Bekijk het PDF bestand. - digitale bibliotheek voor de Nederlandse ...

individualiteit inwerken. Urn dit zoo precies-wetenschappelijk
mogelijk te doen, steunden de broeders De Goncourt op
gegevens uit het werkelijke leven (documents humains), die
zij als natuurverschijnselen bestudeerden, en liefhebberde
Emile Zola 'op het gebied van de genees- en zielkunde.
Aan zijn romancyclus « Les Rougon Macquart » (1871-93)
gaf hij als ondertitel : flistoire naturelle d'une famille sous le
second Empire. Dit « wetenschappelijk » naturalisme stelde
zich objectief tegenover de werkelijkheid, die het zonder
eenige bijbedoeling noch terughoudendheid wenschte te schilderen.
Het hartstochtelijk temperament van Van Deyssel
vond als passend uitdrukkingsmiddel net taalimpres-
sionnisme (1). Slechts zeer ten deele de oorspronkelijke zuiver
naturalistische leer trouw blijvend, wilde hij bij de aandachtige
waarneming of observatie van de Bingen, zijn opeenvolgende
indrukken of impressies noteeren, zijn sensaties weergeyen,
om aldus tot den dieperen zin van al het bestaande
door te dringen. Dit uiterst verfijnd taalimpressionnisme, door
hem sensitivisme geheeten, wilde door woorden, klanken en
rhythmen de subtielste lijnen en bewegingen van de werkelijkheid,
zooals die den kunstenaar beroeren, aangeven. Waar
de gewone taal hiertoe niet volstond, schiep hij als « woordkunstenaar
» suggestieve kleur- of klankwoorden, wijzigde hij
de natuurlijke woordschikking, gaf hij snel opeenvolgende,
korte aanduidingen en beelden. Dit sensitivisme, waarin de
individualistische, zintuiglijke kunst van de Tachtigers op de
spits gedreven wend, ging spoedig de mogelijkheden van de
taal te buiten en verviel in ijle onverstaanbaarheid, in volslagen
taalontwrichting.
Van Deyssel schreef omtrent 1890 eenige merkwaardige
stukken in dien trant : de « proza-gedichten >> In de Zwemschool,
Menschen en Bergen, zijn een lange reeks minutieus
weergegeven indrukken. Zelf voelde hij dat met dit « proza
der observatie » het hoogste niet te bereiken was. In Apocalyps
(1893), ging de « sensatie » over in « extase >>. Hetzelfde
jaar verscheen ook de schitterende vertaling van Akedysseril,
(1) De Franschen Edmond de Goncourt (t 1896) en Stephane Mallarme
(t 1898) waren hem hierin voorafgegaan.
225
HET
SENSITIVISME