Bekijk het PDF bestand. - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

HOOFDSTUK III
EEN TIJD VAN GISTING EN OVERGANG
RENAISSANCE EN HERVORMING
INLEIDING
Op het hoogtepunt van den echt-middeleeuwschen geest
en meteen van de middeleeuwsche letterkunde in de dertiende
eeuw, was er een bijna bestendig dalende lijn gev,olgd. De
harmonisch gelede gemeenschap brokkelde langzaam uiteen,
de frissche onbevangenheid van het geloof werd aangevreten
door critiseerlust, daarna door onbevredigdheid. Het evenwicht
tusschen het hemelsche en het aardsche, in den zin der
Katholieke leer, was verbroken en in de plaats ervan kwam
een gretiger aanhankelijkheid aan de goederen en genietingen
dezer wereld. Ten gevolge van de opkomst van het kapitalisme
braken er gedurig, vooral van de 1 4e eeuw af, maatschappelijke
conflicten uit die niet zelden aanleiding gaven
tot bloedige botsingen. Door dit alles maakte het individu
zich allengs los uit het grootsche verband waarvan het zoo
lang deel uitgemaakt had.
In de 16e eeuw nu, kwam de latente crisis, waaronder het
geestesleven leed, tot een overhaaste oplossing ten gevolge
van een aantal factoren die de evolutie der gedachten omzet-,
ten in revolutie. Een eerste dezer factoren was de uitvinding
der boekdrukkunst met al haar mogelijkheden ; een andere :
de groote zeereizen en ontdekkingen, o.a. van de Nieuwe
wereld; een derde : de verwording der- scholastieke wijsbegeerte
en het slaan der grondvesten van de moderne wetenschap
(Copernicus). Nadat de mensch de wereld ontdekt
heeft, ontdekt hij zich zelf. De middeleeuwsche samenhoorigheid
verbrekend, treedt het individu op den voorgrond en
beschouwt met critisch en zelfs sceptisch oog het heelal. De
mensch leert den afstand in de ruimte en ook in den tijd
62