Migrantenkerken en arMoede in nederland, een - Kerk in Actie

DEELONDERZOEK 2
Migrantenkerken
ARMOEDE IN
NEDERLAND
2010
MIGRANTENKERKEN EN ARMOEDE IN NEDERLAND
EEN VERKENNEND ONDERZOEK

Migrantenkerken en armoede
in Nederland,
een verkennend onderzoek
Colofon
Dit onderzoeksverslag maakt deel uit van het onderzoek
‘Armoede in Nederland 2010’. Dat bestaat uit:
• Kwantitatief onderzoek ‘Armoede in Nederland
2010, onderzoek naar hulpverlening door diaconieën,
parochiële caritas instellingen en andere
kerkelijke organisaties in Nederland’
(ISBN/EAN 978-90-75684-21-6)
• ‘Kerken in plattelandsgebieden en armoede in
Nederland, een verkennend onderzoek’
(ISBN/EAN 978-90-75684-23-0)
• Migrantenkerken en armoede in Nederland, een
verkennend onderzoek
(ISBN/EAN 978-90-75684-22-3)
• Engelstalige samenvatting van deelrapport migrantenkerken:
‘Summary Migrant Churches and
Poverty in the Netherlands’
• Armoedebestrijding door moskeeën, een verkennend
onderzoek
(ISBN/EAN 978-90-75684-24-7)
ISBN/EAN
978-90-75684-22-3
November 2010
Alle rapporten en bijlagen zijn te vinden op:
www.kerkinactie.nl/armoedeonderzoek
De rapporten van de deelonderzoeken zijn alleen te
downloaden. Besteladres gedrukte versie kwantitatief
onderzoek (€ 5,-):
bestellingen@pkn.nl, (030) 880 13 37
Deelonderzoek ‘Migrantenkerken en armoede in
Nederland, een verkennend onderzoek’:
Auteur
Herman Noordegraaf
Projectondersteuning
Erika Feenstra
Interviewers
Abbey Ssesaazi
Caroline M.A. Otieno
Godwin Akaba
Osaretin Valient Aghedo
Henk Stam
Vertaalster
Elisabeth Los
Redactiegroep
Carla van der Vlist
Peter de Bie

Inhoud
2
Samenvatting................................................................................................................................................................................... 3
Inleiding ................................................................................................................................................................................... 3
Visie op armoede in de geloofsgemeenschap........................................................................................................................... 3
Vormen van ondersteuning en hulpverlening............................................................................................................................ 4
Enige afsluitende opmerkingen................................................................................................................................................... 6
deel I – Uitkomsten van de interviews....................................................................................................... 7
Achtergronden en opzet van het onderzoek.................................................................................................................. 7
Visie op armoede in de geloofsgemeenschap........................................................................................................................... 8
Armoede – een geladen begrip.................................................................................................................................................... 8
Armoede in soorten...................................................................................................................................................................... 8
Armoede heeft meer dimensies................................................................................................................................................... 9
Vormen van ondersteuning en hulpverlening............................................................................................................... 10
Financiële en materiële hulpverlening...................................................................................................................................... 10
Andere activiteiten.......................................................................................................................................................................11
Werkwijzen en procedures......................................................................................................................................................... 12
Financiële middelen.................................................................................................................................................................... 13
Gebruik van de expertise van kerkleden.................................................................................................................................. 14
Opsporen van armoede.............................................................................................................................................................. 14
Hulpvragers................................................................................................................................................................................. 14
Samenwerking............................................................................................................................................................................. 15
Contacten met burgerlijke gemeente en maatschappelijke organisaties en instanties....................................................... 15
Enige afsluitende opmerkingen................................................................................................................................................. 16
deel II – De interviews..................................................................................................................................... 17
Onze Lieve Vrouwe van de Vrede Rotterdam................................................................................................................... 17
Syrisch-Katholieke Kerk.......................................................................................................................................................... 20
Wesley Methodist Church....................................................................................................................................................... 23
Gereja Kristen Indonesië Nederland, Paulus Kerk Tilburg..................................................................................... 25
Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten Rotterdam.............................................................................. 27
Redeemed Christian Church of God.................................................................................................................................... 30
New Song Kerk Tilburg............................................................................................................................................................. 32
Church of Pentecost Nederland......................................................................................................................................... 34
Armeense Apostolische Kerkgenootschap Almelo.................................................................................................... 35
Koptisch-Orthodoxe Kerk Eindhoven................................................................................................................................. 37
Bijlagen ................................................................................................................................................................................. 38
Bijlage 1 - Over het hoofdrapport ‘Armoede in Nederland 2010’............................................................................................ 38
Bijlage 2 - Aandachtspunten voor interview............................................................................................................................. 39

Samenvatting
3
Inleiding
Tot nu toe waren migrantenkerken niet opgenomen
in de eerdere onderzoeken naar betrokkenheid van
kerken met armoede in Nederland. Dat is een groot
gemis omdat verwacht mag worden dat deze belangrijke
groep van kerken, met naar schatting 800.000
leden, haar eigen inbreng, vormen van armoedebestrijding
en aanpak en deskundigheid op dit terrein
heeft.
Daarom is besloten tot een beperkt en verkennend
onderzoek door middel van diepte-interviews met
vertegenwoordigers van tien migrantenkerken.
Er waren vijf interviewers van wie vier uit de kring
van migranten zelf. Op grond van de interviews
schreef Herman Noordegraaf het rapport.
Bij de selectie van de te interviewen kerken is gelet op:
• Onderscheiden kerkelijke stromingen.
• Continentale herkomst.
• Vertegenwoordiging uit verschillende grote steden
(Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Tilburg,
Eindhoven, Almelo).
• Kerken buiten West-Nederland.
• Vertegenwoordigers van de grootste etnische
groepen (Ghanezen, Nigerianen, twee groepen
Indonesiërs, Kaapverdianen, Egyptenaren, Irakezen,
Armenen, Surinamers en Antillianen).
Dat leidde tot de volgende keuzen:
• Rooms-Katholieke Kerk:
Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van de
Vrede (Portugees-sprekenden, vooral Kaapverdianen),
Rotterdam.
• Syrisch-Katholieke Kerk
• Protestants:
Wesley Methodist Church, Den Haag.
Gereja Kristen Indonesia Nederland, Tilburg.
Seventh-day Adventist International Church, Rotterdam.
• Evangelicale en Pinksterkerken:
Redeemed Christian Church of God, Den Haag.
New Song Kerk, Tilburg.
Church of Pentecost in Holland.
• Orthodoxe Kerken:
Armeens Apostolisch Kerkgenootschap, Almelo.
Koptisch-Orthodoxe Kerk.
De interviews zijn gehouden volgens het stramien
van een half gestructureerd interview, dat wil zeggen
aan de hand van aandachtspunten. Hieronder volgen
de voornaamste bevindingen.
Visie op armoede in de
geloofsgemeenschap
Armoede – een geladen begrip
Alvorens op specifieke punten in te gaan, is de vraag
van belang of de geïnterviewden van mening zijn
dat er onder hun kerkleden armoede in de zin van
materiële armoede voorkomt. Armoede is daarbij
geen neutraal begrip, maar heeft een hoge geladenheid
en roept uiteenlopende beelden op, zowel bij
armen zelf als bij niet-armen. In meerdere interviews
wordt aangegeven dat mensen zich schamen voor
hun armoede en daarom ook niet om hulp vragen bij
hun kerk.
Armoede in soorten
We komen in de interviews verschillende opvattingen
over armoede tegen:
• Absolute armoede, dat wil zeggen het ontbreken
van de middelen om te voorzien in basisbehoeften
(eten, drinken, een dak boven het hoofd).
• Relatieve armoede, dat gerelateerd wordt aan
het welvaartsniveau van de desbetreffende
samenleving. Armoede is dan vooral sociale
uitsluiting: het ontbreken van voldoende (financiële)
middelen om aan de samenleving deel te
kunnen nemen: gezondheidszorg, onderwijs,
vervoer, sport, lidmaatschap van verenigingen en
dergelijke. Bij ongedocumenteerden en asielzoekers
komen daarbij juridische belemmeringen
die volwaardige deelname aan de samenleving
onmogelijk maken.
De meeste respondenten zijn van oordeel dat materiële
nood, die bovendien vaak nog verbonden is
met andere problemen, zich onder hun kerkleden
voordoet. Voor de Wesley Methodist Church maakten
de geïnterviewden de schatting dat ongeveer 50%
van de kerkleden in armoede leeft, van de Redeemed
Christian Church 30% en van de Church of Pentecost
in Holland 30 tot 40%. Ook vertegenwoordigers van de
Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van de Vrede
geven aan dat veel Kaapverdianen armoede kennen.
Enige geïnterviewden verbinden armoede vooral
met absolute armoede. Of men geeft prioriteit aan
de armoede in het land van herkomst. Zonder het
woord armoede hiervoor te gebruiken, geven echter
ook deze respondenten aan dat mensen in finan-

4
ciële nood ook in hun kerk aanwezig zijn. Er zijn
echter enige migrantenkerken die niet of weinig
met armoede te maken hebben, zoals de Gereja
Kristen Indonesia Nederland. Bij vervolgonderzoek
zou nader gekeken moeten worden welke factoren
hierbij een rol spelen, zoals bijvoorbeeld de duur van
de aanwezigheid in Nederland en de situatie in het
land van herkomst. Aandachtspunt zou daarbij ook
moeten zijn of er toch ook niet armoede voorkomt,
die echter niet gezien wordt (verborgen armoede).
Armoede heeft meer dimensies
Enige respondenten geven aan dat armoede niet
alleen een materiële kwestie is, maar met het hele
leven in al zijn facetten verweven is.
Ook hier is nader onderzoek gewenst: wat wordt
verstaan onder 'geestelijke armoede'? Speelt een
ander wereldbeeld dan het westerse een rol doordat
verschijnselen niet alleen psychisch geduid worden,
maar ook religieus? Wat betekent dit voor de aanpak
van materiële armoede door kerken en voor de empowerment
van mensen?
Dat materiële armoede in een breder verband wordt
geplaatst weerspiegelt de breedheid van vragen
waarmee migranten in de Nederlandse samenleving
zich geconfronteerd zien en die hun hele bestaan
raken, inclusief de geestelijke dimensies.
Vormen van ondersteuning en
hulpverlening
In de interviews komen we verschillende vormen van
ondersteuning en hulpverlening tegen:
• Financiële en materiële hulpverlening (bij deze
laatste wordt twee keer een voedselbank genoemd
en een keer een kledingbank);
• Advies en informatie met betrekking tot het een
weg vinden in de Nederlandse samenleving
(regelingen, formulieren, instanties enzovoort) en
ondersteuning bij instanties en organisaties;
• Geestelijke begeleiding; empowerment;
• Dienstverlening en praktische hulp (oppas, huiswerkbegeleiding,
inrichten en opknappen van een
huis, vervoer).
Bij dat alles gaat het om individuele en collectieve
vormen van hulpverlening en ondersteuning. Deze
betreffen vooral de eigen kerkleden, hoewel in principe
zeker de bereidheid aanwezig is om ook anderen
te helpen als deze erom zouden vragen.
Financiële en materiële hulpverlening
Opvallend is dat - gezien het geschatte aantal leden
met materiële noden - het aantal hulpvragen bij de
kerk beperkt in omvang is. De redenen zijn echter
duidelijk:
• De hulp wordt via informele kanalen gegeven,
dus niet officieel door de kerk, maar wel bijvoorbeeld
door kerkleden onderling.
• Mensen schamen zich als blijkt dat zij arm zijn
en/of mensen zien zichzelf niet als arm en willen
op eigen kracht leven. Dat alles heeft te maken
met een besef van eigenwaarde.
• Kerken hebben zelf te weinig financiële middelen
om voldoende hulp te kunnen geven. Zij hebben
voorts ook andere uitgaven zoals bijvoorbeeld de
huur van en kerkruimte of het afbetalen van een
lening voor de kerkbouw.
Enige keren organiseert de kerk activiteiten als een
voedselbank (twee keer genoemd), een kledingbank
(één maal genoemd). In dat kader past ook het faciliteren
van de uitwisseling van tweedehands spullen
door mededelingen daarover in de kerk, plaatsing op
de website, en het verzamelen door de parochie van
goederen die mensen niet meer nodig hebben, om
ze te geven aan hen die ze wel nodig hebben.
Andere activiteiten
Naast de individuele financiële en materiële hulpverlening,
langs informele of formele kanalen tot stand
gekomen, ontplooien de kerken veel andere activiteiten.
Zonder volledig te zijn noemen we op grond van
de interviews en gebruik makend van de indeling die
we eerder gaven de volgende activiteiten.
a. Advies en begeleiding
• Organiseren van informatiebijeenkomsten.
• Helpen bij het invullen van formulieren, lezen
en schrijven van brieven, doen van telefoontjes,
vertalen van officiële documenten, meegaan naar
instanties. Dit alles is des te meer van belang
omdat mensen het moeilijk vinden om toegang te
krijgen tot voorzieningen door gebrek aan informatie,
taalproblemen en bij ongedocumenteerden
ook de angst om opgespoord te worden.
• Benutten van het netwerk van de kerk.
• Begeleiden bij het inburgeren. De zojuist genoemde
activiteiten zijn daarbij van belang.
Inburgering is van groot belang om armoede te
voorkomen of om daaruit te komen.
• Cursussen organiseren om te leren budgetteren
en te trainen om discipline te betrachten bij het
beheren van geld.

5
b. Geestelijke begeleiding/empowerment
• Pastorale gesprekken.
• Huisbezoeken om ondersteuning te geven bij
problemen of verlichting van de situatie (bijvoorbeeld
rouwverwerking).
• Jeugdgroepen om jongeren hun culturele wortels
te leren ontdekken en kennis te laten maken met
de Nederlandse cultuur.
• Groep moeders voor moeders.
• Ontmoetingsgroep van vrouwen.
• Project om sociaal isolement van ouderen te
doorbreken.
• Muziekschooltje voor jongeren en volwassenen.
• Het bijbrengen van verantwoordelijkheid (geldbeheer,
gebruik van drugs en alcohol) door
gesprekken waarin de situatie en het ontstaan
daarvan geanalyseerd wordt en mogelijkheden
besproken worden om beter met de situatie om te
gaan zoals door het leren gebruik te maken van
goedkope winkels en bedrijven.
c. Dienstverlening en praktische hulp
• Verzorgen van kinderoppas, -opvang.
• Het doen van boodschappen, schilderen en
behangen.
• Begeleiden van scholieren, waaronder huiswerkbegeleiding.
Werkwijzen en procedures
Welke werkwijzen en procedures worden toegepast
als de hulpverlening niet langs informele kanalen
loopt, maar via de kerk, dat wil zeggen kerkelijke
organen, de pastor of bestuursleden? Deze zijn uiteenlopend,
maar kenmerken zich door laagdrempeligheid
en flexibiliteit. Soms zijn er formele besluitvormingsprocedures,
maar de desbetreffende organen
(diaconie, werkgroep, commissie, de pastor) zijn in
hoge mate gemandateerd om naar gelang de nood
die aan de orde is beslissingen te nemen.
Een interessant punt dat uit de interviews naar voren
komt is in hoeverre de kerk als een gemeenschap, als
één grote familie functioneert, die opvang en bescherming
biedt. In zulke gevallen kunnen de pastores als
een soort 'vader' functioneren en directief optreden.
Financiële middelen
De meeste kerken beschikken over te weinig financiële
middelen om de activiteiten die zij willen ondernemen,
niet alleen voor hulpverlening maar ook andere,
uit te kunnen voeren.
Enige kerken beschikken over een fonds, lokaal en
landelijk.
In het geval van de migrantenparochie Onze Lieve
Vrouwe van de Vrede (Rooms-Katholiek) krijgt men
een bijdrage van het stedelijk dekenaat.
Nog een ander punt is dat men geen overheidsgeld
krijgt. Of men zet zich daar niet voor in vanwege de
vele rompslomp die het verwerven daarvan met zich
brengt, of men meent dat men als kerk een eigen
verantwoordelijkheid heeft. Nog een andere reden
die genoemd wordt, is dat men geen weet heeft van
mogelijkheden daartoe.
Gebruik van de expertise van kerkleden
Kerken beschikken in mindere of meerdere mate
over diverse hulpbronnen. Geld is er één van. Een
andere is de expertise van kerkleden. Wordt deze
gebruikt om mensen in financiële en andere nood
te helpen? Slechts enkele keren wordt vermeld dat
gericht gebruik wordt gemaakt van de expertise van
kerkleden. Genoemd worden maatschappelijk werkers,
psychologen, docenten en verpleegkundigen,
maar ook (op het ambachtelijk vlak) automonteurs en
tegelzetters.
Opsporen van armoede
In de interviews wordt geen actief beleid genoemd
om armoede op te sporen. Wel blijkt dat pastores en
andere beleidsverantwoordelijken alert zijn op noden.
Voorts is er sprake van een beschikbaarheid en
weten de leden dat zij de pastor kunnen aanspreken.
Ook komen signaleringen naar voren in ontmoetingsgroepen
van kerkleden. Tevens zijn de informele
ontmoetingen en contacten van belang. Een moeilijk
punt bij het opsporen van armoede is dat in enige
kerken schaamte en besef van eigenwaarde mensen
terughoudend doen zijn om met hun problemen naar
voren te komen.
Hulpvragers
Er is een grote overeenstemming in het benoemen
van de groepen die het meest om hulp vragen. In
willekeurige volgorde: mensen zonder betaald werk,
alleenstaande moeders met kinderen, mensen met
psychische problemen, ouderen die geen volledige
AOW hebben, drugs- en alcoholverslaafden. Er
wordt op gewezen dat het hebben van een baan
geen garantie is voor het verkrijgen van een voldoende
inkomen. Dat is vooral het geval als het
een baan in deeltijd betreft. Soms hebben mensen
twee parttime banen. Gebrek aan kennis van sociale
rechten en plichten, het onvoldoende benutten van
de mogelijkheden om zo goedkoop mogelijk te leven
en het niet kunnen beheren van het inkomen kunnen
ook een rol spelen bij de financiële problemen. In de
meeste kerken zijn er ook mensen die niet mogen
werken omdat ze tot de groep asielzoekers en onge-

6
documenteerden behoren.
Ook wordt gewezen op de schuldenproblematiek, die
mede ontstaat als gevolg van lage inkomens en hoge
woonlasten.
Samenwerking
Is er op enigerlei manier samenwerking met andere
kerken? Daarbij moet men onderscheid maken tussen
het lokale en het landelijk niveau. We krijgen het
volgende beeld.
Op lokaal niveau is er twee maal sprake van een
lidmaatschap van de lokale/regionale Raad van Kerken.
Het Armeens Apostolisch Kerkgenootschap is
lid van de Raad van Kerken Almelo. Datzelfde geldt
voor de Gereja Kristen Indonesia. De New Song kerk
is lid van het Religieus Beraad Tilburg. De Seventhday
Adventist International Church kent geen formele
banden met andere kerken. Wel neemt de voorganger
deel aan de maandelijkse gebedsbijeenkomsten
van voorgangers waar elkaars noden gedeeld
worden en soms ook opgelost.
Wat betreft de landelijke samenwerkingsverbanden
moet vermeld worden dat drie kerken lid zijn van de
landelijke Raad van Kerken, de Rooms-Katholieke
Kerk, het Armeens Apostolisch Kerkgenootschap
en de Koptisch Orthodoxe Kerk. De Seventh-day
Adventist International Church is kandidaat-lid. Het
Armeens Apostolisch Kerkgenootschap en de Gereja
Kristen Indonesia zijn lid van SKIN. De eerste heeft
ook contact met de Nederlandse Zendingsraad. De
tweede heeft een samenwerkingsverband met de
Protestantse Kerk in Nederland. De Seventh Day
Adventist International Church werkt landelijk samen
met het Leger des Heils.
Uit de interviews is niet op te maken of en in hoeverre
de landelijke samenwerkingsverbanden op lokaal
niveau doorwerken. De landelijke Raad van Kerken
is vooral via de landelijke werkgroep De Arme Kant
van Nederland/EVA betrokken bij de armoedeproblematiek.
Ook kan niet gezegd worden of en in
hoeverre de lokale samenwerking ook armoedevraagstukken
betreft. Het wordt niet vermeld, en ook
uit de vermelding van activiteiten blijkt niet dat men
wat betreft armoede interkerkelijk samenwerkt.
Contacten met burgerlijke gemeente en maatschappelijke
organisaties en instanties
De meeste kerken hebben geen contacten met
de burgerlijke gemeente. Wel zijn er in Rotterdam
informele contacten met deelgemeenten, omdat een
lid van de kerk daar deel vanuit maakt (twee maal
genoemd). Hier worden dus informele contacten benut.
In enige kerken wordt deelname aan activiteiten
in samenwerking met anderen gericht op concrete
vraagstukken (lover boys, prostitutie, ondersteuning
van kinderen, vrijwillige terugkeer van illegalen). Er
zijn contacten met instanties die voortvloeien uit de
begeleiding van mensen naar die instanties. Soms is
er samenwerking met het welzijnswerk.
Een specifiek probleem is dat officiële programma's
zich niet richten op ongedocumenteerden, terwijl
onder hen wel grote noden zijn.
Enige afsluitende opmerkingen
Dit verkennende onderzoek naar activiteiten van
migrantenkerken ter bestrijding van materiële noden
vond plaats om daar meer inzicht in te krijgen en
om met aanbevelingen te komen voor kerken zelf
en voor de inbreng die zij hebben in het gesprek
met overheden en maatschappelijke organisaties.
Duidelijk is geworden dat het woord 'armoede' met
omzichtigheid gebruikt moet worden vanwege de uiteenlopende
beelden en opvattingen die dit oproept.
Duidelijk is ook dat onder de kerkleden zich veel
mensen bevinden die financiële problemen hebben.
Vaak zijn deze problemen verbonden met andere,
die te maken hebben met de breedheid van vragen
waarmee migranten zich geconfronteerd zien in de
Nederlandse samenleving, inclusief psychologische
en geestelijke aspecten en bij ongedocumenteerden
de juridische belemmeringen.
Het is wenselijk dat binnen migrantenkerken nadere
bezinning plaatsvindt op het te voeren beleid als het
gaat om mensen in financiële en andere problemen.
Samenwerking met andere kerken (migrantenkerken
en Nederlandse kerken) is in dat kader van belang
om zo gebruik te kunnen maken van elkaars expertise
en inzichten.
Het is goed om daarbij de sterke punten te zien
om deze des te beter te kunnen benutten en uit te
bouwen. Zo is er een breed scala van activiteiten:
financiële en materiële hulpverlening, advies en
informatie, geestelijke begeleiding en dienstverlening
en praktische hulp. Voor een deel vindt deze via de
kerkelijke kanalen plaats; veel gebeurt informeel.
Kerken bieden hiervoor de netwerken, omdat zij een
belangrijk knooppunt in de desbetreffende gemeenschappen
vormen. De gehanteerde procedures zijn
flexibel en laagdrempelig. Wel is een belemmeringdat
mensen op grond van een besef van eigenwaarde
niet om hulp vragen. Nadere bezinning hierop is
nodig om de daaruit voortvloeiende ‘stille armoede’
zoveel mogelijk terug te dringen. Een belangrijk knelpunt
is voorts het ontbreken van voldoende financiële
middelen. In hoeverre kunnen kerken elkaar hierin
bijstaan, zijn er mogelijkheden om fondsen aan te
spreken en overheidsgelden te verkrijgen?

Achtergronden en opzet van
het onderzoek
7
Deel I - Rapportage van de onderzoeksbevindingen
In 2010 is voor de vijfde maal een onderzoek gehouden
onder kerkelijke organisaties naar hulpverlening
aan mensen die in financiële knelsituaties verkeren.
Rapportages over eerder onderzoek verschenen in
2002, 2005, 2006 en 2008. Een groot aantal kerkelijke
organisaties is opdrachtgever voor het onderzoek
van 2010. Op het terrein van armoede in Nederland
werken zij in een aantal activiteiten samen. 1
Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen
in hoe kerkelijke organisaties betrokken zijn bij die
hulpverlening, welke activiteiten zij in dat kader
ondernemen en wat de aard van de problemen is
die zij tegenkomen. De resultaten van deze onderzoeken
geven een kader om het beleid in kerken op
het gebied van armoedebestrijding verder gestalte te
geven. Tevens bieden de onderzoekingen materiaal
om het gesprek met de overheid en maatschappelijke
organisaties aan te gaan met het oog op de
positieverbetering van mensen in armoede.
Tot nu toe ontbreekt echter het inzicht in de wijze
waarop migrantenkerken met mensen in materiële
nood betrokken zijn en wat ze in dat kader doen. Zij
waren niet opgenomen in de eerdere onderzoeken.
Dat is een groot gemis omdat verwacht mag worden
dat deze belangrijke groep van kerken met naar
schatting 800.000 leden haar eigen inbreng, vormen
van armoedebestrijding en aanpak en deskundigheid
op dit terrein heeft.
Daarom is besloten tot een beperkt en verkennend
onderzoek door middel van diepte-interviews met
vertegenwoordigers van tien migrantenkerken. 2
Bij de selectie is gelet op:
• onderscheiden kerkelijke stromingen;
• continentale herkomst;
• vertegenwoordiging uit verschillende grote steden
(Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Tilburg,
Eindhoven, Almelo);
• kerken buiten West-Nederland;
• vertegenwoordigers van de grootste etnische
groepen (Ghanezen, Nigerianen, Indonesiërs,
Kaapverdianen, Egyptenaren, Irakezen, Armenen,
Surinamers en Antillianen). 3
Dat leidde tot de volgende keuzen:
1. Voor meer gegevens zie bijlage 1.
2. Oorspronkelijk waren twaalf interviews gepland, waaronder
kerken van de Evangelische Broedergemeente. Helaas
zijn door ziekte de verslagen op het laatste moment niet tot
stand gekomen.
3. Helaas zag een Molukse kerk van medewerking af.
• Rooms-Katholieke Kerk:
Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van de
Vrede (Portugees sprekenden, vooral Kaapverdianen),
Rotterdam.
Syrisch-Katholieke Kerk.
• Protestants:
Wesley Methodist Church, Den Haag.
Gereja Kristen Indonesia Nederland, Tilburg.
Seventh-day Adventist International Church, Rotterdam.
• Evangelicale en Pinksterkerken:
Redeemed Christian Church of God, Den Haag.
New Song Kerk, Tilburg.
Church of Pentecost in Holland
• Orthodoxe Kerken:
Armeens Apostolisch Kerkgenootschap, Almelo.
Koptisch-Orthodoxe Kerk, Eindhoven.
De interviews zijn gehouden volgens het stramien
van een half gestructureerd interview, dat wil zeggen
aan de hand van aandachtspunten (zie bijlage 2). Wij
doen hieronder verslag van de voornaamste bevindingen
afgewisseld met citaten uit de rapportages
van de interviews. 4
4. Graag bedank ik de interviewers voor hun werk dat de
grondslag vormt voor deze rapportage: Abbey Ssesaazi,
Caroline M.A. Otiena, Godwin Akaba, Osaretin Valient
Aghedo en Henk Stam. Ook veel dank aan Erika Feenstra
voor de vele assistentie bij het hele onderzoek. Uiteraard
berust de verantwoordelijkheid voor de weergave bij de
auteur.

Visie op armoede in de
geloofsgemeenschap
8
Armoede – een geladen begrip
Alvorens op specifieke punten in te gaan, is de vraag
van belang of de geïnterviewden van mening zijn dat
er onder hun kerkleden armoede in de zin van materiële
armoede voorkomt. Armoede is daarbij geen
neutraal begrip, maar heeft een hoge geladenheid
en roept uiteenlopende beelden op, zowel bij armen
zelf als bij niet-armen. In meerdere interviews wordt
aangegeven dat mensen zich schamen voor hun
armoede en daarom ook niet om hulp vragen bij hun
kerk. Dit is overigens iets dat we ook vinden bij leden
van Nederlandse kerken.
Armoede in soorten
We komen in de interviews verschillende opvattingen
over armoede tegen:
• Absolute armoede, dat wil zeggen het ontbreken
van de middelen om te voorzien in basisbehoeften
(eten, drinken, een dak boven het hoofd).
• Relatieve armoede, dat gerelateerd wordt aan
het welvaartsniveau van de desbetreffende
samenleving. Armoede is dan vooral sociale
uitsluiting: het ontbreken van voldoende (financiële)
middelen om aan de samenleving deel te
kunnen nemen: gezondheidszorg, onderwijs,
vervoer, sport, lidmaatschap van verenigingen en
dergelijke. Bij ongedocumenteerden en asielzoekers
komen daarbij juridische belemmeringen
die volwaardige deelname aan de samenleving
onmogelijk maken.
De meeste respondenten zijn van oordeel dat materiële
nood, die bovendien vaak nog verbonden is met
andere problemen, zich onder hun kerkleden voordoet.
Voor de Wesley Methodist Church maakten de
geïnterviewden de schatting dat ongeveer 50% van
de kerkleden in armoede leeft, van de Redeemed
Christian Church 30% en van de Church of Pentecost
in Holland 30 tot 40%. Ook vertegenwoordigers
van de Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe
van de Vrede geven aan dat veel Kaapverdianen
armoede kennen.
De meeste Kaapverdianen verrichten laaggeschoold
werk (schoonmaaksector) en verdienen
het minimuminkomen. Er zijn veel mensen met
schulden en er is veel verborgen armoede.
(Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van de
Vrede)
Enige geïnterviewden verbinden armoede vooral met
absolute armoede.
Armoede hier in de kerk is onbeduidend in
vergelijking met Egypte waar echte armoede is.
(Koptisch-Orthodoxe Kerk)
Echte armoede komt niet veel voor. (Armeens
Apostolisch Kerkgenootschap)
De meeste kerkleden zijn vluchtelingen en asielzoekers,
die inmiddels een verblijfsvergunning
hebben. Daarmee hebben zij recht op sociale
bijstand. Daarom zijn ze in dat opzicht niet echt
arm. Ze hebben misschien een laag inkomen
maar als dat goed beheerd wordt, kunnen ze een
gewoon leven hebben. Bovendien werken veel
van hen. (Syrisch-katholieke Kerk)
In Indonesië betekent arm zijn dat men absoluut
niets heeft; zij geloven niet dat men in Nederland
arm kan zijn in vergelijking tot de armoede in het
thuisland. Vooral de Indonesische mensen geloven
dat zij een baan zullen kunnen vinden als zij
werkloos zijn en dat hun inkomen voldoende zal
zijn om hun behoeften te dekken. (Gereja Kristen
Indonesia Nederland)
Of men geeft prioriteit aan de armoede in het land
van herkomst.
Armenen vinden de armoede in Armenië veel belangrijker.
Zo worden bijvoorbeeld via Pax Christi
kinderen naar Nederland gehaald en ondergebracht
in gastgezinnen. Als de kinderen er zijn,
wordt de collecte afgestaan aan deze kinderen.
(Armeens Apostolisch Kerkgenootschap)
Zonder het woord armoede hiervoor te gebruiken,
geven echter ook deze respondenten aan dat mensen
in financiële nood ook in hun kerk aanwezig zijn.
Er zijn echter enige migrantenkerken die niet of weinig
met armoede te maken hebben, zoals de Gereja
Kristen Indonesia Nederland. Bij vervolgonderzoek
zou nader gekeken moeten worden welke factoren
hierbij een rol spelen, zoals bij voorbeeld de duur van
de aanwezigheid in Nederland en de situatie in het
land van herkomst. Aandachtspunt zou daarbij ook
moeten zijn of er toch ook niet armoede voorkomt,
die echter niet gezien wordt (verborgen armoede).

9
Armoede heeft meer dimensies
Enige respondenten geven aan dat armoede niet
alleen een materiële kwestie is, maar met het hele
leven in al zijn facetten verweven is:
Armoede moet niet alleen als een materieel
probleem gezien worden. Er is ook sprake van
geestelijke of psychologische armoede. Als de
mensen zin hebben om naar de kerk te komen
maar zich het transport niet kunnen veroorloven,
dan kan dat psychologische problemen geven
doordat zij het erg vinden dat zij niet naar de kerk
kunnen komen. (Syrisch-katholieke Kerk)
Er zijn twee soorten armoede: geestelijke armoede
en financiële armoede. (New Song Church)
In deze kerk is armoede een flinke uitdaging,
hoewel dit niet alleen te maken heeft met materiële
bezittingen of onmacht om de financiële
behoeften te beantwoorden. Volgens de ondervraagde
omvatten deze behoeften geestelijke,
psychologische, sociale en financiële kwesties.
Bij het verlichten van de noden van de mensen
wordt voorrang gegeven aan de geestelijke
aspecten van de behoeften omdat deze de
kern vormen van de andere erkende behoeften.
Daarom is er voor de meeste geuite behoeften
een systeem van advisering op grond van een
diepgaand gesprek om de nood en de problemen
te verduidelijken en om een oplossing te vinden
op lange termijn. De ondervraagde gaf specifieke
voorbeelden van de manier waarop kwesties
zoals huwelijksproblemen, het verlies van werk,
slechte verhouding met anderen en uitdagingen
die ontstaan door gebrek aan de juiste verblijfsdocumenten,
of gebrekkige kennis van het
systeem, tot financiële moeilijkheden of crisis
kunnen leiden. De aanpak van deze behoeften
vraagt niet alleen om financiële hulp maar vooral
om advies. (Wesley Methodist Church)
Ook hier is nader onderzoek gewenst: wat wordt
verstaan onder 'geestelijke armoede'? Speelt een
ander wereldbeeld dan het westerse een rol doordat
verschijnselen niet alleen psychisch geduid worden,
maar ook religieus? Wat betekent dit voor de aanpak
van materiële armoede door kerken en voor de empowerment
van menen?
Dat materiële armoede in een breder verband wordt
geplaatst weerspiegelt de breedheid van vragen
waarmee migranten in de Nederlandse samenleving
zich geconfronteerd zien en die hun hele bestaan
raken, inclusief de geestelijke dimensies.

Vormen van ondersteuning en
hulpverlening
10
In de interviews komen we verschillende vormen van
ondersteuning en hulpverlening tegen:
• Financiële en materiële hulpverlening (bij deze
laatste wordt twee keer een voedselbank genoemd
en een keer een kledingbank);
• Advies en informatie met betrekking tot het een
weg vinden in de Nederlandse samenleving
(regelingen, formulieren, instanties enzovoort) en
ondersteuning bij instanties en organisaties;
• Geestelijke begeleiding; empowerment;
• Dienstverlening en praktische hulp (oppas, huiswerkbegeleiding,
inrichten en opknappen van een
huis, vervoer).
Bij dat alles gaat het om individuele en collectieve
vormen van hulpverlening en ondersteuning. Deze
betreffen vooral de eigen kerkleden, hoewel in principe
zeker de bereidheid aanwezig is om ook anderen
te helpen als deze erom zouden vragen.
Financiële en materiële
hulpverlening
Opvallend is dat gezien de leden met materiële
noden het aantal hulpvragen bij de kerk beperkt in
omvang is. De redenen zijn echter duidelijk.
• De hulp wordt via informele kanalen gegeven,
dus niet officieel door de kerk, maar wel bijvoorbeeld
door kerkleden onderling.
• Mensen schamen zich als blijkt dat zij arm zijn
en/of mensen zien zichzelf niet als arm en willen
op eigen kracht leven. Dat alles heeft te maken
met een besef van eigenwaarde.
• Kerken hebben zelf te weinig financiële middelen
om voldoende hulp te kunnen geven. Zij hebben
voorts ook andere uitgaven zoals bijvoorbeeld de
huur van en kerkruimte of het afbetalen van een
lening voor de kerkbouw.
De meeste Kaapverdianen verrichten laaggeschoold
werk (schoonmaaksector) en verdienen
het minimuminkomen. Er zijn veel mensen met
schulden en er is veel verborgen armoede.
Kaapverdianen laten dit in het algemeen niet aan
anderen zien (schaamte) en problemen worden
binnen de families opgelost. “Kaapverdiaan wil
graag alles op eigen kracht doen.” Mensen kloppen
niet aan bij de kerk voor ondersteuning. Maar
het vermoeden is dat mensen het “niet meer zo
breed” hebben, omdat ze de laatste twee jaar
duidelijk minder bijdragen aan het 'kerkfeest'.
Mensen steunen elkaar in en via culturele instellingen.
Mensen die afkomstig zijn van hetzelfde
Kaapverdische eiland komen hierin samen. Binnen
deze groepen bestaat “enorme onderlinge
solidariteit”. Het moeilijk vertaalbare begrip hiervoor
is 'mutirão'. Men helpt elkaar bijvoorbeeld bij
het verbouwen van een huis of bij het doen van
het huishouden. Deze onderlinge hulp beperkt
zich overigens niet tot leden van de Kaapverdische
gemeenschap, maar wordt bijvoorbeeld
ook gegeven aan buren. De parochie probeert
de verschillende culturele groepen samen te
brengen, te integreren (Migrantenparochie Onze
Lieve Vrouwe van de Vrede).
De omvang van de individuele ondersteuning
– financieel of materieel – is beperkt. Vorig jaar
zijn er drie personen geholpen met geld. Voor
één persoon is de huurachterstand betaald. Er
is iemand ook regelmatig geholpen met geld die
later begeleid is naar de Sociale Dienst om de
uitkering te laten herstellen. Momenteel worden
twee mensen financieel ondersteund. Het kan
gaan om gemeenteleden, maar ook om mensen
van buiten de gemeente die een gemeentelid
aanspreken, bijvoorbeeld buren of familieleden
van de gemeenteleden of mensen die op straat
een gemeentelid aanspreken. De kerkleden
geven elkaar overigens ook veel onderlinge hulp
buiten de kerk om. (Seventh-day Adventist International
Church)
Echte armoede komt niet veel voor. Armenen zijn
handelaren en er is lange tijd sprake geweest
van een bloeiende 'Armeense' textielindustrie in
Nederland. Armenen zijn hardwerkende mensen
en vinden goed hun weg in de samenleving. De
werkloosheid is – behalve onder ouderen – laag.
Mocht zich toch armoede voordoen dan is een
Armeniër te trots om de kerk om hulp te vragen.
Eerder nog zal hij een beroep doen op de familie
(er is sprake van hechte familiebanden; vaak zijn
hele families naar Nederland gekomen). Als mensen
echt geen geld hebben, kunnen de bedragen
worden verlaagd die bij doop of begrafenis
worden betaald.
Ook ontbreekt het de kerk aan middelen om
mensen te ondersteunen. Het kerkgebouw dat
enkele jaren geleden is gebouwd en de inrichting
is betaald van giften en leningen. Deze leningen
moeten nog worden afbetaald (Armeens Apostolisch
Kerkgenootschap).
Naar de mening van de ondervraagden is de kerk
te slecht voorzien van financiële middelen om
tegemoet te kunnen komen aan de financiële behoeften
van de leden en andere aanvragers. Er

11
is echter een enorm en niet te becijferen bedrag
dat uitgegeven werd en wordt via de wederzijdse
onderlinge of kerkelijke steun, vooral binnen de
Wesley Bijbelstudie (celgroepen).(Wesley Methodist
Church)
We willen graag meer doen, als we financiële
hulp krijgen. (Syrisch-Katholieke Kerk)
Hier in Tilburg kan men de problemen die de
kerkmensen tegenkomen alleen op incidentele
en informele wijze aansnijden, omdat mensen uit
het Oosten vaak erg onwillig zijn om problemen
open te leggen. De Paulus Kerk is niet erg groot;
iedereen kent iedereen. Ik (interviewer) vernam
van het Secretariaat dat men zich er in de Indonesische
cultuur voor schaamt om hulp te vragen
– zij doen hun best om niet te laten blijken dat zij
in nood zijn.(Gereja Kristen Indonesia Nederland)
Armoede moet niet alleen als een materieel
probleem gezien worden. Er is ook sprake van
geestelijke of psychologische armoede. Als de
mensen zin hebben om naar de kerk te komen
maar zich het transport niet kunnen veroorloven,
dan kan dat psychologische problemen geven
doordat zij het erg vinden dat zij niet naar de kerk
kunnen komen. (Syrisch-Katholieke Kerk)
Enige keren organiseert de kerk activiteiten als een
voedselbank (twee keer genoemd), een kledingbank
(één maal genoemd). In dat kader past ook de facilitering
van de uitwisseling van tweedehands spullen
door mededelingen daarover in de kerk en plaatsing
op de website en het goederen verzamelen door de
parochie die mensen niet meer nodig hebben om ze
te geven aan hen die ze wel nodig hebben.
Andere activiteiten
Naast de individuele financiële en materiële hulpverlening,
langs informele of formele kanalen tot stand
gekomen, ontplooien de kerken veel andere activiteiten.
Zonder volledig te zijn noemen we op grond van
de interviews en gebruik makend van de indeling die
we eerder gaven de volgende activiteiten:
a. Advies en begeleiding
Er zijn activiteiten als:
• Organisatie van informatiebijeenkomsten.
De kerk werkt samen met culturele organisaties
zoals bijvoorbeeld Avanço. Avanço organiseert
vaak informatiemiddagen in de kerk. Mensen uit
de Kaapverdische gemeenschap geven kennis
uit hun professionele werkomgeving door aan
leden van de gemeenschap, bijvoorbeeld over
zaken als belastingen, gezondheid en schulden.
Kaapverdianen leunen sterk op de eigen gemeenschap
en wat daar wordt verteld achten zij
betrouwbaarder dan informatie van de overheid
(Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van de
Vrede).
• Hulp bij het invullen van formulieren, lezen en
schrijven van brieven, doen van telefoontjes,
vertalen van officiële documenten, meegaan naar
instanties. Dit alles is des te meer van belang
omdat mensen het moeilijk vinden om toegang te
krijgen tot voorzieningen door gebrek aan informatie,
taalproblemen en bij ongedocumenteerden
ook de angst om opgespoord te worden.
Het komt soms voor dat iemand een probleem
heeft met de gemeente, de huisvesting, of met
elektriciteit-, gas- of watervoorziening, en dan
beschikt de kerk over mensen die deze gevallen
begeleiden en als tussenpersonen fungeren met
deze instanties voor het oplossen van de problemen.
(Koptisch-Orthodoxe Kerk)
• Het benutten van het netwerk van de kerk.
Er is bovendien een informatienetwerk voor hulpverlening
via parochiedominees naar de leden.
Deze informatie kan betrekking hebben op werkgelegenheid,
beurzen, zakelijke en andere informatie,
die voor de leden van nut zou kunnen zijn.
Andere informatie die aan de leden doorgegeven
wordt kan betrekking hebben op gezondheidszorg,
geld en andere zaken. De meer speciale
diensten betreffen gezondheidszorg vanwege de
uitdagingen van de migratie. (Redeemed Christian
Church of God)
• Begeleiden bij het inburgeren. De zojuist genoemde
activiteiten zijn daarbij van belang.
Inburgering is van grote betekenis om armoede
te voorkomen of om daaruit te komen.
• Cursussen om te leren budgetteren en te trainen
om discipline te betrachten bij het beheren van
geld.
De hoofdles is dat de mensen verantwoordelijkheid
nemen, geen bedelaars worden maar op
eigen benen staan. Als het nodig is, kan de kerk
via de financiëngroepen als bemiddelaar fungeren
tussen de bedrijven en de kerkleden om ze

12
verantwoordelijkheid te leren en hulp te bieden
(New Song Church).
• Gesprekken over armoede en het omgaan met
geld.
b. Geestelijke begeleiding/empowerment
• Pastorale gesprekken.
• Huisbezoeken om ondersteuning te geven bij
problemen of verlichting van de situatie (bijvoorbeeld
rouwverwerking).
• Jeugdgroepen om jongeren hun culturele wortels
te leren ontdekken en kennis te laten maken met
de Nederlandse cultuur.
• Groep moeders voor moeders
• Ontmoetingsgroep van vrouwen
• project om sociaal isolement van ouderen te
doorbreken.
Muziekschooltje voor jongeren en volwassenen.
Muziek is belangrijk in de Kaapverdische cultuur.
Er zijn beroemde artiesten voortgekomen uit de
kerk (Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van
de Vrede).
Het bijbrengen van verantwoordelijkheid (geldbeheer,
gebruik van drugs en alcohol) door
gesprekken waarin de situatie en het ontstaan
daarvan geanalyseerd wordt en mogelijkheden
besproken worden om beter met de situatie om te
gaan zoals door het leren gebruik te maken van
goedkope winkels en bedrijven.
De hoofdles is dat mensen verantwoordelijkheid
nemen, geen bedelaars worden, maar op eigen
benen staan (New Song Kerk).
c. Dienstverlening en praktische hulp
• Verzorgen van kinderoppas, -opvang.
• Het doen van boodschappen, schilderen en
behangen.
• Begeleiden van scholieren, waaronder huiswerkbegeleiding.
Werkwijzen en procedures
Welke werkwijzen en procedures worden toegepast
als de hulpverlening niet langs informele kanalen
loopt, maar via de kerk, dat wil zeggen kerkelijke
organen, de pastor of bestuursleden? Deze zijn uiteenlopend,
maar kenmerken zich door laagdrempeligheid
en flexibiliteit. Soms zijn er formele besluitvormingsprocedures,
maar de desbetreffende organen
(diaconie, werkgroep, commissie, de pastor) zijn in
hoge mate gemandateerd om naar gelang de nood
die aan de orde is beslissingen te nemen.
De pastor zelf helpt een enkele keer mensen van
buiten de kerk die bij de kerk aankloppen voor
hulp. Of de hulp wordt verstrekt in geld of goederen
en als gift of lening hangt van de situatie
af. Ook andere kaderleden van de kerk worden
wel eens benaderd. Er is geen procedure voor de
behandeling van hulpvragen. Ieder handelt dergelijke
verzoeken zelf af en kan hierbij een potje
van de kerk aanspreken. (Migrantenparochie
Onze Lieve Vrouwe van de Vrede)
Het Wesley Methodist Church Circuit in Amsterdam
heeft een goed opgezette, gedecentraliseerde
structuur, waarvan gebruik gemaakt wordt
in het tegemoet komen van behoeften bij de
kerkleden. Behalve de diaconie die binnen elk circuit
bestaat, is de kerk onderverdeeld in kleinere
eenheden of celgroepen, Wesley-klassen genaamd,
die uit ongeveer vijftien tot twintig leden
bestaan en een leider hebben. Deze celgroepen
zijn meestal het eerste aanspraakpunt voor de
kerkleden. Kwesties die buiten het bereik van het
celgroepniveau vallen, worden verwezen naar de
diaconie en, als deze de kwestie niet kan behandelen,
naar het volgende leidingsniveau. (Wesley
Methodist Church)
Parochies zijn veelal autonoom, met controle
en toezicht van de Missie. Deze autonomie
beïnvloedt ook de selectie van hen die voor de
diaconale hulp van de kerk in aanmerking komen.
Elke parochie bestuurt ook zelf dit selectieproces
en criteria voor hulpverlening. Er zijn echter geen
strenge richtlijnen voor het selectieproces. De
dienstverlening is in eerste instantie aan leden
van de kerk, hoewel er zo nu en dan ook buitenkerkelijke
activiteiten binnen de gemeenschap of
aan niet-leden plaatsvinden, bijvoorbeeld voor
drugsverslaafden op straat. Dit wordt ook weer
door elke parochie individueel bepaald. (Redeemed
Christian Church of God)
De bezoekers van de kerkdiensten komen meestal
bijeen na de diensten op zondag om elkaar te
ontmoeten. De mensen kunnen dan direct met de
pastoor over hun situatie spreken. Voorts leggen
mensen contacten met anderen van wie ze weten
dat ze financiële en/of andere problemen hebben.
De mensen vinden het gemakkelijk om hun
problemen met elkaar en via-via te bespreken.
De pastoor wordt veel per telefoon benaderd.
(Syrisch-katholieke Kerk)
Elke parochie beschikt over een aantal mensen
die graag een speciale groep vormen om

13
arme gezinnen en mensen in de kerk te helpen.
(Koptisch-Orthodoxe Kerk)
Binnen de kerk zijn er twee contactpersonen die
contact houden met de plaatselijke gemeente en
afweten van de werkwijzen en procedures, en die
erkennen dat er dringende nood kan zijn, alswel
problemen bij mensen voor het betalen van huur,
gas, elektriciteit; zij kunnen contact opnemen
met de autoriteiten die op hun beurt weer contact
opnemen met de maatschappijen voor uitstel
van betaling. Tot dusver is het niet noodzakelijk
geweest om van deze dienst gebruik te maken
en niemand is feitelijk naar voren gekomen om
over nood te klagen. (Gereja Kristen Indonesia
Nederland)
Een interessant punt dat uit de interviews naar voren
komt is dat soms de kerk als een gemeenschap,
als één grote familie functioneert, die opvang en
bescherming biedt. In zulke gevallen kunnen de pastores
als een soort 'vader' functioneren en directief
optreden.
Financiële middelen
Eerder vermeldden we al dat de meeste kerken over
te weinig financiële middelen beschikken om de activiteiten
die zij willen ondernemen, niet alleen hulpverlening
maar ook andere, uit te kunnen voeren.
In het beleid ligt het accent op het aflossen van
leningen die afgesloten zijn ten behoeve van de
realisatie van een nieuw kerkgebouw. Lachend:
“Wij hebben zelf steun nodig. Misschien kan de
Protestantse Kerk ons de helpende hand reiken.”
(Armeens Apostolisch Kerkgenootschap).
Enige kerken beschikken over een fonds, lokaal en
landelijk.
De kerk beschikt over een zogenaamd Armenfonds
waaruit mensen financieel worden geholpen.
Het wordt gevuld met een percentage van
de collecten en persoonlijke bijdragen van leden.
Soms wordt er een speciale collecte gehouden.
Hulp die geboden wordt met middelen uit het
Armenfonds wordt anoniem verantwoord. De
Diaconie heeft daarnaast de beschikking over
haar eigen fonds.
Tenslotte kan er een beroep worden gedaan op
een fonds van de (landelijke) Unie van Adventisten.
Als een (individuele) hulpvraag te omvangrijk
is voor het Armenfonds kan een beroep worden
gedaan op dit fonds. (Seventh-day Adventist
International Church)
In het geval van de migrantenparochie Onze Lieve
Vrouwe van de Vrede (rooms-katholiek) krijgt men
een bijdrage van het stedelijk dekenaat.
Nog een ander punt is dat men geen overheidsgeld
krijgt. Of men zet zich daar niet voor in vanwege de
vele rompslomp die het verwerven daarvan met zich
brengt of omdat men meent dat men als kerk een
eigen verantwoordelijkheid heeft. Nog een andere reden
die genoemd wordt, is dat men geen weet heeft
van mogelijkheden daartoe.
De grootse bron van inkomsten is via de collectes
van mensen in de kerk (offerande). De kerk heeft
nooit subsidie van de overheid aangevraagd en is
dit ook niet van plan. Volgens de ondervraagden
ligt het probleem van het aanvragen van subsidie
bij de bureaucratische procedure die met zulke
subsidies gepaard gaat, en de voorwaarden voor
het gebruik van de subsidie. Bovendien zijn de
vragen waar mensen mee komen heel divers en
lastig in een projectaanvraag onder te brengen.
Volgens de ondervraagden, zou een poging om
alle behoeften in een enkel projectontwerp onder
te brengen de focus van de kerk kunnen verleggen.
Bovendien zien de ondervraagde personen
de hulpverlening aan mensen met behoeften als
een christelijke deugd en als een verantwoordelijkheid
van de kerk. Afhankelijkheid van de overheid
voor het voorzien in sociale behoeften is in
tegenstrijd met dit principe, en de voorkeur wordt
gegeven om lokaal binnen de gemeenschap het
werk van de 'Goede Samaritaan' te doen. Steun
van de gemeentelijke overheid bij kerkelijke
sociale hulpverlening is echter welkom. (Wesley
Methodist Church)
Er is een maandelijkse geldcollecte die statutair
is, om leden van de kerk te helpen, en voor de financiering
van programma’s gericht op de noden
van de armen buiten de kerk. De kerk heeft nooit
gebruik gemaakt van fondsen van de overheid
of andere organisaties. De reden dat er geen
gebruik wordt gemaakt van fondsen van de overheid
of van de plaatselijke deelgemeenten kan
worden toegeschreven aan de slechte kennis wat
betreft het bestaan van dergelijke fondsen en de
samenwerking tussen de kerk en de autoriteiten.
De ondervraagde was daarom enthousiast over
het idee dat zulke mogelijkheden bestaan, omdat
met grotere financiële middelen meer leden van
de kerk geholpen kunnen worden. Zij noemde
ook de beperkte capaciteiten en mankracht bin-

14
nen de kerk als een hindernis voor het verkrijgen
van middelen voor ontwikkeling. Waarschijnlijk is
de slechte toegang tot fondsen een belemmering
geweest voor de kerk om kerkleden in nood te
helpen. (Redeemed Christian Church of God)
Eén keer per jaar organiseren de kerkvrouwen
een feest of een bazaar, en koken dan allerlei
soorten voedsel om te verkopen; de opbrengst
gaat naar organisaties in Egypte die voor de
armen zorgen. (Koptisch-Orthodoxe Kerk)
Eén keer per jaar wordt de marktdag gehouden
waarbij mensen van alles geven dat verkocht
wordt en de opbrengst gegeven wordt aan hen
die in nood zitten om etenswaren te kopen. Eveneens
één keer per jaar, in december, haalt de
kerk blikvoedsel en pakketten op, en deelt dit uit
aan mensen buiten de kerk. (New Song Kerk)
Gebruik van de expertise van
kerkleden
Kerken beschikken in mindere of meerdere mate
over diverse hulpbronnen. Geld is er één van. Een
andere is de expertise van kerkleden. Wordt deze
gebruikt om mensen in financiële en andere nood
te helpen? Slechts enkele keren wordt vermeld dat
gericht gebruik wordt gemaakt van de expertise
van kerkleden. Genoemd worden maatschappelijk
werkers en psychologen, docenten, maar ook op
het ambachtelijk vlak: automonteur, tegelzetter en
verpleegkundigen.
In de Parochiële Caritas Instelling zitten mensen
die maatschappelijk werker of psycholoog
zijn van beroep. Zij helpen mensen uit de (kerk)
gemeenschap. Vaak door te verwijzen naar de
geëigende instellingen en instanties. (Migrantenparochie
Onze Lieve Vrouwe van de Vrede)
Workshops (huwelijksbegeleiding, budgettering
enz.) worden niet alleen door de voorganger,
maar ook door maatschappelijk werkers en
docenten die lid zijn van de kerk gegeven. Zij
helpen mensen ook vaak met het invullen van
formulieren en het lezen/schrijven van brieven.
De maatschappelijk werkers adviseren tevens het
kerkbestuur. Ook vakmensen uit de kerk, zoals
een automonteur, tegelzetter of verpleegkundigen,
verlenen vaak diensten aan gemeenteleden
(niet alleen als vrijwilliger, maar ook tegen betaling).
Daarnaast is er een psycholoog die werkt
in opdracht van de conferentie. Mensen kunnen,
indien een voorganger dit noodzakelijk acht, van
diens hulp gratis gebruik maken. (Seventh-day
Adventist International Church)
Opsporen van armoede
In de interviews wordt geen actief beleid genoemd
om armoede op te sporen. Wel blijkt dat pastores en
andere beleidsverantwoordelijken alert zijn op noden.
Voorts is er sprake van een beschikbaarheid en
weten de leden dat zij de pastor kunnen aanspreken.
Ook komen signaleringen naar voren in ontmoetingsgroepen
van kerkleden. Voorts zijn de informele
ontmoetingen en contacten van belang. Een moeilijk
punt bij het opsporen van armoede is, zoals vermeld,
schaamte en besef van eigenwaarde mensen terughoudend
doet zijn om met hun problemen naar voren
te komen.
De kerk komt meestal achter armoede van horen
zeggen. Er is een groep vrouwen die wekelijks bij
elkaar komt en bij veel mensen gaat werken. Zij
zien en horen veel en geven dat zo nodig door.
(Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van de
Vrede)
Hulpvragers
Er is een grote overeenstemming in het benoemen
van de groepen die het meest om hulp vragen. In
willekeurige volgorde: mensen zonder betaald werk,
alleenstaande moeders met kinderen, mensen met
psychische problemen, ouderen die geen volledige
AOW hebben, drugs- en alcoholverslaafden. Er
wordt op gewezen dat het hebben van een baan
geen garantie is voor het verkrijgen van een voldoende
inkomen. Dat is vooral het geval als het een
baan in deeltijd betreft. Soms hebben mensen twee
part time banen. Bij de financiële problemen kunnen
ook een rol spelen het gebrek aan kennis van sociale
rechten en plichten, het onvoldoende benutten van
de mogelijkheden om zo goedkoop mogelijk te leven
en het niet kunnen beheren van het inkomen. In de
meeste kerken zijn er ook mensen die niet mogen
werken omdat ze tot de groep asielzoekers en ongedocumenteerden
behoren.
Ook wordt gewezen op de schuldenproblematiek, die
mede ontstaat als gevolg van lage inkomens en hoge
woonlasten.

15
Twee belangrijke problemen – waarvan overigens
de omvang moeilijk in te schatten valt,
omdat mensen er niet graag over praten – zijn de
schuldenproblematiek en de hoge woonlasten.
Het is een verschrikking als iemand in de schuldhulpverlening
terecht komt. Van de lage uitkering
wordt geld ingehouden voor het aflossen van de
schuld. Er blijft te weinig over om waardig van
te leven. Ook de woonlasten zijn vaak hoog. Na
aftrek van de huur, is er te weinig over om waardig
van te leven. Mensen kunnen bijvoorbeeld
niet met enige regelmaat naar de Kaapverdische
eilanden reizen om hun ouders te bezoeken.
Gezinnen met kinderen zijn hiervoor aangewezen
op de vakantietijd en reizen is dan simpelweg te
duur. (Migrantenparochie Onze Lieve Vrouwe van
de Vrede)
Samenwerking
Is er op enigerlei manier samenwerking met andere
kerken? Daarbij moet men onderscheid maken tussen
het lokale en het landelijk niveau.
We krijgen het volgende beeld. Op lokaal niveau is
er twee maal sprake van een lidmaatschap van de
lokale/regionale Raad van Kerken. Het Armeens
Apostolisch Kerkgenootschap is lid van de Raad
van Kerken Almelo. Datzelfde geldt voor de Gereja
Kristen Indonesia Nederland in Tilburg. De New
Song Kerk is lid van het Religieus Beraad Tilburg.
De Seventh-day Adventist International Church kent
geen formele banden met andere kerken. Wel neemt
de voorganger deel aan de maandelijkse gebedsbijeenkomsten
van voorgangers waar elkaars noden
gedeeld worden en soms ook opgelost.
Wat betreft de landelijke samenwerkingsverbanden
moet vermeld worden dat drie kerken lid zijn van de
landelijke Raad van Kerken, de Rooms-Katholieke
Kerk, het Armeens Apostolisch Kerkgenootschap
en de Koptisch-Orthodoxe Kerk. De Seventh-day
Adventist International Church is kandidaat-lid. Het
Armeens Apostolisch Kerkgenootschap en de Gereja
Kristen Indonesia Nederland zijn lid van SKIN.
De eerste heeft ook contact met de Nederlandse
Zendingsraad. De tweede heeft een samenwerkingsverband
met de Protestantse Kerk in Nederland. De
Seventh Day Adventist International Church werkt
landelijk samen met het Leger des Heils.
Uit de interviews is niet op te maken of en in hoeverre
de landelijke samenwerkingsverbanden op lokaal
niveau doorwerken. De landelijke Raad van Kerken
is vooral via de landelijke werkgroep De Arme Kant
van Nederland/EVA betrokken bij de armoedeproblematiek.
Ook kan niet gezegd worden of en in
hoeverre de lokale samenwerking ook armoedevraagstukken
betreft. Het wordt niet vermeld en ook
uit de vermelding van activiteiten blijkt niet dat men
wat betreft armoede interkerkelijk samenwerkt.
Contacten met burgerlijke
gemeente en maatschappelijke
organisaties en instanties
De meeste kerken hebben geen contacten met
de burgerlijke gemeente. Wel zijn er in Rotterdam
informele contacten met deelgemeenten, omdat een
lid van de kerk daar deel vanuit maakt (twee maal
genoemd). Hier worden dus informele contacten benut.
In enige kerken wordt deelname aan activiteiten
in samenwerking met anderen gericht op concrete
vraagstukken (lover boys, prostitutie, ondersteuning
van kinderen, vrijwillige terugkeer van illegalen). Er
zijn contacten met instanties die voortvloeien uit de
begeleiding van mensen naar die instanties. Soms is
er samenwerking met het welzijnswerk.
Een specifiek probleem is dat officiële programma's
zich niet richten op ongedocumenteerden, terwijl
onder hen wel grote noden zijn.
Het beleid is problemen zo veel mogelijk terug te
leggen bij mensen en geëigende instanties. Er
wordt dus (door de PCI) zo veel mogelijk doorverwezen
naar de reguliere hulpverlening. Men
is ook geen voorstander van het aanhalen van
al te nauwe banden met overheid en instanties,
omdat (a) men de scheiding van kerk en staat
wil respecteren, (b) er discontinuïteit in beleid
is (Leefbaar Rotterdam of PvdA) en (c) er grote
verschillen zijn per deelgemeente. Dat neemt
overigens niet weg dat men vanuit de PCI wel
eens met iemand meegaat naar de Schuldhulpverlening.
De PCI onderhoudt ook contacten met
het maatschappelijk werk. In het samenwerkingsverband
Avanşu wordt met andere zelforganisaties
gezamenlijk subsidie aangevraagd bij de
gemeente (omdat de gemeente als eis stelt dat
een aanvraag door minstens drie zelforganisaties
wordt ingediend). (Migrantenparochie Onze Lieve
Vrouwe van de Vrede)
De kerk heeft ook contact met de locale autoriteiten
(overheidsinstanties van Amsterdam Zuid-
Oost) over armoedeverlichtende programma’s,

16
zoals programma’s voor steun aan kinderen.
De overheidssteun is echter meestal beperkt tot
de migranten met papieren en het is een grote
uitdaging voor de overheid om een direct contact
met de mensen te leggen, terwijl de mensen die
hulpbehoevend zijn het moeilijk vinden om de
overheidsvoorzieningen aan te spreken vanwege
een gebrek aan informatie, een angst om bekend
te worden (ongedocumenteerde migranten) en de
taalbarrière. Bovendien is de kerk niet bij machte
deze mensen te helpen. Er bestaat daardoor
nog een grote groep onbekende migranten, o.a.
zonder papieren, die woningen en voedsel nodig
hebben. (Church of Pentecostin Nederland)
Het is goed om daarbij de sterke punten te zien
om deze des te beter te kunnen benutten en uit te
bouwen. Zo is er een breed scala van activiteiten:
financiële en materiële hulpverlening, advies en
informatie, geestelijke begeleiding en dienstverlening
en praktische hulp. Voor een deel vindt deze via de
kerkelijke kanalen plaats; veel gebeurt informeel.
Kerken bieden hiervoor de netwerken, omdat zij een
belangrijk knooppunt in de desbetreffende gemeenschappen
vormen. De gehanteerde procedures zijn
flexibel en laagdrempelig. Wel is een belemmering
dat mensen op grond van een besef van eigenwaarde
niet om hulp vragen. Nadere bezinning hierop is
nodig om de daaruit voortvloeiende 'stille armoede'
zoveel mogelijk terug te dringen. Een belangrijk knelpunt
is voorts het ontbreken van voldoende financiële
middelen. In hoeverre kunnen kerken elkaar hierin
bijstaan, zijn er mogelijkheden om fondsen aan te
spreken en overheidsgelden te verkrijgen?
Enige afsluitende opmerkingen
Dit verkennende onderzoek naar activiteiten van
migrantenkerken ter bestrijding van materiële noden
vond plaats om daar meer inzicht in te krijgen en
om met aanbevelingen te komen voor kerken zelf
en voor de inbreng die zij hebben in het gesprek
met overheden en maatschappelijke organisaties.
Duidelijk is geworden dat het woord 'armoede' met
omzichtigheid gebruikt moet worden vanwege de uiteenlopende
beelden en opvattingen die dit oproept.
Duidelijk is ook dat onder de kerkleden zich veel
mensen bevinden die financiële problemen hebben.
Vaak zijn deze problemen verbonden met andere
die te maken hebben met de breedheid van vragen
waarmee migranten zich geconfronteerd zien in de
Nederlandse samenleving inclusief psychologische
en geestelijke aspecten en bij ongedocumenteerden
de juridische belemmeringen.
Het is wenselijk dat binnen migrantenkerken nadere
bezinning plaatsvindt op het te voeren beleid als het
gaat om mensen in financiële en andere problemen.
De in bijlage II genoemde aandachtspunten voor
het interview kunnen daarbij benut worden. Samenwerking
met andere kerken (migrantenkerken en
Nederlandse kerken) is in dat kader van belang om
zo gebruik te kunnen maken van elkaars expertise
en inzichten.

Onze Lieve Vrouwe van de
Vrede, Rotterdam
17
Deel II - Rapportage van de interviews
Verslag van het interview in het kader van het kwalitatief
onderzoek naar betrokkenheid van kerken bij
lokale armoede met de Kaapverdische migrantenparochie
Onze Lieve Vrouwe van de Vrede te Rotterdam.
De interviewer sprak met pater Ben den Boer
en Fernanda Veiga.
Inleiding
In het Bisdom Rotterdam bestaan al sinds 1975
naast de territoriale parochies zogenaamde personele-
of migrantenparochies die hun diensten aanbieden
aan de verschillende taal- of bevolkingsgroepen
van immigranten in of om de steden Rotterdam en
Den Haag. De kerk wil hiermee tegemoetkomen aan
de eigen wijze van kerk zijn van de migranten binnen
hun eigen taal, cultuur en tradities.
De migrantenparochie OLV van de Vrede is bestemd
voor Portugeessprekende migranten uit Rotterdam
en omgeving. Dat zijn voor het overgrote deel Kaapverdianen,
Brazilianen, Angolezen, Portugezen en
Guineeërs. Er zijn circa 20.000 Portugees sprekende
mensen/gelovigen in (groot) Rotterdam waarvan
ruim 80% Kaapverdianen. De parochie is één van de
grootste in het bisdom Rotterdam. De geschiedenis
van de parochie begint met de vestiging van Kaapverdische
zeelieden na de Tweede Wereldoorlog in
Rotterdam. De groei komt er in als eind jaren zestig
de gezinshereniging op gang komt. Er ontstaat dan
ook een tweede en derde generatie migranten. Er
zijn veel activiteiten. Op zondag komen er ongeveer
700 gelovigen naar de twee diensten (de kerk
is klein). De eerste dienst is in het Portugees. De
tweede in Portugees, Creools en Nederlands.
Behalve de pastor kent de parochie een administratief
medewerkster als betaalde kracht. Tot 1 januari
2010 werkten ook twee mensen op projectbasis bij
de parochie. Deze projecten zijn inmiddels beëindigd.
Overigens is per 1 april jl. weer een ouderenwerkster
aangesteld voor drie jaar.
De meeste Kaapverdianen verrichten laaggeschoold
werk (schoonmaaksector) en verdienen het minimuminkomen.
Er zijn veel mensen met schulden en
er is veel verborgen armoede. Kaapverdianen laten
dit in het algemeen niet aan anderen zien (schaamte)
en problemen worden binnen de families opgelost.
“Kaapverdiaan wil graag alles op eigen kracht doen.”
Mensen kloppen niet aan bij de kerk voor ondersteuning.
Maar het vermoeden is dat mensen het “niet
meer zo breed” hebben, omdat ze de laatste twee
jaar duidelijk minder bijdragen aan het “kerkfeest”.
Mensen steunen elkaar in en via culturele instellingen.
Mensen die afkomstig zijn van hetzelfde Kaapverdische
eiland komen hierin samen. Binnen deze
groepen bestaat “enorme onderlinge solidariteit”.
Het moeilijk vertaalbare begrip hiervoor is “mutirão”.
Men helpt elkaar bijvoorbeeld bij het verbouwen van
een huis of bij het doen van het huishouden. Deze
onderlinge hulp beperkt zich overigens niet tot leden
van de Kaapverdische gemeenschap, maar wordt
bijvoorbeeld ook gegeven aan buren. De parochie
probeert de verschillende culturele groepen samen te
brengen, te integreren.
De kerk vind het niet wenselijk om de concurrentie
aan te gaan met de vele mensen uit de gemeenschap
die als ZZP'er aan de slag gaan, bijvoorbeeld
in de zorg.
Individuele ondersteuning
Er zijn nauwelijks aanvragen voor financiële of materiële
ondersteuning aan individuen of gezinnen. De
pastor zelf helpt een enkele keer mensen van buiten
de kerk die bij de kerk aankloppen voor hulp. Of de
hulp wordt verstrekt in geld of goederen en als gift of
lening hangt van de situatie af. Ook andere kaderleden
van de kerk worden wel eens benaderd. Er is
geen procedure voor de behandeling van hulpvragen.
Ieder handelt dergelijke verzoeken zelf af en
kan hierbij een potje van de kerk aanspreken.
Collectieve ondersteuning
De parochie heeft een voedselbank. Hiervan maken
ongeveer tien mensen gebruik. Niet alle aanvragen
worden toegekend. De toets of iemand in aanmerking
komt voor voedselhulp vindt plaats bij de centrale
voedselbankorganisatie. Leden van de parochie
gaan overigens niet zelden liever naar de voedselbank
in een andere parochie.
De kerk werkt samen met culturele organisaties
zoals bijvoorbeeld Avanço. Avanço organiseert
vaak informatiemiddagen in de kerk. Mensen uit de
Kaapverdische gemeenschap geven kennis uit hun
professionele werkomgeving door aan leden van de
gemeenschap, bijvoorbeeld over zaken als belastingen,
gezondheid en schulden. Kaapverdianen leunen
sterk op de eigen gemeenschap en wat daar wordt
verteld achten zij betrouwbaarder dan informatie van
de overheid.

18
Overige activiteiten
Enkele andere activiteiten die vanuit de kerk worden
ondernomen zijn:
• Muziekschooltje voor jongeren en volwassenen.
Muziek is belangrijk in de Kaapverdische cultuur.
Er zijn beroemde artiesten voortgekomen uit de
kerk.
• Hulp bij het invullen van formulieren door het
administratieve personeel van de kerk.
• Scouting/Jeugdgroepen om jongeren hun culturele
wortels te leren ontdekken en kennis te
maken met de Nederlandse cultuur.
• Huisbezoeken komen veelvuldig voor, bijvoorbeeld
bij rouwverwerking. Er is ook een groep
moeders-voor-moeders (drugs, psychische problemen,
gevangenschap, zwangerschap enz.).
• Een groep vrouwen die elkaar wekelijks ontmoet/
helpt. Wat men bespreekt is vertrouwelijk. Deze
groep geeft hulp aan mensen die het nodig
hebben zonder daar veel ruchtbaarheid aan te
geven. Bijvoorbeeld ook aan buren/kennissen
van leden van de gemeenschap.
• Er komt een nieuw project om het sociaal isolement
van met name oudere Kaapverdianen (die
niet remigreren) te doorbreken. Hiervoor komt
een professionele kracht in dienst.
• Via de culturele instellingen worden activiteiten
gedaan zoals huiswerkbegeleiding en het geven
van allerlei cursussen (waarvoor de kerk dan de
mensen levert).
Financiële middelen
De financiële middelen voor (projecten op het gebied
van) armoedebestrijding komen van het stedelijk
dekenaat. Er is geen diaconale collecte. Alles gaat in
de grote pot. “Het zou mooi zijn als de Wilde Ganzen
eens voor ons zouden vliegen.”
Gebruik expertise kerkleden
In de PCI zitten mensen die maatschappelijk werker
of psycholoog zijn van beroep. Zij helpen mensen uit
de (kerk)gemeenschap. Vaak door te verwijzen naar
de geëigende instellingen en instanties. De pastor
zou graag zien dat ze meer “met de mensen op weg
zouden gaan”. Zonder daarbij de instellingen het
werk uit handen te nemen. “We hoeven het niet zelf
te doen, als het er al is. We hoeven het niet te doen,
omdat we barmhartigheid zouden moeten doen.
Vroeger waren kerken alomtegenwoordig in sociale
zaken. De staat heeft het overgenomen. (…) Staat
wil alles weer naar de kerk en mantelzorgers brengen.
Ho maar, de kerk moet dit niet zou gauw meer
op zich nemen.”
Opsporen armoede
De kerk komt meestal achter armoede van horen
zeggen. Er is een groep vrouwen die wekelijks bij
elkaar komt en bij veel mensen gaat werken. Zij zien
en horen veel en geven dat zo nodig door.
Hulpvragers
Onder de parochianen is de volgende ontwikkeling
zichtbaar. De eerste generatie wil na het arbeidzame
leven terug naar Kaapverdië. De tweede generatie
heeft hard gewerkt, leeft hier-en-nu en wil af en toe
terug. De derde generatie wil vooruit. Velen doen
het goed, maar er zijn uitvallers. Ook onder de derde
generatie Kaapverdianen zou volgens onderzoek
sprake zijn van onderwijsachterstanden. De derde
generatie is wellicht “te gemakkelijk” geworden. Ze
zijn de Nederlandse standaards gewend en hebben
het normen- en waardepatroon van hier overgenomen.
Ze zijn minder gespitst op het oplossen van de
eigen problemen. Sociale verschillen worden in het
onderwijs niet opgeheven. De kinderen van mensen
die langdurig in armoede zitten, blijven vaak zelf ook
in armoede leven.
Hoewel er niet vaak een beroep op de kerk wordt
gedaan, zijn er wel een aantal specifieke groepen te
noemen die het extra zwaar hebben.
Mensen ouder dan 45 jaar. De mensen, vooral de
vrouwen, werken keihard om het hoofd boven water
te houden. Rond deze leeftijd ontstaan beperkingen
als gevolg van afnemende gezondheid. Ze moeten
echter noodgedwongen hard blijven werken, terwijl
het eigenlijk niet kan.
Mensen met een Spaans of Portugees paspoort
kunnen geen werk krijgen. In het gunstigste geval
hebben ze een baantje van tien uur en kunnen geen
aanspraak maken op de socialezekerheidsvoorzieningen.
Zij moeten rondkomen van € 470. Men is
gewend om met weinig toe te kunnen, maar “nu is
het echt te krap geworden (…) Het is minder dan
weinig”.

19
Ouderen die geen volledig AOW/Pensioen hebben.
Sommigen hebben minder dan € 500. Hoewel dat
wordt aangevuld (bijstand) is het geen vetpot. De
huisvesting is duur. Er is sprake van een taalbarrière
en het is moeilijk om de rechten bij (bureaucratische)
instanties uit te oefenen. Het is moeilijk om een beeld
te krijgen van het probleem, laat staan van de oplossing.
Voor bijna alle mensen in de Kaapverdische gemeenschap
geldt dat ze parttime banen hebben, niet
zelden zelfs twee: één aan het begin en één aan
het einde van de dag. Veel banen zijn ook tijdelijke
banen.
Mensen uit de directe omgeving van mensen met
psychologische problemen. De mensen met psychologische
problemen worden opgevangen en “krijgen
alles” via de reguliere zorg. Maar de familie heeft
vaak grote problemen. Het zijn vaak de zonen die uit
het gezin verdwijnen en daarmee valt inkomen en
andere hulp weg.
Er is een grote groep – minstens 50% – alleenstaande
moeder met kinderen.
de hulp en ook de PCI krijgt geld van het stedelijk
dekenaat.
Contacten met instanties
Het beleid is problemen zo veel mogelijk terug te
leggen bij mensen en geëigende instanties. Er wordt
dus (door de PCI) zo veel mogelijk doorverwezen
naar de reguliere hulpverlening. Men is ook geen
voorstander van het aanhalen van al te nauwe
banden met overheid en instanties, omdat (a) men
de scheiding van kerk en staat wil respecteren, (b)
er discontinuïteit in beleid is (Leefbaar Rotterdam
of PvdA) en (c) er grote verschillen zijn per deelgemeente.
Dat neemt overigens niet weg dat men
vanuit het PCI wel eens met iemand meegaat naar
de Schuldhulpverlening. Het PCI onderhoudt ook
contacten met het maatschappelijk werk. In het
samenwerkingsverband Avanço wordt met andere
zelforganisaties gezamenlijk subsidie aangevraagd
bij de gemeente (omdat de gemeente als eis stelt dat
een aanvraag door minstens drie zelforganisaties
wordt ingediend).
Hulpvragen
De levenstandaard is laag. Mensen zijn vaak heel
tevreden, bijvoorbeeld over de voedselbank. Zelfs
als voedsel over de datum wordt verstrekt. Twee belangrijke
problemen – waarvan overigens de omvang
moeilijk in te schatten valt, omdat mensen er niet
graag over praten – zijn de schuldenproblematiek en
de hoge woonlasten. Het is een verschrikking als iemand
in de schuldhulpverlening terecht komt. Van de
lage uitkering wordt geld ingehouden voor het aflossen
van de schuld. Er blijft te weinig over om waardig
van te leven. Ook de woonlasten zijn vaak hoog. Na
aftrek van de huur, is er te weinig over om waardig
van te leven. Mensen kunnen bijvoorbeeld niet met
enige regelmaat naar de Kaapverdische eilanden
reizen om hun ouders te bezoeken. Gezinnen met
kinderen zijn hiervoor aangewezen op de vakantietijd
en reizen is dan simpelweg te duur.
Samenwerking met kerken
De parochie werkt niet zozeer samen met andere
parochies en kerken. De parochie is één van de armste
parochies in het bisdom. Het bisdom financiert
Contacten met
gemeentebestuur
Er zijn informele contacten met de voorzitter van de
deelgemeente Delfshaven die ook afkomstig is uit
Kaapverdië. Hij is goed geïnformeerd en heeft het
overzicht over de problematiek. De pastor vind het
van belang “je ziel niet te verkopen aan (politieke)
partijen” hoewel “een beetje meer netwerken geen
kwaad zou kunnen”.
Aanvullingen
De kracht van de parochie is het elkaar helpen waarmee
ook een tegengeluid wordt gegeven tegen het
individualisme in de samenleving. De parochie ziet
het als haar opdracht nieuwe generaties de geest
van bereidheid elkaar te helpen door te geven. Het
is de vraag hoe het in de toekomst zal gaan? De
tweede generatie Kaapverdische migranten verhuist
steeds vaker naar randgemeenten zoals Barendrecht.
De betrokkenheid bij de parochie neemt
daardoor af.

Syrisch-Katholieke Kerk
20
Op 12 februari 2010 vond het interview plaats met de
pastoor van de Syrisch-Katholieke Kerk, Noel Mosa,
pastoor en Sami Hannawi, vice-voorzitter van de
parochiebestuur.
Inleiding
De priester van de kerk, pastoor Noel Mosa, geeft
aan dat zijn kerk door de jaren heen sterk gegroeid
is, namelijk van 260 naar 1150 leden. De oorzaak
hiervan was de oorlogssituatie in Irak, die ertoe
leidde dat veel christenen Irak ontvluchtten. De
Syrische-Katholieke Kerk hier in Nederland ziet het
als haar taak om deze vluchtelingen op te vangen.
Dat gebeurt onder meer door met hen te praten over
hun situatie, hen moed in te spreken en hen, indien
nodig, steun en hulp te geven.
De Syrisch-Katholieke Kerk heeft één pastoor en
gemeenschappen in heel Nederland. Pastoor Mosa
viert de heilige mis in de regio's Amsterdam, Rotterdam,
Hengelo, Arhnem en regio Utrecht (in Woudenberg).
Deze locaties zijn in eerste instantie door
de kerk gehuurd met de steun van een organisatie.
Deze steun is nu helaas ingetrokken, waardoor de
financiële last die op de parochie rust groter is geworden.
Pastoor Mosa hoopt dat de overheid de kerk
financieel zal helpen. De Syrisch-Katholieke Kerk
maakt deel uit van de Rooms-Katholieke Kerk. In
Nederland valt zij regelrecht onder de Aartsbisschop
van Utrecht.
Volgens pastoor Mosa verkeren de leden van de
kerk mensen in de parochie allemaal in een legale
situatie en op dat vlak zijn er dus geen problemen.
De meeste kerkleden zijn namelijk vluchtelingen
en asielzoekers, die inmiddels een verblijfsvergunning
hebben. Daarmee hebben zij recht op sociale
bijstand. Daarom zijn ze in dat opzicht niet echt arm.
Ze hebben misschien een laag inkomen maar als dat
goed beheerd wordt, kunnen ze een gewoon leven
hebben. Bovendien werken veel van hen.
Hoe zijn de behoeften van
mensen met financiële
problemen vast te stellen?
De bezoekers van de kerkdiensten komen meestal
bijeen na de diensten op zondag om elkaar te
ontmoeten. De mensen kunnen dan direct met de
pastoor over hun situatie spreken. Voorts leggen
mensen contacten met anderen van wie ze weten
dat ze financiële en/of andere problemen hebben.
De mensen vinden het gemakkelijk om hun problemen
met elkaar en via-via te bespreken. De pastoor
wordt veel per telefoon benaderd. Er zijn echter hier
in Nederland uitkeringen en ziekteverzekeringen, die
voorkomen dat mensen in echte armoede leven. De
mensen hebben wel financiële problemen in sommige
situaties, zoals bij huwelijk, begrafenis, grote
reparatie van huiselijke apparaten, transport, kleren
en het kopen van cadeaus met kerst en nieuwe jaar,
etc.
Psychologie
Volgens Pastoor Mosa kan de kerk in de sociale en
psychologische behoeften van de mensen voorzien,
maar financieel niet veel doen. Niet omdat ze dat niet
zou willen, maar omdat ze daarvoor onvoldoende
geld hebben. De kerk is meer bezig met het ondersteuning
voor de psychologische kwesties.
Armoede moet niet alleen als een materieel probleem
gezien worden. Er is ook sprake van geestelijke
of psychologische armoede. Als de mensen
zin hebben om naar de kerk te komen, maar zich
het transport niet kunnen veroorloven, dan kan dat
psychologische problemen geven doordat zij het erg
vinden dat zij niet naar de kerk kunnen komen.
In het Midden-Oosten wordt psychiatrische hulp als
een schande beschouwd. De mensen gaan niet
graag naar een psychiater omdat mensen die naar
een psychiater gaan, als gek worden beschouwd. Wij
proberen hen te overtuigen dat het toch goed is om
psychische hulp te aanvaarden. De Heer Sami Hannawi
verstrekt veel uitleg aan mensen over psychiaters
in Nederland omdat dat bij zijn werk hoort. Psychische
problemen hoeven niet altijd tot armoede te
leiden, maar kunnen wel een ernstige depressie tot
gevolg hebben. Om een voorbeeld te geven: mensen
die in een groot huis woonden, wonen nu in een kleine
flat. Zij worden aangemoedigd om hun kleine flat
te leren waarderen. Het is beter om in vrede en zonder
gevechten in een kleine flat te wonen, dan in een
groot huis in oorlog en gekidnapt te worden. Op deze
manier worden mensen geholpen om hun depressie
wat te verlichten en om ze gelukkiger te maken.
Dat is belangrijker dan geld. Het is een keuze die ze
moeten maken. Als je je leven wilt verliezen, dan kun
je terug naar je comfort, of je kunt gelukkig zijn met
de flat die je hier hebt en de situatie accepteren. Het
is onze plicht om hen op andere ideeën te brengen

21
en hen te stimuleren om een psychiater te raadplegen,
als ze psychische problemen hebben.
Manieren om te helpen
Vervoer is één van de grootste problemen, aangezien
sommige leden van de parochie ver weg wonen.
Er wordt dan wel gezocht naar mogelijkheden om
voor het vervoer te zorgen. Er zijn ook vrijwilligers in
de kerk die hulp bieden aan hen die het nodig hebben
maar het is niet voldoende. De kerk kan niet alle
problemen oplossen omdat ze in haar mogelijkheden
beperkt is. Ook biedt de kerk hulp tijdens begrafenissen
en andere gelegenheden zoals huwelijksceremonies
door ondersteuning te geven.
Activiteiten
De kerk organiseert minstens zes keer per jaar activiteiten
voor de jeugd, van 11.00 tot 18.00 uur. Het
gaat hierbij om gespreksgroepen waarin het religieuze,
sociale en psychische leven in Nederland aan
de orde komt. Het is een stuk vorming. De parochie
probeert de mensen ook te helpen bij het leren van
de oude Aramese taal. Ook hebben we ideeën voor
andere activiteiten, maar de kosten voor de organisatie
van de cursussen en activiteiten vormen een
probleem. Een aantal mensen van de kerk (parochie)
leeft van een laag inkomen en kan de kosten niet
bekostigen. De kerk zou veel meer kunnen doen
als ze subsidie zou krijgen. Een van de manieren
waarop de kerk geld inzamelt, is de zondagse collecte,
maar deze levert eenvoudigweg niet genoeg
op. De ledenbijdrage bedraagt elke maand 10 euro.
Sommige mensen betalen graag wat meer, anderen
kunnen zelfs dit bedrag niet betalen.
De leden helpen elkaar voornamelijk met het invullen
van formulieren en met andere diensten. De meeste
mensen waar we mee te maken krijgen, zijn vluchtelingen
met een verblijfsvergunning. De overheid
beschikt ook over contactpersonen waar ze terecht
kunnen, als ze hulp nodig hebben. Wij proberen ook
de mensen aan te moedigen om de taal zo snel mogelijk
te leren, zodat ze niet zo van anderen afhankelijk
zijn. Uiteraard helpen wij als dat nodig is.
Soms helpen de mensen elkaar met 'zachte leningen',
die in een paar maanden terugbetaald kunnen
worden. Wij raden hen echter aan om voorzichtig te
zijn met wat ze geven: geen 5000 euro aan iemand
als lening geven, maar een paar honderd. We adviseren
de mensen naar hun financiële mogelijkheden
te leven. Ze moeten geen dure apparaten kopen
zoals een televisie van 1000 Euro, terwijl je er één
voor 400 Euro kan krijgen. Dat is maar een advies,
die iemand al dan niet kan opvolgen. Maar mensen
zijn wel zelf verantwoordelijk voor hun daden.
Het gebeurt niet vaak dat we mensen buiten ons
domein ontmoeten. Dat betekent niet dat we niet willen
helpen maar deze mensen richten zich natuurlijk
tot hun eigen mensen; mensen uit Rwanda zullen
niet naar Irakezen komen maar zich tot Rwandezen
wenden.
Gebruik expertise kerkleden
De kerk kan mensen met gedachten over het opzetten
van een bedrijf niet helpen. Dat vereist specifieke
deskundigheid. Daarom worden mensen meestal
doorverwezen naar iemand in de kerk die er verstand
van heeft. Zo is iemand die kwam met de gedachte
van het opzetten van een restaurant doorverwezen.
Beschikt de kerk over advocaten die leden kunnen
helpen?
De leden hebben op dit vlak niet zo veel problemen
omdat de meeste vluchteling zijn en een vergunning
hebben. Als ze hulp nodig hebben, dan is dat bij de
procedures die zij moeten volgen. Waar noodzakelijk,
helpt de kerk door aan hen documenten te geven
waaruit blijkt dat zij lid zijn van onze parochie en
ook door zo nodig doop- of huwelijksdocumenten te
geven voor leden van ons kerk.
Welke categorieën mensen
vragen om hulp?
Het gaat om psychosociale hulp. Gewoonlijk biedt de
kerk hulp aan de oudere mensen die hier komen en
organiseert zij activiteiten zoals gespreksgroepen,
ontmoetingen, feesten. Voorts bezoekt de priester
deze mensen twee á drie keer per jaar. We spreken
met mensen over het gebruik van drugs, maar
gelukkig hebben wij zulke mensen niet. We praten
ook met alle mensen over hoe zij goed kunnen integreren.
Dat is op een goede manier en niet door te
gokken en drugs te gebruiken.
Het omgaan met het verschil in cultuur is een belangrijke
kwestie die wij op proberen te lossen. Soms
geeft dit zo'n grote schok dat die voor veel mensen
moeilijk is op te vangen. De parochie begeleidt de

22
jongeren zodat ze geen slachtoffer worden van
omgang met verkeerde vrienden, alcoholisme,
gokken en casino’s (die komen in hun eigen land
minder voor). De kerk spoort hen ook aan om goede
gewoontes te ontwikkelen en afstand te houden van
drugs. Het accent ligt op de noodzaak om goed te integreren
door goede dingen over Nederland te leren.
We willen graag meer doen, als we financiële hulp
krijgen.
Contacten met andere
organisaties
Er zijn contacten met andere organisaties, maar
niet met de lokale overheid. Als de kerk uitgenodigd
wordt voor een vergadering met ambtenaren, gaat ze
daarop in. Zo was er een bijeenkomst met een ambtenaar
van het ministerie van Justitie. Toen is er een
brief voorgelezen over de mensen in onze parochie.
Pastoor Mosa uit ten slotte de mening, dat de regering
voor meer banen voor de mensen zou moeten
zorgen. Dat zal het armoedevraagstuk grotendeels
oplossen.

Wesley Methodist Church
23
Inleiding
Wesley Methodist Church Circuit Missie Nederland
bestaat uit de gemeenten Amsterdam en Den Haag.
Hoewel de kerk universeel is, is het Missie Circuit
Nederland direct verbonden met de Methodist
Church Ghana. De missie is sinds 1997 in Nederland
gevestigd en heeft diensten in Amsterdam West en
Amsterdam Zuid-Oost. De missie van Den Haag is in
1998 opgericht. Het Missie Circuit Nederland is dynamisch
en breidt zich snel uit, met de andere Wesley
Methodist gemeenten gevestigd in Rotterdam (2001),
Antwerpen – België (2002) en Brussel – België. In
de opzet zijn alle Wesley gemeenten verbonden
met de Amsterdamse Gemeente, die duidelijk het
hoofdkwartier is. De Amsterdamse Gemeente van
de Wesley Methodist Church herbergt meer dan 350
kerkgangers.
Het Missie Circuit Nederland wordt geleid door een
superintendent (kerkleider verantwoordelijk voor
meerdere gemeenten) predikant ds. Isaac S. Amoah,
die ook het hoofd is van de Amsterdamse Wesley
Methodist Church Gemeente. Hij wordt geassisteerd
door vier lekenvoorgangers die leiding geven aan
de andere gemeenten. Er zijn ook meerdere leken
groepsleiders in allerlei functies voor de verschillende
eenheden/commissies/groepen in de kerk. Deze
groepen omvatten de gewoonlijke groepen (kinderen,
vrouwen, mannen en jongeren) en de zondagschool.
Er zijn ook commissies die zich bezig houden met
specifieke vraagstukken zoals diaconie (commissie
voor de sociale noden van de leden). De sociale noden
van de leden worden gewoonlijk aan de betrokken
eenheid of commissie gericht. Vraagstukken, die
niet op dat niveau opgelost kunnen worden, worden
echter naar de leiding verwezen. Daarbij heeft elke
gemeenschap de vrijheid om plaatselijke of gerelateerde
vraagstukken zelf te behandelen. Aan de
andere kant kunnen de onopgeloste vraagstukken
onder de aandacht van de Circuit Leiding gebracht
worden, waar dat nodig is.
Ik heb in het Amsterdamse circuit een team van vijf
kerkleiders, onder leiding van Rev. Isaac Amoah,
geïnterviewd.
Armoede
In deze kerk is armoede een flinke uitdaging, hoewel
dit niet alleen te maken heeft met materiële bezittingen
of onmacht om de financiële behoeften te
beantwoorden. Volgens de ondervraagde omvatten
deze behoeften geestelijke, psychologische, sociale
en financiële kwesties. Bij het verlichten van de noden
van de mensen wordt voorrang gegeven aan de
geestelijke aspecten van de behoeften omdat deze
de kern vormen van de andere erkende behoeften.
Daarom is er voor de meeste geuite behoeften een
systeem van raadpleging om de nood en de problemen
te verduidelijken en om een oplossing te vinden
op lange termijn. De ondervraagde gaf specifieke
voorbeelden van de manier waarop kwesties zoals
huwelijksproblemen, het verlies van werk, slechte
verhouding met anderen en uitdagingen die ontstaan
door gebrek aan de juiste verblijfsdocumenten, of
gebrekkige kennis van het systeem, tot financiële
moeilijkheden of crisis kunnen leiden. De aanpak van
deze behoeften vraagt niet alleen om financiële hulp
maar vooral om advies.
Vanuit een ander perspectief kan men armoede ook
in het licht van een goddelijke beschikking / christelijke
tevredenheid zien. (hier refereert men direct
naar een citaat uit de Bijbel uit 1 Timotheus 6: 6, dat
als volgt luidt: ”… but godliness and contentment is
a great gain …having food and rayment, let us be
content therewith, …for the love of money is the root
of all kinds of evil”. Vanuit dat gezichtspunt is de kerk
niet arm, maar kunnen er toch behoeften zijn, maar
de leden van de kerkgemeenschap delen onder
elkaar en voorzien in elkaars behoeften. De nood
die zich in dit geval voordoet is meer geestelijk en
sociaal dan materieel of financieel.
Volgens de ondervraagde heeft een groot aantal
mensen één of andere vorm van hulp aangevraagd.
Het inschatten van het aantal mensen in de kerk die
in armoede leven is een uitdaging op zich. Maar door
de verschillende gerelateerde elementen en de uitdagende
situaties waarmee de leden geconfronteerd
worden in beschouwing te nemen, kan men daaruit
opmaken dat ongeveer 50% van de kerkleden in armoede
leeft of in situaties die daartoe kunnen leiden.
Behoeften beantwoorden
Het Wesley Methodist Church Circuit in Amsterdam
heeft een goed opgezette, gedecentraliseerde structuur,
waarvan gebruik gemaakt wordt in het tegemoetkomen
aan behoeften bij de kerkleden. Behalve
de diaconie die binnen elk circuit bestaat, is de kerk
onderverdeeld in kleinere eenheden of celgroepen,
Wesley-klassen genaamd, die uit ongeveer vijftien
tot twintig leden bestaan en een leider hebben. Deze
celgroepen zijn meestal het eerste aanspraakpunt
voor de kerkleden. Kwesties die buiten het bereik
van het celgroepniveau vallen, worden verwezen

24
naar de diaconie en, als deze de kwestie niet kan
behandelen, naar het volgende leidingsniveau.
De methode van gemeentelijke of onderlinge ondersteuning
is ‘goed passend’ voor de leden van de
Wesley gemeenschap. Het juist kwantificeren en
documenteren van wat de werkelijke uitgaven zijn in
het proces van hulpverlening bij behoeften van leden
door wederzijdse steun is een belangrijke uitdaging.
Bovendien is hierdoor geen plaats voor anderen
buiten de gemeente, die volgens de ondervraagde
personen om hulp komen vragen. Niet-leden, die met
behoeften komen, worden gewoonlijk verwezen naar
de diaconie die bepaalt of de persoon in aanmerking
komt voor steun. De hulpverlening hangt af van de
kwetsbaarheid van de persoon en van de ernst van
de nood. Deze informatie wordt verkregen tijdens het
raadplegingproces / pastoraal gesprek of intake.
Het type door mensen in de kerk aangevraagde
behoeften is uiteenlopend. Het gaat om behoeften
van mensen met psychologische problemen, mensen
zonder betaald werk of mensen die hun baan kwijt
zijn, die in de schulden raken, voornamelijk schulden
in verband met wonen. De financiële problemen
worden meestal veroorzaakt door de zware last
van de hoge huren, de slechte inkomens en door
gebrek aan kennis van sociale rechten en plichten.
De psychologische problemen komt meestal voor bij
mensen die vanaf de straat de kerk binnenkomen,
vaak met geestelijke gezondheidsproblemen, en
door mensen met huwelijks- of relatiemoeilijkheden.
Bron van financiële middelen
voor het diaconieprogramma
Naar de mening van de ondervraagden, is de kerk te
slecht voorzien van financiële middelen om tegemoet
te kunnen komen aan de financiële behoeften van de
leden en andere aanvragers. Er is echter een enorm
en onberekenbaar bedrag dat uitgegeven werd en
wordt via de wederzijdse onderlinge of kerkelijke
steun, vooral binnen de Wesley Bijbelstudie (celgroepen).
De grootse bron van inkomsten is via de collectes
van mensen in de kerk (offerande). De kerk heeft
nooit subsidie van de overheid aangevraagd en is
dit ook niet van plan. Volgens de ondervraagden ligt
het probleem van het aanvragen van subsidie bij de
bureaucratische procedure die met zulke subsidies
gepaard gaat, en de voorwaarden voor het gebruik
van de subsidie. Bovendien zijn de vragen waar
mensen mee komen heel divers en lastig in een projectaanvraag
onder te brengen. Volgens de ondervraagden,
zou een poging om alle behoeften in een
enkel projectontwerp onder te brengen de focus van
de kerk kunnen verleggen. Bovendien zien de ondervraagde
personen de hulpverlening aan mensen
met behoeften als een christelijke deugd en als een
verantwoordelijkheid van de kerk. Afhankelijkheid
van de overheid voor het voorzien in sociale behoeften
is in tegenstrijd met dit principe, en de voorkeur
wordt gegeven om locaal binnen de gemeenschap
het werk van de 'Barmhartige Samaritaan' te doen.
Steun van de gemeentelijke overheid bij kerkelijke
sociale hulpverlening is echter welkom.
De Wesley Methodist als organisatie heeft ook nooit
samengewerkt met andere organisaties om de
armoede te verlichten. De ondervraagde gaf echter
aan dat verschillende mensen in de kerk zelf sociale
projecten zijn begonnen, wat door de kerk gesteund
en aangemoedigd wordt. Er zijn ook meerdere vrijwilligersdiensten
die binnen de kerk individueel of in
groepsverband actief zijn.
Andere kwesties en
opmerkingen ter conclusie
De ondervraagde personen vragen zich af of de
gemeentelijke aanpak om armoede te verlichten de
juiste is voor armoedekwesties die vaak niet alleen
financieel zijn. De ondervraagde personen geloven
dat de geestelijke noden de kern zijn waar de andere
noden omheen draaien. Volgens hen zal een nietholistische,
wetenschappelijke aanpak, die de geestelijke
hunkering van de mensen onderdrukt, vooral
bij migranten uit Afrika, Azië en het Midden-Oosten
niet helpen. Zij zien hierbij de scheiding tussen Kerk
en Staat (religieuze groeperingen, in het bijzonder de
kerk) als boosdoener.
Bovendien denken de ondervraagde personen
dat de overheid zou kunnen helpen bij de opbouw
van individuele kennis en vaardigheden om zo de
gemeenschap beter te kunnen dienen. De overheid
zou ook kunnen helpen bij het verstrekken van een
geschikt onderkomen voor de kerk (betaling van huur
legt een zware last op de kerkelijke financiën en vermindert
de hulpverleningsmogelijkheden), waardoor
de kerk beter in staat zou zijn om de gemeenschap
te helpen.

Gereja Kristen Indonesië
Nederland, Paulus Kerk
Tilburg
25
Inleiding
De Gereja Kristen Indonesië Nederland (GKIN), of
Indonesië-Nederland Christelijke Kerk, is in Nederland
gevestigd sinds 7 juli 1985 als een kerk met de
doelstelling om het Evangelie van Jezus Christus te
verkondigen en om pastorale zorg te verlenen aan
kerkleden uit Indonesië die ergens het geloof op een
iets andere manier beschouwen dan de Nederlanders.
De Paulus Kerk is lid van de grotere GKIN Kerk in
verenigingsverband. In 2008 hebben ze een werkcontract
getekend met de Protestante Kerk in Nederland
voor een samenwerking. De GKIN groepeert
vijf kerken, te weten Tilburg-Steenwijk, Amstelveen,
Schiedam-Dordrecht, Arnhem-Nijmegen en Paterswolde.
De gemeente van de GKIN bestaat uit heel verschillende
mensen, velen uit verschillende bevolkingsgroepen
in Indonesië, Indische Nederlanders en
Nederlanders die op één of andere manier een band
hebben met Indonesië door reizen, werk of vakantie
en deze band willen onderhouden door de GKIN
diensten bij te wonen. Hier wordt het onverdeelde
Woord van God uit de Bijbel verkondigd, met Jezus
Christus als de Heer en het Hoofd van de Kerk. De
kerk wil een gastvrije, oecumenische zendelingskerk
zijn, en beperkt zich dus niet tot alleen Nederlanders
of Indonesiërs, maar ontvangt graag mensen
uit verschillende geloofsstromingen; dit is vooral te
merken tijdens het avondmaal (communie) en in het
lidmaatschap.
GKIN Paulus Kerk Tilburg
Toen ik voor het interview aankwam, was de kerkdienst
net beëindigd, en ik ontmoette een klein
gezelschap terwijl het koor aan het oefenen was met
unieke Indonesische muziekinstrumenten voor de komende
zondag, de Paasdienst. Later hoorde ik van
het Secretariaat dat dit koor een kleine zanggroep
is van zes of zeven mensen, de meeste Indonesiërs
maar ook een paar Nederlanders.
De pioniers van de kerk waren GKI gemeenteleden
uit West-, Midden- of Oost-Java, waar de gereformeerde
en hervormde zending in het verleden
gewerkt hebben. Het merendeel van de kerkgangers
zijn Indonesiërs die in Nederland gevestigd zijn en
daar al geruime tijd wonen. Er zijn ook een aantal
Indonesische studenten die gekomen zijn om in
Nederland te studeren en zich graag bij deze kerk
aansluiten. Eén keer per maand vindt er in de kerk
een Bijbelstudie plaats, en er is ook elke zondag kinderopvang
met Bijbelstudie. Omdat de gemeente uit
zowel Nederlanders als Indonesiërs bestaat, zijn de
diensten tweetalig, met een preek in het Nederlands
of Indonesisch, en een vertaling via de projector in
de andere taal. Op deze manier richt de dienst zich
zowel op mensen die beter met Nederlands overweg
kunnen als op Indonesiërs die deze taal niet begrijpen.
Gewoonlijk is er een gastprediker, die ook in de
andere takken van de GKIN preekt, zoals Amstelveen,
Schiedam, Dordrecht, Den Haag, Rijswijk,
Arnhem, Nijmegen en Tilburg.
Alle mensen die in the Paulus Kerk komen zijn
vrijwilligers, behalve de dominee die op de loonlijst
staat. Voor de kinderopvang op zondag worden er
babysitters georganiseerd die in feite de ouders van
de kinderen zijn en die om de beurt tijdens de dienst
voor de kinderen zorgen.
Hulpvragen en hulpverlening
In Tilburg kan men de problemen die de kerkmensen
tegenkomen alleen op incidentele en informele
wijze aansnijden, omdat mensen uit het Oosten vaak
erg onwillig zijn om problemen open te leggen. De
Paulus Kerk is niet erg groot; iedereen kent iedereen.
Ik liet mij vertellen dat er in de kerk, voor zover zij
weten, niet één iemand ongedocumenteerd in Nederland
is. Niemand heeft eigenlijk om hulp gevraagd.
Ze organiseren ook geen gemeenschappelijke
vormen van hulpverlening zoals een voedselbank,
kleding en dat soort dingen voor mensen die dat
nodig hebben. Er is ook geen vraag naar tweedehands
kleding. Het secretariaat vertelde mij dat ze
een jaar lang geprobeerd hadden om tweedehands
huishoudartikelen te verkopen en dat ze een bazaar
hadden opgezet voor de verkoop van tweedehands
goederen, maar zonder succes - ze zijn er na drie
pogingen mee gestopt.
Binnen de kerk zijn er twee contactpersonen die
contact houden met de plaatselijke gemeente en
afweten van de werkwijzen en procedures, en die
erkennen dat er dringende nood kan zijn, alswel
problemen bij mensen voor het betalen van huur,
gas, elektriciteit. Zij kunnen contact opnemen met de
autoriteiten die op hun beurt weer contact opnemen
met de maatschappijen voor uitstel van betaling. Tot
dusver is het niet noodzakelijk geweest om van deze
dienst gebruik te maken en niemand is feitelijk naar
voren gekomen om over nood te klagen. Ik vernam

26
van het secretariaat dat men zich er in de Indonesische
cultuur voor schaamt om hulp te vragen – zij
doen hun best om niet te laten blijken dat zij in nood
zijn.
In Indonesië betekent arm zijn dat men absoluut
niets heeft. Zij geloven niet dat men in Nederland
arm kan zijn in vergelijking tot de armoede in het
thuisland. Vooral de Indonesische mensen geloven
dat zij een baan zullen kunnen vinden als zij werkloos
zijn en dat hun inkomen voldoende zal zijn om
hun behoeften te dekken. Er is voldoende communicatie
tussen deze contactpersonen en de autoriteiten
zoals Sociale Zaken die de commissies altijd kunnen
bereiken en bezoeken.
Ook in de kerk zelf wordt twee keer per jaar een
bijeenkomst gehouden waarbij de mensen aangemoedigd
worden om hulp te vragen als zij ziek zijn,
of andere problemen tegenkomen - bijvoorbeeld als
hun tuin bijgehouden of hun huis schoongemaakt
moet worden. Aangezien het deel uitmaakt van de
cultuur om alleen hulp aan te nemen van familie of
naasten, wordt er in de kerk nooit om dit soort diensten
gevraagd.
Er is een commissie die elke zondag bijeenkomt. De
mensen voelen zich hier gemakkelijk thuis. Zij vinden
het niet nodig om naar de Commissie te stappen
voor hulp omdat dit meestal neerkomt op in Nederland
gevestigde goede vrienden en familie. De GKIN
organiseert meerdere plaatselijke en andere activiteiten,
zoals studie- en catechisatiegroepen, retraites,
uitstapjes, beurzen, sport- en andere culturele
gebeurtenissen.

Kerkgenootschap der
Zevende-dags Adventisten,
Rotterdam
27
Inleiding
Het Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten
telt in Nederland circa 6.000 leden. De wortels van
het kerkgenootschap liggen in de Verenigde Staten.
Kenmerkend is het 'onderhouden van de Sabbat'
(vrijdag- tot zaterdagavond), gezondheidsregels
(geen tabak, alcohol, drugs, niet alle soorten vlees)
en de status van de dood en wederkomst van Jezus
Christus. De Zevende-dags Adventisten aanvaarden
de Bijbel als hun enige credo en hebben die samengevat
in de 28 Geloofspunten.
De gemeente Rotterdam International telt circa 260
leden. Er is ook een gemeente Rotterdam-Noord en
Rotterdam-Zuid. De gemeente is rond 1988 ontstaan
om te voorzien in de behoefte van immigranten met
een adventistenachtergrond die diensten in eigen
taal en stijl wilden. De leden komen voornamelijk
van de Nederlandse Antillen, Aruba en Suriname.
Er zijn ook enkele leden afkomstig uit Brits Guyana,
Nigeria, Ghana, Polen en Nederland. Wekelijks wordt
een sabbatschool en eredienst gehouden die door
20 à 25 mensen of meer worden bezocht. De gemeente
komt sinds kort bijeen in de Johanneskerk in
Rotterdam-IJsselmonde. De voertaal is Papiaments
of Engels, voor kinderen wordt een en ander vertaald
in het Nederlands. Men is bijeen van circa 10 uur tot
17 uur.
Ds. Ross is voorganger en als zodanig de enige
betaalde kracht. Er is een kerkbestuur van zeventien
personen. Het bestaat uit vijf ouderlingen en ambtsdragers
van de verschillende departementen zoals
vrouwenpastoraat, diaconie, zending, kinderbediening,
jeugd, communicatie. Ook een hoofddiaken
en hoofddiacones maken deel uit van het bestuur.
Zij leiden respectievelijk het team van diakenen en
diaconessen. Zij zorgen voor het gebouw, leiden de
'worship', begroeten bezoekers, bieden een luisterend
oor, assisteren bij de viering van het Heilig
Avondmaal en doen de voorbereiding van maaltijden.
De meeste gemeenteleden hebben een baan. Ook
de veertig studenten die deel uitmaken van de
gemeente werken naast hun studie. Er zijn ongeveer
vijftig mensen die een uitkering hebben. Sommigen
kunnen niet rondkomen van hun uitkering, bijvoorbeeld
omdat er sprake is van schuldenproblematiek
of de uitkering (tijdelijk) is gestopt. Enkele oudere
gemeenteleden leven van AOW en pensioen. Zij
doen niet zozeer een beroep op de kerk, maar “van
hen is weinig te verwachten, omdat ze de tienden
niet kunnen betalen”.
Individuele ondersteuning
De omvang van de individuele ondersteuning –
financieel of materieel – is beperkt. Vorig jaar zijn er
drie personen geholpen met geld. Voor één persoon
is de huurachterstand betaald. Er is iemand ook
regelmatig geholpen met geld die later begeleid
is naar de Sociale Dienst om de uitkering te laten
herstellen. Momenteel worden twee mensen financieel
ondersteund. Het kan gaan om gemeenteleden,
maar ook om mensen van buiten de gemeente die
een gemeentelid aanspreken, bijvoorbeeld buren of
familieleden van de gemeenteleden of mensen die
op straat een gemeentelid aanspreken. De kerkleden
geven elkaar overigens ook veel onderlinge hulp
buiten de kerk om.
Het bestuur heeft als beleid dat hulpvragers in contact
worden gebracht met de hoofddiaken of -diacones,
ouderling en/of predikant. Ds. Ross zit zelf nooit
alleen met iemand aan tafel, maar vraagt er altijd een
diaken of ouderling bij. Er wordt altijd dieper ingegaan
op de hulpvraag, vooral als er sprake is van
drugsgebruik, en er vindt een kritische beoordeling
plaats. Voor mensen met een acute behoefte aan
voedsel wordt eerst voedsel gekocht, waarna met
hem het gesprek wordt aangegaan. De hulpvrager
krijgt hulp of advies om zijn werkelijke probleem op
te lossen, bijvoorbeeld door te verwijzen naar een
afkickcentrum. De opvolging van dat advies kan ook
als voorwaarde zijn voor verdere hulp of begeleiding.
Indien mogelijk wordt financiële hulp verstrekt als
voorschot of lening. Daarbij wordt soms iemands
bankpas als onderpand achtergehouden (nadat de
persoon eventueel een bedrag heeft opgenomen
voor zijn reguliere uitgaven). Ds. Ross zijn geen gevallen
bekend van verzoeken die zijn afgewezen.
Collectieve ondersteuning
De kerk heeft een eigen voedselbank die op dit
moment minder actief door de verhuizing vanuit
Crooswijk naar IJsselmonde. De huidige kerk heeft
(nog) geen geschikte kast om deze voorziening te
kunnen bieden. De voedselbank bestaat nu uit een
mand die wordt gevuld met bijdragen van gemeenteleden
welke na de dienst worden uitgedeeld aan de
mensen binnen of buiten de kerk die daar behoefte
aan hebben. Een vergelijkbaar systeem bestaat voor
kleding. In het verleden werd er ook een broodactie
gehouden. Een bakkerij schonk de kerk brood dat
werd verdeeld onder dezelfde groep mensen.

28
De adventisten werken landelijk samen met het
Leger des Heils. Als iemand behoefte heeft aan
voedsel of kleding wordt er daarom verwezen naar
het Leger des Heils. Ook wordt er wel verwezen naar
de inloophuizen van het Leger des Heils.
De keuze om bepaalde activiteiten wel of niet de
doen wordt ingegeven door de praktijk van alledag
enerzijds en de beperkte financiële middelen anderzijds.
“De kerk heeft een belangrijke rol te vervullen
in samenleving.” Het zou mooi zijn als er meer middelen
zouden zijn. Het zou mooi zijn als we meer zelf
in huis zouden hebben en minder zouden hoeven
doorverwijzen. De adventisten doen in andere delen
van het land of de wereld veel meer. Noemt als
voorbeeld de wijze waarop ADRA (Adventist Development
and Relief Agency) noodhulp verstrekt na de
aardbeving in Haïti in januari 2010.
De kerk hoeft de overheid de sociale zorg niet uit
handen te nemen. Maar hulp- en zorgverlening horen
bij de missie van de kerk (Mattheüs 25). De kerk heeft
een duidelijke functie in de maatschappij. Kerkelijke
hulp- en zorgverlening hebben meerwaarde. “Het
geeft een beeld van het evangelie, dat het niet alleen
geestelijk maar ook lichamelijk is.” Een voorbeeld hiervan
is Alivio in Delft, zowel een kerk als een stichting,
dat mensen die afkomstig zijn van de Antillen begeleidt.
Zij ontvangen hiervoor subsidie van de overheid.
“Zij doen het zelf met geld van de overheid.” Overigens
worden ook autochtone Nederlanders geholpen.
De kerk kan op deze manier meer invloed hebben in
de samenleving. Het kan ook de betrokkenheid van
mensen bij de kerk ten goede komen. Ds. Ross kent
mensen die bij de kerk zijn vanwege de hulp die zij
van de kerk hebben gekregen.
Overige activiteiten
Overige activiteiten (niet uitsluitend in het kader van
armoedebestrijding):
• Begeleiden van VMBO-scholieren door HBO/WOstudenten.
Via bemiddeling van predikant, maar
niet een ‘georganiseerde’ activiteit.
• De hoofddiacones verzorgt voor twee gezinnen
kinderoppas. Ook deze activiteit is informeel.
• Bijbelstudieleiders helpen mensen in hun Bijbelkring
met het invullen van formulieren en het lezen/schrijven
van brieven, doen telefoontjes voor
kringleden en begeleiden hen bij bezoek aan de
sociale dienst.
• Een standaard onderdeel van de bediening van
diaconessen is het afleggen van huisbezoeken.
Bij zieken en in geval van overlijden. “Ze brengen
een potje soep en troosten de mensen.” Soms
geven ze zieken huishoudelijke hulp, complementair
aan de thuiszorg.
• Zowel door de leden onderling als door de diaconie
wordt veel praktische hulp geven, variërend
van het doen van boodschappen, het geven van
een bed of kast tot schilderen en behangen.
Financiële middelen
De kerk beschikt over een zogenaamd Armenfonds
waaruit mensen financieel worden geholpen. Het
wordt gevuld met een percentage van de collecten
en persoonlijke bijdragen van leden. Soms wordt er
een speciale collecte gehouden. Hulp die geboden
wordt met middelen uit het Armenfonds wordt anoniem
verantwoord. De Diaconie heeft daarnaast de
beschikking over haar eigen fonds.
Tenslotte kan er een beroep worden gedaan op een
fonds van de (landelijke) Unie van Adventisten. Als
een (individuele) hulpvraag te omvangrijk is voor het
Armenfonds kan een beroep worden gedaan op dit
fonds. Het fonds maakt daarbij een eigen beoordeling
van de hulpvraag.
Gebruik expertise kerkleden
Workshops (huwelijksbegeleiding, budgettering enz.)
worden niet alleen door de voorganger gegeven,
maar ook door maatschappelijk werkers en docenten
die lid zijn van de kerk. Zij helpen mensen ook vaak
met het invullen van formulieren en het lezen/schrijven
van brieven.
De maatschappelijk werkers adviseren tevens het
kerkbestuur. Ook vakmensen uit de kerk, zoals een
automonteur, tegelzetter of verpleegkundigen, verlenen
vaak diensten aan gemeenteleden (niet alleen
als vrijwilliger, maar ook tegen betaling). Daarnaast
is er een psycholoog die werkt in opdracht van de
conferentie. Mensen kunnen, indien een voorganger
dit noodzakelijk acht, van diens hulp gratis gebruik
maken. Overigens staat dit los van de armoedeproblematiek.
Opsporen armoede
De kerk voert geen actief beleid in het opsporen van
armoede. Meestal doen mensen zelf een beroep op

29
de kerk. Vaak is de diaken of ouderling die problemen
signaleert bij een gemeentelid of in de omgeving.
Van formele samenwerking met lokale kerken is
geen sprake. Ds. Ross doet mee aan de maandelijkse
gebedsbijeenkomst van Rotterdamse voorgangers.
Hier worden elkaars noden gedeeld en soms
ook opgelost. De gemeente is via deze contacten
aan een beter geschikt kerkgebouw gekomen.
Landelijk wordt samengewerkt met het Leger des
Heils (zie hierboven). Men kan altijd terugvallen op
de Conferentie/Unie. Er wordt ook wel samengewerkt
met Alivio in Delft (zie hierboven) die is voortgekomen
uit Rotterdam Internationaal Kerkgenootschap
der Zevende-dags Adventisten.
Hulpvragers
Het zijn vooral mensen met een uitkering (ex-drugsverslaafden)
en asielzoekers die een beroep op de
kerk doen. De mensen die een beroep doen op de
kerk hebben vaak een Antilliaanse achtergrond. Zij
hebben vaak geen werk vanwege taalproblemen.
Er zijn ook wel mensen met een onvolledige AOWuitkering,
maar “zij proberen binnen de ruimte die
ze hebben te leven”. Er zijn eveneens enkele alleenstaande
moeders met kinderen, “maar ook zij
redden het”. De kerk springt bij door bijvoorbeeld
voor maximaal twee van de zes kinderen reisgeld te
vragen als er een dag is van de kerk waarvoor moet
worden gereisd enz. Er zijn ook arbeidsmigranten
en mogelijk ook wel eens ‘illegalen’, maar zij doen
geen beroep op de kerk voor financiële of materiële
ondersteuning.
(Ds. Ross noemt hier het voorbeeld van een gemeentelid
dat een gastouder- en thuiszorgbureau
heeft opgericht en een aantal werklozen uit de kerkgemeenschap
in dienst heeft genomen.)
Hulpvragen
Mensen vragen de kerk om hulp omdat ze niet genoeg
te eten hebben of geen geld hebben om iets te
betalen. Dit kan zijn omdat de uitkering te laag is om
van rond te komen of om extra onvoorziene uitgaven
op te vangen. Het kan ook zo zijn dat iemand niet
goed met geld kan omgaan, bijvoorbeeld drugsverslaafden.
Contacten met instanties
Ds. Ross neemt deel aan workshop van de stad Rotterdam
waarin vertegenwoordigers van stadsdelen
en allerlei (christelijke) organisaties worden voorgelicht
over welke mogelijkheden er bij de gemeente en
andere instanties zijn om mensen te ondersteunen.
Voor een programma over 'loverboys' wordt een
beroep gedaan op Alivio en/of GGD. De GGD geeft
voorlichting over seksueel overdraagbare aandoeningen
en andere ziekten. Soms worden gemeenteleden
begeleidt vanuit de kerk in contacten met
gemeente en/of UWV.
Er is informeel contact met het bestuur van de deelraad/gemeente.
Een kerklid, jurist, is deelraadslid en
adviseert het kerkbestuur en helpt zo nodig mensen.
Aanvullingen
De kerk is recent verhuisd van (de Andreaskerk in)
Crooswijk naar (de Johanneskerk in) IJsselmonde.
In dit gebied wil zij meer betekenen voor de samenleving,
iets toevoegen aan wat er in IJsselmonde al
wordt gedaan. Er worden nu plannen gemaakt en de
gedachten gaan uit naar programma’s voor kinderen
en jongelui (“met problemen op straat”) om armoede
en criminaliteit te voorkomen.
Samenwerking met kerken

Redeemed Christian Church
of God
30
Inleiding
De Redeemed Christian Church of God (RCCG),
Missie Nederland is een internationale Pinkstergemeentekerk
met oorsprong en hoofdkwartier in Nigeria.
Met meer dan 2000 gemeenten in Nigeria kan
deze kerk zich beroemen op aanwezigheid op het
Afrikaanse continent in Kameroen, Ivoorkust, Gambia,
Ghana, Kenya, Malawi, Zuid-Afrika, Tanzania,
Oeganda, Zaïre, Zambia en Senegal. In Europa is de
kerk aanwezig in Engeland, Frankrijk, Nederland en
Duitsland. In de Verenigde Staten zijn er gemeenten
in Chicago, Illinois, Dallas et Houston, in Texas, Tallahassee,
Florida, New York en Washington. Op de
Caribische Eilanden vindt men deze kerk op Haïti en
Jamaica.
In Nederland was de kerk sinds januari 1999 ingeschreven
onder een vrij in het Nederlands vertaalde
naam. In maart 2004 werd de naam echter veranderd
naar de Engelse versie die overal ter wereld
gangbaar is. De leiding van de kerk in Nederland
bestaat uit vijf bestuursleden die voor de hele Redeemed
Christian Church of God verantwoordelijk
zijn. Om administratieve redenen is de kerk echter
onderverdeeld in zones en gebieden van ongeveer
drie plaatselijke gemeenten (parochies) of meer. Momenteel
zijn er in Nederland meer dan 25 parochies
met meer dan duizend volwassen gelovigen.
Het onderhoud vond plaats met dominee Regina
Dururu. Zij is opgeleid als industrieel chemicus en
was voorheen pastor van een administratief gebied.
Momenteel is zij bestuurder van de Nederlandse Missie.
Dit betekent dat zij weet wat er gaande is in alle
plaatselijke gemeenten in Nederland.
De RCCG en armoede
De ondervraagde gelooft dat er arme mensen in
de kerk zijn. Om haar verklaring te staven, citeerde
zij de Bijbel, die zegt dat “er altijd armen onder ons
zullen zijn”. Zij gelooft dat er geen armen onder de
mensen zouden moeten zijn en dat er een mechanisme
zou moeten komen dat hen kan helpen om de
armoede te boven te komen. De afdeling diaconie in
het bijzonder helpt mensen die het niet breed hebben
weer overeind wanneer ze financieel in de moeilijkheden
zitten. Hierbij zoekt de kerk naar middelen om
te voorkomen dat mensen afhankelijk van de steun
van de kerk worden. Volgens haar geeft de kerk de
mensen echter hoop op een beter leven, omdat de
meeste conferenties en opleidingen op motivatie
gericht zijn, en de mensen leren hoe ze productief
kunnen worden en een bijdrage aan de maatschappij
kunnen leveren, in plaats van afhankelijk te zijn van
diaconieprogramma’s (waaronder sociale zorg van
de staat) voor hun voortbestaan.
Volgens haar schatting leeft meer dan 30% van de
gelovigen in armoede. Dit cijfer omvat mensen die
door sociale uitdagingen in de moeilijkheden zijn
geraakt. Er is echter een groter percentage van de
groep die, doordat ze verstrikt zitten in de immigratiewetten,
niet mogen werken.
De armoede in de kerk is het resultaat van een slecht
beleid van de persoonlijke financiën. Het merendeel
van de aanvragen voor hulp komt van mensen die
geen geld verdienen en niet in aanmerking komen
voor bijstand van de staat, of die verstrikt geraakt zijn
in het proces van het verlies van hun baan. Nog weer
andere gevallen zijn het resultaat van ontwrichte gezinnen,
of van het afstand doen van hun activiteiten
als sekswerkers of in de prostitutie.
Armoede verlichten binnen
de RCCG
De Redeemed Christian Church of God heeft in elke
plaatselijke gemeente een afdeling diaconie, die de
verantwoordelijkheid draagt om aan de nood van hun
leden tegemoet te komen. Elke plaatselijke gemeente
(parochie) is echter vrij in de methode van hulpverlening,
te weten wat en aan wie. Eén van de parochies
verzamelt bijvoorbeeld goederen die mensen
niet meer nodig hebben en deelt deze uit aan hen
die ze wel nodig hebben. Het is echter de gewoonte
in de missie dat elke derde zondag van de maand
financiële bijdragen worden geleverd ten gunste van
leden die in nood zijn. Als de financiële nood van een
persoon te veel is voor de parochie, dan kan er hulp
worden ingeroepen van de andere parochies.
Parochies zijn veelal autonoom, met controle en toezicht
van de Missie. Deze autonomie beïnvloedt ook
de selectie van hen die voor de diaconale hulp van
de kerk in aanmerking komen. Elke parochie bestuurt
ook zelf dit selectieproces en criteria voor hulpverlening.
Er zijn echter geen strenge richtlijnen voor het
selectieproces. De dienstverlening is in eerste instantie
aan leden van de kerk, hoewel er zo nu en dan
ook buitenkerkelijke activiteiten binnen de gemeenschap
of aan niet-leden plaatsvinden, bijvoorbeeld
voor drugsverslaafden op straat. Dit wordt ook weer
door elke parochie individueel bepaald.

31
Er is bovendien een informatienetwerk voor hulpverlening
via parochiedominees naar de leden. Deze informatie
kan betrekking hebben op werkgelegenheid,
beurzen, zakelijke en andere informatie, die voor de
leden van nut zou kunnen zijn. Andere informatie
die aan de leden doorgegeven wordt kan betrekking
hebben op gezondheidszorg, geld en andere zaken.
De meer speciale diensten betreffen gezondheidszorg
vanwege de uitdagingen van de migratie.
aangifteverplichtingen bij de belastingdienst aangaande
inkomensbelasting over de bedragen die aan
mensen worden gegeven.
De ondervraagde personen zijn van plan om meer
inkomensmogelijkheden te gaan zoeken, om zo hun
capaciteit om hulp te verlenen aan armen binnen en
buiten de kerk te vergroten.
Financiële middelen voor
diaconaal werk
Zoals eerder gezegd, is er een maandelijkse geldcollecte
die statutair is, om leden van de kerk te helpen,
en voor de financiering van programma’s gericht op
de noden van de armen buiten de kerk. De kerk heeft
nooit gebruik gemaakt van fondsen van de overheid
of andere organisaties. De reden dat er geen
gebruik wordt gemaakt van fondsen van de overheid
of van de plaatselijke deelgemeenten kan worden
toegeschreven aan de slechte kennis wat betreft het
bestaan van dergelijke fondsen en de samenwerking
tussen de kerk en de autoriteiten. De ondervraagde
was daarom enthousiast over het idee dat zulke
mogelijkheden bestaan, omdat met grotere financiële
middelen meer leden van de kerk geholpen kunnen
worden. Zij noemde ook de beperkte capaciteiten
en menskracht binnen de kerk als een hindernis
voor het verkrijgen van middelen voor ontwikkeling.
Waarschijnlijk is de slechte toegang tot fondsen een
belemmering geweest voor de kerk om kerkleden in
nood te helpen.
Er is sprake geweest van samenwerking met andere
organisaties bij het verlichten van armoede. Dit hangt
echter ook af van de parochie zelf. Dit betrof programma’s
voor prostituees en het vrijwillig terugkeren
van illegale migranten.
Beperkingen
De ondervraagde citeerde de beperkte financiële
reserves als de belangrijkste uitdaging waar de kerk
voor staat bij de hulpverlening aan de armen. Zij is
bovendien de mening toegedaan dat het gebrek aan
mankracht binnen de kerk ook een probleem is. Het
organiseren van een meer centraal hulpverleningssysteem
was daardoor moeilijk. Achteraf meldde
zij nog de bereidwilligheid van de kerk om mensen
financieel te blijven helpen zolang zij in nood zijn.
Dit wordt echter regelmatig gedwarsboomd door de

New Song Kerk, Tilburg
32
Inleiding
De New Song Kerk in Tilburg is één van de takken
van de grotere New Song Kerk, gevestigd op Curaçao
en de Antillen. De andere takken bevinden zich
in Amsterdam, Den Haag, Dordrecht, Arnhem, Limburg,
Den Helder, Rotterdam en Capelle a/d IJssel.
Alle kerkgemeenten komen één keer per jaar samen,
in de maand oktober. De kerk is achttien jaar geleden
gesticht, en de apostolische visie van de kerk was
gericht op Antilliaanse mensen die naar Nederland
kwamen en zo in contact bleven met hun taal en hun
cultuur, ook bij het vereren van Jezus Christus. Er is
echter een cyclus: vele Antilliaanse jongeren komen
vanwege studie- en werkgelegenheid, terwijl vele van
de oudere Antillianen, die al lang in Nederland wonen
en werken, nu terug gaan naar de Antillen om zich
daar te vestigen.
New Song Kerk Tilburg
Ik ontmoette Dominee Edsel Conradus voor het
onderhoud in het grote Albert Heijn winkelcentrum.
Hij nam mij mee naar een restaurant in dit winkelcentrum
en vertelde dat, toen hij naar Nederland is gekomen,
zich herinnerde dat zijn vader altijd tegen hem
zei: "Als je op een nieuwe plek aankomt, probeer
dan de mensen te leren kennen, en raak met hen
vertrouwd." “Ik kom bijna dagelijks in dit restaurant,
voor vergaderingen en van alles; dit is mijn tweede
thuis, en deze mensen zijn als familie.”
De achtergrond van de New Song Kerk komt uit de
tijd dat Curaçao door de Nederlanders gekoloniseerd
was, en de bevolking in veel opzichten de eigen cultuur
vergat door de Nederlandse taal en cultuur aan
te nemen. Vijftig jaar geleden kwamen de mensen
van Curaçao om dingen te veranderen, de taal, de
geschiedenis en de cultuur te leren. Deze moeite
wierp zijn vruchten af: het land begint langzaam maar
zeker de eigen cultuur en geschiedenis te erkennen,
en hier in Nederland viert de New Song Kerk elk jaar
‘Curaçao Dag’. De kerk houdt een tweetalige dienst,
in Papiamento - de plaatselijke Antilliaanse taal - en
een vertaling naar het Nederlands. De gemeente
bestaat voornamelijk uit Antillianen en een aantal
Nederlanders, die óf met Antillianen getrouwd zijn, óf
op de één of andere manier bij de Antillen betrokken
zijn. Buitenlanders die van buitenaf in de kerk komen
blijven niet lang, observeert de dominee, “waarschijnlijk
vanwege de taalbarrière.” De kerk is relatief groot,
en herbergt 200 mensen. De dominee verklaart
dat maar 70 leden echt betrokken zijn; en hij voegt
eraan toe: “Het is net een trein: sommige mensen
stappen in en anderen stappen uit, maar deze 70
zitten er altijd in.” De kerk bestaat uit verschillende
afdelingen waarin de leden als vrijwilliger een taak
kunnen kiezen. Zo zijn er groepen voor aanbidding
en lofprijzing, schoonmaken, de zondagschool, de
parkeerdienst en gastvrouwen- en gastherendienst,
gebed, en financiën. De meest actieve groep binnen
de kerk is echter de financiëngroep. Deze verricht
veelal vertaalwerk en bestaat uit jonge mensen die
hier wonen en naar school zijn gegaan. Zij kennen
de Nederlandse taal en helpen met de vertaling van
de officiële documenten, etc.
Iedereen in de kerk is vrijwilliger, zelfs de dominee
werkt zodat hij de kerk kan onderhouden en steunen.
Er worden veel collectes gehouden om de
kerkhuur en andere projecten te bekostigen. Dit jaar
wil de dominee het gebouw waar aan gewerkt wordt
afmaken. Daarmee komt er dan ook een ruimte
voor kinderopvang. Hij merkt op dat de gemeenten
in Amsterdam en Den Helder al een kinderopvang
binnen hun muren hebben. De New Song Kerk werkt
samen met andere geloofsrichtingen: de Katholieken,
de Protestanten, de Moslims, en zij noemen de deze
groep de Interkerkelijke Gemeenschap. Bovendien
heeft de kerk om de drie maanden een ontmoeting
met het Religieus Beraad Tilburg, een kerkelijke
gemeenschap die probeert de situatie van mensen in
Tilburg te verbeteren.
De Kerk en armoede
Op mijn vraag naar armoede in de kerk, antwoordde
dominee Conradus: “Er zijn twee soorten armoede:
geestelijke armoede en financiële armoede.” Hij
voegt eraan toe dat men beide vormen van armoede
in de kerk aantreft. “De mensen komen van de Antillen
naar Nederland voornamelijk om te studeren
en ook voor een beter leven. Als zij hier aankomen,
hebben ze een kader nodig, en mensen om ze te
begeleiden bij het inburgeren, anders komen ze vaak
slecht terecht. Volgens zijn waarnemingen, doen veel
Antillianen het goed; zij studeren en werken goed.
Er zijn er echter ook die vanuit de Antillen komen, en
een Nederlands paspoort hebben maar niet willen
werken of hun leven verbeteren. Zij verkiezen het om
thuis te zitten en te wachten op de sociale voorzieningen,
en de dominee heeft gemerkt dat deze
mensen vaak in een crisis terechtkomen. Hij verklaart
dat velen gewoon lui zijn, verder willen komen
in hun leven en veel goede dingen hebben, maar dat
ze niets willen doen om hun lot te verbeteren en vaak
in schulden verstrikt raken.

33
Activiteiten
De kerk en de dominee zijn zich bewust dat, hoewel
alle leden de juiste verblijfsdocumenten hebben en
er geen illegale mensen of asielzoekers zijn, mensen
vaak in financiële problemen terecht komen. Om dit
tegen te gaan, organiseert de kerk vaak cursussen
voor de kerkmensen om ze te leren met een budget
om te gaan. Velen denken waarschijnlijk dat Nederland
een land van kansen is, een paradijs, en met
deze instelling raken zij in de moeilijkheden, mede
door het feit dat zij niet willen werken en niets willen
doen. De kerk heeft een plan om ze te helpen: er
worden huisbezoeken afgelegd om te zien hoe de
mensen leven en om de twee maanden wordt er
over armoede en geldbeleid gediscussieerd. Men
heeft waargenomen dat Antillianen nogal hard zijn en
soms moeilijk hun problemen kunnen delen, totdat
het te laat is. Een gemengde groep mensen staat
open voor discussie over armoede, en voor advies
- ouderen, alleenstaande moeders, niet-werkenden,
of mensen die werk hadden en dat kwijt zijn geraakt.
Sommigen slagen erin om eruit te komen en vallen
dan weer terug. Voor degenen die steeds net
op de armoedegrens zitten, vindt de kerk het soms
noodzakelijk om hun bankpas een tijdje in te nemen
om ze daarmee te trainen en discipline bij te brengen
bij het beheren van hun financiën. De dominee
heeft gemerkt dat er soms sprake is van een manier
van denken waardoor mensen terugvallen, en het
is dan de taak van de kerk om ze de weg te wijzen
en verantwoordelijkheid bij te brengen. Elke maand
komen de verschillende groepen samen om te leren
over geldbeheer en hoe ze met hun financiën om
moeten gaan; de mannengroep, de vrouwengroep
en de jongerengroep. De alleenstaande moeders, de
drugsverslaafden en de alcoholisten zijn het meest
kwetsbaar als het gaat om armoede. Voor een aantal
van deze mensen is de les die de kerk geeft, in de
eerste plaats een analyse van hoe ze zover zijn gekomen.
Anders herhaalt het probleem zich eindeloos
in een cirkel. De dominee moedigt hen aan door aan
te geven dat, als zij het systeem goed leren kennen,
zij niet arm hoeven te zijn, omdat supermarkten zoals
Aldi en Lidl niet duur zijn, er goedkope verzekeringspolissen
bestaan en er veel tweedehands winkels
zijn waar de dingen voordeliger zijn dan in de gewone
zaken. Ook is het heel belangrijk voor hen om
constant in de kranten te kijken tijdens de opruiming.
De dominee moedigt ze ook aan om oprecht en open
te zijn tegenover de bedrijven waarbij ze in de schuld
staan; de Woningbouwvereniging, of Essent of welke
maatschappij dan ook op te bellen en een betalingsregeling
te treffen voor de schulden. De hoofdles is
dat de mensen verantwoordelijkheid nemen, geen
bedelaars worden maar op eigen benen staan. Als
het nodig is, kan de kerk via de financiëngroepen
als bemiddelaar fungeren tussen de bedrijven en de
kerkleden om ze verantwoordelijkheid te leren en
hulp te bieden.
De kerk verwijst de mensen naar de voedselbank
om hun inkomen of de sociale bijstand die ze krijgen
aan te vullen. Eén keer per jaar wordt de marktdag
gehouden, waarbij mensen van alles geven dat
verkocht wordt en de opbrengst aan hen die in nood
zitten gegeven wordt om etenswaren te kopen. Eveneens
één keer per jaar, in december, haalt de kerk
blikvoedsel en pakketten op, en deelt dit uit aan mensen
buiten de kerk. De wens van de dominee is om
alle mensen eendrachtig te zien – ubuntu solidariteit.

Church of Pentecost
iN Holland
34
Inleiding
De Church of Pentecost, oorspronkelijk uit Ghana,
wordt beschouwd als de grootste migrantenkerk in
Amsterdam Zuid-Oost. Er bevinden zich drie takken
van de lokale kerk binnen Amsterdam. De kerk in
Amsterdam Centraal heeft ongeveer 600 leden,
terwijl de Reigersbosgemeente, en de Pentecost
International Worship Centre (PIWC), voor de Engels
en Nederlands sprekende mensen, allebei 150 leden
hebben.
De kerk is verdeeld in vijf administratieve districten:
Amsterdam (inclusief Amsterdam Centraal, Pentecost
International Worship Centre PIWC, Reigersbos,
Utrecht en Haarlem); Amsterdam Noord (inclusief
locale gemeentes in Amsterdam Noord, Almere en
de Mount Olives gemeente); district Den Haag (inclusief
Den Haag Centraal, Den Haag PIWC, Leiden en
Emmanuel); district Rotterdam (Rotterdam Centraal,
Rotterdam PIWC, Dordrecht en Breda) en Eindhoven
(Eindhoven, Tilburg, Venray en Den Bosch). Over
het geheel genomen ontvangt de kerk ongeveer
2000 gelovigen en heeft ze zes voltijdse dominees in
dienst.
De Church of Pentecost en
armoede
De kerkleiding gelooft dat de kerk geestelijk niet arm
is. Ze geloven echter ook dat de leden van de kerk
behoeften hebben in de sociale en gezondheidssectoren.
Als definitie wordt aangenomen dat, als een
lid van de kerk niet als een gemiddelde burger kan
leven en voorzien in de basisbehoeften, dit kerklid
arm is. De belangrijkste groepen die in de kerk met
deze problemen geconfronteerd worden, zijn de
migranten zonder papieren. Naar schatting van de
ondervraagde persoon is ongeveer 30 - 40 procent
van de kerkleden arm.
Volgens de ondervraagde persoon is er bij elke
vergadering een rapport over nijpende behoeften
te behandelen. Zo was er afgelopen zondag ter
bespreking een rapport over een vrouw die bevallen
is zonder huisvesting te hebben. Er werd voorzien
in voedsel en kleding. Maandelijks is het gemiddeld
aantal mensen dat hulp nodig heeft tien.
Armoedeverlichting en de
Church of Pentecost
In het algemeen zet de kerk zich in voor preventieve
scholingsprogramma's, waarbij ze de leden adviseert
om schulden te vermijden en hen aanmoedigt hard te
werken. Er zijn ook open forums waarin de financiële
situatie van de leden besproken wordt. Men moedigt
de leden aan om op de Heer te vertrouwen voor het
levensonderhoud en men leert hen om zuinig te zijn
bij de uitgaven.
In elk geval levert de kerk een bijdrage om mensen
te helpen die in financiële nood verkeren. Onder
de door de ondervraagde persoon aangehaalde
voorbeelden zijn gevallen van trouwerijen, verlies
van naasten en huurproblemen. De kerk heeft ook
contact met de locale autoriteiten (overheidsinstanties
van Amsterdam Zuid-Oost) over armoedeverlichtende
programma’s, zoals programma’s voor steun
aan kinderen. De overheidssteun is echter meestal
beperkt tot de migranten met papieren en het is
een grote uitdaging voor de overheid om een direct
contact met de mensen te leggen, terwijl de mensen
die hulpbehoevend zijn het moeilijk vinden om de
overheidsvoorzieningen aan te spreken vanwege
een gebrek aan informatie, een angst om bekend
te worden (ongedocumenteerde migranten) en de
taalbarrière. Bovendien is de kerk niet bij machte
deze mensen te helpen. Er bestaat daardoor nog
een grote groep onbekende migranten, o.a. zonder
papieren, die woningen en voedsel nodig hebben.
Binnen de kerk worden de rapporten of aanvragen
van mensen behandeld door de ouderlingen, die
bepalen wat de behoeftes zijn en hoe deze het beste
aangepakt kunnen worden. De kerk wijst de aanvragen
alleen af wanneer de middelen om te helpen
er niet zijn. De kerk helpt op de meest geschikte
manier bij individuele behoeftes met geld, materiële
zaken en raadgevingen.
Bron van inkomsten
De kerk houdt collectes en verzamelt schenkingen,
wanneer er behoefte is om leden in moeilijkheden
te helpen. Materiële zaken zoals voedsel en kleding
worden ook aangenomen. De kerk heeft beperkte
financiële mogelijkheden en kan daarom maar weinig
mensen helpen.

Armeense Apostolische
Kerkgenootschap Almelo
35
De interviewer heeft gesproken met Onik Gelici
(bestuurslid) en Azad Bogussian (Armeense scoutvereniging
Haytad).
Inleiding
De Armeense gemeenschap in Nederland bestaat
uit naar schatting 25.000 personen en is geconcentreerd
in de steden Amsterdam, Almelo, Amersfoort,
Dordrecht en Assen. De Armeense gemeenschap in
Almelo bestaat uit circa 4.000 à 5.000 personen. De
Armeense gemeenschap in Amsterdam dateert al
van de zeventiende eeuw en is ontstaan uit handel.
In de jaren zestig van de vorige eeuw zijn veel Armenen
als gastarbeider naar Nederland gekomen. In de
jaren zeventig kwamen zij als vluchteling uit onder
andere Irak en Turkije waar zij zich voelden behandeld
als tweederangsburgers.
In het jaar 301 werd het christendom staatsgodsdienst
in Armenië. In de zesde eeuw is de Armeense
kerk los komen te staan van Rome en Byzantium.
Geloof en leven zijn nauw met elkaar verbonden.
Ongeveer 80% van de Armenen in Nederland is dan
ook betrokken bij de Armeense Apostolische Kerk
(AAK). De gemeenschap in Almelo speelt thans een
centrale rol voor de Nederlandse Armenen. Binnen
West-Europa is het de actiefste gemeenschap. “Wij
kennen mensen goed”, is het antwoord op de vraag
waarom dat zo is. De (kerk)gemeenschap heeft een
multicultureel karakter door de verscheidenheid naar
afkomst van de mensen (Turkije, Irak, Iran, Syrië,
Libanon en Armenië enz.). In de AAK kent men het
verschijnsel kerkbelasting. In Almelo wordt die door
circa 650 mensen betaald. Er is een kerkbestuur bestaande
uit vijf leden. Binnenkort zijn er verkiezingen
voor een nieuw bestuur dat zal worden uitgebreid
tot zeven personen. Voorzitter van het bestuur is de
pastoor.
Individuele ondersteuning
Echte armoede komt niet veel voor. Armenen zijn
handelaren (VOC) en er is lange tijd sprake geweest
van een bloeiende 'Armeense' textielindustrie in
Nederland. Armenen zijn hardwerkende mensen en
vinden goed hun weg in de samenleving. De werkloosheid
is – behalve onder ouderen – laag. Mocht
zich toch armoede voordoen dan is een Armeniër te
trots om de kerk om hulp te vragen. Eerder nog zal
hij een beroep doen op de familie (er is sprake van
hechte familiebanden; vaak zijn hele families naar
Nederland gekomen). Als mensen echt geen geld
hebben, kunnen de bedragen worden verlaagd die bij
doop of begrafenis worden betaald.
Ook ontbreekt het de kerk aan middelen om mensen
te ondersteunen. Het kerkgebouw dat enkele
jaren geleden is gebouwd en de inrichting is betaald
van giften en leningen. Deze leningen moeten nog
worden afbetaald.
Armenen vinden de armoede in Armenië veel
belangrijker. Zo worden bijvoorbeeld via Pax Christi
kinderen naar Nederland gehaald en ondergebracht
in gastgezinnen. Als de kinderen er zijn, wordt de collecte
afgestaan aan deze kinderen.
Collectieve ondersteuning
Niet van toepassing.
Overige activiteiten
Er is een plan om een aantal commissies te laten onderzoeken
waar bij Armeense families, van jong tot
oud, problemen zitten en hoe de kerk daar mee zou
kunnen omgaan. Het gaat om onderzoeken naar:
• Ouderen (waarschijnlijk samen met gemeente).
Inventariseren financiële, sociale en andere
problemen.
• Vrouwen. Positie op arbeidsmarkt en bijvoorbeeld
ook behoefte aan kinderopvang door de kerk.
• Jongeren. Betrokkenheid bij de kerk.
• Armenen in Nederland. Traceren waar Armenen
zitten en wat zij eventueel aan steun behoeven.
• Huisbezoek vindt plaats als na Kerst of Pasen
pastoor en misdienaars huizen komen inzegenen
en dan met mensen spreken.
• Mensen helpen elkaar onderling, bijvoorbeeld bij
het invullen van formulieren.
Financiële middelen
Momenteel zijn er geen financiële middelen. In het
beleid ligt het accent op het aflossen van leningen
die afgesloten zijn ten behoeve van de realisatie van
een nieuw kerkgebouw. Lachend: “Wij hebben zelf
steun nodig. Misschien kan de Protestantse Kerk ons
de helpende hand reiken.”

36
Gebruik expertise kerkleden
Geloof en leven zijn nauw met elkaar verbonden. Er
zijn hechte maatschappelijke en sociale contacten.
Hulp begint in de directe omgeving. Komt die er niet
uit dan wordt een beroep gedaan op de hoofdpriester,
die tevens psycholoog is. Eventueel verwijst die
mensen door naar andere hulpverleners.
Opsporen armoede
Momenteel worden mensen opgespoord die geen
beroep (meer) kunnen doen op familie. Waarschijnlijk
zullen dat er niet veel zijn.
Hulpvragers en hulpvragen
Met het gemeentebestuur zijn uitstekende contacten,
maar die gaan niet zozeer over armoede.
Onderwerpen van gesprek zijn nu het onderzoek
onder Armeense gezinnen, de realisatie van een
begraafplaats, grond voor een scoutinggebouw en
de uitbreiding van de kerk ten behoeve van taal- en
bijbelles en dagopvang voor kinderen en ouderen. Bij
de genocideherdenking zijn B&W en de fractievoorzitters
aanwezig (met uitzondering van die van een
Turkse lijst die niet wordt uitgenodigd).
Aanvullingen
De visie van het kerkbestuur is dat de Armeense
gemeenschap integreert in de Nederlandse samenleving,
maar niet assimileert. De kerk speelt bewust
een rol na in het levend houden van de Armeense
wortels.
“Wie gelooft is niet arm” en “Wij kijken anders naar
armoede”, zijn uitspraken die tijdens het gesprek
enkele keren werden herhaald.
Onik Gelici, die inderdaad met veel enthousiasme
heeft gesproken, besluit het interview met: “Ik heb
gesproken met mond én hart.”
Niet van toepassing.
Samenwerking met kerken
De AAK is lid van SKIN en de Raad van Kerken. Er is
intensief en goed contact binnen de lokale raad van
kerken. De wereldsgebedsdag wordt in de Armeense
Kerk gehouden. Met enige regelmaat ontvangt men
een mannenkoor. Bij de genocideherdenking op
24 april zijn nagenoeg alle kerken aanwezig. Er is
contact met de Zendingsraad in het kader van financiële
ondersteuning. Veel samenwerking dus, maar
armoedebestrijding is daarin geen belangrijke zaak.
Contacten met instanties en
gemeentebestuur
Er wordt samengewerkt met de welzijnsinstelling
Scoop Almelo, die bijvoorbeeld huiskamerprojecten
organiseert voor Armeense (en andere) ouderen.
Ook enquête onder ouderen wordt gedaan samen
met Scoop.

Koptisch-Orthodoxe Kerk
Eindhoven
37
Inleiding
De Koptisch-Orthodoxe Kerk in Egypte is één van de
oudste kerken ter wereld, met een oorsprong in het
jaar 45 na Christus. De kerk werd gevestigd door de
apostel Marcus, die één van de apostelen van Jezus
was. Hij kwam in 45 AD in Egypte aan en stichtte
de kerk die zich door Egypte heen heeft verspreid.
Heel Egypte werd tot het christendom bekeerd tot
de zevende eeuw, toen de Islam zich naar Egypte
toe verspreidde. Een Moslim werd gouverneur van
Egypte, en dwong alle Egyptenaren om zich tot de
Islam te bekeren. Velen deden dit, maar anderen
bleven christenen tot op heden. De apostel Marcus
werd een martelaar in het jaar 65 AD.
Koptisch-Orthodoxe Kerk,
Eindhoven
Ik ontmoette Pater Youssef in de Koptisch-Orthodoxe
Kerk in Eindhoven. Er waren daar veel mensen die
op hem wachtten en ik moest ook wachten. Zijn
oudere, vaderlijke verschijning was opvallend, met
een fladderende zwarte toga en een lange baard.
Hij nodigde mij met een gebaar te gaan zitten en het
onderhoud kon beginnen. Hij merkte dat mijn dochter
onrustig was en opende een blik met snoepjes op
zijn bureau en gaf haar er één. In de kamer stonden
veel boeken recht voor mij uit, en beelden achter
hem en naast mij, en hij beantwoordde elke vraag
geduldig.
Ik hoorde van Pater Youssef dat er binnen Nederland
6 parochies van de Koptisch-Orthodoxe kerk zijn;
deze bevinden zich in de steden Amsterdam, Den
Haag, Eindhoven, Utrecht en Hillaard bij Leeuwarden.
Er zijn 6 priesters in Nederland. De eerste arriveerde
al in 1985. De Koptisch-Orthodoxe parochie
bestaat sinds 12 jaar. De meeste gemeenteleden
zijn Egyptenaren, sommige zijn met Egyptenaren
getrouwde Nederlanders. Dan zijn er nog wat Marokkanen,
Somaliërs, Irakezen, etc. Velen komen naar
deze kerk omdat ze zich hier thuis voelen met de
diensten en de preken in het Arabisch. Ze zoeken
een relatie met God in een kerk die de diensten in
het Arabisch voert. Pater Youssef deelt mij mede dat
de kerk voor alle godsdiensten openstaat. Arabisch is
de hoofdtaal gebruikt in de preken tijdens de dienst,
met vertalingen in het Nederlands en het Koptisch,
wat betekent dat de diensten in drie verschillende
talen gehouden worden. Alle leden van de kerk zijn
vrijwilligers; alleen de priester wordt betaald en er
zijn mensen die op andere manieren helpen.
De kerk en armoede
Armoede is één van de kwesties in overdenking binnen
de kerk. Pater Youssef verklaart echter dat - in
vergelijking met Egypte, waar echte armoede is - de
armoede hier in de kerk onbeduidend is. In Egypte
zijn er misschien zekere gezinnen zonder bron van
inkomsten, maar hier in Nederland heeft iedereen
een bron van inkomsten. Elke parochie beschikt over
een aantal mensen die graag een speciale groep
vormen om arme gezinnen en mensen in de kerk te
helpen. Pater Youssef merkt op dat er gezinnen met
speciale behoeften zijn, of die kinderen hebben die
niet werken, of van een uitkering leven. De mensen
zonder papieren en de asielzoekers hebben vaak
meer hulp nodig dan wat ze van de regering krijgen,
en dus schiet de kerk te hulp waar dat werkelijk
nodig is. Mensen die werkloos zijn krijgen assistentie,
en voor de zieken in de kerk is Pater Youssef er.
Hij verklaart dat hij een medische achtergrond heeft
en in Egypte arts was, zodat hij gratis kan behandelen,
tenzij het gaat om een dringend geval voor
het ziekenhuis. Pater Youssef verklaart dat hulp aan
de armen één van de grootste tekenen van geloof
is, aangezien Christus leerde dat de hongerigen,
de dorstigen en de gevangenen geholpen moeten
worden.
Als mensen naar andere landen willen reizen, of terug
gaan naar hun thuisland, dan helpt de Koptische
kerk hen zoveel mogelijk met kleding of reisgeld. Het
komt soms voor dat iemand een probleem heeft met
de gemeente, de huisvesting, of met elektriciteit-,
gas- of watervoorziening, en dan beschikt de kerk
over mensen die deze gevallen begeleiden en als
tussenpersonen fungeren met deze instanties voor
het oplossen van de problemen. Ze bieden ook hulp
aan arme mensen in Egypte via twee kanalen: leden
van de Koptische kerk die de leden van hun eigen
in Egypte achtergebleven familie helpen, of mensen
die hulp bieden aan de kerken in Egypte, waarvan ze
eens lid waren toen daar nog woonden. Een keer per
jaar organiseren de kerkvrouwen een feest of een
bazaar, en koken dan allerlei soorten voedsel om te
verkopen. De opbrengst gaat naar organisaties in
Egypte die voor de armen zorgen.
De Koptische kerk in Eindhoven heeft ook contact
met andere kerken. Binnen de kerk is iedereen
vriendelijk tegen de ander. Men leeft in een soort
familieverband. Als iemand een babysitter nodig
heeft om voor de kinderen te zorgen tijdens een
afspraak ergens, dan zorgt een ander kerklid hier
gratis voor; er is dus veel onderlinge hulp in goede
sociale relaties waarin de kerk slechts een indirecte
rol speelt. Ze hebben geen contact met de voedsel-

ank. De kerk helpt waar nodig met het vertalen van
officiële documenten. Er zijn binnen de kerk mensen
die dat kunnen. De vrouwen in de kerk hebben een
belangrijke rol in het koken en schoonmaken; en dan
is er nog de jeugdgroep en het koor. Pater Youssef
verklaart dat de relatie die hij met de gemeenteleden
heeft, lijkt op die van een vader met zijn kinderen. De
mensen voelen zich vrij om naar hem toe te komen,
soms direct en soms op indirecte manier via andere
leden van de kerk.
38

Bijlagen
39
Bijlage 1 - Over het
hoofdrapport 'Armoede in
Nederland 2010'
Het hoofdrapport 'Armoede in Nederland 2010 - onderzoek
naar hulpverlening door diaconieën, parochiële
caritas instellingen en andere kerkelijke organisaties
in Nederland’ (ISBN/EAN 978-90-75684-21-6) is
te bestellen voor € 5,- bij:
bestellingen@pkn.nl, (030) 880 13 37
Het is ook te downloaden van
www.kerkinactie.nl/armoedeonderzoek
Participanten van het onderzoek zijn:
• Protestantse Kerk in Nederland (Kerk in Actie)
• Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Nederland
• Vincentiusvereniging-Nederland
• Remonstrantse Broederschap
• Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland
• Oud-Katholieke Kerk van Nederland
• Gereformeerde Kerken vrijgemaakt
• Evangelische Alliantie (Verenigde Pinkster- en
Evangeliegemeenten,
• Leger des Heils, Unie van Baptistengemeenten,
• ABC-gemeenten, Kerk van de Nazarener, Rafaël
• Nederland)
• Evangelische Broedergemeenten
• Koptische Orthodoxe Kerk
• Basisbeweging Nederland
• Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten

40
Bijlage 2 - Aandachtspunten
voor de interviews
Ter inleiding
• Gegevens over de kerk – leden, voorganger(s),
gebouwen, organisatie, activiteiten.
• Hoeveel mensen in uw kerk en in uw stad leven
in armoede?
• Met welke vragen van armoede krijgt u te maken?
Financiële/materiële hulpverlening aan individuen/huishoudens
• Hoeveel aanvragers?
• Hoe komen zij bij de kerk terecht?
• Welke 'procedure' wordt gevolgd om tot en besluit
te komen?
• Hoeveel aanvragen worden toegekend en afgewezen?
• Hoe wordt de hulp gegeven: schenking/lening
• In geld en/of goederen?
Is de kerk betrokken bij collectieve vormen van
hulp?
• voedselbank
• noodfonds
• kledingwinkel/ruilwinkel
• ondersteuning van belangenorganisatie(s)
• inloophuizen
• anders …
Zo nee, waarom niet?
Zo ja, waaruit bestaat die betrokkenheid? (vrijwilligers,
financieel, doorverwijzing,....). Wat zijn de
daarbij opgedane ervaringen, positief en/of negatief.
Andere activiteiten
• naschoolse activiteiten, zoals huiswerkbegeleiding,
opvang en dergelijke
• organisatie van cursussen
• oppas en opvang van kinderen zodat ouders naar
school kunnen
• hulp bij het invullen van formulieren
• hulp bij thuisadministratie
• hulp bij het aanvragen van belastingteruggave
• verwijzing/begeleiding naar instanties
• huisbezoek
• zorgen voor huisvesting
• anders, namelijk …
Welke financiële middelen heeft uw kerk om
mensen in armoede te helpen?
Gebruikt u de deskundigheid onder uw leden
voor hulpverlening?
Hoe komt uw kerk armoede tegen? Is er ook verborgen
armoede?
Welke mensen vroegen om hulp?
• ouderen
• mensen met onvolledig AOW
• mensen zonder betaald werk
• mensen met en parttime baan
• alleenstaande ouders met kinderen
• mensen met psychische problemen
• jongeren
• mensen met en handicap of chronische ziekte
• asielzoekers
• illegalen
• arbeidsmigranten uit EU-landen
• mensen met een tijdelijke baan
• een andere groep, namelijk …
Welke knelpunten voor mensen in armoede komt
u tegen?
• schuldenproblematiek
• langdurig een laag inkomen
• geen inkomen
• hoge vaste lasten (energie, huur, water, …)
• structureel hoge bijzondere uitgaven (bijvoorbeeld
bij ziekte of handicap)
• onbekendheid met regelgeving
• vastlopen bij instanties
• ingewikkelde formulieren
• anders, te weten …
Werkt u samen met andere kerken?
Zo ja, welke?
Zo nee, waarom niet?
Met welke organisaties en instellingen heeft
uw kerk wel eens contact met betrekking tot
armoedebestrijding?
• Sociale Dienst
• UWV
• instellingen voor schuldhulpverlening
• maatschappelijk werk
• jeugdzorg
• woningcorporaties
• nutsbedrijven
• andere, te weten …
Heeft uw kerk wel eens contact met de burgerlijke
gemeente ter verbetering van knelpunten?
Zo nee, waarom niet?
Zo ja, om welke knelpunten ging het?
Wat zou de regering moeten doen om armoede te
bestrijden?
Opmerkingen die u verder kwijt wilt