Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

L. BRUMMEL
Dit stelsel van 'verdeel en heers' dreigde te stranden, toen in 1788 de Sultan,
gebruik makend van het naderend einde van de Soesoehoenan, diens land binnenviel.
De Gouverneur van Java's noordoostkust, Jan Greeve, kwam tussenbeide en
kreeg steun van 's Lands eskader, dat naar Semarang gedirigeerd werd. De troonsopvolging
van de nieuwe Soesoehoehan werd verzekerd, zowel tegen de Sultan als
de steeds onbetrouwbare Mangkoe Negoro. Helaas was de nieuwe Soesoehoenan
een zwakke figuur, die meer en meer onder de invloed van Moslimse geestdrijvers
geraakte en plannen tegen de Compagnie smeedde. Dit werd er niet beter op, toen
de gezondheidstoestand van de Sultan ernstig achteruitging en Mangkoe Negoro
op instigatie van de Soesoehoenan al met vijandelijkheden begon. De Sultan herstelde
echter en de oorlog was een feit. Toen nog bleek dat de Soesoehoenan op
verraad uit was en Greeve met zijn gevolg bij een Kratonmaaltijd wilde vermoorden,
trad de laatste zonder dat hij ruggespraak met Batavia had kunnen houden,
krachtig op. Hij wist Mangkoe Negoro van de Soesoehoenan los te maken onder
belofte van een jaargeld van 4000 rijksdaalders (waar zijn beurs en die van de
residenten in Soerakarta en Djocjakarta borg voor stonden) en zond de Soesoehoenan
een ultimatum om de santri's uit te leveren. Het was hoog spel, maar op
het laatste ogenblik gaf de Soesoehoenan toe 58 .
Dat zowel Van Reede als zijn collega aan het hof van Djocjacarta, Van IJsseldijk,
hierbij als de voornaamste helpers en adviseurs van Greeve optraden, spreekt vanzelf
en in zijn brief geeft Van Reede nogal hoog op van zijn bewezen diensten.
Niet geheel ten onrechte overigens. Uit het door Greeve gehouden dagregister van
21 oktober - 1 december 1790 blijkt wel, dat Van Reede zich zeer geweerd heeft 59
en in de memorie van overgave, die Greeve in 1791 aan zijn opvolger Van Overstraten
nagelaten heeft, wordt Van Reede's optreden hogelijk geprezen 60 . In 1796
zou Mangkoe Negoro door zijn kleinzoon zonder enige strubbeling worden opgevolgd,
maar in verband met deze gebeurtenis wordt zoals wij zien zullen, Van
Reede een rol toegeschreven die heel wat minder roemrijk is.
Voorlopig kan hij in zijn brief maar niet genoeg er over uitweiden, dat hij op zo
kordate en belangeloze (!) wijze de keizer heeft gered.
En deeze mijne poogingen zijn door de gunstige meedewerking van de allesbestierende
voorzienigheid gelukkig geslaagd - welk een streelend genoegen en inwendige satisfactie
voor een ziele die gevoel heeft! Hierteegen kunnen gewis geen aardsche schatten opweegen
en dit onbegrensd vertrouwen in de algemeene liefde en hoogachting van het
geheele hof brengd mij thans na het eindigen aller onlusten de grootste agrementen
in mijn post aan, en deed mij hier allergelukkigste, heerlijkste en aangenaamste daagen
58. Van Deventer, Nederlanders op Java, 271-282.
59. J. K. J. de Jonge, De opkomst van het Nederlands Gezag in Oost-lndië ('s-Gravenhage, 1884)
XII, 209-228.
60. Afschrift van J. F. van Reede bij de brief aan zijn vader van 20 juni 1791.
194