l9clshg

2. Theoretisch kader
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op wetenschappelijke bevindingen over risicofactoren met
betrekking tot delinquent gedrag. Vervolgens zullen enkele principes worden toegelicht die ten
grondslag liggen aan de effectiviteit van interventies en aan behandelingen gericht op het
voorkomen van recidive. Omdat over beide onderwerpen al zeer veel geschreven en gepubliceerd
is, zal deze toelichting een globaal karakter hebben.
2.1 Risicofactoren
In het algemeen wordt gesteld dat antisociaal gedrag en delinquentie het gevolg zijn van een
complex samenspel van zowel psychologische en biologische factoren als factoren gerelateerd aan
de directe (leef)omgeving. Elk op zich zijn deze factoren meestal geen concrete aanleiding voor het
plegen van een delict, maar ze verhogen wel het risico daarop (Boendermaker & Ince, 2010).
Risicofactoren voor het ontwikkelen van delinquent gedrag worden ook wel aangeduid met de term
‘criminogene factoren’. Mede uit Nederlands onderzoek (Van der Laan & Blom, 2006) is gebleken
dat bij jongeren met ernstige (gedrags)problemen en delinquent gedrag meestal sprake is van een
opeenstapeling van risicofactoren (Boendermaker & Ince, 2008). Daarbij geldt dat de
opeenstapeling van factoren uit meerdere domeinen (bijv. gezin én school én vrienden) de grootste
kans op recidive lijkt te geven (Rutter et al., 1970).
In de literatuur wordt een onderscheid gemaakt tussen statische en dynamische risicofactoren
(Vogelvang et al., 2003). Statische risicofactoren liggen vast. Het gaat bijvoorbeeld om factoren als
de leeftijd van een verdachte ten tijde van diens eerste delict, of het aantal delicten dat een
delinquent voor het bereiken van de volwassen leeftijd heeft gepleegd. Dynamische risicofactoren
zijn veranderbaar en daarmee te beïnvloeden, en daarom interessant voor hulpverlening. Binnen de
groep dynamische risicofactoren wordt soms nog een aanvullend onderscheid gemaakt tussen
‘acuut’ (direct te beïnvloeden, bijvoorbeeld middelengebruik) en ‘stabiel’ (bijvoorbeeld type B
persoonlijkheidsstoornis).
Tegenover risicofactoren staan beschermende factoren; kenmerken die het risico op het ontwikkelen
en vertonen van antisociaal gedrag en delinquentie juist verlagen. Voorbeelden hiervan zijn hoog IQ
en ‘goede’ opvoeding. Over beschermende factoren is veel minder bekend dan over risicofactoren,
en vaak worden beschermende factoren opgevat als het ‘omgekeerde’ van risicofactoren (Fischer et
al., 2012).
Individuele risico en beschermende factoren zijn specifieke kenmerken die direct zijn gerelateerd
aan de persoon. Deze factoren zijn op hun beurt weer in te delen in allerlei niveaus: genetische of
biologische kenmerken, sociaalcognitief functioneren, emotioneel welzijn en sociale vaardigheden.
Voorbeelden van factoren die spelen op individueel niveau zijn attitude, probleembesef, ziekteinzicht,
impulsiviteit, egocentrisme, gevoeligheid voor beloning op korte termijn en een gebrek aan
empathische vermogens. Daarnaast blijken intellectuele beperkingen en een beperkt moreel
redeneervermogen antisociaal gedrag te voorspellen (Brons et al., 2008).
10