Jaarverslag 2008 - Koninklijk Museum voor Schone Kunsten ...

De evolutie van het werk van Ensor sluit aan bij de wijziging van de
kunsthistorische canon. Aan de hand van de verzameling van het KMSKA
worden de verankering van Ensors werk in de kunst van Europa en de
invloeden van Zuidoost Azië aangetoond. Tentoonstellingscommissaris
is Herwig Todts (KMSKA).
De kerncollectie van het KMSKA in het MAS
MAS (Museum aan de Stroom) Antwerpen, 2011
Het MAS (Museum aan de Stroom) is een nieuw museum in Antwerpen,
ontworpen door Neutelings-Riedijk Architecten, dat opent in 2011.
Als eerste tijdelijke tentoonstelling zal het museum de
kerncollectie van het KMSKA in confrontatie laten treden met stukken
uit de stedelijke collecties van het museum.
Tentoonstellingscommissaris is Paul Vandenbroeck (KMSKA).
De zang van de parel
(eerdere titels: In between en Met afgewende blik)
In voorbereiding.
Tentoonstellingscommissaris: Paul Vandenbroeck
KMSKA in het MAS
De kerncollectie van het KMSKA omvat meesterwerken van de Vlaamse (en andere) Primitieven tot de 20 e eeuw: Jan van
Eyck, Jean Fouquet, Quinten Metsys, Pieter Bruegel, Peter Paul Rubens, Antoon Van Dyck, James Ensor, Rik Wouters, en
vele anderen.
Maar waarom zijn deze werken ‘kunst’? Waarom is een schilderij van Ensor een topwerk, maar worden de maskers die hij
weergeeft en de rituelen die men ermee opvoerde niet (steeds als ‘kunst’ gezien? Waarom is een portret door Antoon van
Dyck een meesterwerk, maar wordt de kanten kraag van zijn model –ook al is dit het mooiste kantwerk van zijn tijd- niet als
‘kunst’ beschouwd? Omdat men zelfs niet over begrippen beschikte om erover te praten? En waarom rekent men
hoofdzakelijk schilder- en beeldhouwkunst tot dé kunst van de 15 e tot het begin van de 20 e eeuw, terwijl dat in andere tijden
of culturen helemaal niet zo was? Wat maakt de smaak van een tijd tot wat hij is?
In deze tentoonstelling proberen we een meerwaarde te scheppen voor de collecties van zowel het KMSKA als het MAS.
De collecties van het KMSKA zijn tot stand gekomen vanuit artistieke en kunsthistorische normen, de verzamelingen van het
MAS vanuit lokaalhistorische, volkskundige, muziekhistorische en etnografische benaderingen. Dat betekent niet dat ze
elkaar naadloos aanvullen. Het panorama dat gebruikt werd om de MAS-collecties samen te stellen, is aan de ene kant
beperkter (lokaalgerichte selecties), aan de andere kant wijder (etnografische en andere verzamelingen). Bovendien is het
totaal aan invalshoeken niet exhaustief, en het bundelen van de collecties betekent niet automatisch dat aan de
hedendaagse verwachtingspatronen beantwoord wordt.
De verzamelingen van het KMSKA zijn evenmin volgens hedendaagse reflecties tot stand gekomen: ze zijn gevormd vanuit
een artistieke canon, eigen aan en ontwikkeld door een stedelijke burgerij van het laatste halve millennium. Ze bieden geen
objectieve dwarsdoorsnede van het esthetisch scheppen van de Nederlanden: men verzamelde slechts wat geacht werd te
beantwoorden aan de canon. En die kwam tot stand vanuit de waarden en normen van mannelijke elites. Dit hield in:
bepaalde media (schilder- en beeldhouwkunst), bepaalde thema’s, het onderscheid tussen ‘schone’ en ‘toegepaste’ kunsten,
en het beginsel van de figuratie (althans tot in het begin van de 20 e eeuw). Een abstract textiel, een assemblage, een
‘installatie’ (zoals bijvoorbeeld in kerkelijke context) kon geen aanspraak maken op de ‘eretitel’ van ‘kunst’.
De ‘canon’ en de extracanonieke kunst dienen vanuit een hedendaagse kijk op de esthetische creatie samen belicht te
worden: we begrijpen pas goed wat de canon is en hoe hij functioneert wanneer we het uitgeslotene erbij betrekken. Daarom
wordt een selectie van ‘canonieke’ kunstwerken uit het KMSKA verbonden met een keuze van creaties die de grenzen van
de canon te buiten gaan. De spanning tussen centrum en mentale (soms ook geografische) periferie zal hier zeker aan de
orde zijn.
Wanneer we een kerncollectie van het KMSKA in het MAS tonen, dienen we de canon in haar historische wording op te
roepen, en moeten we verlaten canons valorisen. We zullen ook de kunst moeten tonen die uitgesloten werd omdat zij niet
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen - Jaarverslag 2008 15