brochure 2008-2009.pdf - Psychoanalyse Lacan - Freud | NLS Kring ...
brochure 2008-2009.pdf - Psychoanalyse Lacan - Freud | NLS Kring ...
brochure 2008-2009.pdf - Psychoanalyse Lacan - Freud | NLS Kring ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
KRING VOOR PSYCHOANALYSE<br />
van de<br />
New <strong>Lacan</strong>ian School<br />
PROGRAMMA<br />
<strong>2008</strong>-2009<br />
www.kring-nls.org
VOORSTELLING VAN DE KRING EN ZIJN PROGRAMMA<br />
lacaniaanse oriëntatie van de <strong>Kring</strong><br />
In oktober 2004 werd de <strong>Kring</strong> voor <strong>Psychoanalyse</strong> van de New <strong>Lacan</strong>ian<br />
School gesticht. De <strong>Kring</strong> staat niet op zich, maar is inderdaad geaffilieerd<br />
bij de New <strong>Lacan</strong>ian School (<strong>NLS</strong>) die in 2003 gesticht werd door Jacques-<br />
Alain Miller als deel uitmakend van de World Association of Psychoanalysis<br />
(WAP). Doelstelling van de <strong>Kring</strong> is de verwezenlijking van de doelstellingen<br />
van de WAP en de <strong>NLS</strong> in Vlaanderen en Nederland, zijnde "de bevordering<br />
van de uitwerking en de overdracht van de psychoanalyse", en "het scheppen<br />
van werkverbanden met andere geaffilieerde verenigingen en Scholen in Europa".<br />
Zo staat het in de statuten van de VZW, neergelegd op 4 februari<br />
2005. Maar wat betekent dit in de praktijk?<br />
"Uitwerking en overdracht van de psychoanalyse" is een opdracht die de<br />
<strong>Kring</strong> alleszins al niet toelaat om zich, zoals in Vlaanderen gebruikelijk is, te<br />
beperken tot <strong>Freud</strong> en/of <strong>Lacan</strong>s verschillende bewegingen van terugkeer<br />
daarnaar. Beide blijven uiteraard ook voor de <strong>Kring</strong> even fundamenteel.<br />
Maar daarnaast heeft de <strong>Kring</strong> ook oog voor de laatste periode in <strong>Lacan</strong>s<br />
onderwijs, waarin hij radicaal zijn eigen weg zoekt, soms ook aan gene zijde<br />
van <strong>Freud</strong>. Deze zogenaamde 'laatste <strong>Lacan</strong>' heeft nog altijd de reputatie<br />
zeer esoterisch te zijn, de topologie (van de borromeïsche knoop) is daar<br />
naar buiten toe emblematisch voor geworden. De <strong>Kring</strong> wil nu ook deze <strong>Lacan</strong><br />
toegankelijker maken voor een breder publiek.<br />
Dat gebeurt niet alleen conceptueel of theoretisch, maar ook via de exploratie<br />
van de mogelijke gevolgtrekkingen voor de hedendaagse kliniek. De<br />
laatste <strong>Lacan</strong> maakt immers zowel een begin van psychoanalytische behandeling<br />
van de psychosen ('toegepaste psychoanalyse') als een echt einde van<br />
de psychoanalytische kuur van de neurosen (als basisvoorwaarde om psychoanalyticus<br />
te kunnen worden, via de procedure van de passe) denkbaar.<br />
In haar antwoorden op de groeiende impasses, niet alleen van de hedendaagse<br />
kliniek, maar ook van de cultuur, kan de psychoanalyse zich niet meer beperken<br />
tot <strong>Freud</strong>, maar evenmin tot <strong>Lacan</strong>s structuralistisch genoemde terugkeer<br />
tot <strong>Freud</strong> (met "het primaat van het symbolische" en "het onbewuste<br />
is gestructureerd als een taal"). Om vandaag nog bestaansrecht te hebben,<br />
doordat ze inderdaad iets 'anders' te zeggen heeft, moet de psychoanalyse<br />
ook <strong>Lacan</strong>s radicale eigenheid op een of andere wijze doen doordringen.<br />
Doordat ze <strong>Freud</strong> niet meer gevolgd zijn in zijn laatste metapsycholo-<br />
1
gie, met de haarspeldbocht van de doodsdrift, dienden de postfreudianen<br />
de essentie van <strong>Freud</strong> zelf te laten schieten. Wie zich nu niet waagt in het<br />
laatste, topologische knooppunt in <strong>Lacan</strong>s parcours, en dus maar wat blijft<br />
cruisen op de brede lanen van de eerste <strong>Lacan</strong>, die riskeert nu op zijn beurt<br />
ook elk contact met de essentie van <strong>Lacan</strong> én meteen ook met het reële van<br />
de actuele kliniek te verliezen.<br />
klinische logica van de programma's van de <strong>Kring</strong><br />
De <strong>Kring</strong> maakt deel uit van de <strong>NLS</strong> en de WAP, en dus laat hij zich in zijn<br />
"uitwerking en overdracht van de psychoanalyse" leiden door Jacques-Alain<br />
Millers 'lacaniaanse oriëntatie'. Ieder jaar stelt de <strong>Kring</strong> een programma op<br />
rond een thema dat op dat moment actueel is binnen deze lacaniaanse oriëntatie.<br />
In 2004-2005 was dat <strong>Lacan</strong>s overschrijding van <strong>Freud</strong>s angsttheorie<br />
(naar aanleiding van de verschijning van <strong>Lacan</strong>s Seminarie X (1962-1963),<br />
over de angst). In 2005-2006 volgden we <strong>Lacan</strong>s herdefiniëring van het<br />
symptoom als sinthoom (sinthome) – sinthoom dat in de topologische benadering<br />
van het spreekwezen (parlêtre) de functie toekomt die voorheen, in<br />
de structuralistische benadering van het subject, toekwam aan de Naamvan-de-Vader<br />
(naar aanleiding van de verschijning van Seminarie XXIII<br />
(1975-1976) over het sinthoom). In 2006-2007 gingen we de confrontatie<br />
aan met de moeilijkheden bij de installatie en hantering van de overdracht<br />
bij het begin van een psychoanalytische kuur, in een tijd van geestdodende<br />
psychologische vragenlijsten rond gedragsstoornissen en compleet overspannen<br />
verwachtingen in de neurobiologie, die de psychoanalyse zo goed als<br />
geen weten meer toedicht. In 2007-<strong>2008</strong> probeerden we de aanwezigheid<br />
van het lichaam in het discours van de analysant in rekening te brengen. Om<br />
de ingewikkelde verhouding van het lichaam en zijn objecten in de hedendaagse<br />
kliniek te benaderen lieten we ons leiden door het vierde deel van<br />
het Xe Seminarie van <strong>Lacan</strong> over de angst (1962-1963) waar de vijf vormen<br />
van het object worden ontcijferd als een brok van het lichaam. Nieuw was<br />
dat hiervoor gebruik werd gemaakt van een beknopte bibliografie als oriëntatie<br />
voor het werk.<br />
werkvormen en -verbanden van de <strong>Kring</strong><br />
Zijn programma's probeert de <strong>Kring</strong> waar te maken door "werkverbanden te<br />
scheppen" rond het thema dat op dat moment aan de orde is binnen de lacaniaanse<br />
oriëntatie. De <strong>Kring</strong> werkt dus samen met andere <strong>NLS</strong>-groepen en<br />
andere WAP-scholen, maar ook met al wie getuigt van een oprechte bewogenheid<br />
door en voor de psychoanalyse.<br />
2
Een basisinstrument daarbij is het <strong>NLS</strong>-kartel. Kartels zijn kleine werkgroepen<br />
waarin vier tot vijf mensen verondersteld worden elk een eigen<br />
eindproduct na te streven, dat liefst verband houdt met het thema van het<br />
jaarprogramma. Kartels worden niet alleen lokaal gevormd, maar ook overheen<br />
de grenzen van de verschillende groepen. De kartelverantwoordelijke<br />
van het uitvoerend comité van de <strong>NLS</strong> coördineert een digitaal interkartel.<br />
Ruggengraat van de samenwerking zijn drie <strong>NLS</strong>-Weekends, een initiatief<br />
van Alexandre Stevens, voormalig <strong>NLS</strong>-voorzitter. In wat ondertussen een<br />
klassieke triptiek is geworden, geeft een collega uit een andere <strong>NLS</strong>-groep<br />
of WAP-School een theoretische uiteenzetting rond het jaarthema, leidt<br />
hij/zij een klinische gevalsbespreking en participeert hij/zij in een conversatie.<br />
Op initiatief van de vorige <strong>NLS</strong>-voorzitter, Gil Caroz, werd vanaf 2006-<br />
2007 ook een nieuw project, Verknopingen (Nouages), in het programma van<br />
de <strong>Kring</strong> geïntegreerd. Net zoals de twee vorige jaren zal dit seminarie ook<br />
dit jaar weer deel uitmaken van de wetenschappelijke voorbereiding van het<br />
<strong>NLS</strong>-congres (Parijs, 9-10 mei 2009). In dat project, presenteren een <strong>NLS</strong>lid<br />
van de <strong>Kring</strong>, een <strong>NLS</strong>-lid uit een andere <strong>NLS</strong>-groep én een vertegenwoordiger<br />
van het Uitvoerend Comité van de <strong>NLS</strong> elk een werkstuk, waarvan<br />
twee met klinische inslag. Het debat wordt geanimeerd door de voorzitter<br />
van de <strong>Kring</strong>. Het verslag wordt achteraf ter beschikking gesteld van de andere<br />
<strong>NLS</strong>-groepen.<br />
Zelf organiseert de <strong>Kring</strong> een Theoretisch Seminarie rond <strong>Lacan</strong>s onderwijs<br />
en een Klinisch Seminarie met gevalsbesprekingen in de toegepaste psychoanalyse.<br />
Het thema van beide seminaries ligt in de lijn van dat van de lacaniaanse<br />
oriëntatie. Sedert 2005-2006 organiseert de <strong>Kring</strong> ook gevalspresentaties<br />
met nabespreking.<br />
Ieder jaar culmineren al deze vormen van samenwerking in een ontmoeting<br />
van alle geledingen van de <strong>NLS</strong> tijdens een internationaal congres. Het eerste<br />
congres, tevens het stichtingscongres van de <strong>NLS</strong>, greep plaats in 2003,<br />
in Brugge, en was gewijd aan de indicaties en resultaten van de 'toegepaste'<br />
psychoanalyse. In 2004 was de <strong>NLS</strong> te gast in Genève, om van gedachten te<br />
wisselen rond hoe er heden allemaal 'gebruik' valt te maken van een psychoanalyticus.<br />
In Londen probeerden we in 2005 het verschil te maken tussen<br />
'ontangsting' en 'overschrijding' van de angst. In 2006 exploreerden we in<br />
Tel Aviv de veranderende gedaanten van 'het vaderschap' in de hedendaagse<br />
kliniek. In 2007 was Athene het toneel voor een bezinning rond de "Installatie<br />
en hantering van de overdracht in de <strong>Psychoanalyse</strong> van vandaag".<br />
3
4<br />
Het voorbije jaar keerde het <strong>NLS</strong>-congres terug naar Vlaanderen, meer bepaald<br />
naar Gent. Op 15-16 maart <strong>2008</strong> probeerden we wijzer te worden uit<br />
de ingewikkelde verhouding van het lichaam en zijn objecten, die in de kliniek<br />
van de psychoanalyse tot uiting komt zoals ze dat nergens anders doet.<br />
Het congres van de <strong>NLS</strong> was toen voor de tweede maal te gast in Vlaanderen,<br />
meer bepaald in Gent. Een evenement dat ongetwijfeld van groot belang<br />
was voor de aanwezigheid van de psychoanalyse in Vlaanderen! Op 9-10 mei<br />
ontmoeten we elkaar opnieuw in Parijs voor het VIIe congres van de <strong>NLS</strong><br />
met de lacaniaanse interpretatie als thema. We zullen er vanuit de kliniek<br />
getuigen over de pragmatiek van deze lacaniaanse interpretatie, haar effecten<br />
op het lijden aan de symptomen, op het genot van het lichaam en op de<br />
positie van het subject in de sociale band.<br />
Naast dit eigen programma, met activiteiten van de <strong>NLS</strong> en van de <strong>Kring</strong><br />
zelf, kan de <strong>Kring</strong> ook zijn medewerking verlenen aan initiatieven van zijn<br />
leden. Zo is er bijvoorbeeld al jaren een werkseminarie dat zich verdiept in<br />
de problematiek van het einde van een psychoanalyse en van de School als<br />
lotsbestemming van de overdracht, en kwam er de voorbije twee jaar een<br />
werkgroep van de grond rond de maatschappelijke relevantie van de psychoanalyse.<br />
Belangrijk om weten is dat de <strong>Kring</strong> een open vereniging is. Alle activiteiten<br />
van de <strong>NLS</strong> en de <strong>Kring</strong> zijn in principe toegankelijk voor iedereen die zich<br />
voor de psychoanalyse interesseert; voor de klinische activiteiten (het klinisch<br />
seminarie en de gevalspresentaties) is wél een kennismakingsgesprek<br />
vereist met de verantwoordelijken, die voor elke aanvraag afzonderlijk beoordelen<br />
of deze ontvankelijk is.<br />
publicaties van de <strong>NLS</strong> en de <strong>Kring</strong><br />
Een deel van de neerslag van al dat werk en al die samenwerking, plus nog<br />
'iets anders', wordt eens per jaar gepubliceerd in iNWiT, het Nederlandstalig<br />
tijdschrift voor psychoanalyse van de <strong>NLS</strong>, dat verzorgd wordt door<br />
de <strong>Kring</strong>.<br />
Daarnaast is er ook nog sKRIPtA, het Bulletin van de <strong>Kring</strong>, dat verschillende<br />
keren per jaar verschijnt.<br />
website en digitale informatielijst van de <strong>Kring</strong><br />
Het programma <strong>2008</strong>-2009 is binnenkort ook terug te vinden op www.kringnls.org<br />
(dat geldt ook voor de vorige programma's). Men vindt daar ook links<br />
naar andere Scholen van de WAP en naar andere organisaties die de activi-
teiten organiseren waarvan verder sprake. De website is momenteel in volle<br />
ontwikkeling, met de bedoeling om die ook meer als communicatiemiddel te<br />
gebruiken.<br />
Wie zich interesseert voor de activiteiten van de <strong>Kring</strong>, kan zich inschrijven<br />
op de digitale informatielijst <strong>Kring</strong><strong>NLS</strong>Nu! Daarvoor richt men een aanvraag<br />
tot lieve.billiet@skynet.be of lieven.jonckheere@skynet.be.<br />
bureau van de <strong>Kring</strong><br />
Voor de dagelijkse werking van de <strong>Kring</strong> staat het zogenaamde bureau (Raad<br />
van Bestuur) in. Wie belangstelling heeft voor de <strong>Kring</strong>, of de psychoanalyse<br />
in het algemeen, kan zich tot de leden ervan wenden. Vanaf 1 september<br />
2007 zijn dit:<br />
Peter Decuyper, penningmeester – peter.decuyper1@telenet.be<br />
Geert Hoornaert, vice-voorzitter verantwoordelijk voor kartels en uitwisselingen<br />
– hoornaert.geert@telenet.be<br />
Erik Mertens, secretaris – erikmertens@tiscali.be<br />
Luc Vander Vennet, voorzitter – luc.vdvennet@skynet.be<br />
5
I. GEORGANISEERD DOOR DE <strong>NLS</strong><br />
Zevende congres van de <strong>NLS</strong><br />
“De lacaniaanse interpretatie"<br />
Zoals elk jaar organiseert de <strong>NLS</strong> een congres, dat ook het werk in de <strong>Kring</strong><br />
oriënteert. Het zevende congres gaat door in Parijs op 9 en 10 mei 2009.<br />
Vanaf september <strong>2008</strong> zullen de groepen van de <strong>NLS</strong>, de kartels en het seminarie<br />
‘Verknopingen’ (Nouages) op volle toeren naar het Congres toewerken.<br />
Wie dat wil kan zich dan ook al tijdens de zomer beginnen voorbereiden.<br />
Net zoals het voorbije jaar werd voor het komende congres een beknopte<br />
bibliografie opgesteld die het werk zal oriënteren. Men kan deze bibliografie<br />
vinden onderaan het nu volgende argument van het congres dat<br />
door de huidige voorzitter van de <strong>NLS</strong>, Pierre-Gilles Guéguen, werd opgemaakt.<br />
argument<br />
De lacaniaanse interpretatie<br />
Pierre-Gilles Guéguen 1<br />
Er is een pragmatiek van de <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie. Zij heeft waarneembare<br />
effecten op het lijden aan de symptomen, op het genot van het lichaam<br />
en op de positie van het subject in de sociale band. Ik stel voor dat we de<br />
taak op ons nemen deze resultaten in ons volgende Congres uiteen te zetten.<br />
De interpretatie ontknoopt inderdaad de verwarring van het subject in het<br />
symbolische, het imaginaire en het reële van het lichaam. Zij is er op gericht<br />
dat het subject “weet om te gaan met” wat rest na het besluiten van een<br />
cyclus of van een kuur die tot haar einde gevoerd is. De interpretatie voert<br />
dus tot een vorm van bevrediging.<br />
1. De geheven vinger van Sint-Jan<br />
In zijn geschrift “La direction de la cure” (Ecrits, p. 641) veegde <strong>Lacan</strong> de<br />
interpretatieve schemata van de postfreudianen weg door de vraag te stellen:<br />
“Tot welk stilzwijgen moet de analyticus zich nu verplichten om boven<br />
dit moeras de geheven vinger van Leonardo’s Sint-Jan te laten ontwaren,<br />
1 Vertaling: Hubert Van Hoorde. Vertaling van citaten idem. (nagelezen en aangevuld<br />
door Luc Vander Vennet en Anne Lysy)<br />
6
opdat de interpretatie de door het zijn onbewoonde horizont terugvindt<br />
waar haar allusieve kracht zich dient te ontvouwen?”<br />
<strong>Freud</strong> is weliswaar een uitzondering want hij paste geen enkel vooraf bepaald<br />
schema toe. Hij vond uit. In een zekere eenzaamheid, vanwaar ongetwijfeld<br />
zijn tot het einde toe volgehouden ondervraging van de constructies<br />
die hij uitwerkte voor de Wolvenman, meer bepaald om te weten wat hij<br />
er van aan zijn patiënt moest meedelen.<br />
Het is door toedoen van de postfreudianen dat de interpretatie verstard is,<br />
dat zij een “techniek” geworden is. <strong>Lacan</strong> heeft zich ingespannen om te beletten<br />
dat zijn onderwijs tot een techniek verwerd. Wij spannen er ons voor<br />
in om op het niveau van dit verlangen te blijven, want dat verlangen is ook<br />
een aanwijzing van zijn kant.<br />
Daarom heeft hij eerst het stilzwijgen van de analyticus aangeprezen, een<br />
stilzwijgen dat geen “mondje dicht” betekent aangezien hij tegelijk aangaf<br />
dat de analyticus moet betalen met zijn woorden en zijn persoon om te beantwoorden<br />
aan zijn taak. De tussenkomst van de analyticus moet zich inderdaad<br />
losmaken uit een achtergrond van stilte. Ze laat de poëtische resonanties<br />
spelen in wat de analysant zegt en “deconstrueert” zodoende de intentionaliteit<br />
van zijn discours. Zij brengt een lediging aan: ze maakt er een<br />
gat in zoals de poëtische metafoor dat doet.<br />
2. De kunst van het onttrekken<br />
Er zit nog iets anders in die zin met Heideggeriaanse allures over de geheven<br />
vinger van Sint-Jan van Leonardo da Vinci: <strong>Lacan</strong> duidt daarmee aan dat<br />
de interpretatie geen weten is dat de analyticus zou bezitten voor hij de<br />
patiënt ontmoet en dat er dus geen “metataal” is. Er is geen Ander van de<br />
Ander. De interpretatie gaat uit van wat de analysant zegt om er naartoe<br />
terug te keren: het past dus dat de analyticus opereert “tussen citaat en<br />
enigma” door iets te onttrekken aan de betekenaars van de analysant of<br />
door de zin te doorbreken. Dit is een tweede trek van de <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie:<br />
ze gaat tegen de zin in. Daarin gaat ze tegen de overdracht in die<br />
er toe drijft de zin van de onbewuste formaties te zoeken, die ook aanzet<br />
tot het ontplooien van de vraag en op die wijze kan leiden tot dit soort<br />
waanzin die er in bestaat “in alles het onbewuste te verkiezen”. Maar laten<br />
we de overdracht toch niet verwaarlozen want hij is de index van de vleselijke<br />
inzet van de analysant in het proces, hij plaatst de analyticus in de positie<br />
van een willekeurig bruikbaar object. Onder het voorwendsel de zin tegen<br />
te willen gaan mag men dus ook de vrije associatie niet verhinderen om<br />
7
te proberen het moment van besluiten, dat eigen is aan ieder subject, geforceerd<br />
te verhaasten.<br />
Het Seminarie XVIII verklaart nader wat <strong>Lacan</strong> al formuleerde in zijn “Direction<br />
de la cure” door aan te geven dat wat echt tegen de zin ingaat, niet<br />
de onzin is, maar wel wat hij de Letter noemt. De analytische interpretatie<br />
is er op gericht, als men het zo bekijkt, af te scheiden wat als letter komt<br />
neerslaan: dit is de betekenaar of het zijn de betekenaars waaraan het subject<br />
onderworpen is geweest door de toevalligheden van zijn ontmoeting<br />
met het genot. Vandaar <strong>Lacan</strong>s inspanning om de nadruk te leggen op de coupure<br />
die voor de analysant voortbrengt “wat gelezen wordt in wat men<br />
hoort”, en dit tegen de achtergrond van wat niet gezegd kan worden.<br />
Daardoor bevindt de analyticus zich in de positie van redacteur van het<br />
spreken van de analysant (volgens een uitdrukking van J.-A. Miller die ons<br />
zeer treffend voorkomt). Coupure, het scanderen, korte sessie, alle gaan ze<br />
in de zelfde richting die ook een reductie is van de zin die het onbewuste,<br />
eenmaal de overdracht gevestigd is, zoekt te laten woekeren. Toch is de<br />
coupure niet willekeurig. Zij poogt een hechtingspunt [“point de capiton”] in<br />
de ontmoeting aan te brengen: ze beëindigt terwijl ze iets losmaakt. Ze wil<br />
besluitend zijn.<br />
3. De act die het subject verandert<br />
Van 1967 af vervangt <strong>Lacan</strong> het <strong>Freud</strong>iaanse concept van de interpretatie<br />
door dat van de act. Het is een keerpunt in zijn onderwijs. Zelfs als hij soms<br />
tot een vroegere conceptualisering lijkt terug te keren. Zoals J.-A. Miller er<br />
op opzienbarende wijze (het baarde inderdaad opzien) aan herinnerde in<br />
1995: het onbewuste interpreteert (en het liegt bij gelegenheid).<br />
De psychoanalyse is er door veranderd: de psychoanalyticus valt de act toe,<br />
dit wil zeggen wat langs zijn kant de modificatie toelaat, de soms spectaculaire<br />
reductie van de verhouding van het subject tot het genot, verhouding<br />
die wij het symptoom noemen. De taak van de interpretatie van het zogenaamde<br />
symptoom valt echter toe aan het onbewuste, dit wil zeggen langs<br />
de kant van de patiënt zelf in zijn zoektocht naar waarheid en in zijn omgaan<br />
met de zin zelfs als die met genot vermengd is. Niets sluit uit dat de<br />
act van de analyticus een taalact zou zijn (in de zin van de Britse filosoof<br />
J.-L. Austin), maar niets schrijft het voor. Ik zie het vooral als een act die<br />
voor het onbewuste van de patiënt de plaats van een adres vrij maakt (Eric<br />
Laurent gaf het aan in nummer 8 van LNA aangaande het autisme in zijn artikel<br />
“Le chiffre de l’autisme”).<br />
8
Zo verschijnt de lacaniaanse interpretatie voornamelijk als het feit acte te<br />
nemen van een zeggen van de patiënt dat het symptoom wijzigt. Hier verdwijnen<br />
de persoon van de analyticus en zijn veronderstelde weten ten<br />
voordele van zijn kunnen omgaan [“savoir y faire”] met de overdracht van de<br />
analysant, met de driftmatige inzet die in de sessie aan het werk is. Iedere<br />
analysant is eerst en vooral een dakloze, een subject in staat van onzekerheid,<br />
kwetsbaarheid, en de analyse verschaft hem een woonst, een plek om<br />
zijn Detaal [ lalangue] te herbergen. Het moet de analysant, die zich voldoende<br />
ver in de analytische ervaring engageert, duidelijk worden dat zijn<br />
Detaal een sluier is die over het gat van het trauma is geworpen: een S 1 .<br />
4. Voorbij het onbewuste van de overdracht<br />
De laatste <strong>Lacan</strong> gaat ons voor op een weg waarop J.-A. Miller ons al jaren<br />
aanspoort hem te volgen: die van de laatste, en van de allerlaatste <strong>Lacan</strong>.<br />
Die weg reikt aan dat het interpreterende onbewuste, dat de wijziging van<br />
het symptoom toelaat (dit wil zeggen de regeling tussen lichaam, genot en<br />
sociale band), zelf een grens heeft. Enerzijds heeft het weten dat het onbewuste<br />
ontplooit weinig ander nut dan dat het zichzelf analyseert, dit is<br />
zijn eigen symptoom onder overdracht rectificeren, en anderzijds ondervraagt<br />
<strong>Lacan</strong> opnieuw de eenduidige polarisatie van het onbewuste weten<br />
door de waarheid “voor allen”. Welke plaats heeft de interpretatie dan nog?<br />
Ik bekijk het eerst langs de kant van wat de analysant ervaart: als het onbewuste<br />
het reële raakt (reëel wordt) komt het mij voor dat dit het eindpunt<br />
aanduidt waar het symptoom voldoende gereduceerd is zodat het aan<br />
de formaties van het onbewuste niet langer de waarde van een orakel toekent<br />
en meteen ook het punt waar het lijden aan het symptoom draaglijk<br />
wordt voor het lichaam. <strong>Lacan</strong> haalt dit bij voorbeeld aan waar hij het heeft<br />
over de vierde ring, namelijk het sinthoom.<br />
Langs de kant van de analyticus laat ik u volgende stelling beoordelen die<br />
zijn verhouding tot de act zou samenvatten: handel zo dat het grondbeginsel<br />
van jouw act is van je niet op de plaats van het onbewuste te stellen.<br />
Heb tot doel de lege plaats te incarneren die Leonardo’s Sint-Jan aanwijst,<br />
laat de analysant zo lang hij kan, vertrouwen hebben in het sinthoom dat hij<br />
heeft uitgevonden.<br />
De gok met kruis of munt, zoals Pascal het zei, is in dit geval dat het sinthoom,<br />
de eigenste vinding van de analysant, de beste manier is om het imaginaire,<br />
het symbolische en het reële met elkaar te verbinden en de beste<br />
9
manier om het reële van het genot van het lichaam te doen bestaan [consister].<br />
Men mag wel zeggen dat dit het mirakel is dat door de <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie<br />
tot stand wordt gebracht. Die interpretatie produceert in het register<br />
van het woord, ondersteund door de ontmoeting van twee lichamen in<br />
het freudiaanse dispositief, onder overdracht het specifieke lichaamsevenement<br />
dat rust teweegbrengt en het genot aanvaardbaar en levendig<br />
maakt. Op die wijze laat zij toe zich los te koppelen [ désabonnement] van<br />
de zoektocht naar zin die door de overdracht op gang gebracht en geleid<br />
wordt. En we zeggen het nog maar eens met en volgens <strong>Lacan</strong>: de lacaniaanse<br />
interpretatie geeft de analysant het middel om met zijn sinthoom om te<br />
gaan.<br />
Bibliografie<br />
<strong>Lacan</strong> J., La direction de la cure, Ecrits, p. 585<br />
<strong>Lacan</strong> J., L’instance de la lettre dans l’inconscient freudien, Ecrits, p.493<br />
Laurent E., Interpréter la psychose du quotidien, Mental n° 16<br />
Laurent E, Interprétation et vérité, La lettre mensuelle n° 137<br />
Miller J.-A., Les contre-indications au traitement psychanalytique, Mental n° 5<br />
Miller J.-A., L’interprétation à l’envers, La Cause freudienne n°32,1996, pp.9-13<br />
Miller J.-A., La séance analytique, La Cause freudienne n° 46, p. 7<br />
Miller J.-A., L’orientation lacanienne, Cours à l’université de Paris VIII, leçon<br />
du 26 mars <strong>2008</strong><br />
Plaats en Data<br />
Parijs, 9 en 10 mei 2009<br />
Info en inschrijvingen<br />
Verdere informatie zal verspreid worden via de website en de digitale informatielijst,<br />
of via de website van de <strong>NLS</strong>: www.amp-nls.org<br />
10
<strong>NLS</strong>-weekends in Vlaanderen<br />
Toen hij nog voorzitter was van de <strong>NLS</strong> nam Alexandre Stevens het initiatief<br />
om het werkjaar van de <strong>Kring</strong> te scanderen via drie weekends, in samenwerking<br />
met andere <strong>NLS</strong>-groepen en andere WAP-Scholen, rond een<br />
gemeenschappelijk thema. Dat is ook dit jaar weer het geval.<br />
thema<br />
De lacaniaanse interpretatie<br />
verloop<br />
Elk weekend bestaat uit een drieluik:<br />
- oriënterende lezing door de gastspreker<br />
- klinisch seminarie, voorbereid door een lid van de <strong>Kring</strong> en geleid door de<br />
gast<br />
- conversatie, voorbereid door alle deelnemers en geleid door de gast.<br />
Voor de conversatie op zondag 25 januari (Patrick Monribot) en zondag<br />
26 april (Marie-Hélène Brousse) hanteren we dit jaar een nieuwe methode.<br />
Het Bureau zal voor deze conversaties samenwerken met het Werkseminarie<br />
over <strong>Lacan</strong>s School en de passe. Aan de gastsprekers zal gevraagd<br />
worden de conversatie te voeren rond het thema “passe en interpretatie”.<br />
Het werkseminarie School en passe zal telkens enkele avonden<br />
inrichten ter voorbereiding van deze conversaties (zie programma werkseminarie).<br />
De lezing en het klinisch seminarie gaan door op zaterdag, van 14u30 tot<br />
18u30.<br />
De conversatie gaat door op zondagvoormiddag van 10u tot 12u30.<br />
gasten, data en plaats<br />
- Jean-Louis Gault (Frankrijk, ECF en <strong>NLS</strong>)<br />
zaterdag 4 en zondag 5 oktober <strong>2008</strong><br />
Clubhuis stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent<br />
- Patrick Monribot (Frankrijk, ECF en <strong>NLS</strong>)<br />
zaterdag 24 en zondag 25 januari 2009<br />
Clubhuis stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent<br />
- Marie-Hélène Brousse (Frankrijk, ECF en <strong>NLS</strong>)<br />
zaterdag 25 en zondag 26 april 2009<br />
Clubhuis stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent<br />
Titels van de lezingen volgen via de website en de digitale informatielijst<br />
11
toegankelijkheid<br />
De activiteiten verlopen grotendeels in het Frans. In het klinisch seminarie<br />
wordt de casus in het Nederlands voorgesteld. Zaterdagnamiddaglezing en<br />
zondagochtendconversatie zijn toegankelijk voor alle belangstellenden. Voor<br />
het klinisch seminarie dient vooraf contact opgenomen te worden met de<br />
verantwoordelijken Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be) of Luc<br />
Vander Vennet (luc.vdvennet@skynet.be).<br />
Niet-leden van de <strong>Kring</strong> betalen een deelname in de kosten.<br />
12
Verknopingen<br />
“ De <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie”<br />
Op initiatief van Pierre-Gilles Guéguen, onze huidige <strong>NLS</strong>-voorzitter, organiseert<br />
het Uitvoerend Comité ook dit jaar weer een topologische 'verknoping'<br />
(Nouages) tussen de verschillende <strong>NLS</strong>-geledingen. Deze maakt deel<br />
uit van de voorbereiding van het <strong>NLS</strong>-congres over “De <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie"<br />
(Parijs, 9-10 mei 2009).<br />
verloop<br />
Een <strong>NLS</strong>-lid van de <strong>Kring</strong>, een <strong>NLS</strong>-lid uit een andere <strong>NLS</strong>-groep én een<br />
vertegenwoordiger van het Uitvoerend Comité doen elk een interventie,<br />
waarvan twee met klinische inslag.<br />
Deze dag wordt geanimeerd door de voorzitter van de <strong>Kring</strong>.<br />
Het verslag, door een <strong>NLS</strong>-lid van de <strong>Kring</strong>, wordt achteraf ter beschikking<br />
gesteld van de andere <strong>NLS</strong>-groepen.<br />
gasten en deelnemers<br />
- Roger Litten (UK, London Society, lid Uitvoerend Comité <strong>NLS</strong>) schetst<br />
het theoretisch kader. Annette Feld (Israel, GIEP) en Erik Mertens<br />
(Gent, <strong>Kring</strong> van de <strong>NLS</strong>) brengen allebei een gevalsfragment. Titels volgen<br />
via website en digitale informatielijst.<br />
- De voorzitter Luc Vander Vennet animeert het debat.<br />
- Het verslag wordt gemaakt door Peter Decuyper.<br />
plaats en data<br />
Zaterdag 7 maart 2009, van 14u30 tot 17u.<br />
Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge<br />
toegankelijkheid<br />
Toegankelijk voor alle belangstellenden.<br />
Niet-leden van de <strong>Kring</strong> betalen een deelname in de kosten.<br />
13
Kartelwerking<br />
kartel en School<br />
In elke lacaniaanse school, ook in de <strong>NLS</strong>, is het kartel een belangrijk en<br />
oorspronkelijk werkinstrument. Een kartel bestaat uit vier personen die<br />
vooreerst elkaar kiezen om samen te werken rond hetzelfde onderwerp, en<br />
die vervolgens ook nog een plus-un kiezen om erover te waken dat het werk<br />
vruchten afwerpt: elk kartellid wordt immers verondersteld om na een redelijke<br />
termijn naar buiten te komen met een individueel product (dat bij<br />
het begin wordt bepaald). Concreet betekent zulks dat een kartel in principe<br />
niet veel langer kan duren dan twee jaar. Bedoeling is immers dat in een<br />
School iedereen met verschillende anderen samenwerkt rond verschillende<br />
onderwerpen. Die anderen hoeven overigens niet noodzakelijk alleen maar<br />
leden van de <strong>Kring</strong> of van de School te zijn.<br />
oriëntatie van de kartels: ‘de lacaniaanse interpretatie’<br />
Het is niet de bedoeling in kartel tot een gezamenlijk product te komen.<br />
Maar, om de samenwerking tussen de Scholen van de WAP mogelijk te maken,<br />
is het wél belangrijk dat kartels zoveel mogelijk binnen eenzelfde orientatie<br />
werken.<br />
Op 9-10 mei 2009 zal in Parijs het zevende <strong>NLS</strong>-congres plaatsvinden, met<br />
als thema "De lacaniaanse interpretatie". Het kartel is een uitstekend instrument<br />
om het Congres voor te bereiden, waarmee men tevens zijn werk<br />
concreet in het brede forum van de <strong>NLS</strong> inschrijft. De <strong>Kring</strong> nodigt dan ook<br />
zijn leden en alle deelnemers aan zijn activiteiten uit om in het bijzonder<br />
kartel rond het thema van de interpretatie te vormen.<br />
Er lopen momenteel nog een aantal kartels, die uiteraard verder kunnen<br />
werken. Desondanks raden we bestaande kartels toch aan om hun werk zoveel<br />
mogelijk te oriënteren naar het thema dat dit jaar binnen onze School<br />
onderzocht wordt.<br />
Na de vakantie, in september, zouden we dan zoveel mogelijk nieuwe kartels<br />
willen zien starten, die zich heel specifiek richten op het thema van het<br />
congres. Dat zouden dan zogenaamde cartels fulgurants kunnen zijn, of kartels<br />
die gedurende korte tijd even intens als gefocust samenwerken naar<br />
het congres toe. Net als vorig jaar kan dit werk in kartel resulteren in congresbijdrages.<br />
14
De interkarteldag van de <strong>Kring</strong><br />
Een ander belangrijk moment waarop een individueel werk in kartel een<br />
punctuatie kan vinden, is de interkarteldag. Ze vormt het moment waarop<br />
een singulier verlangen, dat de oorzaak vormde om in kartel te werken, zich<br />
met het collectief van de werkgemeenschap kan verknopen. We willen dit<br />
jaar extra aandacht besteden aan de individuele producten van de kartels,<br />
en de productie actiever als oogmerk van een kartel aanwezig plaatsen, van<br />
in den beginne. We vragen dan ook aan de plus-un’s om de interkarteldag als<br />
een concreet en oriënterend perspectief binnen de kartels aanwezig te stellen,<br />
en de articulatie tussen de individuele interesse en ons collectief, de<br />
overgang van de private taal van de oorzaak naar de publieke transmissie, te<br />
bewaken.<br />
In elk geval zouden we graag zien dat de thans lopende én die nieuwe kartels<br />
(de onderzoekskartels, de fulgurante kartels, de klinische kartels, de<br />
digitale) zeer actief zijn op de interkarteldag die doorgaat te Brugge op 6<br />
juni 2009 (Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge).<br />
digitaal interkartelproject van de <strong>NLS</strong>, “Op naar Parijs”<br />
De kartelcommissie van de <strong>NLS</strong> nodigt ook dit jaar kartels uit om deel te<br />
nemen aan het <strong>NLS</strong>-interkartelproject via mail. Dit digitale interkartel<br />
biedt de mogelijkheid over taal en geografische grenzen heen met collega’s<br />
van andere <strong>NLS</strong>-groepen van gedachten te wisselen rond eigen klinische vignetten.<br />
Deze onvolprezen formule van de digitale interkartels, is gebleken<br />
één van de beste voorbereidingsmogelijkheden naar de congressen toe te<br />
zijn. Dit jaar varen de digitale kartels onder de vlag "Vers Paris, Towards<br />
Paris, Op naar Parijs" . Lieve Billiet, verantwoordelijke voor de kartelcommissie<br />
van de <strong>NLS</strong>, roept de nieuwe kartels op zich vanaf nu tot 15 september<br />
<strong>2008</strong> te declareren bij de kartelcommissie, door het invullen en opsturen<br />
van het declaratieformulier naar volgend adres cartels@amp-nls.org.<br />
Het formulier in kwestie kan gedownload worden op de site van de <strong>NLS</strong><br />
www.amp-nls.org.<br />
Personen die een kartel zoeken of onvolledige kartels kunnen een mail sturen<br />
naar datzelfde adres, waar de vragen verzameld zullen worden, teneinde<br />
diegene die een kartel willen vormen of vervolledigen in contact kunnen gebracht<br />
worden met elkaar.<br />
De kartels “Op naar Parijs” zijn klinische kartels. Voor de interkartels zal<br />
hen gevraagd worden een klinisch vignet van 3200 tekens voor te stellen.<br />
Een eerste product zal verwacht worden rond eind oktober.<br />
15
vorming en declaratie van kartels aan de <strong>NLS</strong><br />
De ervaring leert dat het opstarten van kartels tijd vergt. En dus willen we<br />
nu reeds de mogelijkheid scheppen om kartel te vormen, zodat we begin<br />
september reeds effectief aan de slag kunnen. Wie mede-kartellisanten<br />
zoekt, mailt Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be) en vermeldt<br />
adres, e-mail adres, en thema waarrond hij wil werken. Via een lijst is het<br />
dan mogelijk om snel met andere mensen, rond hetzelfde thema, in contact<br />
te komen.<br />
Het is dus belangrijk dat kartels zich zo snel mogelijk vormen en een plusun<br />
kiezen. Het is deze plus-un die het kartel declareert bij de <strong>NLS</strong> via<br />
http://www.amp-nls.org/ (klikken op: ‘Déclaration de cartels’, inschrijvingsformulier<br />
downloaden, invullen en mailen naar cartels@amp-nls.org) of via de<br />
<strong>NLS</strong>-verantwoordelijke voor de kartels Lieve Billiet (cartels@amp-nls.org).<br />
De plus-un wordt tevens geacht de ontbinding van het kartel mede te delen.<br />
Om praktische redenen vragen wij dat de plus-un de verantwoordelijke in de<br />
<strong>Kring</strong> voor de kartels, Geert Hoornaert, op de hoogte brengt van elke declaratie<br />
én afmelding van een kartel. Men kan zich tevens tot hem wenden voor<br />
alle problemen terzake.<br />
bibliografie<br />
We laten ons inspireren door een aantal teksten die men kan terugvinden in<br />
de bibliografie onder de rubriek Congres.<br />
plaats en datum interkarteldag<br />
6 juni 2009, van 14u30 tot 18u30<br />
Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge.<br />
16
II. GEORGANISEERD DOOR HET BUREAU VAN DE KRING<br />
Theoretisch Seminarie over <strong>Lacan</strong>s Onderwijs<br />
“De lacaniaanse interpretatie”<br />
argument<br />
De lacaniaanse interpretatie is geen afgerond systeem van technieken die<br />
we op een samenhangende wijze in kaart kunnen brengen en dat we dan als<br />
dusdanig kunnen overdragen. Ze stelt integendeel een reeks vragen. Het<br />
gaat daarbij voor een groot stuk om klassiek te noemen vragen, maar die <strong>Lacan</strong><br />
dan wel herstelt, als echte vragen. Anderzijds opent <strong>Lacan</strong> zeker ook<br />
een aantal nieuwe vragen. Dat gebeurt telkens vanuit zijn ervaring, als psychoanalyticus,<br />
maar ook als controleur, als psychiater zelfs. En dat doet hij<br />
op zijn eigen wijze, in zijn termen, met zijn eigen psychoanalytische concepten<br />
die, in dialectiek met hun linguïstische, mathematische, religieuze, literaire,<br />
logische inspiratie, in de loop van zijn onderwijs voortdurend verschuiven.<br />
Dit argument voor het theoretisch seminarie over <strong>Lacan</strong>s onderwijs<br />
presenteert dan ook geen stellingen, die we dan in het seminarie zelf<br />
verder zouden ontwikkelen en illustreren, maar het inventariseert als het<br />
ware de grote vragen rond de interpretatie, zoals <strong>Lacan</strong> toelaat van die te<br />
herstellen, maar ook, soms, zoals hij die voor het eerst opent. Het spreekt<br />
vanzelf dat niet al die vragen in het theoretisch seminarie kunnen aangesneden<br />
worden, dat onze benadering partieel moet blijven.<br />
Om onze weg te vinden doorheen <strong>Lacan</strong>s onderwijs over de interpretatie<br />
zullen we ons, zoals gewoonlijk, weer laten oriënteren door Jacques-Alain<br />
Miller: ook op het vlak van de interpretatie heeft hij weer een aantal cruciale<br />
capitonnagepunten gemarkeerd. Daarnaast zullen we ook geregeld terugvallen<br />
op lacaniaanse analytici die de interpretatie verder ondervragen<br />
en uitwerken binnen deze orientation lacanienne, waaronder in eerste instantie<br />
Serge Cottet en Eric Laurent. We verwijzen naar de bibliografie in<br />
het argument voor het VII de Congres van de <strong>NLS</strong>, van de hand van Pierre-<br />
Gilles Guéguen – waaraan wij hier twee titels toevoegen. Daarnaast kan, op<br />
aanvraag, ook een uitgebreider bibliografie bekomen worden.<br />
<strong>Freud</strong>s interpretatie in vraag<br />
- Wat is volgens <strong>Lacan</strong> het principe van <strong>Freud</strong>s interpretatie of duiding<br />
(Deutung), als hij stelt "het verlangen is zijn interpretatie" (le désir,<br />
c'est son interprétation), of "het onbewuste is interpretatie" (l'inconscient<br />
interprète) (Miller)?<br />
17
18<br />
- Op welke momenten van 'tegenoverdracht' ziet <strong>Lacan</strong> <strong>Freud</strong> zondigen<br />
tegen zijn eigen principes van de interpretatie?<br />
- Wat is volgens <strong>Lacan</strong> uiteindelijk het structurele probleem met <strong>Freud</strong>s<br />
principe van de interpretatie vanuit het onbewuste, in functie van het<br />
completeren van het onbewuste? Tot welke structurele impasses leidt<br />
dit?<br />
- Mogen we zeggen dat <strong>Freud</strong> fundamenteel gericht was op het verleggen<br />
van de grenzen van de interpretatie, terwijl <strong>Lacan</strong> zich daarentegen alsmaar<br />
meer richtte op het stellen van grenzen aan de interpretatie, vanuit<br />
een bezorgdheid over de mogelijke verwording van de interpretatie<br />
tot een waansysteem (délire d'interprétation).?<br />
- Vormen de postfreudiaanse interventies (bv de weerstandsanalyse en de<br />
bekentenis van de tegenoverdracht) een antwoord op <strong>Freud</strong>s impasse,<br />
die weer tot nieuwe impasses leiden? Of zijn ze eerder een afweer van<br />
de principes van de <strong>Freud</strong>iaanse interpretatie op zich?<br />
- etc<br />
Wie of wat interpreteert?<br />
- Is het enkel de analyticus die interpreteert? Of is het in eerste instantie<br />
het onbewuste, door of in de onbewuste formaties van de analysant,<br />
bv een droom)?(L’inconscient interprète)<br />
- Kan iets buiten de analytische situatie de waarde van een interpretatie<br />
krijgen (bv het reële in de mate dat het een evenement wordt; bv wat<br />
derden zeggen, of dromen)?<br />
- etc<br />
Wat wordt geïnterpreteerd of geviseerd in de interpretatie?<br />
- De imaginaire weerstanden, zijnde de vertekende verhouding van het Ik<br />
tot de realiteit, van het Self tot zichzelf?<br />
- De symbolische formaties, zijnde de waarheid of de onbewuste verhouding<br />
van het subject tot zijn verlangen?<br />
- Het reële van het genot, zijnde de fantasmatische verhouding van het<br />
subject tot een object of de bevrediging (satisfaction) van het sinthoom?<br />
- De verknoping tussen Reële, Symbolische en Imaginaire?<br />
- etc<br />
Moet, mag, kan de overdracht geïnterpreteerd worden?<br />
- Valt er te ontsnappen aan de impasse waarin de overdracht dé voorwaarde<br />
is voor interpretatie, maar meteen ook dé grens op interpretatie, in<br />
de mate dat het slechts door de overdracht is dat een subject de interpretatie<br />
van die overdracht kan aanvaarden?
- Is er eigenlijk een verschil tussen interpretatie en hypnotische suggestie<br />
– gegeven dat de betekenaar op zich suggestie is?<br />
- Kan de filosoof Socrates, met zijn doorverwijzing van Alcibiades naar<br />
een liefde in het reële (un amour présent dans le réel), een paradigma<br />
genoemd worden inzake de interpretatie van de overdracht?<br />
- Tot op welke hoogte kan <strong>Freud</strong>s interventie, in zijn controle van Breuers<br />
paniek tegenover Anna O's acting out, "jouw verlangen is haar verlangen"<br />
(ton désir c'est le désir de l'Autre), een paradigma vormen voor de interpretatie<br />
van de overdracht? Immers: "<strong>Freud</strong> verontschuldigt Breuer<br />
niet, maar hij ontangst hem in elk geval wel" (il ne le déculpabilise pas,<br />
mais assurément il le désangoisse).<br />
- In welke mate moet/kan/mag de stilte van de analysant, als getuigende<br />
van de angstige gewaarwording van de aanwezigheid van de analyticus<br />
(sentiment angoissant de la présence de l'analyste) geïnterpreteerd<br />
worden, in termen van "waaraan denk je dat met mij verband houdt?"<br />
- Hoe benaderen we het probleem van de 'wilde interpretatie' (wilde Deutung),<br />
of de interpretatie buiten de overdracht, vanuit <strong>Lacan</strong>? In dit<br />
verband kunnen we ook de vraag stellen van de interpretatie die aan elke<br />
mogelijke analyse voorafgaat, de interpretatie die de overdracht wekt<br />
of maakt.<br />
- etc<br />
Effecten van de interpretatie?<br />
- Leidt de interpretatie tot het heropnemen van en het voortspinnen aan<br />
de draad van de betekenis, de seksuele dubbelzinnigheid van het onbewuste<br />
(sens)? Of isoleert ze in het subject een kern (Kern) van onzinnigheid<br />
(non-sense), en is de interpretatie dus zelf een soort on-zin<br />
(non-sens)?<br />
- Kan een interpretatie leiden tot een echte 'mutatie' van het subject<br />
(Strachey's mutative interpretation), en produceert ze dus, doorheen<br />
het einde van een analyse, een 'ander subject'? Of nog: hoe worden interpretaties<br />
'geëvalueerd' in de passe?<br />
- In welke mate zijn de vele negatief te noemen effecten van de interpretatie<br />
(acting out, negatieve therapeutische reactie, borderline) onvermijdelijk?<br />
In welke mate kunnen die dan 'positief geëvalueerd' worden,<br />
als passages, als grenzen, als sinthomen waarmee het spreekwezen het<br />
dan verder moet doen?<br />
- Kan een interpretatie die noch analyticus noch analysant verrast eigenlijk<br />
wel een interpretatie zijn?<br />
19
20<br />
- Valt een interpretatie op voorhand te 'berekenen', of wordt ze pas nadien,<br />
nachträglich, als dusdanig erkend, vanuit haar effecten?<br />
- etc<br />
Oneindige of eindige interpretatie?<br />
- <strong>Freud</strong> ontwaart in elke onbewuste formatie een niet erkende navel<br />
(unerkannte Nabel) die niet op zijn symbolische wijze interpreteerbaar<br />
is. Welke plaats kent <strong>Lacan</strong> daaraan toe? Welke behandeling acht hij<br />
mogelijk van dit punt?<br />
- Voor <strong>Freud</strong> vormden de psychosen of narcistische neurosen een grens op<br />
de interpretatie (voor <strong>Freud</strong> waren enkel hun geschriften 'interpreteerbaar').<br />
Is er dan wel een <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie van de psychosen<br />
mogelijk, een interpretatie die niet de interpretatiewaan (délire d'interprétation)<br />
voedt, maar die integendeel coupeert, begrenst door iets te<br />
'noemen'? Of behandelt <strong>Lacan</strong> de psychosen op andere wijzen dan via de<br />
interpretatie?<br />
- Vanuit zijn andere visie op de interpretatie stoot ook <strong>Lacan</strong> op een aantal<br />
grenzen. Zijn echte katholieken, echte schrijvers zoals Joyce en<br />
echte Japanners niet interpreteerbaar omdat ze, met <strong>Lacan</strong>s neologisme,<br />
geen spreekwezens (parlêtre) zijn, maar, met een eigen neologisme,<br />
schriftwezens (écriturêtre)? De rijkaard zou niet interpreteerbaar zijn<br />
vanuit zijn complete verknoping in het object? En, nogmaals, waarom interpreteert<br />
<strong>Lacan</strong> de overdracht niet?<br />
- etc<br />
De interpretatie in de tijd?<br />
- Het onbewuste kent geen tijd, aldus <strong>Freud</strong>. Mogen we zeggen dat de lacaniaanse<br />
interpretatie de tijd introduceert?<br />
- Op welk moment moet/mag/kan er geïnterpreteerd worden? Op het moment<br />
dat er angst verschijnt (Strachey)? Plaatsen we de symbolische interpretatie<br />
op het moment dat het Reële de neus aan het venster van<br />
het Imaginaire steekt?<br />
- Als de interpretatie een coupure vormt, een coupure niet alleen in de betekenis<br />
(sens), maar ook in het discours op zich, is het dan mogelijk om<br />
van het einde van de sessie een interpretatie te maken? Anders gezegd<br />
is de zogenaamde 'korte sessie' (séance courte) een vorm van interpretatie?<br />
- Bestaat er zoiets als een 'eerste interpretatie'? En wat kan de verhouding<br />
zijn van de interpretatie tot de zogenaamde 'rectificatie van de positie<br />
van het subject' (rectification subjective) in de preliminaire gesprekken?
- Zijn interpretaties modegevoelig, verslijten ze, moeten ze altijd nieuw<br />
zijn? Hoe komt het dat andere tijden om andere interpretaties vragen?<br />
- etc<br />
Heeft de vraag naar de techniek van de interpretatie eigenlijk wel zin?<br />
- Waarom kan de interpretatie in geen geval bestaan uit een 'vertaling'<br />
van een of ander inzicht uit de theorie van de psychoanalyse – wat <strong>Lacan</strong><br />
tegenoverdracht noemt, passie van onwetendheid, horreur van de analyticus<br />
tegenover zijn act, etc? Van waar haalt een analyticus dan wel 'de<br />
inspiratie' voor zijn interpretatie? Uit zijn eigen analyse? uit de cultuur?<br />
Of enkel uit het discours van de analysant zelf?<br />
- <strong>Lacan</strong> heeft het over de interpretatie als 'orakel', vanuit een positie van<br />
'schipper naast God' lijkt het erop dat we er vrolijk op los kunnen interpreteren:<br />
"alle slagen zijn immers toegestaan" (tous les coups sont permis).<br />
Waardoor wordt dan uiteindelijk de vrijheidsgraad van de interpretatie<br />
bepaald?<br />
- In welke mate kan de stilte van de analyticus als interpretatie fungeren?<br />
Als analysanten klagen dat hun analyticus "niets zegt" (vous ne dites<br />
rien), betekent dat dan meteen ook dat de interpretatie in 'verval' (déclin),<br />
in 'vergetelheid' (oubli) zou zijn geraakt? Of kan er inderdaad<br />
sprake zijn van een woordeloze interpretatie, de interpretatie als "het<br />
woordeloze lied van ons verlangen" (A. Roland Holst)?<br />
- De interpretatie moet allusief zijn (vertu allusive) in verhouding tot het<br />
wezen (être) van het subject. Hoe vertaalt zich dat concreet, in de eerste<br />
structurele periode van <strong>Lacan</strong>s onderwijs, waarin dat wezen de vorm<br />
aanneemt van een zijnsgemis (manque-à-être) en in zijn borromeïsche<br />
periode waarin dat wezen een spreekwezen (parlêtre) wordt?<br />
- Mogen we zeggen dat de interpretatie in de eerste tijd gestructureerd<br />
is als een taal, en dus een metafoor of onbewuste formatie is, met de<br />
witz als paradigma? En mogen we zeggen dat de interpretatie als equivoque,<br />
als mislukte poëzie (je ne suis pas pouâte assez) die gebaseerd is op<br />
de verschillende mogelijkheden om één uitspraak te schrijven (écriture),<br />
beantwoordt aan de tweede tijd? En dat de interpretatie als coupure<br />
daar ergens tussenin zit?<br />
- Voor <strong>Freud</strong> beantwoordt de interpretatie aan een werk, een 'arbeid'<br />
(Deutungsarbeit) die in het verlengde ligt van de symbolische arbeid van<br />
de vrije associatie en de droomarbeid. In de mate dat de interpretatie<br />
het reële van het genot viseert wordt ze voor <strong>Lacan</strong> een kwestie van<br />
'berekening' (calcul de l'interprétation). Maar wat betekent dit dan?<br />
21
- De interpretatie legt de vinger op de kloof tussen het subject van de<br />
uitspraak (sujet de l'énoncé) en het subject van het uitspreken (sujet de<br />
l'énonciation). Dat kan op twee wijzen. Een analyticus kan van een uitspraak<br />
van een analysant een citaat maken, waarbij hij hem de keuze laat<br />
of hij zich daarvan tot 'auteur' wil maken: "nu je het zelf zegt", "net<br />
wat je zegt" (je ne te le fais pas dire). Maar hij kan van een uitspraak<br />
ook een enigma maken, door het accent te verschuiven naar de act van<br />
het uitspreken; daardoor wordt de analysant verplicht om zijn plan te<br />
trekken met zijn eigen uitspraak (débrouillez-vous), om die op eigen kosten<br />
te interpreteren (vous en subirez les conséquences). Wanneer kunnen<br />
enigma-interpretaties vallen, wanneer citaat-interpretaties?<br />
- Hoe kan iets van het object in de interpretatie verschijnen? En daarbij<br />
bedoelen we niet alleen de stem, maar ook de blik, en zelfs de klassieke<br />
freudiaanse objecten van borst en feces ...<br />
- etc<br />
Interpretatie in de zuivere psychoanalyse versus de toegepaste psychoanalyse<br />
- <strong>Freud</strong> had het over de sociale noodzaak om soms het goud van de analytische<br />
interpretatie te legeren met het lood van de suggestie. In hoeverre<br />
moet/kan/mag er in de lacaniaanse interpretatie rekening gehouden<br />
worden met het feit dat een bepaalde analytische kuur niet tot haar<br />
einde kan gevoerd worden? Met andere woorden: quid met de interpretatie<br />
in de toegepaste psychoanalyse?<br />
- Of nog anders: quid met de interpretatie in al of niet psychoanalytisch<br />
geïnspireerde of gefundeerde instellingen, bij kortdurende en gefocuste<br />
behandelingen?<br />
Interpretatie of interventie?<br />
- Wat is, bij <strong>Freud</strong>, het verschil én de verhouding tussen interpretatie en<br />
constructie? Wat zijn de repercussies op de interpretatie van het feit<br />
dat lacanianen geen constructies meedelen?<br />
- Wat is, bij <strong>Lacan</strong>, het verschil én de verhouding tussen interpretatie en<br />
de analytische act, gegeven dat die act niet in één of andere interpretatie<br />
in het bijzonder te lokaliseren valt? Mogen we zeggen dat de lacaniaanse<br />
act plaatsgrijpt op het punt van de freudiaanse constructie?<br />
- Wat is, bij <strong>Lacan</strong>, het verschil én de verhouding tussen interpretatie en<br />
rectificatie (cfr supra)?<br />
- Is er sprake van lacaniaanse interpretaties in de behandeling van de psychosen?<br />
Wat is het verschil én de verhouding tussen enerzijds de inter-<br />
22
pretatie en anderzijds de conversatie (conversation) of het secretaris<br />
spelen (secrétaire de l'aliéné)?<br />
- Als we ervan uitgaan dat de interpretatie alleszins geen onbewuste formatie<br />
van de analyticus zelf is, geen interpretatie van zijn verlangen, dan<br />
kunnen we ons afvragen wat dan wel de verhouding is van de interpretatie<br />
tot dat verlangen van de analyticus (désir du psychanalyste)?<br />
- etc<br />
Bibliografie:<br />
Cottet, S. (1996), Le déclin de l’interprétation, Quarto, 60<br />
Guéguen, P.-G. (<strong>2008</strong>), De lacaniaanse interpretatie, <strong>Kring</strong><strong>NLS</strong>Nu! 139<br />
<strong>Lacan</strong>, J. (1957) , L'instance de la lettre dans l’inconscient freudien. In: Ecrits,<br />
Paris: Seuil<br />
<strong>Lacan</strong>, J. (1958), La direction de la cure. In: Ecrits, Paris: Seuil<br />
Laurent, E (1995), Interprétation et vérité. La lettre mensuelle, 137,<br />
Laurent, E. (2005), Interpréter la psychose du quotidien, Mental, 16<br />
Miller, J.-A. (1997), Les contre-indications au traitement psychanalytique,<br />
Mental, 5<br />
Miller, J.-A. (1994), Le plus-de-dire, La Cause freudienne, 30, 1995<br />
Miller, J.-A. (1995), L'interprétation à l'envers, La Cause freudienne, 32, 1996<br />
Miller, J.-A. (2000), La séance analytique, La Cause freudienne, 46<br />
Miller, J.-A. (<strong>2008</strong>), L'orientation lacanienne, Cours à l’université de Paris VIII,<br />
les van 26 maart <strong>2008</strong>, TLN 388<br />
verantwoordelijken<br />
Lieven Jonckheere (lieven.jonckheere@skynet.be)<br />
Anne Lysy (alysy@newreal.be).<br />
plaats en data<br />
Zaterdag 27 september <strong>2008</strong>, zaterdag 8 november <strong>2008</strong>, zaterdag 13 december<br />
<strong>2008</strong>, zaterdag 10 januari 2009, zaterdag 7 februari 2009, zaterdag<br />
21 maart 2009, telkens van 14u30 tot 16u30<br />
Clubhuis van de stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent<br />
toegankelijkheid<br />
Toegankelijk voor alle belangstellenden.<br />
Niet-leden van de <strong>Kring</strong> betalen een deelname in de kosten.<br />
23
Klinisch Seminarie in de Toegepaste <strong>Psychoanalyse</strong><br />
"De interpretatie in de toegepaste psychoanalyse"<br />
24<br />
Het klinisch seminarie biedt zoals elk jaar de ruimte aan verschillende deelnemers<br />
om te getuigen van hun praktijk in het ruime en verscheiden veld van<br />
de toegepaste psychoanalyse. Het is dit jaar meer dan ooit de gelegenheid<br />
om te beklemtonen dat er geen twee soorten psychoanalyses zijn: een pure<br />
psychoanalyse versus een toegepaste psychoanalyse die dan een soort gedegradeerde<br />
of afgezwakte vorm van psychoanalyse zou zijn. Er is geen toegepaste<br />
psychoanalyse zonder articulatie aan de pure psychoanalyse, dit wil<br />
zeggen de vorming tot analyticus. <strong>Lacan</strong> vervangt het concept van de interpretatie<br />
trouwens door dat van de act van de analyticus en deze act veronderstelt<br />
dat “er analyticus is” [il y a de l’analyste] als resultaat en product<br />
van de eigen analyse. Act impliceert ‘eigen analyse’ en ‘vorming’ en staat dus<br />
tegenover techniek die men ‘leert’ op grond van ‘ervaring’.<br />
Maar het vraagstuk van de overdracht en de interpretatie hebben in de<br />
toegepaste analyse, en het brede publiek dat zich daar toe richt, een andere<br />
draagkracht als voor wie zich tot een analyticus wendt met een expliciete<br />
vraag naar analyse. De voorgevormde overdracht op de analyticus waarvan<br />
men veronderstelt dat hij de symptomen waaraan men lijdt kan ‘interpreteren’,<br />
is niet altijd aanwezig. Trouwens, de klassieke interpretatie die een<br />
wijziging van het symptoom toelaat heeft zijn grenzen, stuit op een reële<br />
limiet. En de interpretatie in lacaniaanse zin viseert dat reële.<br />
<strong>Lacan</strong>s laatste onderwijs reikt ons zeer pragmatische instrumenten aan in<br />
het behandelen van de hedendaagse malaise waarmee men in de toegepaste<br />
psychoanalyse geconfronteerd wordt. Het thema van dit jaar roept clinici op<br />
van de effecten hiervan te getuigen om aan te tonen wat de plaats van de<br />
interpretatie in deze nieuwe kliniek kan zijn.<br />
Patiënten komen vandaag, niet zelden onder invloed van de hedendaagse<br />
markt van de gedragswetenschappen, met een vraag naar middelen en pasklare<br />
oplossingen. Hoe kan een interpretatie enige subjectieve rectificatie<br />
veroorzaken die het subject koppelt aan zijn vraag en een verandering bewerkstelligt<br />
in de positie die het subject inneemt tegenover zijn impasse?<br />
Hoe een verlangen terug activeren?<br />
In de toegepaste psychoanalyse wordt men uiteraard ook vooral geconfronteerd<br />
met de structuur van de psychose in zijn exuberante maar vaak ook in<br />
zijn meer discrete vormen. Hoe kan de kuur een plaats en adres worden<br />
waar het subject zijn privé-taal kan herbergen? Hoe dus partner worden als
voorwaarde voor een mogelijke positie van het subject in de sociale band?<br />
Welke vorm van interpretatie kan de druk die de Ander uitoefent versoepelen<br />
en draaglijk maken? Wat laat toe een holofrasering te ontvriezen om de<br />
betekenaarsketting terug te mobiliseren? Hoe een subject oriënteren naar<br />
een nieuwe benoeming, middels de creatie van een betekenaar die het onnoembare<br />
koppelt aan een symbolische dimensie? Hoe een reële raken waardoor<br />
het lijden aan een symptoom draaglijker wordt? En via welke interpretatie<br />
het subject ondersteunen in het uitvinden van zijn singuliere sinthoom<br />
dat verknoopt en het genot kanaliseert?<br />
We verwachten dus van het klinisch seminarie gevarieerde getuigenissen<br />
van deze nieuwe stijl die de lacaniaanse interpretatie mogelijk maakt.<br />
verantwoordelijken<br />
Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be)<br />
Luc Vander Vennet (luc.vdvennet@skynet.be)<br />
bibliografie<br />
Guéguen, P.-G., L’interprétation lacanienne, argument voor het zevende congres<br />
van de <strong>NLS</strong> (vertaling in deze <strong>brochure</strong>)<br />
Matet, J.-D., Nouvelles relations à la clinique et à l’interprétation, in Mental 20,<br />
février <strong>2008</strong>, 86-93<br />
We verwijzen verder naar de bibliografie van het congres<br />
methode<br />
Een deelnemer brengt een klinisch fragment. De discussie wordt voorbereid<br />
en ingeleid door de verantwoordelijken van het Klinisch Seminarie. Er wordt<br />
gerekend op een actieve conversatie met alle deelnemers, met inachtneming<br />
van de regels van de discretie.<br />
plaats en data<br />
Op zaterdag 27 september, 8 november, 13 december <strong>2008</strong>, en op zaterdag<br />
10 januari, 7 februari, 21 maart 2009, telkens van 17u00 tot 18u30<br />
(aansluitend op het theoretisch seminarie)<br />
Clubhuis van de stad Gent, Patijntjesstraat 62, 9000 Gent<br />
25
toegankelijkheid<br />
Het Klinisch Seminarie is niet zo maar toegankelijk voor het algemene publiek.<br />
Nieuwe deelnemers dienen liefst enkele weken op voorhand contact op te<br />
nemen met de verantwoordelijken<br />
Geert Hoornaert (hoornaert.geert@telenet.be)<br />
of Luc Vander Vennet (luc.vdvennet@skynet.be).<br />
Niet-leden van de <strong>Kring</strong> betalen een deelname in de kosten.<br />
26
Gevalspresentaties met nabespreking<br />
In het Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan te Brugge leidt Anne Lysy al enkele<br />
jaren een psychoanalytische gevalspresentatie. De gevalspresentatie is een<br />
psychiatrische traditie die door <strong>Lacan</strong> radicaal is vernieuwd geworden vanuit<br />
de psychoanalyse – en die van daaruit een spilelement in de vorming van de<br />
psychoanalyticus is geworden. In de psychoanalytische gevalspresentatie<br />
gaat het niet meer om de illustratie van een algemeen ziektebeeld via een<br />
duidelijk ‘geval’, maar om een unieke en onvoorspelbare ontmoeting, ‘geval<br />
per geval’, waarbij een ‘patiënt’ (het gaat inderdaad om iemand die is opgenomen<br />
in de psychiatrie) de kans geboden wordt om te getuigen van het reële<br />
van zijn lijden en de antwoorden die hij daarop geeft. De aandacht gaat<br />
vooral naar de particulariteit van ieders symptoom als behandeling van het<br />
reële en de mogelijkheden om die verder uit te bouwen, of eventueel zelfs<br />
te komen tot de uitvinding van een nieuwe sinthomatische behandeling daarvan.<br />
Dit biedt kansen op effecten. In eerste instantie voor het subject in kwestie.<br />
Maar ook de psychiatrische dienst, die vragende partij is om impasses in<br />
het werk – diagnosestelling of behandeling – met de patiënt in kwestie te<br />
doorbreken, kan er baat bij hebben. En tenslotte kan de psychoanalytische<br />
gevalspresentatie ook voor de toehoorders een uniek leermoment vormen.<br />
Daartoe dienen de eerste discussie onmiddellijk na de presentatie en de later<br />
georganiseerde nabespreking (waarbij de probleemstelling, zoals naar<br />
voor gekomen in de presentatie, op grond van psychoanalytische literatuur<br />
uitgewerkt wordt).<br />
Het spreekt voor zich dat dergelijke ontmoetingen langs alle kanten tact en<br />
discretie veronderstellen, niet alleen bij degene die de gevalspresentatie<br />
leidt, maar ook bij de toehoorders. Vandaar ook de strenge voorwaarden inzake<br />
toegankelijkheid.<br />
verantwoordelijken<br />
Anne Lysy, (alysy@newreal.be), die de gevalspresentatie leidt<br />
Jan De Clerck, (jan.declerck@azbrugge.be), die ter plaatse verantwoordelijk<br />
is.<br />
plaats en data<br />
AZ Sint-Jan te Brugge<br />
zaterdag 8 november <strong>2008</strong>, 10 januari, 7 februari en 21 maart 2009<br />
telkens van 11u tot 13u<br />
27
nabespreking<br />
AZ Sint-Jan te Brugge<br />
dinsdag 18 november <strong>2008</strong>, 20 januari, 17 februari en 31 maart 2009<br />
telkens om 20u30<br />
toegankelijkheid<br />
Enkel toegankelijk op grond van een gesprek:<br />
uiterlijk voor 27 september <strong>2008</strong> contact opnemen met de verantwoordelijken:<br />
Anne Lysy (alysy@newreal.be) of Jan De Clerck<br />
(jan.declerck@azbrugge.be)<br />
Men engageert zich voor de reeks van vier presentaties.<br />
Niet-leden van de <strong>Kring</strong> betalen een deelname in de kosten.<br />
28
III. GEORGANISEERD DOOR LEDEN VAN DE KRING<br />
Het staat de leden van de <strong>Kring</strong> vrij om zelf activiteiten te organiseren. Het<br />
bureau werd op de hoogte gebracht van de volgende activiteiten, die in de<br />
lijn lijken te liggen van de door de <strong>Kring</strong> aangehangen psychoanalytische<br />
ethiek. Dat belet uiteraard niet dat iedereen afzonderlijk daarvoor de volle<br />
verantwoordelijkheid behoudt: "iedereen onderwijst op eigen risico en gevaar"<br />
(chacun enseigne à ses propres risques et périls).<br />
Werkseminarie: <strong>Lacan</strong>s School en de passe<br />
Negende reeks (<strong>2008</strong>-2009): Passe en interpretatie<br />
De vraag naar de verknoping van de pure en de toegepaste psychoanalyse is,<br />
anno <strong>2008</strong>, actueler dan ooit. De voorbij jaren toonden ons immers de versnelling<br />
van een beweging van grote waarde en betekenis: de exportatie van<br />
de analytische act buiten de muren van het kabinet. De grote aanwezigheid<br />
van analytici in instellingen, alsmede het succes en de zichtbaarheid van een<br />
aantal recente institutionele initiatieven die zich direct binnen het sociale<br />
weefsel inschrijven, getuigen daarvan.<br />
Deze beweging kan echter enkel heilzaam blijven indien de verknoping van<br />
de praktijkvoering met de eigen analyse rigoureus behouden blijft. Biedt de<br />
pure psychoanalyse toegang tot de toegepaste, dan is het omgekeerde niet<br />
waar. Met andere woorden – en hierin ligt de radicale hervorming van <strong>Lacan</strong><br />
tegenover de standaarden van de IPA - de vorming van de analyticus ligt<br />
niet in de cumulatie van klinische ervaring, maar in de eigen analyse die tot<br />
een punt van conclusie doorgedreven wordt.<br />
We gaan dit jaar de act van de analyticus – zijn interpretatie – onder de<br />
loupe nemen, en dit binnen de gevarieerde ‘settings’ van de toegepaste psychoanalyse.<br />
Deze act heeft niet de ervaring, maar de eigen analyse als conditie.<br />
Het is tevens onze wens om ook het thema van de interpretatie in de passe<br />
te belichten. De komst van twee gewezen AE (Analytici van de School) op de<br />
Weekends <strong>NLS</strong> (Patrick Monribot en Marie-Hélène Brousse, zie programma<br />
Weekends van de <strong>NLS</strong>) is een ideale aangelegenheid om met hen op zondagvoormiddag<br />
daar een conversatie rond te voeren. Het werkseminarie zal telkens<br />
enkele bijeenkomsten wijden aan de voorbereiding van elkeen van deze<br />
twee conversaties.<br />
29
methode<br />
De werkmethode zoals die in de voorbije jaren in het seminarie werd opgebouwd<br />
wordt verder gezet. Samen met en door de deelnemers zullen<br />
teksten worden gelezen en bediscussieerd.<br />
plaats en data<br />
VBJK, Raas Van Gaverestraat 67a, 9000 Gent.<br />
Vrijdagavond 17 oktober, 28 november <strong>2008</strong> en vrijdagavond 30 januari,<br />
13 februari, 27 maart 2009<br />
telkens van 21u tot 23u<br />
verantwoordelijken<br />
Lieve Billiet, lieve.billiet@skynet.be<br />
Geert Hoornaert, hoornaert.geert@telenet.be<br />
Anne Lysy, alysy@newreal.be<br />
Luc Vander Vennet, luc.vdvennet@skynet.be<br />
toegankelijkheid<br />
Toegankelijk voor alle belangstellenden.<br />
Deelname in de kosten.<br />
30
Delegatie Brugge<br />
Leden van de <strong>Kring</strong> in Brugge organiseren een aantal activiteiten die zich<br />
meer richten op een lokaal publiek. Deze activiteiten worden gecoördineerd<br />
door Peter Decuyper, die binnen het Bureau van de <strong>Kring</strong> de afgevaardigde<br />
van de <strong>Kring</strong> voor de delegatie Brugge is.<br />
Werkgroep: <strong>Psychoanalyse</strong> en kinderen<br />
Vijfde jaargang: “De lacaniaanse interpretatie in het psychoanalytisch<br />
werk met kinderen”<br />
Het is een vaak gehoorde aanbeveling: “Niet te snel interpreteren!” Daarmee<br />
wordt dan bedoeld: “Probeer de letterlijke tekst van een kind te horen<br />
en niet te snel te willen begrijpen, dus niet te snel er betekenis aan te geven.”<br />
Deze bezorgdheid is verbonden met een welbepaald concept van interpretatie<br />
dat erin bestaat een zin toe te schrijven aan wat gezegd of niet<br />
gezegd wordt en deze zin te communiceren aan het kind of aan derden.<br />
Naast deze enge invulling zien we in de geschiedenis van de psychoanalytische<br />
beweging nog tal van andere opvattingen over interpretatie opduiken<br />
(Klein, Dolto, Ego-analyse, …). We hebben eens te meer <strong>Lacan</strong> nodig om door<br />
het bos nog de bomen te zien en te leren dat interpreteren geen universeel<br />
toe te passen techniek of truc is. 1 We kunnen ons niet tevreden stellen met<br />
een éénduidige definiëring en toepassing. Interpretatie kan slechts begrepen<br />
worden in zijn complexe verhouding tot de particuliere context van het<br />
werk met een welbepaald subject en de overdrachtsituatie.<br />
De werkgroep heeft opnieuw de bedoeling om samen het actuele werk van<br />
enkele analytici binnen de School van <strong>Lacan</strong> te leren kennen, te bestuderen.<br />
We kiezen voor teksten waarin de auteur zeer precies getuigenis aflegt van<br />
de lacaniaanse oriëntatie in het werk met kinderen; teksten waarin theorie,<br />
kliniek en ethiek met betrekking tot de pragmatiek van de lacaniaanse interpretatie<br />
2 toegelicht worden.<br />
1 We verwijzen hier naar het artikel van Anne Lysy-Stevens waarin zij het onderscheid<br />
uitwerkt tussen interventie, interpretatie en act.<br />
Lysy-Stevens, A., Intervention et interprétation. In : Les feuillets du courtil, nr. 4, april<br />
1992, p. 33-40<br />
2 Uitdrukking van Pierre-Gilles Guéguen in zijn argument “L’interprétation lacanienne”<br />
voor het VI de congres van de <strong>NLS</strong> in mei 2009<br />
31
Methode:<br />
Elke bijeenkomst bestaat uit twee delen: een deelnemer bespreekt het<br />
vooraf gekozen artikel en we wisselen van gedachten over moeilijke punten<br />
in de tekst, daarna wordt er een gevalsfragment gebracht door een andere<br />
deelnemer gevolgd door een conversatie met het publiek.<br />
Waar:<br />
Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge<br />
Wanneer:<br />
Donderdag 2 april <strong>2008</strong>, 7 mei en 28 mei 2009 telkens om 20u30<br />
Toegankelijkheid:<br />
De werkgroep is vrij toegankelijk. Deelname in de onkosten<br />
Verantwoordelijken:<br />
Peter Decuyper, peter.decuyper1@telenet.be<br />
Cathérine Roex, catherine.roex@skynet.be<br />
Eddy Cabooter, eddycabooter@versateladsl.be<br />
32
Werkgroep : <strong>Psychoanalyse</strong> en maatschappij<br />
“Een veralgemeende apartheidspolitiek<br />
als antwoord op de onveiligheid in de cultuur?”<br />
onbehagen ...<br />
Meteen in het begin van Het onbehagen in de cultuur (1930) stelt <strong>Freud</strong><br />
boudweg "dat het nooit in de bedoeling van het 'scheppingsplan' gelegen<br />
heeft dat de mens 'gelukkig' zou worden". Dat cultureel pessimisme trekt<br />
dapper de lijn door van het psychologisch scepticisme dat <strong>Freud</strong> meteen al,<br />
in De droomduiding (1900), deed stellen dat onbewuste formaties, zoals een<br />
droom, nooit volledig kunnen geduid worden als wensvervulling, als verlangen;<br />
er is altijd een rest, een 'navel', die op obscure wijze te maken heeft met<br />
het seksuele of de dood, met het genot. De structuur van deze twee fenomenen<br />
is inderdaad identiek: overal, in zijn dromen én in de cultuur, botst<br />
de mens op de drift, op de onmogelijkheid van bevrediging. En toch blijven<br />
we verwoede pogingen doen om ons te integreren, om een plaats te krijgen<br />
in de cultuur, in de maatschappij, om daarin een plaatsje te veroveren ... En<br />
ook dat is 'de drift'...<br />
ideaal<br />
Ten tijde van <strong>Freud</strong> gebeurde die sociale integratie, op voorbeeldige wijze,<br />
via identificatie met een Ik-Ideaal. In die maatschappij speelde vooral de<br />
vaderlijke autoriteit nog een rol van betekenis.<br />
verslaving<br />
De tijden zijn veranderd. We wiegen ons niet meer in de religieuze illusie<br />
dat de symbolische Ander zou bestaan. Reeds in 1970 voorspelde <strong>Lacan</strong> dat<br />
het object, onder de vorm van het object a in het sociale zenit zou komen te<br />
staan 1 . En dat is wat heden ons geluk zou moeten uitmaken. Eindelijk lijkt<br />
het geluk een tastbare vorm te hebben aangenomen, waaronder het bovendien<br />
ook nog eens binnen ieders bereik zou moeten zijn. We mogen zeggen<br />
dat het in de bedoeling van het 'researchplan' van de wetenschap en het<br />
'marketingplan' van de economie ligt dat de mens 'gelukkig' zou worden. De<br />
wetenschap vindt steeds weer nieuwe objecten uit, die alsmaar sneller op de<br />
markt gegooid en in al onze erogene openingen tegelijk geramd worden. Wat<br />
betekent dat geluk de vorm aanneemt van allerlei verslavingen.<br />
1 <strong>Lacan</strong>, J. (), Radiophonie, Scilicet 2/3, 66<br />
33
Zoals Jacques-Alain Miller in 2007 opmerkt komt het sociale dan ook niet<br />
meer tot stand via de kalmerende identificatie met een Ik-Ideaal, men<br />
vormt geen groep meer op basis van de dode vader, de Naam-van-de-Vader<br />
die men vereert. Heden moet dat via de opgezweepte consumptie, via het<br />
genot van objecten. Het sociale neemt de vorm aan van gemeenschappen van<br />
verslaafden aan éénzelfde object, een of ander object dat men consumeert,<br />
een onverteerbaar object dat men meteen weer probeert uit te spuwen.<br />
onveiligheid<br />
Anderzijds moeten we ook vaststellen dat het ongeluk, dat ten tijde van<br />
<strong>Freud</strong> nog de vage, schuldbeladen vorm van het 'onbehagen' aannam, dat dat<br />
ongeluk als dusdanig eigenlijk niet meer bestaat. In de plaats daarvan, als<br />
keerzijde van het geluk van de verslaving, verschijnt een nieuw en duister<br />
'on', dat alsmaar beschuldigender is geladen: het om zich heen grijpende<br />
gevoel van 'onveiligheid'. Verslaving in de plaats van geluk, onveiligheid in de<br />
plaats van ongelukkig zijn.<br />
apartheid of segregatie<br />
Samen met nog een aantal andere factoren leiden die onveiligheidsgevoelens<br />
tot wat we, in navolging van <strong>Lacan</strong>, in 1967, kunnen bestempelen als de opkomst<br />
van een wereld die georganiseerd is via alle mogelijke vormen van segregatie<br />
2 (la montée d’un monde organisé sur toutes les formes de ségrégation)<br />
3 , de opkomst dus van een veralgemeende en gediversifieerde vorm van<br />
apartheidspolitiek 4 . Model en voorafschaduwing daarvan is, volgens <strong>Lacan</strong>,<br />
het concentratiekamp.<br />
Die segregatie of apartheid, als antwoord op de onveiligheid, is inderdaad<br />
het gevolg van het samenkomen van een aantal factoren. Een eerste factor<br />
is wat <strong>Lacan</strong> bestempelt als de universalisering van het subject zoals dat<br />
resulteert uit de wetenschap, de wetenschappelijke benadering van het sub-<br />
2 Segregatie = sociale scheiding van bevolkingsgroepen in een land met gemengde bevolking<br />
3 <strong>Lacan</strong>, J., (1967), Propostion du 9 octobre 1967 (première version), Ornicar? Analytica,<br />
1978, 7, 22<br />
<strong>Lacan</strong>, J. (1967), Proposition du 9 octobre 1967 (tweede, officiële versie), in: Autres<br />
Ecrits, Paris, Seuil, 2001, 257<br />
4 apartheid = de sinds het aan de macht komen van de Nationale Partij in 1948 tot in<br />
1994, door de blanke overheid in Zuid-Afrika opgelegde sociale, culturele en politieke<br />
scheiding tussen de verschillende rassen en kleurgroepen.<br />
34
ject. Een voorbeeld is de reductie van het subject tot zijn 'gedrag', in de<br />
zogenaamde gedragswetenschappen. Zulks leidt inderdaad tot het vormen<br />
van nieuwe 'klassen', groeperingen van mensen – waarvan we kunnen zeggen<br />
dat ze gekarakteriseerd worden door hun genot, hun miezerig klein genot,<br />
hun verslavingetje, hun verhouding tot een bepaald object van genot. Maar<br />
het hek is pas helemaal van de dam als dergelijke sciëntistische benadering<br />
een monsterverbond kan aangaan met de ecologistisch te noemen vaststelling<br />
dat "de middelen schaars zijn geworden". Daarbij gaat het niet alleen<br />
om materiële middelen, maar ook om menselijke, om het menselijk kapitaal,<br />
om mensen in zoverre ze voldoende 'competent' zijn. Om te garanderen dat<br />
die middelen optimaal worden ingezet, om concurrentieel te kunnen blijven<br />
in een geglobaliseerde markt, moet een bepaald kwaliteitsniveau gegarandeerd<br />
worden (kwaliteitsdecreten), en daartoe moet dan alles en iedereen<br />
onderworpen worden aan een permanente evaluatie. Alles kan beter. En iedereen<br />
kan beter.<br />
Die universalisation du sujet procédant de la science, die remaniement des<br />
groupements sociaux par la science, et nommément de l’universalisation<br />
qu’elle y introduit, in de context van een avenir de marchés communs – die<br />
combinatie van die twee factoren, zegt <strong>Lacan</strong> al in 1967, trouvera sa balance<br />
d'une extension de plus en plus dure des procès de ségrégation.<br />
Zoals gezegd ziet <strong>Lacan</strong> in het concentratiekamp het model voor die door<br />
wetenschap en economie geïntroduceerde segregatie of apartheid. Iedereen,<br />
elke groep, elke identiteit, zal in zijn eigen apart hoekje mogen genieten<br />
van zijn eigen object; ik, wij, zullen de ander, andere groepen of identiteiten<br />
niet meer lastig moeten vallen met ons eigen genot, of omdat zij het<br />
object van ons genot zouden zijn of hebben. Maar daarnaast, en dat stellen<br />
we heden alsmaar meer vast, zijn er alsmaar meer subjecten die in geen van<br />
al die wetenschappelijk-economisch concentratiekampjes van het genot passen.<br />
De 'restpopulatie' groeit. En dus stelt zich de vraag van wat Dan Kaminski,<br />
op de meeting van 14 juni <strong>2008</strong>, bestempelde als die van la gestion<br />
des déchets, het afvalmanagement ...<br />
lectuur<br />
Die verslavingen, onveiligheidsgevoelens en processen van segregatie proberen<br />
wij te begrijpen vanuit een lectuur van <strong>Freud</strong>s "Massapsychologie en Ikanalyse"<br />
(1921) en "Het onbehagen in de Cultuur" (1930) – waarbij we uiteraard<br />
zullen moeten pogen om deze baanbrekende cultuurstudies te herlezen,<br />
en te actualiseren, vanuit <strong>Lacan</strong>s visie op de segregatie in "Proposition<br />
du 9 octobre 1967" (1967). Onderweg kunnen uiteraard nog andere teksten<br />
35
meegenomen worden. We denken daarbij onder meer aan <strong>Lacan</strong>s "Petit discours<br />
aux psychiatres" (1967)<br />
dialoog<br />
In de twee laatste bijeenkomsten zouden we dan de dialoog willen aangaan<br />
met politici die zich vragen stellen over verslavingsgeluk, onveiligheidsgevoelens<br />
en apartheidspolitieken.<br />
praktisch<br />
Waar: Geuzenhuis, Kantienberg, 9000 Gent<br />
Wanneer: donderdag 6 november en 18 december <strong>2008</strong>, donderdag 05 februari<br />
en 23 april 2009, telkens om 21u<br />
Bijdrage in de kosten<br />
verantwoordelijken<br />
Joost Demuynck, joost.demuynck@telenet.be<br />
Lieven Jonckheere, lieven.jonckheere@skynet.be<br />
Nathalie Laceur, nathalie.laceur@telenet.be<br />
36
IV. ELDERS IN DE <strong>NLS</strong> EN DE WAP<br />
De activiteiten georganiseerd door de <strong>NLS</strong> (het congres, de weekends, ‘Verknopingen’<br />
en de kartels) en door het Bureau (het dubbel seminarie en de<br />
gevalspresentaties) vormen samen de ruggengraat van het programma van<br />
de <strong>Kring</strong>. Omdat de <strong>Kring</strong> zich inschrijft binnen de <strong>NLS</strong> en de WAP, kan dit<br />
programma niet los gezien worden van verschillende activiteiten die ergens<br />
anders in deze Scholen worden georganiseerd. Het Bureau wil in het bijzonder<br />
uitnodigen deel te nemen aan de volgende activiteiten:<br />
XXXVII Journées de l’Ecole de la Cause freudienne: "Le rapport<br />
sexuel au XXIe siècle"<br />
Parijs, 11 en 12 oktober <strong>2008</strong><br />
www.causefreudienne.org<br />
Pipol 4:<br />
"Clinique et pragmatique de la désinsertion en psychanalyse »<br />
4 ème rencontre européenne du Champ freudien<br />
11 en 12 juli 2009<br />
Barcelona<br />
www.causefreudienne.org<br />
www.amp<strong>2008</strong>.com<br />
37
V. LINKS VAN DE KRING<br />
Sinds twintig jaar is De Oor-Zaak, Centrum voor <strong>Psychoanalyse</strong>, actief in<br />
Brugge. Deze VZW organiseert activiteiten voor een lokaal publiek, gericht<br />
op een eerste kennismaking met de freudiaanse en lacaniaanse ethiek, theorie<br />
en praktijk, in het spoor van Jacques-Alain Miller. Dat gebeurt via voordrachten,<br />
inleidende reeksen en het tijdschrift "Cahier, Tijdschrift voor<br />
<strong>Psychoanalyse</strong> en Cultuur”. De Oor-Zaak is niet aangesloten bij de <strong>NLS</strong>.<br />
In huidige tijden, waar men ieder mogelijk ‘storend gedrag’ probeert weg te<br />
vegen vooraleer men nagaat wat het verzwijgt en met het ideaal van de ‘totale<br />
preventie’ is het meer dan ooit noodzakelijk dat de psychoanalyse van<br />
zich laat horen. Ook dit jaar nodigt De Oor-Zaak u allen uit tot een zestal<br />
inleidende voordrachten waarbij het klinisch werk met het particuliere subject,<br />
met zijn waarheid en verlangen centraal staat.<br />
sprekers en data<br />
Najaar <strong>2008</strong><br />
- Joost Demuynck – "De nieuwe psychoanalyse"<br />
donderdag 25 september <strong>2008</strong> om 20u30<br />
- Stijn Vanheule - “Stemmen in de psychoanalyse: over <strong>Lacan</strong>'s theorie<br />
omtrent hallucinaties"<br />
donderdag 23 oktober <strong>2008</strong> om 20u30<br />
- Eddy Cabooter – "Het rariteitenkabinet van de liefde"<br />
donderdag 27 november <strong>2008</strong> om 20u30<br />
Voorjaar 2009<br />
- Nathalie Laceur – “De lacaniaanse kliniek van de sociale integratie”<br />
donderdag 29 januari 2009 om 20u30<br />
- Catherine Roex - "titel wordt later doorgegeven”<br />
donderdag 19 februari 2009 om 20u30<br />
- Luc Vander Vennet – “Klinische beschouwingen bij <strong>Lacan</strong>'s Aantekening<br />
over het kind ”<br />
donderdag 26 maart 2009 om 20u30<br />
plaats<br />
Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge<br />
38
toegankelijkheid<br />
info<br />
De voordrachten zijn toegankelijk voor alle belangstellenden. Men dient<br />
zich niet vooraf in te schrijven.<br />
De toegangsprijs is 5 € (4 € voor studenten)<br />
Jan Dejonghe (voorzitter De Oor-Zaak) - dejonghe.jan@telenet.be of<br />
057/201935<br />
39
OVERZICHTSKALENDER<br />
Deze kalender herneemt de activiteiten in chronologische volgorde.<br />
Zaterdag 27 september<br />
Zaterdag 4 oktober<br />
Zondag 5 oktober<br />
Zaterdag 11 oktober<br />
Zondag 12 oktober<br />
Vrijdag 17 oktober<br />
Donderdag 6 november<br />
Zaterdag 8 november<br />
Dinsdag 18 november<br />
Vrijdag 28 november<br />
Zaterdag 13 december<br />
Donderdag 18 december<br />
Zaterdag 10 januari<br />
Dinsdag 20 januari<br />
Zaterdag 24 januari<br />
Zondag 25 januari<br />
Vrijdag 30 januari<br />
Theoretisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Klinisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
<strong>NLS</strong> lezing door Jean-Louis Gault<br />
Klinisch seminarie geleid door Jean-Louis Gault<br />
<strong>NLS</strong> conversatie geleid door Jean-Louis Gault<br />
XXXVII Journées de l’ECF:<br />
“Le rapport sexuel au XXIe siècle”<br />
XXXVII Journées de l’ECF:<br />
“Le rapport sexuel au XXIe siècle”<br />
Werkseminarie School en Passe<br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en Maatschappij<br />
Gevalspresentatie van de <strong>Kring</strong><br />
Theoretisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Klinisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Nabespreking gevalspresentatie van de <strong>Kring</strong><br />
Werkseminarie School en passe<br />
Theoretisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Klinisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en Maatschappij<br />
Gevalspresentatie van de <strong>Kring</strong><br />
Theoretisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Klinisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Nabespreking gevalspresentatie van de <strong>Kring</strong><br />
<strong>NLS</strong> lezing door Patrick Monribot<br />
Klinisch seminarie geleid door Patrick Monribot<br />
<strong>NLS</strong> conversatie geleid door Patrick Monribot<br />
Werkseminarie School en passe<br />
40
Donderdag 5 februari<br />
Zaterdag 7 februari<br />
Vrijdag 13 februari<br />
Dinsdag 17 februari<br />
Zaterdag 7 maart<br />
Zaterdag 21 maart<br />
Vrijdag 27 maart<br />
Dinsdag 31 maart<br />
Donderdag 2 april<br />
Donderdag 23 april<br />
Zaterdag 25 april<br />
Zondag 26 april<br />
Donderdag 7 mei<br />
Zaterdag 9 mei<br />
Zondag 10 mei<br />
Donderdag 28 mei<br />
Zaterdag 6 juni<br />
Zaterdag 11 juli<br />
Zondag 12 juli<br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en Maatschappij<br />
Gevalspresentatie van de <strong>Kring</strong><br />
Theoretisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Klinisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Werkseminarie School en passe<br />
Nabespreking gevalspresentatie<br />
<strong>NLS</strong> Verknopingen<br />
Gevalspresentatie van de <strong>Kring</strong><br />
Theoretisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Klinisch seminarie van de <strong>Kring</strong><br />
Werkgroep School en passe<br />
Nabespreking gevalspresentatie<br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en kinderen<br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en Maatschappij<br />
<strong>NLS</strong> lezing door Marie-Hélène Brousse<br />
Klinisch seminarie geleid door Marie-Hélène Brousse<br />
<strong>NLS</strong> conversatie geleid door Marie-Hélène Brousse<br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en kinderen<br />
Zevende congres van de <strong>NLS</strong> te Parijs:<br />
“De <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie”<br />
Zevende congres van de <strong>NLS</strong> te Parijs:<br />
“De <strong>Lacan</strong>iaanse interpretatie”<br />
Werkgroep <strong>Psychoanalyse</strong> en kinderen<br />
Interkarteldag<br />
PIPOL IV Barcelona<br />
41