KERKELIJKE BETROKKENHEID BIJ OUDEREN - Kerk in Actie

8
blijkt dat de inzet voor hongerigen, dorstigen, vreemdelingen,
naakten, zieken en gevangenen de toetssteen vormt
voor de waarachtigheid van het geloof. De ouderen worden
in deze opsomming niet afzonderlijk genoemd, maar
gezien de fysieke en daarmee ook sociale en economische
kwetsbaarheid, behoorden zij toch om het met een hedendaags
woord te zeggen tot de ‘risicogroepen’.
De zes genoemde werken vormen samen met het begraven
van de doden (overgenomen uit het jodendom: het niet
krijgen van en goede begrafenis en het naamloos ten
onder gaan in de geschiedenis was een schande) de zeven
werken van barmhartigheid. Ze komen in de geschiedenis
van het christendom tot uitdrukking in allerlei activiteiten,
zoals in de opvang en verzorging van zieken, mensen met
een handicap, zwervers, bedelaars en ook ouderen voor
zover zij hulpbehoevend waren. Het middeleeuwse hospitaal,
gasthuis, is daarvan een voorbeeld. Vanaf de latere
Middeleeuwen lieten kerkelijke of burgerlijke armenbesturen
hofjes bouwen of besteedden zij de behoeftigen uit aan
de zogeheten ‘houvrouwen’, die tegen vergoeding zorgbehoevenden
in hun woning, hun ‘houhuis’ opnamen. Weer
later, vanaf de negentiende eeuw, beheerden diaconieën
rusthuizen.
BELEIDSONTWIKKELINGEN NA DE
TWEEDE WERELDOORLOG 5
Dit neemt niet weg dat voor veel ouderen hun bestaan
verbonden was met bestaansonzekerheid, armoede en als
vernederend ervaren afhankelijkheid van familie, kerk en
armenzorg. Hoezeer dat alles gevoeld werd, blijkt uit de
grote weerklank die de eerste algemene oude dagvoorziening
in Nederland vond. Het ging daarbij om de ‘noodwet-
Drees’ uit 1947, genoemd naar de toenmalige minister van
Sociale Zaken. Deze noodwet was de voorloper van de
AOW, die met ingang van 1 januari 1957 werd ingevoerd.
De wet paste in het ‘bejaardenbeleid’ (dat was toen de
aanduiding) van de eerste decennia na de Tweede Werel d-
oorlog. Dit was vooral een huisvestings- en inkomens beleid
dat vorm kreeg in de financiering van rusthuizen (vanaf de
invoering van de Wet op de bejaardenoorden in 1963
bejaardentehuizen geheten) en de verwezenlijking van
sociale zekerheid om de band tussen oud en arm te doorbreken.
Dit beleid werd vooral centraal, door de landelijke
overheid, gestuurd.
Ook diaconieën waren hierbij actief betrokken. Zij namen
het initiatief tot het oprichten van instellingen in de zorg,
bijvoorbeeld de ziekenzorg en de wijkverpleging. Veel
diaconieën hadden na 1963 ook een eigen bejaardentehuis,
waarvoor zij de bestuurlijke verantwoordelijkheid droegen.
De visie die aan dit alles destijds ten grondslag lag, was
dat bejaarden, ouden van dagen, recht hadden op rust na
hun arbeidzaam leven. Daarom mochten zij zich terugtrekken
uit de samenleving. Niet voor niets sprak men van
rusthuizen.
Vanaf de jaren zeventig veranderen het beeld en het beleid
sterk. Het beleid wordt nu gericht op wat heet een ‘integraal
ouderenbeleid’, dat wil zeggen: een samenstel van
voorzieningen moet ervoor zorgen dat ouderen zo lang
mogelijk zelfstandig kunnen blijven functioneren, dat hun
zelfredzaamheid bevorderd wordt, dat zij maatschappelijk
kunnen participeren en dat zij geïntegreerd zijn in de
samenleving. Daartoe komen er bijvoorbeeld dienstencentra,
wordt de Pas 65+ ingevoerd en verzorgingstehuizen
krijgen medezeggenschapscommissies. Ook volgen er
aanzetten voor het zogeheten ‘substitutiebeleid’, waarbij
verschillende stappen in de zorgverlening onderscheiden
worden:
− Allereerst moet je jezelf kunnen redden (zelfredzaamheid).
− Dan is de vraag of en in hoeverre informele hulp
verleend kan worden door partner, kinderen of buren.
− Als deze niet of maar gedeeltelijk mogelijk en toereikend
is, volgt inschakeling van professionele hulpverlening,
vooral de thuiszorg.
− Als sluitstuk, als iemand niet meer zelfstandig kan
wonen, volgt opname in een verzorging- of verpleegtehuis.
De nadruk moest komen te liggen op extramuralisering.
Vanaf midden jaren negentig zien we een volgende
beleidsfase optreden, die van ‘modernisering ouderenbeleid’.
Dit houdt onder meer in:
- Zorgvernieuwing, die moet leiden tot ‘zorg op maat’. Dat
wil zeggen dat de zorgvrager en niet degene die de zorg
aanbiedt de zorg moet bepalen (van aanbodgestuurde
naar vraaggestuurde zorg). De invoering van het persoonsgebonden
budget past hierbij.
− De genoemde trits van het substitutiebeleid blijft van
kracht: mensen moeten zo lang mogelijk zelfstandig
kunnen blijven wonen en in hun eigen omgeving blijven
functioneren.
− Verdwijnen van schotten (of het doorzichtig maken
daarvan (transmuralisering) tussen de verschillende
vormen van zorg, bijvoorbeeld door de ontwikkeling van
woon-zorgcomplexen, wijkmaaltijdvoorzieningen, dagen
nachtopvang; intensieve 24-uursvoorzieningen en
dergelijke. Op dit terrein vinden allerlei vernieuwingen
en experimenten plaats.
− Regionale indicatiestelling voor het totale pakket aan
zorg om zo de objectiviteit in de toewijzing zoveel
mogelijk te kunnen garanderen.
In de afgelopen jaren zijn vele nota’s en adviezen verschenen
over het ouderenbeleid.
De financiële invalshoek is daarin prominent aanwezig, ook
al wordt meestal nadrukkelijk gesteld dat vergrijzing niet
alleen of allereerst als een probleem gezien moet worden,
maar dat het erom gaat tot een benadering te komen waarin
ouderen zoveel mogelijk tot hun recht kunnen komen en
5
Het hierna volgende is terug te vinden in vele publicaties. Voor een algemeen overzicht van de ontwikkelingen in het beleid ten aanzien van welzijn en zorg: Ido de Haan/
Jan Willem Duyvendak (red.), In het hart van de verzorgingsstaat. Het Ministerie van Maatschappelijk Werk en zijn opvolgers (CRM, WVC, VWS), 1952-2002, Zutphen
2002.