KERKELIJKE BETROKKENHEID BIJ OUDEREN - Kerk in Actie

WOORD VOORAF
4
Er is waarschijnlijk geen kerkelijke gemeente in Nederland te vinden die niet op de een of andere manier aandacht
besteedt aan ouderen en waarin ouderen niet actief zijn in het kerkelijk werk. Er is echter reden voor kerken om zich goed
af te vragen welke ontwikkelingen zich voordoen voor ouderen en welke beelden van ouderen daarbij een rol spelen.
De ontwikkelingen gaan immers snel als het gaat om de positie van ouderen in de samenleving en hoe deze hun oud zijn
beleven en ermee omgaan.
We hoeven de krant maar op te slaan: vergrijzing is door het toenemende aantal ouderen op alle fronten een veel besproken
onderwerp. In die discussies spelen financiële overwegingen een belangrijke rol – hoe de AOW en voorzieningen op
het terrein van zorg, welzijn, wonen te financieren? Is dat nog wel op te brengen? En wie zal dat betalen? In het beleid
voor zorg, wonen en welzijn vinden grote veranderingen plaats die erop gericht zijn ouderen zo lang mogelijk zelfstandig
te laten wonen en een grotere eigen verantwoordelijkheid te stimuleren, zo niet af te dwingen.
Ook krijgt de burgerlijke gemeente een veel grotere verantwoordelijkheid voor dat beleid. Bij dat laatste valt vooral aan de
Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) te denken, die in 2007 werd ingevoerd. Bij dat alles zijn ook de visies op en
beelden van ouderen in het geding: worden zij vooral als een kostenpost gezien, dient de mondige, nog lang gezonde,
actieve en van een goed pensioen voorziene oudere zich aan of wordt deze zelfredzaamheid overschat? 1
Wat is, kan en moet in dat alles de bijdrage van kerken zijn? Wat betekenen deze ontwikkelingen voor hun inzet en wat
kunnen zij bijdragen aan de ontwikkeling van een nieuw ouderenbeleid in de eigen kerkelijke gemeente en in samenleving
en politiek? Voorwaarde voor een goede bezinning hierop is dat men weet wat er nu in kerkelijke gemeenten gebeurt.
Dat was de reden voor de Provinciale Gereformeerde Stichting voor Samenlevingsopbouw en Jeugdwerk Drenthe
(PGSJ), Protestants Dienstencentrum Groningen-Drenthe en Kerk in Actie om onderzoek te doen naar activiteiten van
protestantse gemeenten met en voor ouderen. Dit onderzoek vond in 2005 en 2006 plaats met als hoofdvraag: wat gebeurt
er momenteel in kerken zowel door als gericht op ouderen?
Dit onderzoek werd in nauwe samenwerking met het Theologisch Wetenschappelijk Instituut (ThWI) van de Protestantse
Kerk in Nederland opgezet, uitgevoerd en verwerkt. 2 Het ThWI verzorgt de predikantsopleidingen van de Protestantse
Kerk aan de theologische opleidingen in Utrecht en Leiden. Concreet betekende dit dat Herman Noordegraaf, docent en
onderzoeker op het terrein van diaconaat in Leiden, het onderzoek uitvoerde in nauwe samenspraak met Henk Nobel,
staffunctionaris van de PGSJ. Dit onderzoek kan gezien worden als een vervolg op:
− De bundel Het zal ons een zorg zijn. Over toegankelijkheid en kwaliteit van zorg als opdracht voor diaconaat (2000,
redactie Herman Noordegraaf). Daarin kwam in verkennende zin een aantal thema’s uit diaconaat en zorg aan de orde.
− Een landelijk onderzoek naar de inzet van christelijke geloofsgemeenschappen in de zorg. Dit onderzoek werd uitgevoerd
door drs Gert de Jong van het KASKI (onderzoeksbureau op het terrein van godsdienst en levensbeschouwing)
in opdracht van en in nauwe samenspraak met het ThWI (Herman Noordegraaf). Dit onderzoek bestond uit een
enquête onder lokale kerkelijke gemeenten en interviews met vertegenwoordigers van zorginstellingen en kerken in
drie plaatsen. De uitkomsten zijn neergelegd in twee rapporten van het KASKI (Gert de Jong): Diaconaat en zorg.
Onderzoek naar de feitelijke inzet van christelijke geloofsgemeenschappen op het veld van zorg (oktober 2003) en
Diaconaat & Zorg in Den Haag. Onderzoek naar feitelijke inzet van christelijke geloofsgemeenschappen op het veld
van zorg, deelrapportage Den Haag (maart 2004).
Het onderzoek in Groningen en Drenthe bestond, zoals nader toegelicht en beschreven zal worden, uit een enquête en
interviews in drie plaatsen met vertegenwoordigers uit politiek, ouderenbonden, ouderenwerk en kerken. In dit rapport
zijn de resultaten en de uitkomsten daarvan te vinden met daaraan gekoppeld aanbevelingen.
Het onderzoek werd begeleid door een klankbordgroep die zowel bij het opzetten van het onderzoek als bij de verwerking
van de gegevens vele waardevolle adviezen gaf. Daarom: hartelijk dank aan de leden van de klankbordgroep, te weten
B. van Noord-Hasper, J. van der Ploeg, B.J. Westerdijk, H.C. de Meijer en H. Kapinga.
Dank ook aan mevrouw Ch. Willigers voor het uittypen van de interviews en P. Hofland voor de hulp bij de computerverwerking.
Nadrukkelijk zijn in dit dankwoord ook te betrekken al degenen die de tijd en moeite moeite namen om de
vragenlijsten in te vullen en degenen die ons in de interviews te woord stonden. Het onderzoeksverslag is geschreven
door ondergetekende, daarbij gesteund door Henk Nobel.
Dr. Herman Noordegraaf, docent en onderzoeker op het terrein van het diaconaat aan de
Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Leiden.
Leiden, mei 2007
1
Zie hierover bijvoorbeeld het artikel van Frits de Lange ‘Weg met de mythe van de tweede jeugd’ (Trouw 6 januari 2007)
2 Vanaf 1 januari 2007 krijgt deze opleiding vorm in de Protestants Theologische Universiteit (PthU).