Achttiende-eeuws kolonialisme in brieven - Koninklijk Nederlands ...

L. BRUMMEL
Vrijwel alles, wat wij omtrent de jonge Van Reede gedurende de eerste tien jaren
van zijn verblijf in de tropen weten, vernemen wij uit de brieven van zijn vader.
Van 1776 tot het einde van 1785 is geen enkele brief uit Indië aan de laatste bewaard
gebleven, met uitzondering van enkele officiële berichten van Alting. Er
moeten - dit blijkt uit de correspondentie voldoende - ongetwijfeld brieven van de
zoon ontvangen zijn, maar groot is hun aantal nimmer geweest. Herhaaldelijk
beklaagt de vader zich over het uitblijven van berichten en hij laat het aan aansporingen
om geregelder te schrijven niet ontbreken. In de brief van 1 december
1779, waarin hij zijn zoon met zijn huwelijk feliciteert, heet het:
Een ding verwonderd mij, dat wij lange voor het ontfangen van u brief reeds kennis
van u huwlijk gehad hebben, gelijk wij ook al sederd veele weeken weetenschap hebben
van de post die gij thans bekleed.
Een halfjaar later bericht hij in de brief van 29 juni 1780, waarbij bij aan zijn zoon
het sterven van zijn moeder mededeelt, dat diens brief van oktober 1778 de laatst
ontvangene was. Thans was er voor Johan Frederik alle reden geweest om bij dit
bericht zijn vader spoedig van zijn medeleven te doen blijken, maar toch moet de
laatste in februari 1783 schrijven nog steeds niets te hebben gehoord, hoewel uit
brieven van de jonge Van Reede aan diens zaakwaarnemer Titsingh in Amsterdam
wel gebleken was, dat de doodstijding deze had bereikt 36 .
Merkwaardig genoeg verandert het beeld geheel juist in de tijd, dat de carrière
van Van Reede in Indië duidelijk een stijgende lijn gaat vertonen. In 1784 tweede
administrateur van het provisiemagazijn te Batavia geworden kon hij de 28e juni
1785 aan zijn vader zijn benoeming tot opperkoopman en opperhoofd van de
handel in Japan berichten. Op deze eerste brief volgt er in hetzelfde jaar nog een,
waarna er weer een lacune komt van vier jaar; doch dan is er verder een weliswaar
nu en dan onderbroken, maar toch vrij volledige reeks van deels zeer uitvoerige
berichten. Het zwaartepunt dezer briefwisseling ligt dan niet meer in Gelderland,
maar in Indië en wij kunnen ons daardoor een duidelijker beeld vormen van de
compagniesdienaar Van Reede, al krijgt men ook dikwijls de indruk, dat de wijdlopige
stijl zijner brieven meer verbergen dan zeggen wil.
Toen de Heer van den Parkelaar de brief van zijn zoon ontving, gedateerd 'Aan
boord van het schip de Schelde, zeilende ruym tien mijlen van Batavia, den 28en
Juny 1785', waarin hem mededeling werd gedaan van de benoeming tot opperkoopman
in Japan, zal zijn begrijpelijke voldoening ongetwijfeld wel getemperd
zijn door een andere mededeling in dezelfde brief van minder aangename aard. 'De
fatale historie', zo lezen we daar,
36. Van die brieven maakt de vader melding zonder nadere opgave.
186