Han Kerckhoffs de oude Peer, de vleesgeworden leugen. Dat doen beiden
overtuigend, al ogen ze soms mat. Iets meer pit kan fases dat de voorstelling even inzakt opkrikken.
Met Peer Gynt richt HZT zich op het wereldrepertoire. Dat is precies wat de Raad voor Cultuur wil,
maar het is ook een genre dat Het Zuidelijk Toneel goed in de vingers heeft. Zeker met deze
eigenwijze speelse benadering.

Met de bijrollen komt de lol in deze voorstelling
de Volkskrant © Vincent Kouters
Peer Gynt is een opmerkelijke verschijning in het werk van toneelschrijver Henrik Ibsen. Die staat ver
weg van het huiskamerrealisme dat we kennen van zijn Nora. Peer Gynt is een uitbundig Noors
sprookje met een überromantische held, genaamd Peer. Op een wonderlijke tocht ontmoet Peer
trollen, negerslaven, duivels en allerhande allegorische figuren.
Geknipt materiaal voor Matthijs Rümke, zou je denken. Rümke, artistiek leider en regisseur van Het
Zuidelijk Toneel, draait zijn hand niet om voor een theaterspektakel met veel zang en theatraliteit en
grapjes. Vorig jaar was Vertellingen van 1001 nacht aan de beurt. Helaas krijgt Peer Gynt niet
dezelfde spektakelbehandeling. De regisseur wilde het voor zijn doen sober en modern houden. Dus
blijft de stenen achterwand van de schouwburg zichtbaar. Op het podium staat één abstract
decorelement en een handjevol acteurs. Er is ook een groep figuranten, maar die mogen weinig
doen. Marcel Otten schreef een nieuwe speelse vertaling.
Sober betekent in dit geval niet hetzelfde als diep en betekenisvol. Peer is erg serieus. Hij filosofeert
veel over het grote geluk dat steeds maar niet komt en hij dagdroomt zich suf. Een oude trol leert
hem ‘zichzelf zijn’, wat hij opvat als een pleidooi voor ongebreideld opportunisme. Op middelbare
leeftijd is Peer een succesvol zakenman. Hij verkoopt boten vol slaven aan Amerika en afgodsbeelden
aan China. Later, oog in oog met de dood, realiseert hij zich: hij is zichzelf niet, of al die jaren nooit
geweest.
De jonge Peer wordt gespeeld door Xander van Vledder, de oude door Han Kerckhoffs, beiden in
hetzelfde groene jasje. Ze spelen hem ingehouden. Soms wild gebarend, maar Peers gepoch klinkt
merkwaardig uitgeblust. Wie gelooft nog in deze vermoeiende blaaskaak? De muziek helpt ook niet.
Rümke had geen trek in de overbekende composities die Edvard Grieg schreef voor de oerpremière
in 1876. Hij wilde iets moderners en vroeg de Tilburgse componisten Strijbos & Van Rijswijk. Deze zijn
op de proppen gekomen met een hoop ondefinieerbare klanken en klappen die doen verlangen naar
een beetje van Griegs romantiek.
Decorontwerper Marc Warning heeft bedacht dat alles zich moet afspelen rond een podiumvullende
doorzichtige ballon. De metafoor: Peer heeft een opgeblazen ego. Het ziet er vreemd uit, op een
afleidende manier.
Op de première in Tilburg gaat het ding ook nog scheef hangen, zodat het de acteurs van het podium
drukt. Kerckhoffs legt de voorstelling een tijdje stil. ‘Het is niet anders’, stelt hij vast. Er zijn meer
incidenten: acteurs glijden uit wanneer dat niet moet. Windmachines werken slecht, regels tekst
worden verhaspeld. Alsof er op repetities is bezuinigd.
De lol komt van de bijrollen. Sanne den Hartogh, Nanette Edens en Marcel Osterop spelen de duivels,
trollen en gekke buitenlanders die Peer tegenkomt in zijn leven. Met stemmetjes, loopjes en schalkse
blikken doen ze wat de rest van de voorstelling verzuimt: vermaken. Het is niet anders.