Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

ACHTTIENDE-EEUWS KOLONIALISME IN BRIEVEN
van de in a° 1783 geduurende mijn verblijf op Cheribon afgescheepte en in Nederland
vervalscht bevondene Indigo heeft mij veel hoofdbrekens en onaangenaamheden bezorgd
en ik bij mijn vertrek daarvoor borg moeten stellen, hetwelk ik dan ook gedaan
heb, edog om mijn borg te secureeren en in cas van willekeurige en despotique condemnaties
en afvorderingen der 4500r ds waarvoor ik borg heb moeten stellen, schadeloos te
houden, heb ik aan dezelve een wissel op UWHoogwelgeb. en de Heer Titsingh gegeeven
groot f 12000,- om in dat geval en anders ook niet daarvan gebruyk te maaken. 37
'De historie van de Indigo', zo schrijft vader van Reede een jaar later, 'daar ik
niets van weete, moet een slegte réussite hebben gehad, omdat van de wissel van
ƒ12000 op Titsingh en mijn gegeven, gebruik is gemaakt' 38 . Het is duidelijk, dat
dit 'het geval van de verrotte Thee' is, waarvan Dirk van Hogendorp bericht, al
moeten wij in het midden laten of Van Reede daarbij inderdaad zo gecompromitteerd
was als Dirk het doet voorkomen. Door mede te delen, dat het gebeurde
tijdens zijn verblijf te Cheribon, waar hij op het landgoed van zijn vriend Van der
Beke logeerde, bedoelt Van Reede blijkbaar te zeggen, dat men misbruik had
gemaakt van zijn afwezigheid. Hoe het ook zij, de zaak was voor hem nadelig
genoeg: nog in 1790 klaagt hij na drie Japanse reizen over de 'mij nog steeds zwaar
drukkende gevolgen van de voor mij zoo fatale en zoo veel gelds gekost hebbende
Indigo historie' 39 . Een opmerkelijke uitlating na jaren, die toch waarschijnlijk
niet zo onvoordelig waren geweest.
De opperhoofden van Japan immers waren aanzienlijke heren. Zij voerden - gelijk
Van Reede niet nalaat zijn vader te berichten - een eigen vlag, hadden zeer veel
macht over het personeel der Factorij en genoten zeer grote inkomsten. Weliswaar
waren de jaren van omstreeks 1740 voorbij, toen men, na twee jaar opperhoofd op
Deshima te zijn geweest, terug kon keren, om van zijn rente te leven, waarom dan
ook ieder na die twee jaren plaats moest maken voor een ander 40 . Japan was in
Van Reede's tijd als handelsmarkt voor de buitenlandse handel zeer achteruitgegaan,
terwijl het land bovendien door allerlei rampen getroffen werd. Maar toch
waren de bekende emolumenten van het opperhoofd en de minder bekende winsten
uit de particuliere handel nog wel zodanig, dat het bestuur van de Factorij
als een begeerde post kon gelden.
Ambtelijk schijnt Van Reede het niet slecht gemaakt te hebben, al kon ook hij de
achteruitgang niet keren. Zijn adellijke geboorte gaf hem zekere voorsprong en
het zal daaraan wel toegeschreven moeten worden, dat hij bereikte dat het opperhoofd
niet meer aan den lijve gevisiteerd behoefde te worden. Een dergelijke bepa-
37. Onder Maetsuycker werd de rijksdaalder als standpenning ingevoerd, in Indië berekend op
75 stuivers Hollands. Zie H. T. Colenbrander, Koloniale geschiedenis ('s-Gravenhage, 1926) II,
236.
38. Minuut van 18 juni 1786.
39. Brief van 31 januari 1790.
40. J. Feenstra Kuiper, Japan en de buitenwereld in de 18e eeuw ('s-Gravenhage, 1921) 163.
187