“Huis 2013”: het gedroomde Huis van de Toekomst in 1913 ... - Knhg

“Huis 2013”: het gedroomde Huis van de Toekomst in 1913
Irene Cieraad (Technische Universiteit Delft)
“Waarom heeft men op deze tentoonstelling ook niet eens getracht een “huis 2013” in te richten?”
Vrouwelijk vernuft met wat Jules Verne’s-geest zouden er wel in geslaagd zijn een dergelijke woning
samen te stellen en tevens zou het van veel nut hebben kunnen zijn voor de soms wat verwaande
twintigste eeuwers. Wat zou het niet aardig geweest zijn rond te wandelen in zoo’n toekomsthuis.
Een keuken zou men er niet aantreffen, het natuurlijk gevolg van het gemis aan een
dienstbodenkamer en haar bewoonster. (de maaltijden verkrijgt het gezin uit de niet veraf gelegen
machinale-keuken-vereeniging.) “
Met deze kritische noot opent de schrijfster, ene Ally de B., haar bespreking van het
tentoonstellingsonderdeel Het Huis 1813-1913 in het blad Eigen Haard (1913: 387) en wat volgt is
een nauwgezette beschrijving van de inrichting van het Huis 1813, dat vormgegeven is in een
bestaand pand uit die tijd, gelegen aan de Amsteldijk. Naar aanleiding van de werklijst die in de
keuken is opgehangen volgt de moeder aller verzuchtingen “Och, och, wat waren de tijden vroeger
anders!” Het vroege opstaan van de dienstmaagd in 1813 dwong ontzag af, en al helemaal haar
gezwoeg met de was, want daar zou in 1913 geen meisje meer voor te porren zijn, en al zeker niet
voor het karige loon dat in 1813 gebruikelijk was. Met enige jalousie wordt vervolgens geconstateerd
dat door het toenmalige overaanbod aan dienstpersoneel de dienstbode geen eisen kon stellen en
dat ze blij was met haar vaste dienstbetrekking en dat de verhouding tussen mevrouw en
dienstmaagd toen blijkbaar nog heel gemoedelijk was, getuige een lofdicht van een dienstbode op
haar mevrouw. Het dienstmeisje van 1913 is zich daarentegen bewust van de schaarste aan
dienstpersoneel en weet dat in haar machtsvoordeel om te zetten, aldus de schrijfster.
Een paar afleveringen later volgt de beschrijving van het Huis 1913 en dat blijkt een nagebouwd
Indisch huis te zijn. Met grote precisie wordt ook hier weer de inrichting en het gebruik van de vele
exotische interieuronderdelen beschreven. In tegenstelling tot de vorige beschrijving waarin het het
contrast met het heden benadrukt wordt, ligt in de beschrijving van het Indische huis de nadruk op
het contrast met Nederland en de exotische manier van wonen met de vele inheemse bedienden
waarover de vrouw des huizes de scepter moet zwaaien, en “die wel altijd de onbegrijpelijke
geheimzinnige wezens zullen blijven”. Die gespannen verhouding met dienstpersoneel is een teken
des tijds. De futuristische beschrijving van het keukenloze `huis van de toekomst’ is in 1913 zelfs al
op kleine schaal gerealiseerd, omdat dienstbodes er in die tijd massaal de brui aan gaven en kozen
voorde geregelde werktijden van een fabrieks- of kantoorbaan. Andere dienstbodes zetten hun
schaarste handig in door te vertrekken als elders meer loon geboden werd. De ontrouwe dienstbode
die zich bewust was van haar macht werd de nieuwe kwelgeest van de dames van de betere standen.
Dit zogenaamde dienstbodeprobleem was dus in feite het probleem van mevrouw, en heeft in 1912
ook de aanzet gegeven tot de oprichting van de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen, die voor
hun achterban van dames uit de middenstand dienstbode-vervangende oplossingen probeerde te
verzinnen.
In mijn artikel zal ik op verschillende oplossingen ingaan, zoals het woonhotel, de cooperatieve
keuken en de verschillende ontwerpen van efficiente keukens. De toekomst had in 1913 al meer van
gisteren dan van vandaag. Als we nu kijken naar het feitelijke huis 2013 dan heeft dat meer
overeenkomst met het Indische huis uit 1913 met zijn buitenkeuken op het erf, dan met het

gedroomde keukenloze huis. De keuken is sinds de jaren ’90 weer helemaal hot en de nieuwste
trend is zelfs de buitenkeuken voor op het terras. Ook de rolverdeling in de keuken is veranderd met
steeds vaker mannen in de hoofdrol.