Koerier nr 095 - Kovom

a
NO. 95 – APRIL 2011
1998 - LOOPGRAAFKOERIER - 2011
INFORMATIEBLAD OVER VERDEDIGINGSWERKEN
EN MILITAIRE GESCHIEDENIS
KOUDE OORLOG – EEN SAMENVATTING
WAPENS MET POLYGONALE LOPEN
BEN ROBERTS-SMITH VC
----------------

2
LOOPGRAAFKOERIER
NUMMER 95 – APRIL 2011
OPGERICHT IN SEPTEMBER 1998
REDACTIE EDDY BORST, CHRIS VAN OOSTEN
FONS OVERDIJK EN DIK WINKELMAN
WEBREDACTIE MARCO SIKKEL
ILLUSTRATIES JULIE WINKELMAN
HTTP://WWW.ZEGGENSCHAP.NL/KOERIER/INDEX.HTML
E-mailadres: dik.winkelman@casema.nl
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

3
KOUDE OORLOG
Het is altijd plezierig wanneer de
Koerier nieuwe lezers krijgt. Nog
plezieriger is het wanneer die lezer
direct een artikel aanlevert! Dat is
het geval met Rob Vaneker. Rob
heeft een uitgebreide militairhistorische
interesse, in het
bijzonder voor de Koude Oorlog.
Voor deze aflevering van de Koerier
schreef hij een samenvatting over de
Koude Oorlog. Bij het verschijnen
van deze aflevering liggen inmiddels
de nodige artikelen van zijn hand
klaar, dus u zult hem vaker
tegenkomen in de Koerier.
Michael Hoppe was zo sympathiek
op verzoek een wapentechnisch
artikel te schrijven. De aanleiding
heeft hij mooi omschreven in de
inleiding van zijn artikel.
Tenslotte aandacht voor een kort
geleden uitgereikt nieuw Australisch
Victoria Cross.
De Koude Oorlog bereikte zijn hoogtepunt
met de Cubacrisis in 1961. Daarna trad een
periode van ontspanning op, zonder dat de
relaties tussen de machtsblokken 'normaal'
werden. De Koude Oorlog wordt weliswaar
vaak voorgesteld als een situatie van
'gewapende vrede' toch werden heel wat, al
dan niet beperkte, conflicten uitgevochten in
Azië (Koreaanse oorlog, oorlog in Vietnam),
Afrika en Latijns Amerika (Nicaragua). Ook
vielen tijdens deze “oorlog” heel wat
slachtoffers onder NATO militairen tijdens
hun stationering in West Duitsland, een
voldongen feit dat minder bekend is
geworden.Bijvoorbeeld door ”incidenten”
vielen er bij de 12e cavaleriedivisie van het
Amerikaanse leger gemiddeld 50 doden in
een tijdsbestek van twee jaar. En bij “onze “
KLU de vele onbekende HIPIR straling
slachtoffers.
DE KOUDE OORLOG – EEN SAMENVATTING
Verslechterde relaties
Nadat door Churchill, na het beëindigen van
de Tweede Wereldoorlog in 1946 voor het
eerst het begrip "IJzeren Gordijn" werd
genoemd, verslechterden de relaties tussen
het Amerikaanse en het Sovjet Russische
machtsblok. Deze spanning was politiekideologisch
en economisch gemotiveerd en
leidde tot een echte bewapeningswedloop
(kernwapens en conventionele wapens).
Een luchtfoto uit de Cubacrisis
Strategisch ruimteschild
Uit vrees een nucleaire oorlog te ontketenen,
traden de grootmachten echter niet
rechtstreeks met elkaar in het strijdperk. Aan
het begin van de jaren 1980 kende de Koude
Oorlog een nieuwe intensiteit. Beide
machtsblokken planden de plaatsing van
nieuwe kernwapens in Europa.
Onder het presidentschap van Ronald Reagan
overwogen de VS zelfs de ontwikkeling van
een strategisch ruimteschild (SDI). Dit zorgde
in de Sovjetunie voor grote ongerustheid
omdat het evenwicht tussen de
machtsblokken op die wijze grondig verstoord
zou worden. Paradoxaal genoeg volgde
hierop een periode van 'dooi' in de
betrekkingen tussen de Verenigde staten en
de Sovjetunie.
Ontspanning
Dit gaf de aanzet tot verschillende
ontwapeningsovereenkomsten tussen de
grootmachten. De grotere openheid en
vrijheid onder Gorbatsjov leidden inmiddels
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

Wapenwedloop ...
tot de neergang van het communistische
systeem in de Sovjetunie en gedeeltelijk over
heel de wereld.
Met het verdwijnen van de ideologische
tegenstellingen verloor de Koude Oorlog
steeds meer aan intensiteit.
In 1990 verklaarden regeringsleiders van
beide machtsblokken dat de Koude Oorlog
ten einde was.
1991: Het uiteenvallen van de Sovjetunie
betekende het einde van de Koude oorlog en
de opheffing van het Warschau Pact.
Daarmee verdween een periode van grote
spanning en wapenwedloop die waarschijnlijk
een “ derde” wereldoorlog had kunnen
veroorzaken. Dit blijkt nu onder andere uit de
archieven die in de voormalige
oostbloklanden zijn open gegaan.
Rob Vaneker
Bronnenopgave
• Migs op de vlucht. Dick van der Aart,
Uitgeverij Boom 2009.
• Cold Warfare III. Patrick Pacalo, 2010.
• Historisch Nieuwsblad.
• De koude oorlog. B. Koning, Callenbach
N.V. 1960.
• Soviet Military Power 1987. US
Government Printing Office.
• http://www.xtimeline.com/evt/view.aspx?i
d=90715

5
WAPENS MET POLYGONALE LOPEN
Inleiding: Dik bezoekt Valmy
Zoals bekend komt Dik Winkelman op de
meest aparte plekken en ziet daar de meest
wonderbaarlijke dingen. Zo ook in Valmy
waar hij een toevallige "ontdekking" deed
tijdens zijn vakantie. Twaalf kanonnen om
het monument heen met zeer aparte lopen,
met op de loop de naam “Joseph Whitworth &
Co, Manchester”. Geen lopen met een ronde
binnenzijde met trekken en velden maar
lopen met 6 vlakken in de loop. Wie anders
dan aan uw vuurwapendeskundige werd
gevraagd om na te gaan waar deze kanonnen
toch vandaan zouden kunnen komen?
Lopen
Zoals de meeste vuurwapenkenners onder u
zullen weten heeft elk vuurwapen tenminste
één loop. Zonder loop krijgt een projectiel
géén richting en heeft het kruit niet
voldoende tijd om tot ontbranding te komen
om voldoende gasdruk te genereren
waarmee het projectiel wordt voortgestuwd.
Lopen kunnen in grofweg twee categorieën
worden ingedeeld: lopen die aan de
binnenzijde glad zijn en lopen waar aan de
binnenzijde een bewerking zit die de
kogelbaan kan beïnvloeden.
Bij lopen die aan de binnenzijde glad zijn
moet je denken aan hagelgeweren en de
gladloops kanonnen en musketten. Bekend
zal zijn dat een kogel uit een gladloops
musket een minder zuivere kogelbaan heeft
dan een kogel uit een wapen met een loop
die bewerkt is. Het aanbrengen van deze
bewerking was altijd een zeer
gespecialiseerde kunst en werd voor
legerwapens vrijwel nooit toegepast. Tussen
1840 en 1850, in de periode dat de
industrialisatie op gang kwam en dit proces
(deels) gemechaniseerd kon worden, werd
een groot deel van de gladloops kanonnen en
musketten omgebouwd met lopen waar aan
de binnenzijde trekken en velden (“rifling”)
was aangebracht. Het Engels woord voor
geweer reflecteert deze bewerking van de
loop: deze “musketten” worden nu “rifles”
genoemd.
Ik noem het bewust een “bewerking”. Hoewel
het overgrote deel van de lopen gemaakt is
met trekken en velden zijn er uitzonderingen
op deze regel. Door de eeuwen heen zijn er
diverse systemen bedacht om een kogel een
stabielere vlucht te geven; trekken en
velden, micro trekken en velden
(“Microgrooves”), ovale lopen, lopen met
twee groeven en polygonale lopen.
Wat zijn trekken en velden?
Door de eeuwen heen zijn er diverse systemen
bedacht om een kogel een rotatie om de
lengteas te geven waardoor deze een betere
ballistiek (kogelbaan) krijgt. Door de kogel op
deze wijze gyroscopisch te stabiliseren blijft
deze met de punt naar voren vliegen en gaat
deze niet tuimelen. De nauwkeurigheid en de
draagkracht van de kogel worden hierdoor
sterk verbeterd. Vergelijk het maar met een
rugbybal; als deze veel draaiing (of ‘spin’)
meekrijgt bij het werpen zal deze verder en
nauwkeuriger gegooid kunnen worden; zonder
deze draaiing gaat de rugbybal tuimelen en
komt ze minder ver.
Om deze draaiing of rotatie aan de kogel te
geven heeft de loop van een geweer aan de
binnenzijde spiraalvormige trekken en velden.
De trekken zijn uitfrezingen die in een
langgerekte spiraalvorm door de loop zijn
getrokken. De lengte van de spiraal wordt
‘spoed’ genoemd. De kogel wordt bij het
afvuren in deze trekken en velden geperst
waardoor hij de vorm van de groeven
aanneemt. Tijdens de tocht van de kogel door
de loop krijgt deze daardoor een rotatie om de
lengteas. Hoe korter de ‘spoed’ van de trekken
en velden hoe hoger de rotatie van de kogel
zal zijn. De gemiddelde rotatie van een
geweerkogel ligt om en nabij de 300,000
rotaties per minuut.
Polygonale lopen
Een polygonaal is een vlak dat is opgebouwd
uit 3 of meer lijnsegmenten. Een driehoek,
een vierkant, een 6 kant (hexagonaal) en een
8 kant (octagonaal) zijn voorbeelden van een
polygonaal. In een loop met polygonale
trekken en velden zijn geen groeven
uitgesneden maar een aantal vlakken
getrokken die spiraalvormig door de loop
gaan. Volgens de fabrikanten van deze lopen
zou de gasafdichting hierdoor beter zijn en de
frictie tussen loop en kogel lager liggen wat
tot een hogere kogelsnelheid zou leiden. Ook
zou de loop minder slijten en gemakkelijker
schoon te houden zijn. Nog steeds worden
diverse moderne wapens met polygonale
lopen uitgerust; Heckler & Koch gebruikt
deze lopen in moderne aanvalswapens als het
G3A3 stormgeweer, het langeafstandsgeweer
PSG1 en in een semiautomatisch jachtgeweer
als de HK SL7. Andere bedrijven die deze
lopen toepassen zijn Glock, CZ en Kahr Arms.
Illustratie 1: links een loop met trekken en velden,
rechts een polygonale getrokken loop
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

6
Illustratie 3: Whitworth percussie geweer, kaliber .45” voorlader, 13.400 stuks gebouwd tussen 1857-1865
Net zoals bijna alle ontwikkelingen op
wapengebied zijn ook polygonale getrokken
lopen niet nieuw. Door de eeuwen heen is dit
systeem in diverse wapens toegepast, zoals
het Lee Metford geweer dat eind 19de eeuw
in gebruik was bij het Engelse leger, tot deze
door de Lee-Enfield werd vervangen. De Lee
Metford was uitgerust met het Metford
systeem, een loop met zeven-zijdige
polygonale vlakken.
Whitworth
Wellicht is de beroemdste toepassing van
polygonale lopen gedaan door Sir Joseph
Whitworth. Joseph Whitworth was een van de
meest uitmuntende ingenieurs van de 19de
eeuw in het Verenigd Koninkrijk. In 1853
werd hij door de Engelse regering gevraagd
een geweerfabriek op te zetten voor het
produceren van het Engelse standaard
legergeweer. Terwijl hij daarmee bezig was
besloot hij dat het bestaande organieke
legergeweer (het Pattern 1853 Enfield
geweer, een .577” kaliber Minié type
voorlader, in gebruik van 1853 tot 1867) niet
nauwkeurig of krachtig genoeg was. Zijn
oplossing was een hexagonale loop met een
kogel met een hexagonale vorm die precies
daarin paste. Hij maakte daarnaast nog één
essentiële modificatie; de kogel die hij voor
zijn geweer ontwierp was lang en dun. Tot
die tijd waren de kogels afgeleid van de
originele ronde loden ballen waar al eeuwen
mee geschoten was. Deze korte conische
kogels verloren sneller hun stabiliteit en
hadden een onzuivere kogelbaan. De lange
slanke kogel van Whitworth is daarmee de
voorvader van vrijwel alle geweerkogels die
vandaag de dag worden gebruikt.
Illustratie 2: de Whitworth kogel
en de hexagonale loop
Het Whitworth-geweer, gepatenteerd in
1854, was een enkelschots voorlader, net als
het Pattern 1853 Enfield geweer. Verschil was
echter dat de Whitworth een hexagonale
getrokken loop had, waarmee deze tot 1000
meter nog nauwkeurig kon schieten.
Het wapen is nooit als standaard geweer
ingevoerd bij het Engelse leger. In de 1850’s
werd nog steeds met zwartkruit geschoten en
het geweer van Whitworth had zo weinig
tolerantie in de loop dat deze na een paar
schoten moeilijk te herladen was. Simpel
gezegd zat er na een paar schoten te veel
kruitslijm en roetaanslag in de loop om er
een nieuwe kogel vanaf de voorkant in te
kunnen stampen. Het wapen werd wel
toegepast als jachtwapen en als
scherpschuttergeweer. Tijdens de
Amerikaanse Burgeroorlog (1861–1865) werd
het geweer door de Confederale (zuidelijke)
troepen gebruikt. Zover nu bekend hadden
de “Confederates” 250 Whitworth geweren
van de Engelsen gekocht. Al snel bleek hoe
effectief dit wapen was als
scherpschuttersgeweer. Whitworth kogels,
met hun distinctieve lange slanke vorm, zijn
op vrijwel alle slagvelden van de
Amerikaanse burgeroorlog teruggevonden.
Een ander geweer met een polygonale
loop: het Westley Richards “Monkey-
Tail” geweer
De firma Westley Richards is in meerdere
opzichten interessant in relatie tot het
verhaal over Joseph Whitworth. Westley
Richards werkte mee aan de ontwikkeling van
het Whitworth geweer. Pas nadat Westley
Richards besloot om met hem te gaan
samenwerken had Whitworth ingestemd met
het verzoek van de overheid om te starten
met experimenteren.
De eerste specificaties van het “Monkey-Tail”
geweer van Westley Richard komen uit 1858.
Het systeem ontleent zijn naam Monkey-Tail
(apenstaart) aan het staartvormige
uitsteeksel boven op de pistoolgreep. Westley
Richards voorzag zijn Monkey-Tail geweren
en karabijnen van een 8-kantige kaliber
.451” loop. Ook op de bovenkant van deze
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

7
wapens staat keurig vermeld dat het patent
afkomstig was van Whitworth.
Het inzetten van scherpschutters (in het
Nederlandse leger bekend als Schutter Lange
Afstand of “SLA”) is een eeuwenoud principe –
gebruik van kleine eenheden met speciale
bewapening die op langere afstand uit dekking
een vijand kunnen bestoken. Oudste feitelijke
geregistreerde “kill” vond plaats tijdens de
Engelse burgeroorlog (1642-1651), waar op 2
maart 1643 Lord Greville, de 2de baron van
Brooke, in Lichfield dodelijk werd getroffen door
een scherpschutter.
Op dit moment staat het “record” van lange
afstand schieten op 2,475 meter. Dit is in
november 2009 in de provincie Helmand in
Afghanistan neergezet door Craig Harrison, een
SLA van het regiment “Household Cavalry” van
het Engelse leger. Tijdens dit incident worden
twee Taliban machinegeweer schutters gedood
met twee schoten.
Het Whitworth geweer was ook het instrument
dat werd gebruikt tijdens een van de meest
memorabele scherpschutter-incidenten uit de
Amerikaanse burgeroorlog. Op 9 mei 1864,
tijdens de slag van Spotsylvania Courthouse,
berispte de Noordelijke generaal John Sedgwick
een aantal soldaten die in een greppel aan het
schuilen waren voor Zuidelijke scherpschutters,
die op een afstand van 800-1000 meter lagen.
Het verhaal gaat dat de generaal zei dat de
Zuidelijke schutters op deze afstand “nog geen
olifant konden raken”, waarbij een paar seconden
later sergeant E. R Grace van de 4 de Georgia
Infantry hem dwars door het hoofd schoot met
zijn Whitworth geweer.
Illustratie 4: Het Westley Richards Monkey-Tail
geweer. Afbeelding afkomstig van het Internet,
www.GunsAmerica.com
Het Monkey-Tail geweer was een
zogenaamde percussie achterlader. Deze
vroege soort
achterladers werden geladen vanaf het
sluitblok aan de achterzijde, maar de
ontsteking vond
nog plaats via een slaghoedje. De vuurstraal
van het percussieslaghoedje sloeg door het
papier van de papierpatroon heen in het
zwartkruit.
Illustratie 5: Het Westley Richards Monkey-Tail
geweer met geopend sluitstuk. De ronde,
messingkleurige plunjer sloot de kamer af. Op de
voorzijde van de plunjer rustte de prop van vilt die
tijdens de explosie uitzette en zorgde voor een
gasdichte afsluiting. Afbeelding afkomstig van het
Internet, www.GunsAmerica.com
Het gemak waarmee achterladers konden
worden geladen was een groot voordeel voor
de infanterist. Dit voordeel gold nog sterker
voor de cavalerist. Het was voor een ruiter te
paard niet gemakkelijk om zijn
voorlaadgeweer te laden. Het
bedieningsgemak van een achterlader was
daarom een zeer groot voordeel voor de
ruiter. De Westley Richards Monkey-Tail
karabijn was een vroege achterlader die ook
in de praktijk goed functioneerde. De Engelse
cavalerie heeft de Pattern 1861 Monkey-Tail
karabijn aangenomen als dienstwapen. Er
zijn zo’n 20.000 stuks Monkey-Tail karabijnen
met 8-kantige loop, overeenkomstig het
patent van Whitworth, geleverd aan het
Britse leger.
Ontstaansgeschiedenis van de
polygonale loop
Joseph Whitworth is niet de uitvinder van de
polygonale trekken en velden. In een brief uit
1852 vraagt de beroemde Isambard Kingdom
Brunel (1806 - 1859) aan Westley Richards
om voor hem een loop te vervaardigen die
aan de binnenzijde octagonaal is en waarvan
de spoed richting de loopmonding toeneemt.
De hexagonale loop die Whitworth toepaste
had geen 8 maar 6 vlakken, maar het
principe is hetzelfde. Later vraagt Brunel aan
Westley Richards waarom zij geen bezwaar
maken tegen het patent van Whitworth op de
polygonale loop die Westley Richards, in
opdracht van hem, al veel eerder had
gemaakt.
Isambard Kingdom Brunel is waarschijnlijk
echter ook niet de eerste bedenker van de
polygonale loop. Volgens het boek “Guns of
the Empire, Firearms of the British Soldier
1837- 1987”, geschreven door George
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

8
Markham, heeft Brunel zijn idee gebaseerd
op het geweer van R. Moore uit 1843. George
Markham is niet de enige die R. Moore
noemt. C.H. Roads schrijft er in zijn boek
“The British Soldier’s Firearm, From
Smoothbore to Smallbore 1850– 1864” het
volgende over:
“Een zekere Robert Moore, Sergant-Majoor
van de Royal Artillery, heeft een geweer met
polygonale trekken en velden ontworpen. In
de loop van 1843 is hij van pentagonale (5-
kantige) trekken en velden overgestapt op
hexagonale trekken velden. Er is in 1843 in
Enfield een testgeweer vervaardigd met een
kaliber van .710” en een spoed van 1 op 29,5
inch. In een brief uit 1843, aan het
Beproevings Comité in Woolwich, maakt
Robert Moore kenbaar dat zijn voorkeur
uitgaat naar een spoed van 1 op tussen de 15
en 20 inch, een grote kruitlading en een
mechanisch nauw passende kogel.”
Robert Moore claimde al, wat Joseph
Whitworth later zo vaak de “principal virtues”
(fundamentele deugden) van zijn geweer zou
noemen. Namelijk: een hoge kogelsnelheid,
een vlakke kogelbaan, een grote penetratie
en goede prestaties op lange
schootsafstanden.
Mijn vermoeden is dat ook Robert Moore niet
de “uitvinder” is van dit soort lopen: onlangs
kwam ik het onderstaande percussie pistool
tegen met polygonale loop. De vorm en stijl
van het pistool en het slot doet erg Engels
aan. Aangezien percussiesloten vanaf 1810
gemeengoed werden kan het heel goed zijn
dat dit pistool vóór 1843 is gebouwd. Wie
uiteindelijk de echte uitvinder is? Dat blijft
een fascinerende zoektocht!
Illustratie 6 en 7: Een onbekend percussie voorlaad
pistool, afbeelding afkomstig van het internet:
www.gundeals.co.uk
de Geweerwinkel in Delft voorzien waren van
een 6-kantige Whitworth loop.
In het Nederlands Legermuseum te Delft zijn
de volgende geweren met lopen volgens het
Whitworth patent, afkomstig van de NS,
bewaard gebleven:
· Een wedstrijd percussiegeweer, Joseph
Whitworth, (Collectie Legermuseum Delft,
inventarisnummer 013046).
· Een Westley Richards karabijn met 6-
kantige trekken, gemaakt in 1860. (Collectie
Legermuseum Delft. Inventarisnr 014570).
· Een Westley Richards karabijn met 8-
kantige trekken, gemaakt in 1861. (Collectie
Legermuseum Delft. Inventarisnr 013124).
· Een Remington Rolling-Block geweer met 6-
kantige trekken, gemaakt bij Nagant in 1870.
(Coll. Legermuseum Delft. Invnr 001392).
Artilleriestukken met een polygonale
loop:
Het bekendste kanon dat Whitworth
ontwikkelde in de periode 1854-1860 was
een kanon met een achterlaad systeem. Deze
verschoot een 12-ponds projectiel met
polygonale vorm en had een dracht van 2500
meter bij een loopelevatie van 5 graden, iets
wat ongehoord was in die tijd. Vergelijkbare
kanonnen (bijvoorbeeld het M1857 12-ponds
kanon en zelfs het 20-ponds Parrott rifled
kanon hadden een dracht van 1500 meter
respectievelijk 2000 meter bij een
loopelevatie van 5 graden. De maximale
dracht van het Whitworth kanon was bijna 10
kilometer. Omdat de kanonniers in de 18 de
eeuw echter nog met het blote oog moesten
richten kon deze lange dracht echter niet
optimaal benut worden. Het kanon was ook
beroemd om zijn nauwkeurigheid: bij
schietproeven bleek dat op 1600 yards (1500
meter) het Whitworth kanon 10 schoten kon
afvuren me
Wat Whitworth ook als eerste heeft toegepast
is om zijn projectielen langer dan gebruikelijk
te maken en om ze een “boat-tail” te geven.
Op illustratie 8 is dit goed te zien – aan de
onderzijde loopt het projectiel taps toe –
kenmerken waardoor er minder
luchtweerstand plaatsvindt en het projectiel
verder kan vliegen. Inmiddels worden alle
moderne artillerieprojectielen met dezelfde
“boat-tail” uitgerust en hebben deze dezelfde
langwerpige vorm.
Polygonale lopen in Nederland.
De Nederlandse Normaal Schietschool (NS)
heeft ook beproevingen gehouden met
Westley Richards Monkey-Tail karabijnen.
Men was goed te spreken over de
schotzuiverheid. Voor deze karabijnen
gebruikte de NS in Engeland vervaardigde
munitie. De NS heeft ook beproevingen
gehouden met Monkey-Tail geweren die door
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

9
oorlog hebben gestaan. Het lijkt dat de Union
voldoende kanonnen had en dat een aparte
batterij die speciale munitie nodig had
logistiek te ingewikkeld was.
Illustratie 8 en 9: een Whitworth kanon projectiel
met een “boat-tail” en de bijbehorende huls.
Gettysburg museum
Jammer genoeg accepteerde het Engelse
leger dit kanon niet – liever ging men in zee
met de kanonnen van Armstrong. Wel zijn
deze kanonnen in beperkte mate gekocht
door beide partijen van de Amerikaanse
burgeroorlog. Alleen de Confederale troepen
hebben het kanon ook actief ingezet, waarbij
gerapporteerd werd dat het projectiel een
zeer onheilspellend en snerpend geluid had
tijdens de vlucht. Het wapen vervuilde echter
sterk, vroeg veel onderhoud én had veel
mechanische problemen met het afsluitblok.
Zeker dit laatste euvel zorgde ervoor dat het
Whitworth kanon, terwijl deze onvoorstelbaar
zuiver schoot met een verre dracht, voor
militair gebruik feitelijk zinloos was.
Het Zuiden, met haar beperkte
wapenproducerende capaciteiten, greep
echter elk wapen aan dat zij kon vinden. Het
is niet meer na te gaan hoeveel Whitworth
kanonnen zij hebben kunnen importeren,
echter gezien het feit dat er nu nog maar
twaalf 2.75” Whitworth kanonnen in de
Verenigde Staten over zijn zullen het er niet
veel zijn geweest.
Illustratie 10: Een van de zeldzame overgebleven
12 pond Whitworth achterlaad kanonnen.
Gettysburg National Military Park. Illustratie
afkomstig van het Internet:
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:CW_Arty_
Whitworth.jpg
Maar een (zeer) klein aantal Whitworth
kanonnen is ooit bij de Confederale Staten
aangekomen – de marineblokkade van de
“Union” (Noordelijke Amerikaanse Staten)
zorgde daar wel voor. Het noorden had ook
veel meer toegang tot Engelse wapens maar
gebruikte uiteindelijk maar één Whitworth
batterij van zes kanonnen. Deze zes
kanonnen zijn beperkt ingezet tijdens de
“Peninsula campagne” in Virginia in 1862.
Daarna werd de batterij naar de
verdedigingswerken om Washington DC heen
gestuurd waar de kanonnen de rest van de
Illustratie 11: Sir Joseph Whitworth, ¤1803 -
†1887
In 1862 patenteerde Joseph Whitworth een
ontwerp voor een nieuw soort kanon. Omdat
het Engelse leger ook dit kanon afwees, dit
keer omdat het geen traditioneel ontwerp
had, begon een jaren durend bitter gevecht
tussen Sir Joseph en de Engelse “ Ordinance
Board”. Om de enorme druk op te vangen
van de nieuwe projectielen had Witworth
namelijk de zachtere loop met een hardere
buitenmantel omkleed. Het kanon werd
echter wel verkocht aan Frankrijk, Nieuw
Zeeland en andere regeringen. Een viertal
hiervan werd ook besteld door de Zuidelijke
Confederale regering. Deze zouden echter
nooit aankomen, de blokkade die de Union
had opgezet was effectief genoeg om het
schip dat de kanonnen vervoerde, de
“Princess Royal”, te vangen.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

10
Illustratie 12: Engels Whitworth 70-pond 5-inch voorlaad marinekanon, een van vier kanonnen die aan boord
van de “Princess Royal” , een Confederaal schip dat door de marineblokkade van de Union wilde breken in
1863, werd gevonden. Washington Navy Yard, Foto: R. Thomas Campbell
Polygonale kanonnen in andere landen
Ook in andere landen werd gewerkt aan het
verbeteren van de bestaande kanonnen. Als
enige land heeft Frankrijk een kanon met een
hexagonale loop opgenomen in het
legerarsenaal. Het La Hitte systeem (Frans:
"Système La Hitte"), genoemd naar de
Franse generaal Ducos, Comte de la Hitte,
werd ontwikkeld in 1858 en was een
voorlader met een zeskantige interne loop.
vlakken in de loop volgden (zie illustratie 13)
en niet een voorgevormd polygonaal
projectiel zoals ontwikkeld door Whitworth.
Deze nieuwe kanonnen werden gebruikt
tijdens de Frans-Oostenrijkse oorlog in Italie
in 1859. Ze bleken een behoorlijk verbetering
te zijn op de oudere gladloopskanonnen. Met
een maximale schootsafstand van 3000
meter kon diverse soorten munitie worden
verschoten. Zover bekend is dit de eerste
keer dat een kanon met getrokken loop werd
gebruikt op het slagveld. Het La Hitte
systeem zou uiteindelijk in 1870 worden
vervangen door achterlaad kanonnen.
Illustratie 13: Canon de Montagne de 4 modèle
1859 Le Pétulant. Musee de l’Armee. llustratie
afkomstig van het Internet:
http://wapedia.mobi/en/File:Canon_de_montagne_
de_4_modele_1859_Le_Petulant.jpg
Officieel bekend als het "Canon de montagne
de 4 modèle 1859 Le Pétulant" was dit een
bergkanon met een korte loop van 82 cm.
Kaliber was 86 mm en het kanon verschoot
een projectiel van 4 kg. Het La Hitte systeem
was gebaseerd op een projectiel met
uitstekende noppen wiens oppervlakte de zes
Illustratie 14; projectiel van het La Hitte
systeem met uitstekende noppen
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

11
Tenslotte
Terug naar de kanonnen van Dik in Valmy.
Onmiskenbaar zijn dit Whitworth kanonnen,
maar waar komen deze vandaan en wanneer
zijn deze daar gekomen?
Frankrijk zijn verscheept en ergens rond
1890, als alle kanonnen worden vervangen
door achterlaad-kanonnen met getrokken
lopen, als overtollig en afgeschreven
materiaal zijn gebruikt om
oorlogsmonumenten te verfraaien. Op meer
oorlogsmonumenten in Frankrijk werd
afgevoerd legermaterieel ter verfraaiing
neergezet, wat ook in deze situatie zal zijn
gebeurd.
Bij deze weer een mysterie opgelost!
Michael Hoppe
Het monument in kwestie;
Valmy in Noord-Frankrijk
Illustratie 15: loopopschrift (foto: Dik Winkelman)
Illustratie 15: Loopmonding van het kanon in
Valmy (Foto: Dik Winkelman)
Ik geloof dat deze kanonnen afkomstig zijn
uit de bestelling die door Frankrijk in 1870 is
gemaakt bij Whitworth onder de noemer
“onregelmatig materieel“. Het Franse leger
heeft namelijk in 1870 drie soorten kanonnen
van Withworth gekocht. Dat zou betekenen
dat de kanonnen tussen 1862 en 1870 in
Birmingham zijn gemaakt, in 1870 naar
BENJAMIN ROBERTS-SMITH VC
Een nieuwe VC uitgereikt
Kort geleden is opnieuw een VC uitgereikt.
Om precies te zijn een Australisch VC en het
is daarmee het tweede VC van dat land zelf.
In dienst van het Australische leger
Benjamin Roberts-Smith werd geboren op 1
november 1978 in Perth, Western Australia.
Op 18-jarige leeftijd nam hij dienst in het
Australische leger op 11 november 1996. Zijn
militaire opleiding volgde hij aan de School of
Infantry in de Lone Pine Barracks te
Singleton, New South Wales. In 1997 werd
hij als korporaal geplaatst bij het 3 rd Bataljon,
the Royal Australian Regiment. Om precies te
zijn werd hij geweerschutter in C-Company.
Later werd hij sectiecommandant in het
Direct Fire Support Weapons peloton. Dienst
doende bij dit bataljon werd hij tweemaal
uitgezonden naar Maleisië en tweemaal naar
Oost-Timor. In 2003 volgde Roberts-Smith
een opleiding waarna hij toetrad tot 3
Squadron, the Special Air Service Regiment
(SAS). Met dit squadron deed hij dienst in
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

12
verschillende opleidings- en
ondersteuningsteams in Zuidoost-Azië. In
2004 werd hij uitgezonden naar Fiji. In 2005
en 2006 deed hij dienst in verschillende
veiligheidsteams in Iraq.
Medal for Gallantry
Van mei tot september 2006 vond de
zogenaamde Operation Slipper – Rotation
Three plaats in Afghanistan. Roberts-Smith
was als scherpschutter lid van een patrouille
van de Special Operations Taks Group – Task
Force 637. In de nacht van 31 mei 2006 was
hij naast scherpschutter ook verkenner van
een patrouille. Deze patrouille had als
opdracht een observatiepost in te richten bij
de Chorapas. Deze post lag in vrijwel
onbegaanbaar terrein en bood uitzicht op een
verblijf van de vijandelijke militie. Nadat de
patrouille tien uur onderweg was geweest om
de post te bereiken, moest zij luchtsteun
coördineren ten behoeve van andere
eenheden die in gevecht waren geraakt met
de vijandelijke troepen. Na deze actie bleef
de patrouille in de observatiepost met als
doel verdere informatie te vergaren en door
te geven.
Dat ging niet onopgemerkt voorbij, want op 2
juni was de post middelpunt van
belangstelling voor de vijand, die poging
deed de post te omsingelen. Bij één zo’n
actie kreeg Roberts-Smith samen met een
collega opdracht de post te verlaten om een
vijandelijke eenheid te lokaliseren en uit te
schakelen. De beide mannen slaagden hierin.
Tijdens een andere actie probeerden twee
vijanden de post vanuit een andere hoek te
naderen. Roberts-Smith slaagde er opnieuw
in het gevaar te keren. Vervolgens nam hij
een voorwaartse positie in, gescheiden van
de post, omdat hij vandaaruit zijn
scherpschuttersgeweer beter kon gebruiken.
Vanuit zijn geïsoleerde positie zag hij een
groep vijandelijke soldaten naderen in de
richting van de observatiepost. Met
scherpschuttersvuur wist hij het verdere
oprukken van die groep te voorkomen, terwijl
hij zelf vanuit een andere richting onder vuur
werd genomen. Korte tijd later bereikte een
collega Roberts-Smith en gezamenlijk bleven
zij de vijand op een afstand houden. Zij
bleven dat doen tot dat luchtondersteuning
werd ontvangen.
Door de inzet van Roberts-Smith was de
patrouille in staat de post op een redelijk
veilige manier te behouden. Voor deze actie
werd hij onderscheiden met de Medal for
Gallantry.
In 2007 was hij met dezelfde eenheid
opnieuw in Afghanistan. Na zijn terugkeer
werd hij gestationeerd bij Operational
Support Squadron waar hij een verdere
opleiding volgde. In 2009 werd hij ingedeeld
bij 2 Squadron SAS en was plaatsvervangend
commandant van een patrouille in
Afghanistan. Na deze uitzending rondde hij
de SASR Patrol Commanders Course of en als
patrouillecommandant werd hij in 2010
opnieuw ingedeeld bij SOTG in Afghanistan.
VC-actie
Een Troop van Special Operations Taks Group
voerde op 11 juni 2010 een helicopteraanval
uit in Tizak, in de provincie Kandahar. Doel
van de operatie was een commandant van de
Taliban gevangen te nemen of te doden.
Direct nadat de Troop was uitgestapt, werd
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011

13
zij vanuit verschillende posities zwaar
beschoten door machinegeweren en met
raketten. Met enkele gewonden in haar
midden, was het de Troop niet mogelijk zich
te verplaatsen door dit vijandelijke vuur.
Onder dekking van eigen vuur en van
luchtondersteuning wist de patrouille van
Roberts-Smith de vijandelijke posities tot op
ongeveer 70 meter te naderen. Bij de aanval
op die posities was de tegenstand zeer zwaar
en op zo’n 40 meter van de posities was het
niet mogelijk nog verder op te rukken. Op dat
moment wist Roberts-Smith een
Talibanstrijder uit te schakelen en trok hij
vijandelijk vuur tot zich waardoor zijn
patrouille in staat was de aanval voort te
zetten. Daarbij werd één van de drie
vijandelijke machinegeweren uitgeschakeld.
Vervolgens wist Roberts-Smith eigenhandig
de twee resterende machinegeweren uit te
schakelen. Hierna kon de patrouille in de
vijandelijke posities doordringen waardoor de
rest van de Troop de aanval ook kon
voortzetten. Roberts-Smith bleef een
belangrijke rol vervullen in de rest van de
aanval waardoor het voor de Troop mogelijk
was het dorp te zuiveren van de Taliban. En
door deze zuivering trok de rest van de
Taliban zich terug uit het district Shah Wali
Kot.
Uitreiking van het VC door de Gouverneur-
Generaal, mevrouw Quentin Bryce
Uitreiking van het VC
Voor zijn inzet aldaar bij Tizak werd hij
onderscheiden met het Victoria Cross. De
onderscheiding werd hem uitgereikt door de
Gouverneur-Generaal van Australië, mevrouw
Quentin Bryce. Die plechtigheid vond plaats
op 23 januari 2011 in Campbell Barracks in
de geboortestad van Roberts-Smith. Deze
tweede drager van het Australische VC, die is
getrouwd met Emma en vader van de
tweeling Eve en Elizabeth, doet nog steeds
dienst bij de SAS.
Drie Australische VC-dragers: Mark Donaldson VC,
Ben Roberts-Smith VC en Keith Payne VC (v.l.n.r.)
Met het Victoria Cross en de Medal for
Gallantry is Roberts-Smith de hoogst
onderscheiden militair van de Australische
strijdkrachten van dit moment. De
verwachting is dat Roberts-Smith dienst zal
blijven doen als patrouillecommandant aan
het front. Het militaire zit ook in de familie;
zijn vader is major general Leonard Roberts-
Smith, die dienst deed in de juridische
afdeling van het Australische leger. Een broer
van Benjamin, Sam, heeft echter een hele
andere richting gekozen en is operazanger.
Andere onderscheidingen
Hieronder een overzicht van de door Roberts-
Smith gedragen onderscheidingen. De eerste
twee zijn voor dapperheid, de overige zijn
campagnemedailles.
• Victoria Cross
• Medal for Gallantry
• Australian Active Service Medal (met
gespen East Timor, ICAT en Iraq 2003)
• International Force East Timor Medal
(Interfet)
• Afghanistan Medal (operation Slipper)
• Iraq Medal (operation Catalyst)
• Australian Defence Medal
• United Nations Medal (met lint voor
Unamet – actieve dienst in Timor Leste)
• NATO medal for the Non-Article 5 ISAF
Operation in Afghanistan (met gesp ISAF)
• Infantry Combat Badge
Dik Winkelman
Bronnenopgave
• http://www.defence.gov.au/special_event
s/Roberts-Smith/index.htm
• http://en.wikipedia.org/wiki/Ben_Roberts-
Smith
• http://www.dailymail.co.uk/news/article-
1349805/Australian-soldier-Ben-Roberts-
Smith-awarded-Victoria-Cross.html
LOOPGRAAFKOERIER NO. 95 APRIL 2011