Circus & Theater: Johan Heldenbergh - Circuscentrum
Circus & Theater: Johan Heldenbergh - Circuscentrum
Circus & Theater: Johan Heldenbergh - Circuscentrum
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
circus & theater<br />
<strong>Circus</strong> als inspiratiebron<br />
<strong>Johan</strong> <strong>Heldenbergh</strong> over Massis, circus en goesting<br />
<strong>Johan</strong> <strong>Heldenbergh</strong> ken je misschien van de bioscoop (Aanrijding in Moscou,<br />
De helaasheid der dingen), televisie (Jes, De Ronde), de planken (Trouwfeesten<br />
en processen, Massis the musical, The Broken Circle) of als regisseur en bezieler van<br />
de waterzooiwestern 1919. We ontmoeten hem in de KVS, Brussel, waar hij volop<br />
repeteert voor Vorst-Forest, de nieuwe theatervoorstelling die hij samen met Titus<br />
De Voogdt maakt. Het denkstof zweeft nog rond als we de ruimte binnenstappen.<br />
“<strong>Circus</strong>Magazine?” vraagt De Voogdt hem met een vleugje ongeloof. Geen gefrons<br />
bij <strong>Heldenbergh</strong> even later in de bar, enkel pretlichtjes. “<strong>Circus</strong> is één van de redenen<br />
waarom ik ooit naar de toneelschool ben geweest.”<br />
Massis tijdens de opnames van<br />
Leeuw van Vlaanderen kwaad<br />
werd toen hij er achter kwam dat<br />
Jan Breydel hem in de film ging<br />
doodsteken. Hij zou geroepen<br />
hebben: “Er is hier niemand die<br />
John Massis zal dood doen, dan<br />
John Massis zelf!”. Dat was in<br />
1982, in ’88 pleegde hij zelfmoord.<br />
Dat tegengestelde beeld van<br />
Massis, de sterke man, en Massis<br />
die zelfmoord pleegt, dat<br />
fascineerde me.”<br />
Massis II?<br />
circus & theater<br />
circusmagazine NR. 26<br />
maart 2011<br />
4<br />
Helden<br />
“Ik heb veel jeugdherinneringen<br />
aan circus. Het bedrijf waar mijn<br />
vader werkte, was sponsor van AA<br />
Gent. We kregen altijd VIP-kaarten<br />
als Bouglione in de stad was. We<br />
gingen ook altijd kijken naar het<br />
Wiener <strong>Circus</strong>. De clowns, vooral<br />
© Kurt Van der Elst<br />
de muzikale clown vond ik<br />
geweldig. Dat waren helden, want<br />
die konden én muziek spelen én<br />
grappig zijn én acrobatische<br />
toeren uithalen. Die typische acts<br />
van Pierrots en Augusten vond ik<br />
heel grappig, die zijn me altijd<br />
bijgebleven. Eigenlijk is circus wel<br />
één van de redenen waarom ik<br />
ooit naar de toneelschool ben<br />
geweest. Toen was circus ook echt<br />
wel iets, iets wat wij nu misschien<br />
ouderwets zouden noemen. Je<br />
had heel veel circusfilms uit de<br />
jaren vijftig en zestig, zoals<br />
Trapeze met Tony Curtis en Burt<br />
Lancaster en The Greatest Show<br />
on Earth. Ik hou nog altijd heel erg<br />
van Nino Rota (filmcomponist,<br />
gekend van o.a. Fellini’s circusfilms,<br />
red.). Mijn vader dronk graag<br />
een pint en we gingen alle<br />
braderijen van Gent en omstreken<br />
af. Zo heb ik John Massis, Joe<br />
Alcatraz en al die variétémensen<br />
nog bezig gezien.”<br />
Massis<br />
De krachtpatser John Massis<br />
maakte toen diepe indruk op<br />
<strong>Heldenbergh</strong>. Jaren later, in 2004,<br />
besloot hij een theatervoorstelling<br />
over hem te maken. “Ik was een<br />
jaar of zeven, acht toen ik Massis<br />
zag op de braderij in Ledeberg.<br />
Het was aan het motregenen.<br />
Ann Christy mocht zingen in de<br />
tent. Massis moest buiten staan.<br />
Hij was razend. Hij riep de hele tijd,<br />
heel zijn show door (roept met<br />
luide ‘Massis-stem’:) “De echte<br />
artiesten staan buiten!” en<br />
“Iedereen kan zingen!” Ik keek op<br />
naar Massis. Hij was sterk, kon<br />
treinen voorttrekken met zijn<br />
tanden. Hij was superman, kon<br />
alles aan (leeuwenbrul). En dan…<br />
pleegt hij zelfmoord. Dat klopte<br />
niet. Jan Decleir vertelde ooit dat<br />
Anderhalf jaar lang speelde hij<br />
Massis, the musical in alle<br />
uit hoeken van Vlaanderen. “Ik wou<br />
de tour doen die Massis ooit deed,<br />
langs de kleinere zalen. Daarnaast<br />
had de voorstelling ook een<br />
politiek luik. Ik wou niet in de<br />
cultuurcentra spelen, waar<br />
iedereen toch al aan je kant staat.<br />
De meeste theaterbezoekers<br />
stemmen eerder links. Je moet<br />
niet preken voor eigen parochie.<br />
Als je iets te zeggen hebt, moet je<br />
durven gaan preken in het hol van<br />
de leeuw. Net zoals we met de The<br />
Broken Circle gedaan hebben. De<br />
herinneringen aan de Massistournee<br />
zijn alleen maar roze. Ik had<br />
echt het gevoel dat ik iets<br />
beduidends aan het doen was. Dat<br />
is meestal de drijfveer in alles wat<br />
ik doe, het moet een betekenis<br />
hebben.”<br />
Toch zit een herneming van Massis<br />
er niet in. “In 2013 is hij 25 jaar<br />
dood, dat zou een mooie gelegenheid<br />
kunnen zijn, maar toch zal ik<br />
het niet doen. Ten eerste zijn we<br />
sinds 2004 zoveel geëvolueerd op<br />
politiek vlak. Ik zou het stuk<br />
helemaal moeten herschrijven.<br />
Een Massis II is onzin. Ten tweede<br />
ben ik ook zelf een beetje bang<br />
geworden van hoe goed de<br />
mensen de voorstelling toen<br />
vonden. Goed theater heeft een<br />
houdbaarheidsdatum, en ze is<br />
overschreden, punt.”<br />
‘Wijs’<br />
Het <strong>Circus</strong>centrum kreeg met de<br />
verhuizing naar de Expeditie in<br />
Gent er Cie Cecilia als buren bij.<br />
Samen met Arne Sierens is<br />
<strong>Heldenbergh</strong> de frontman van dit<br />
opmerkelijke theatergezelschap.<br />
Buiten bakstenen en beton<br />
hebben de buren meer gemeen<br />
dan je op het eerste zicht zou<br />
denken. “Met Cie Cecilia hebben<br />
we heel wat voorstellingen<br />
gemaakt met een hoog circusgehalte.<br />
We gebruiken circus heel<br />
vaak als inspiratiebron. In Maria<br />
Eeuwigdurende Bijstand, de<br />
voorstelling op het ijs, was Titus<br />
De Voogdt de clown, Marijke Pinoy<br />
de acrobate en ik de circusdirecteur.<br />
Van daaruit zijn we vertrokken.<br />
In Trouwfeesten en processen<br />
speelden we in een echte<br />
circuspiste. Ik had toen bijna een<br />
Augustpak aan. Als we met Cie<br />
Cecilia vergaderen, hebben we<br />
soms iets van: “Dat vragen we<br />
eens aan het <strong>Circus</strong>centrum”. Arne<br />
is bovendien van plan om niet in<br />
zijn volgende voorstelling, maar in<br />
de voorstelling daarna veel<br />
circusdingen te gebruiken. Via een<br />
contact met het <strong>Circus</strong>centrum<br />
© Danny Willems<br />
werken we voor Vorst nu ook<br />
samen met Bert Beyens (docent<br />
Ell Circo d’Ell Fuego, red.). Hij zal<br />
nog wel een paar keer afkomen<br />
om ons één en ander te leren. Ik<br />
weet niet of het voor het <strong>Circus</strong>centrum<br />
even interessant is om<br />
naast ons te zitten, maar voor ons<br />
is het in elk geval wijs.”<br />
Met circus in huis is er in ieder<br />
geval altijd wat te beleven. In de<br />
circusmagazine NR. 26<br />
maart 2011<br />
5
circusmagazine NR. 26<br />
& theater<br />
maart 2011 6circus<br />
grote hal van de Expeditie speelde<br />
een tijd geleden het basculeduo<br />
Jasper Dhondt en Joren De<br />
Cooman. <strong>Heldenbergh</strong> keek vol<br />
fascinatie toe. “Acrobatennummers<br />
spreken altijd het meest tot<br />
de verbeelding. We hebben ook<br />
geprobeerd om bascule in Vorst te<br />
brengen, maar dat is gewoon niet<br />
gelukt, omdat ik dubbel zoveel<br />
weeg als Titus (lacht). Maar<br />
misschien kunnen we daar toch<br />
één grap uit halen.”<br />
Pikken mag<br />
Jonge circusartiesten die net<br />
afstuderen van de circushogeschool<br />
staan te popelen om de<br />
wereld te veroveren met hun<br />
voorstellingen. Net als hun<br />
theatercollega’s stoten ze op een<br />
zelfde complexe mix van uitdagingen:<br />
geld, repetitieruimte,<br />
artistieke besognes, hoe blijf je als<br />
groep bijeen, enz. “Aan jonge<br />
toneelspelers geef ik de tip: “Doe<br />
voort en zie niet om. Doe voort, er<br />
komt wel een dag, want olie drijft<br />
boven.” Je kunt tot aan je<br />
zestigste bij wijze van spreken<br />
blijven groeien. Als acteur heb je<br />
die tijd. Maar als circusartiest, net<br />
als dansers, is dat lijf op een<br />
gegeven moment op. En toch…<br />
olie drijft boven. De olie van de<br />
circuskunst is volgens mij dat je<br />
toch een vertelling maakt.<br />
Misschien zal je eerste voorstelling<br />
niet super zijn, misschien ook niet<br />
de tweede. Maar op den duur ga je<br />
je eigen taal wel vinden. Het is ook<br />
belangrijk om de goede kruising te<br />
vinden tussen dingen pikken van<br />
anderen, en zelf ook dingen<br />
vinden. Je moet niet bang zijn om<br />
je helden te imiteren in het begin.<br />
Maar zoek daar je eigen weg in.”<br />
Talent is goesting<br />
<strong>Heldenbergh</strong>s devies ‘gewoon<br />
doen’ is misschien wel het<br />
opmerkelijkst in het project 1919,<br />
een waterzooiwestern. Bij veel<br />
mensen blijven dromen aan de<br />
toog plakken. <strong>Heldenbergh</strong><br />
daarentegen veegde alle ‘maars’<br />
van de cafévloer en begon eraan.<br />
Hij draaide de langspeelfilm vorige<br />
zomer in zijn dorp Schellebelle<br />
met duizend vrijwilligers. “Ik had<br />
heel weinig zelfvertrouwen als<br />
jonge gast, en als beginnend<br />
studentje op school. Met de jaren<br />
is er een soort vertrouwen<br />
ontstaan in de zin van ‘talent is<br />
goesting’. “Gast, je hebt goesting<br />
om dat te doen, dus heb je talent,<br />
twijfel daar niet aan.” Dat is waar<br />
het hele project in Schellebelle om<br />
draaide. “Wat wil je spelen? Wel, je<br />
kunt dat, aangenomen! Wil je<br />
kostuums ontwerpen? Aangenomen!”<br />
Dat vertrouwen schenken<br />
aan mensen is ongelooflijk.”<br />
Deze zomer staat de verfilming<br />
van zijn zelfgeschreven theaterstuk<br />
The Broken Circle op het<br />
programma. In deze ontroerende<br />
countryvoorstelling zien we hem<br />
als Monroe, die anders omgaat<br />
dan zijn vrouw Alabama met het<br />
verlies van hun kind. “Felix Van<br />
Groeningen belde me op en vroeg<br />
me om de filmrechten. Mieke<br />
Dobbels en ik hebben ja gezegd.<br />
En voilà. Het is alsof uw kindje naar<br />
de universiteit gaat. Ik schijt in mijn<br />
broek, want ik wil Monroe niet<br />
verknallen. Het zal helemaal<br />
anders zijn, maar ook ongeveer<br />
hetzelfde. Maar dat laat ik aan<br />
Felix over. Hij schreef het scenario<br />
en zal regisseren.”<br />
Mini en Maxi<br />
Dezelfde zenuwachtigheid borrelt<br />
bij <strong>Heldenbergh</strong> op als we het over<br />
Vorst-Forest hebben. “Het loopt<br />
zeer moeilijk, zoals elk creatieproces.<br />
Op dit moment was ik met<br />
The Broken Circle ook in paniek. De<br />
eisen die we ons nu stellen zijn nog<br />
groter. Een voorstelling die geen<br />
mime is, geen dans, zonder<br />
woorden, en dat voor twee<br />
mensen die heel graag met elkaar<br />
babbelen.” Titus De Voogdt doet<br />
teken aan de bar. “We moeten<br />
binnen een minuutje weg.” We<br />
knallen er nog een laatste vraag<br />
uit, over Titus. “Hij is mijn beste<br />
maat, naast mijn madame Joke<br />
(Devynck, red.) natuurlijk. We zijn<br />
complementair, vullen elkaar aan.<br />
Waar ik mankementen heb, daar is<br />
hij meester in, en omgekeerd. We<br />
zijn een beetje mini en maxi.”<br />
Gwendolien Sabbe<br />
Première Vorst-Forest 30/03-<br />
10/04/2011 in de KVS, Brussel<br />
www.compagnie-cecilia.be<br />
John Massis, 1940-1988<br />
John Massis, geboren Wilfried<br />
Morbee (Brugge, 1940), was<br />
een aparte verschijning. Hij was<br />
stuntman, tandatleet en<br />
krachtpatser. Massis was een<br />
krak in het opzetten van stunts<br />
met heel wat mediabelangstelling.<br />
Hij kreeg ook meermaals<br />
een eervolle vermelding in het<br />
Guiness Book of Records.<br />
Dankzij de mediabekendheid<br />
kreeg hij aanbiedingen uit de<br />
circuswereld. Hij trad o.a. op in<br />
‘<strong>Circus</strong> Broadway’, ‘<strong>Circus</strong><br />
Jhony’, het Zweedse ‘<strong>Circus</strong><br />
Scott’, het Italiaanse ‘<strong>Circus</strong><br />
Orfei’, het Franse ‘Cirque Amar’<br />
en het Nederlandse ‘<strong>Circus</strong><br />
Boltini’.<br />
In 1977 huurde hij de tent van<br />
<strong>Circus</strong> Ronaldo en trok met<br />
‘<strong>Circus</strong> John Massis’ langs de<br />
Vlaamse kust. Het eerste deel<br />
van het programma werd<br />
verzorgd door de Ronaldo’s,<br />
het tweede deel door Massis.<br />
De tournee werd een flop. Hij<br />
ging terug de straat op als<br />
stuntman, wat hem opnieuw<br />
tijdelijk wat roem gaf. Maar de<br />
hoogdagen van de ‘Hercules of<br />
Flanders’ waren geteld.<br />
Uiteindelijk haalden teleurstellingen,<br />
eenzaamheid, financiële<br />
problemen en suikerziekte zijn<br />
geest en lichaam onderuit. In<br />
1988 zette hij zelf een punt<br />
achter zijn leven.<br />
Uit: André De Poorter, “Belgische<br />
circussen en Foortheaters”,<br />
p.72. Jaak A. Rau,<br />
“<strong>Circus</strong> Magie, Tweehonderd<br />
jaar circusbezoek in Brugge<br />
19e–20e eeuw”, p. 61–63.<br />
Gwendolien Sabbe