Lestips 2006 - Thema: Mijn Familie - Jeugdboekenweek

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · Jill Schoonvliet en Inge Verbeeck
Lestips voor kleuters

woord vooraf
Mijn boekenkast is mijn familie. Ze was er al voor ik er was, hopelijk bestaat ze
nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb leren kennen,
een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me
verwarren, me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik
gewoon een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig
wachten tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten,
die ik alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn er de heel bijzondere,
die ik in mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik
kan me mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestips verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doet
het uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Voor meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op
www.jeugdboekenweek.be.
Ik hoop dat u hen een warm welkom geeft, deze nieuwe familieleden. En dat ze
snel een bijzonder plekje krijgen in de thuis van uw leerlingen.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens

Mama, papa en ik
Lees- en lestips voor kleuters
Jill Schoonvliet en Inge Verbeeck
Om genoeg ruimte te laten voor persoonlijke invulling
en de eigenheid van elke klasgroep kozen we ervoor een
aantal lessuggesties per boek te maken die je niet in chronologische
volgorde af kunt werken. Je vindt dus geen
lesjes van A tot Z, wel een aantal ideeën die je op je eigen
manier kunt invullen. Op die manier kun je ook kiezen of
je slechts even met het boek wil werken of er een langere
periode mee aan de slag wilt.
Een boek is moeilijk vast te pinnen op één leeftijdsgroep
en niet elk kind in een leeftijdsgroep is op hetzelfde
moment ontvankelijk voor hetzelfde boek. Daarom hebben
we geen leeftijden vermeld. De suggesties voor Max en
de maximonsters en Jubelientje zijn, net als de boeken, het
meest geschikt voor de oudste kleuters.
Veel boekenplezier!
Za-za’s baby broertje
Lucy Cousins
Leopold, 2000. (4 de druk)
Principe 9: Van lezen ga je doen
Over de auteur/illustrator
Lucy Cousins (1964) werd in Engeland geboren. Ze volgde
de kunstacademies van Canterbury en Brighton en studeerde
nadien aan het Royal College of Art in Londen. Nog
tijdens haar opleiding maakte ze haar eerste prentenboek,
Portly’s Hat, een zwartwitprentenboek over een pinguïn.
Ze werkt het liefst voor jonge kinderen.Ze is bekend door
haar stoffen babyboekjes en door de serie boeken over
Muis. Daarmee won ze onder meer al een Vlag en Wimpel
van de penseeljury en een Zilveren Penseel.
Lucy’s prentenboeken vallen op door het gebruik van felle
primaire kleuren. De illustraties zijn eenvoudig maar
geven de essentie weer. Opvallend is de aandacht voor
detail en humor. De figuren worden van de achtergrond
gescheiden door een dikke zwarte omkadering wat de
prenten voor jonge kleuters toegankelijk maakt.
3
Over het boek
Zaza’s mama krijgt een baby en plots is alles anders.
Mama en papa zijn de hele dag druk bezig en hebben geen
tijd voor Zaza. De hele wereld lijkt wel om de kleine baby
te draaien. Er is zelfs geen tijd voor een knuffel of voor
voorlezen. Als Zaza’s mama Zaza aanmoedigt om de fijne
kanten van de baby te ontdekken, komt alles weer goed.
Aan de slag
Bied dit boek aan in de klas als een kleuter een broertje of
zusje verwacht. Je start het vertelmoment met het voorstellen
van het geboortekaartje van Zaza’s babybroertje. Door
middel van de prenten uit het boek breng je het verhaal.
Het is voor kinderen leuk om betrokken te worden bij het
voorbereiden van de komst van de baby. Enkele ideeën om
met kleuters in de klas te doen:
- lijstjes maken met mooie namen: een gesprek over het
belang van namen, het kiezen van namen voor huisdieren
en knuffeldieren… Vind je je eigen naam mooi, hoe zou jij
je kindje noemen?

4
- richt de poppenhoek opnieuw in, net zoals de veranderingen
thuis: een babybedje, kleine lakentjes, kleine speelgoedjes
worden opgeborgen…
- geboortekaartje ontwerpen: een tekening van broer of zus
in de buik verstopt achter een luikje, samen een kort versje
maken.
- de winkel van de klas wordt een suikerbonenwinkel met
doosjes, lintjes, stempels…
- geheimhouding: zal het een jongen of een meisje zijn?
Wanneer mag ik het aan mijn vriendjes vertellen? Wat is
een geheim? Mag je dat aan iedereen vertellen?
Verzamel allerlei dozen, hoepels, lakens… om samen met
de kleuters kleine donkere ruimtes te creëren. Laat de kleuters
hiermee experimenteren. Je kunt volgende impulsen
geven: met z’n hoevelen kun je in een doos, hoe klein kun
je je oprollen, kun je je omdraaien, wat gebeurt er als je
niest, kun je schoppen tegen de wand, kun je elkaar horen
als je door de wand spreekt? Met de lakens kunnen de kinderen
zelf dikke buiken maken. Kunnen ze tonen dat hun
buik zwaar is en moeilijk om mee te stappen?
Mogen we zelf even opnieuw baby zijn? Plots zijn kleuters
grote broer of grote zus. Vaak hebben ze het moeilijk
met die nieuwe rol. Kleuters willen opnieuw in de wieg,
babyvoeding eten, gedragen worden enzovoort. Geef hen
de kans om binnen al dan niet geleide rollenspelletjes de
babyrol te verkennen.
De verzorghoek
In deze hoek bied je allerlei materialen aan om rollenspel
te ondersteunen: babypoppen, kinder kleertjes, een
babyweegschaal, luiers, papflessen, slabben, een wieg of
babybedje, een draagdoek, een badje, boekjes om voor
te lezen, knuffeldieren, een schommelstoel, cd met
meditatieve muziek… Je kunt tijdens het spel impulsen
geven om ook volgende aspecten aan bod te laten komen:
knuffelen, troosten, aan het lachen maken…
Hoe bewegen volgende babydieren zich voort? Welk
geluid maken ze? Zebra’s, olifanten, vissen, vleermuizen,
kikkers… Kleuters beelden uit en bootsen de geluiden na.
Ondersteun met beeldend materiaal.
Vragen die je met kinderen kunt behandelen:
Het mysterie in de buik: hoe is het daar geraakt? Kan
het daar zwemmen? Wie heeft mama’s buik, die net een
ballon is, vol lucht geblazen? Is er een nachtlampje in
mama’s buik? Hoe is het om zo weinig bewegingsruimte
te hebben? Waarom moet er nog een baby bij? Het is toch
best leuk zo? Kan de baby ook niet even in papa’s buik?
Vinden mama en papa mij nog even leuk? Waarom maken
baby’s zoveel lawaai en moeten wij altijd stil zijn? Valt de
spaghetti die mama eet op baby’s hoofdje?
Voor diegenen die vertrouwd zijn met de Sherbornetechniek:
je kunt de kleuters ook enkele oefeningen met
hun pop laten uitvoeren.
De bibliotheek
Laat kleuters in de bib op zoek gaan naar boekjes voor
baby’s. Zijn ze geschikt of niet? Bespreek met hen
waarom wel, waarom niet.
Als de baby er is…
Je kunt samen met de kleuter(s) een eerste stap zetten
naar een positief contact met de nieuwe baby. Wat zou de
kleuter zelf willen geven? De kleuters brengen een stukje
speelgoed mee dat ze willen afstaan aan de nieuwe baby:
waarom geven ze net dat stukje speelgoed? De kleuters
pakken hun cadeau in.
Welk slaapliedje gaan we straks voor de baby zingen?
Vorm een orkest met zachte instrumenten: belletjes,
triangel, regenbuis, flessen gevuld met water, schuddoosjes…
Je kunt werken met contrasten tussen luid en
stil. Kleuters kunnen ook zachtjes zingen.

Mijn papa is een reus
Carl Norac, Ingrid Godon (ill.)
Leopold, 2004.
Principe 9: Van lezen ga je doen
Over de auteur
Carl Norac (1960) is een Franstalige Belg met een diploma
leerkracht Frans. Hij schrijft jeugdboeken, poëzie en
theater voor jongeren en volwassenen. Hij maakte ook
reisboeken over zijn reizen in Noorwegen, Indonesië,
Senegal en Quebec. Samen met Carll Cneut maakte hij het
prentenboek Het hart van Tom
dat uitgegeven werd bij De
Eenhoorn. Carl houdt ervan in Frankrijk en België rond
te trekken om met kinderen uit het kleuteronderwijs te
praten over zijn boeken en zijn reizen.
Over de illustrator
Ingrid Godon (1958) is geboren in Antwerpen. Haar
tekentalent werd opgemerkt door een leraar in de kunsthumaniora.
Toen Standaard Uitgeverij Antwerpen haar
een grote opdracht gaf om lesmateriaal voor het vak
wereldoriëntatie te illustreren, ging de bal aan het rollen.
Ze is nu voltijds illustrator, ook van educatieve uitgaven,
kinderboeken en -tijdschriften als Zonnekind, Doremi en
Dopido. Ze werkt rechtstreeks voor Franse uitgeverijen als
Casterman, Bayart Presse, Hachette en voor het Engelse
Macmillan. Voor Wachten op matroos (2000) ontving ze
samen met André Sollie de Gouden Griffel en een Vlag
en Wimpel van de Penseeljury. In Vlaanderen werd dit
boek dubbel bekroond met een Boekenpauw en een
Boekenwelp. In twintig jaar illustreerde ze meer dan
honderd kinderboeken en maakte een grote hoeveelheid
tekeningen voor kindertijdschriften.
Over het boek
“Als ik hem wil knuffelen, moet ik op een trap klimmen.
Als hij niest, lijkt het of er een storm opsteekt. Hij blaast
de hele zee weg. En als we voetballen, schopt hij de bal
zo hoog als de maan...” Mijn papa is een reus is een vertederend
boek over een klein jongetje dat opkijkt naar zijn
vader en zeker weet dat die met heel zijn reuzenhart van
hem houdt.
Aan de slag
Stel een fotoboekje samen van de belangrijkste momenten
uit het boek. Vanuit de foto’s vertel je het verhaal. Bij
de tweede keer is het leuk een vertelpantomime te
organiseren. Jij vertelt het verhaal en benadrukt concrete
werkwoorden terwijl je de kinderen de handelingen
laat uitbeelden. Je kunt de kleuters hier per twee laten
uitbeelden. De papa staat op een stoel.
Naast de uitgewerkte relatie tussen vader en zoon spelen
ook deze elementen een belangrijke rol in dit boek:
beweging en spelen met perspectief.
De volgende bewegingen komen aan bod: klimmen,
verstoppen, uitrusten, niezen en blazen, vallen, vliegen,
voetballen, schoppen, stuiteren, hollen, trillen, stevig
vasthouden. Deze bewegingsvariaties kun je integreren
in een parcours of vertelpantomime. Laat de kleuters
expressief bewegen. Benoem de handelingen met het
meest concrete werkwoord: beven is anders dan daveren.
Zorg voor een bijkomend onderscheid: deze bewegingen
kunnen worden uitgevoerd door een kind, maar ook door
een reus of een muis of een bijtje of een giraf. Hier wordt
een aanzet tot dramatische expressie mogelijk. Doe actief
mee om de kleuters te stimuleren.
In het boek wordt het perspectief van waaruit het kind
de wereld, en dan vooral zijn vader, bekijkt, enorm
uitvergroot. Dat levert een verrassend effect op. Als
juf of meester geef je aanzetten om over perspectief te
fantaseren: een traan van deze papa vult een hele emmer,
een zakdoek is zo groot als een slaapzak, het snurken lijkt
wel een aardbeving. Het is leuk om je te verstoppen in zijn
broekzak. Kruip zelf als juf in de rol van dit kind of breng
de voorwerpen mee zodat de kinderen zich de absurde
situaties kunnen voorstellen. Begin je tanden te poetsen
met de veger van de klas. Hilariteit verzekerd!
Een aantal ideeën om het contrast tussen klein en groot te
exploreren: de groeimeter. Alle kleuters worden gemeten.
Na een half jaar herhaal je dit. Leuk is als ook de directeur
of de kinderverzorgster en de klaspop hun lengte op de
groeimeter aanduiden.
5

6
Verzamel allerlei ballen van verschillende grootte: naast
de knikkers en de voetbal die in het boek aan bod komen,
voorzie je ook strandballen, tennisballen, pingpongballen,
ballonnen, een of andere heel erg zware bal en een zitbal.
De kleuters staan in een kring en geven op jouw teken
of op muziek een van de ballen aan elkaar door. Als de
muziek stopt gaat de bal uit de kring en doen de kleuters
alsof ze die bal aan elkaar doorgeven. Ze moeten goed
laten zien welke bal ze aan het doorgeven zijn: is hij groot
of klein? Zwaar of licht? Let op: als de imaginaire bal valt,
moeten ze hem weer oprapen. Je kunt de manier van doorgeven
variëren: rollen, gooien, stuiteren. Je kunt het tempo
opdrijven of vertragen. Je kunt de ballen gebruiken om ze
tijdens zelfstandig spelen te laten rangschikken van klein
naar groot, per kleur…
Aan iemands stem kun je vaak horen of die groot of klein
is: je kunt vertrekken van geluidsopnames of van beelden.
In het eerste geval maken kleuters zich groot of klein bij
het horen van de opgenomen stem, in het tweede geval
laten ze horen hoe de mensen op de foto’s zouden kunnen
klinken.
Klein of groot zijn heeft voor- en nadelen. Dat probeer je
de kleuters te laten ondervinden. Met grote, opgevulde
werkhandschoenen proberen ze kleine nageltjes op te
rapen. Met veel te grote schoenen proberen ze over een
rechte lijn te lopen. In een reuzenbed gemaakt van grote
lakens en veel kussens gaan ze op zoek naar een kleine
knuffel.
Dit boek is bruikbaar in de periode rond vaderdag. Het
spreekt voor zich dat je de link naar de eigen papa’s kunt
leggen. Elk kind vindt zijn papa de baas van de wereld.
Ga op zoek naar papa’s speciale talenten die je samen
met de kinderen kunt verkennen en uitvergroten. Een
brandweerpapa kan heel goed de plantjes water geven, een
pc-papa komt een nieuw spelletje op de computer zetten,
een timmerpapa komt de winkel renoveren. Laat je leiden
door wat de kinderen zelf aanbrengen.
De bibliotheek
Elke kleuter zoekt voor zijn vader een mooi informatief
boek als geschenk voor vaderdag. Zo leren de kinderen ook
eens andere boeken op een andere afdeling kennen.

Max en de maximonsters
Maurice Sendak
Lemniscaat, 2001. (11de druk)
Voor de oudste kleuters
Principe 7: De boekenbabbel
Over de auteur/Over de illustrator
Maurice Bernard Sendak werd in 1928 geboren in
New York. Zijn ouders waren Poolse immigranten uit
Warschau die al vóór de Eerste Wereldoorlog naar de
Verenigde Staten gingen. In zijn werk verenigt Sendak
de oude wereld van de Pools-Joodse dorpssfeer en de
indrukken uit de wereldstad. Al op zijn negentiende
verschenen zijn tekeningen. Na zijn schooluren maakte
hij achtergronden voor de strips van All American Comics.
Hij hield nooit op met illustreren. Zijn Where the wild
things are (vertaald als Max en de Maximonsters) werd een
keerpunt in zijn carrière.
Hoofdzakelijk gaat zijn werk over hoe kinderen met behulp
van fantasie omgaan met sterke emoties en angsten.
De manier waarop hij dat in beeld brengt - open, eerlijk
en zonder sentimenteel te worden - zorgde voor heel wat
controverse. Sendak ontketende een revolutie in de kinderboekenwereld:
hij verlegde de grenzen van wat kon en niet
kon.
Als eerste Amerikaanse illustrator won hij de Hans Christian
Andersen Award voor zijn oeuvre. In 2003 ontving hij
de eerste Astrid Lindgren Award voor zijn illustratiewerk.
De jury noemde hem “dé man van het moderne prentenboek”.
Ondertussen heeft hij negentien boeken zelf geschreven
en geïllustreerd. Daarnaast illustreerde hij meer
dan zestig boeken van andere auteurs.
Over het boek
Max en de maximonsters vertelt het verhaal van Max die
naar zijn kamer wordt gestuurd omdat hij te wild is
geweest. Omdat hij kwaad is, verzint hij een hele, nieuwe
wereld met monsters waarvan hij uiteindelijk koning
wordt. Het leverde Sendak in 1964 de Caldecott Medal
op. Sindsdien is hij is een van de grootste namen in de
kinderboekenwereld.
Het is een belangrijk boek omdat het een van de eerste
kinderboeken is waarin een auteur het verhaal vertelt
door de ogen van een kind. De auteur neemt ons mee in
de fantasie van de kleine jongen zonder een pedagogisch
standpunt in te nemen.
Aan de slag
Maak van de prenten grote slides die je tijdens het vertellen
projecteert met een overheadprojector. Op die manier
ontstaan grote monsters op de klasmuren. Zorg voor passende
achtergrondmuziek en gebruik de juiste verteltoon
om verschillende sferen bij de kinderen te doen leven:
stout zijn, vluchten in je fantasie, de baas zijn…
Het verhaal zal in elk geval reacties uitlokken. In een
filosofisch gesprek kun je vertellen dat boos zijn verschillende
vormen kan aannemen. Als je boos bent, wil je op
één of andere manier stoom aflaten. Hoe kan dat zonder
andere mensen te kwetsen, te hinderen? Bespreek met de
kinderen een aantal mogelijkheden. Wat zijn de gevolgen?
Wat doen zij als ze kwaad zijn? Luide muziek opzetten,
met kussens gooien, tegen een boksbal slaan, springen,
heel hard gaan lopen of schreeuwen, huilen, oud papier
tot proppen maken en ermee gooien, een koude douche
nemen, al het haar van je pop knippen, iemand pijn doen,
heel de snoepjespot leeg eten, de hond opjagen… Laat de
kleuters enkele zaken ondervinden en bespreek het effect
op zichzelf en anderen.
Emoties zijn voor kinderen moeilijk om te verwoorden.
Ga daarom op zoek naar alternatieve manieren waarop zij
kunnen tonen wat ze voelen. Zo kun je een speciale stoel
reserveren: als je daarop zit, wil je even met rust gelaten
worden. Individuele gevoelsmeters (een graadmeter met
een wasknijper) kunnen dienen om de basisgevoelens
(blij, boos, bang, verdrietig) te visualiseren. Introduceer het
gebruik van deze meters klassikaal en voorzie momenten
waarop je dit kunt bespreken. Het maakt in principe
niet uit welk middel je gebruikt. Ze werken allemaal als
kinderen er een uitlaatklep in vinden en als ze weten dat er
aan hun signaal gehoor wordt gegeven.
In het boek is Max kwaad op mama. Waarom ben jij soms
boos op je ouders? Wat doe je dan? Zijn je ouders soms
boos op jou? Hoe voel je je dan? Hoe maak je het weer
7

goed? Sta met de kinderen even stil bij het einde van het
verhaal. Vraag hen of ze denken dat mama nog steeds
kwaad is op Max. Waaraan kun je dat zien?
De bibliotheek
Ga samen met de kleuters op zoek naar boeken over
monsters. Ze kunnen hier inspiratie opdoen om later zelf
monsters te maken, te spelen… Boeken over draken en
dinosaurussen zijn ook bijzonder bruikbaar.
8

De knuffelkoningin
Kristien Aertssen
De Eenhoorn, 2004. (2de druk)
Principe 1: Wie woorden zaait
snoepen en gezond eten, zandtaartjes, heerlijke geuren,
de bakker bezoeken… De bloemenkoningin biedt allerlei
mogelijkheden in verband met planten, buiten bewegen,
zaaien, ruiken, snoeien, gieten… Verken samen met de
kleuters de mogelijkheden.
Over de auteur/illustrator
Kristien Aertssen werd geboren in Antwerpen in 1953.
Ze studeerde na haar universitaire opleiding grafische
vormgeving in Antwerpen en illustratie in Amerika. Ze
leidt nu zelf toekomstige illustratoren op aan de Antwerpse
Academie. Ze werkte ook een tijdje in een jeugdatelier,
waarna ze kinderboeken begon te illustreren.
Je kunt haar werk herkennen aan het uitbundige
kleurgebruik. Ze houdt ervan gekke situaties te tekenen in
zwierige composities. Ook gebruikt ze vaak verschillende
technieken op één prent. Ze laat zich graag inspireren door
kindertekeningen, primitieve kunst, wereldmuziek... Sinds
1999 schrijft Kristien Aertssen ook zelf kinderboeken.
Haar boeken vertellen op een speelse manier over situaties
vol geestige warmte.
De attributen die je gebruikt hebt tijdens het vertellen kun
je ook aanbieden tijdens zelfstandig spel. Zo kunnen de
kleuters op hun eigen manier het verhaal herbeleven.
Knuffelen staat centraal in het verhaal.
- Knuffel je graag? Wie wel, wie niet?
- Waarom knuffel je?
- Knuffelen jullie elkaar?
Knuffelen doe je ook met je lievelingsbeer. Je kunt samen
een knuffelhoek inrichten. Laat de kleuters zachte materialen
meebrengen van thuis en geef ze een plaats in de hoek.
Bespreek met de kinderen wat je ermee kunt doen: een
zachte berg maken en je erin laten vallen, terwijl je zelf ligt
een andere kleuter met een laken over jou laten wapperen,
elkaar zachtjes kriebelen, je verstoppen in de zachte berg…
9
Over het boek
De prinses wil graag een knuffel, maar Koningin Mama
heeft het veel te druk. Daarom gaat de prinses met een
vliegtuigje van Koningin Mama op zoek naar de Knuffelkoningin.
Maar waar ze ook zoekt, ze kan haar niet vinden.
De prenten voegen door hun diepgang en rijkdom een
extra dimensie toe aan het verhaal.
Het boek zet mensen aan om tijd te maken voor elkaar
en samen leuke dingen doen. Bespreek met je klas wat je
kleuters graag doen. Schrijf elke suggestie op een blaadje
papier en stop alle suggesties in de knuffelkoffer. Op geregelde
tijdstippen kan er uit de knuffelkoffer gevist worden.
De nadruk ligt op het genieten van samen spelen, naar
verhalen luisteren, werken, helpen, zijn...
Aan de slag
Breng het verhaal van de knuffelkoningin dramatiserend,
speel als juf de verschillende koninginnen met verschillende
accessoires. Laat het einde nog even open. Je stopt
vlak voor de prinses naar mama teruggaat. Het verhaal is
een repeteerverhaal, je kunt er koninginnen bij verzinnen
of weglaten. Laat de kinderen zelf een einde bedenken.
De illustraties vertellen meer dan de tekst. Door ze bij
een tweede vertelbeurt als praatplaat te gebruiken kom
je op het spoor van de interesses van de kinderen. Elke
koningin kan op die manier aanleiding geven tot een
activiteit of zelfs tot een project. De koekjeskoningin doet
ons denken aan zelf koekjes bakken, spelen met zoutdeeg,
Om bij de eigen mama’s te komen, kun je de kleuters
vragen wat voor koningin hun mama zou kunnen zijn.
Wat zouden ze eens heel graag samen met mama doen?
Wat doen ze als mama even geen tijd heeft?
De bibliotheek
Verstop een aantal kleine en grotere knuffels in de
verschillende afdelingen in de bibliotheek. De kleuters
gaan op zoek en verzamelen alles op een grote berg.

10
Het grote boek van Jubelientje
Hans Hagen, Philip Hopman (ill.)
Van Goor, 2003.
Voor de oudste kleuters
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Over de auteur
Hans Hagen (1955) begon als leerkracht en maakte met
de theatergroep Sternis heel wat schoolvoorstellingen. In
1985 werd hij redacteur voor jeugdmagazines, in 1987
werd hij voltijds schrijver. Hoewel hij in ons land de laatste
jaren vooral bekend is om dichtbundels voor kinderen als
Jij bent de liefste (Querido, 2000), heeft hij ook heel ander
werk op zijn naam staan. Zijn poëzie voor kinderen is
helder, ritmisch, eenvoudig, humoristisch en af en toe
ook heel ernstig. Hans Hagen kreeg een Gouden Griffel
voor De dans van de drummers (Prometheus, 2003) en won
ook al vier Zilveren Griffels. Zijn werk is in elf landen
vertaald. Hij hoort bij de beste hedendaagse Nederlandse
jeugdauteurs.
Over de illustrator
Philip Hopman (1961) komt uit een familie van tulpenkwekers.
Na de middelbare school ging hij naar de Rietveld
Academie in Amsterdam waar hij illustratie studeerde
en les kreeg van onder andere Thé Tjong-Khing. In 1988
illustreerde hij zijn eerste boek: Een reuze heksentoer
(Leopold, 1988). Inmiddels illustreerde hij al meer dan
honderd boeken, waaronder de Jubelientje-boeken van
Hans Hagen. Hij won ook al een Vlag en Wimpel en een
Zilveren Penseel.
Over het boek
In Het grote boek van Jubelientje werden drie delen
verzameld: Jubelientje en haar liefste oma (1991), Jubelientje
leert lezen (1993) en Jubelientje legt een ei (1995). Elk boek
bevat korte hoofdstukken die telkens een afgerond verhaal
vertellen. Toch loopt er nog een grotere verhaallijn door
alle hoofdstukken heen. Door de korte hoofdstukken is
dit boek ideaal om voor te lezen maar ook zelf lezen blijft
een belevenis. De frisse, originele personages blijven je
verbazen en zorgen voor veel leesplezier. (Pluizuit.be)
Aan de slag
Dit is een prima boek om met de oudste kleuters de dag af
te sluiten. Je kunt bij wijze van ritueel elke dag eindigen
met een verhaal over Jubelientje. Vijf- en zesjarige kleuters
kunnen zich met het hoofdpersonage identificeren. Het is
leuk om het voorleesritueel op dezelfde manier te starten
en ook te eindigen. Je hoeft de verhaaltjes niet achter
elkaar af te werken. Je selectie wordt bepaald door wat op
dat moment leeft bij de kinderen. Stapelbed
bijvoorbeeld
is een verhaal dat aansluit bij een vakantie in een gehuurd
huisje, Kip sluit aan bij het proces van voorbereidend lezen
en schrijven en De Stop-licht-zon bij verkeerseducatie.
Maak er een interactief voorleesmoment van.
Voor je het Jubelientje-voorleesritueel opstart, is het een
goed idee om de kleuters vertrouwd te maken met de
personages uit het boek. De hoofdpersonages zijn Jubelientje,
een meisje van zes, haar oma en haar vriendje
Dirk-Jan.
Maak een aantrekkelijk fotoalbum met onder andere
illustraties uit het boek. Ook foto’s uit je eigen familiearchief
zijn leuk. Je voorziet de foto’s van korte geschreven
commentaar. Zorg ervoor dat het eruit ziet als een
echt fotoboek zodat de kleuters kunnen geloven in de
personages. Vertel zelf de anekdotes die bij de foto’s
horen. Elke foto uit het boek kan een start vormen van
het voorleesritueel. Je kunt de personages ook tot leven
brengen in een poppenspel. Een grote koffer met spullen
en kledij van de personages kan tot de verbeelding spreken.
Jubelientje zegt oma tegen haar grootmoeder. Hoe noemen
de kleuters haar? Moemoe, mams, bonnie, bomma, moeke,
meme? Je kunt stilstaan bij het feit dat één persoon (oma,
mama…) verschillende namen kan hebben als onderdeel
van taalbeschouwing.
De oma is de mama van mama. Opa is niet de papa van
papa. Pepe is de papa van papa. Hoe zitten stambomen en
familierelaties in elkaar? Visualiseer het met de kleuters
zodat ze zichzelf kunnen plaatsen in hun familielijn.
Om het verband te leggen met de eigen oma’s, is het
natuurlijk vooral zaak om te luisteren naar de verhalen
van de kleuters over hun oma. Je stimuleert de kinderen

om over hun grootouders te vertellen en probeert in te
pikken op bijzonderheden die zij vertellen. Zo kan een
kleuter die vertelt over de stenenverzameling van zijn
opa aanleiding geven tot een project over stenen. Oma’s
die tandarts zijn of verkoopster in een schoenenwinkel,
kunnen uitgenodigd worden in de klas om te praten over
hun beroep. Dit soort van gesprekken kan kinderen doen
nadenken over wat ze later willen worden.
Wat mag je bij oma wat je thuis niet mag? Wat is het
verschil tussen thuis en bij oma zijn? Is het leuk om naar
oma te gaan? Waarom wel, waarom niet? Vertel als juf of
meester over je eigen herinneringen aan je oma, bijvoorbeeld
met z’n tweeën in de zetel van oma zitten en doen
alsof je auto rijdt.
Deze bundel kan een speciale rol krijgen tijdens de grootouderfestiviteiten:
misschien kunnen de oma’s eruit
voor lezen, misschien kan de oma van Jubelientje echt
langskomen en vertellen over de avonturen met haar
kleindochter…
11
De bibliotheek
De bibliothecaris leest een verhaaltje voor uit Jubelientje.
Misschien kun je bij deze activiteit ook oma’s uitnodigen.
De anekdotes en verhalen volgen vanzelf.

12
In het pikkedonker
Kitty Crowther
Querido, 2002.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 9: Van lezen ga je doen
Over de auteur
Kitty Crowther (1970) groeide op in Brussel. Boeken en
beelden speelden van jongs af aan een belangrijke rol in
haar leven. Ze vormden in haar eerste levensjaren een
uit gelezen communicatiemiddel. Door een gehoorstoornis
begon ze pas op haar zesde echt te praten.
Ze studeerde beeldende kunst en illustratie aan Sint-Lukas
in Brussel. In 1992 ontving de jonge illustratrice de Prix
du Jury van het Salon du Livre de Jeunesse in Montreuil,
een Franse illustratorenprijs voor aankomend talent, en
in 1994 verscheen haar eerste eigen boek Mon Royaume.
Waardering krijgt ze voor de eenvoud en de expressie van
haar tekeningen, en voor de ruimte die ze openlaat voor
de lezer om zelf na te denken. Ze heeft ondertussen een
twintigtal boeken geïllustreerd: eigen werk én andermans
werk; voor kinderen én voor volwassenen. En ze sleepte al
enkele prijzen in de wacht zoals een Zilveren Griffel van
de penseeljury voor In het pikkedonker.
Over het boek
Jeroen is een vrolijk kikkertje. Maar ’s avonds wanneer
bedtijd nadert, wordt hij stil. Als hij eenmaal in bed ligt,
klampt hij zich vast aan zijn verhaaltjesvoorlezende vader,
aan zijn knuffelende moeder. Vanavond hoort Jeroen rare
geluiden en hij denkt dat in het donker angstaanjagende
monsters op hem loeren. Hij trommelt zijn vader uit bed
en samen gaan ze op onderzoek uit… (Flaptekst)
Aan de slag
- Je laat enkele geluiden horen en de kinderen raden
zonder te kijken welk voorwerp het geluid voortbrengt.
Je vertelt het verhaal met hulpmiddelen die geluiden
maken:
een plonzende kikker met een lepel in een bakje water
plenzen
tanden poetsen met een tandenborstel over iets
wrijven
plassen
water gieten in het bakje water
een nachtzoen geven smakken met je lippen
het even muisstil maken niet bewegen
kritskrats
de tanden van een kam, een
geluid met je mond
piep
fluiten
plats
balletje in het bakje laten vallen
De kleuters raden wie of wat deze geluiden zou kunnen
maken.
Je laat de kinderen hun eigen bedritueel vertellen. Wie is er
bang om te gaan slapen? Waar zijn ze bang voor? Je vertelt
als juf je eigen ervaring over bang zijn en hoe je werd
gerust gesteld: je had een lampje of een knuffel, je mama
toverde alle monsters met een spreuk weg, je deur bleef op
een kier, je zong een liedje… Zijn mama’s en papa’s ook
weleens bang? Waarvan? Wat zou je zelf kunnen doen om
je ouders gerust te stellen?
Beeld de verschillende handelingen van het avondritueel
uit. Laat de kinderen je nabootsen. Beeld nadien de reeks
opnieuw uit, maar laat één stap weg, de kleuters raden
welke.
Laat de kinderen met krastechniek – wasco en zwarte verf –
hun eigen kamers of gefantaseerde monsters voorstellen.
Zorg voor een ruimte die je redelijk kunt verduisteren.
Speel met de kleuters een geluidenspelletje. Enkele
mogelijkheden:
- Terwijl ze niet piepen, sluip je door de ruimte en maak je
achtereenvolgens een aantal geluiden.
De kinderen moeten proberen je tocht te reconstrueren.
- Verstop een tikkende wekker. De kinderen moeten heel
stil zijn en proberen te horen waar de wekker verstopt is.
Enkele ideeën voor de zaal
Je voorziet enkele afbeeldingen van dieren uit het boek: de
zilveren vis, de mol, het nachtvogeltje. Hang de afbeeldingen
op verschillende plaatsen in de zaal. De kinderen staan
in de kring. Je laat een geluid horen dat bij één van de
dieren past: kritskrats, piep, plats… De kinderen lopen naar
de juiste afbeelding.

Een tikspel bij dit boek. Leg aan de ene kant van de zaal
dekentjes en kussens naast elkaar. Dit is het bed van de
kinderen. Aan de overkant maak je een bed voor papa.
Eén kleuter sluipt naar papa’s bed en zegt: “Papa, ik ben
bang”. Samen lopen ze snel naar de overkant en duiken
in het bedje. Bij de jongste kleuters is de juf of meester
de papa, bij de ouderen kunnen kinderen zelf papa zijn.
Bij vijfjarigen kunnen er twee papa’s of een mama en een
papa zijn.
Overal in de zaal verspreid je kleine doekjes en dekentjes.
De kinderen huppelen individueel rond in de zaal terwijl
de muziek aanstaat. Als de muziek stopt, verstoppen ze
zich snel onder een dekentje.
Je verdeelt de klas in twee gelijke groepen. Een groep ligt
op de grond, de andere groep wiegt zachtjes met een parachute
over hen heen. De kinderen ervaren geborgenheid
en intimiteit, samen onder een groot zeil.
13
De bibliotheek
Afhankelijk van de respons van de kleuters op het boek kun
je ook hier weer materiaal verzamelen in de bibliotheek:
afbeeldingen van kikkers, vijvers, donkere hoekjes,
fobieën...

O V E R DE SAMENSTELLERS
C O L O F O N
I N G E VERBEECK en J I L L SCHOONVLIET zijn allebei lector
Nederlands in de Initiële Lerarenopleiding Kleuter onderwijs
aan de Karel de Grote Hogeschool in Antwerpen. Prentenboeken
zijn hun passie. Ze verkennen samen met hun
studenten de brede waaier van mogelijkheden die prentenboeken
bieden. Een boeiende ontdekkingstocht.
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 9077178368
WD D/2005/9654/5
www.jeugdboekenweek.be
14
Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · Ingrid Antheunis en Hedwige Buys
Lestips voor het eerste leerjaar

woord vooraf
Mijn boeken zijn mijn tweede familie. Ze waren er al voor ik er was, hopelijk
bestaan ze nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb
leren kennen, een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen
achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me
verwarren, me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik
gewoon een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig
wachten tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten,
die ik alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn de heel bijzondere, die
ik in mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik kan
me mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestip verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doen
we uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Om het verband met uw werk in de klas te versterken, hebben we voor het basisonderwijs,
en dat is ook nieuw, de eindtermen toegevoegd die u met elke lestip
realiseert. Leesbevordering is geen luxe, je doet het niet alleen als je wat tijd over
hebt. Handig, toch? Dat maakt het makkelijker om boeken en leesplezier een
vaste plaats in uw lessenpakket te geven. De eindtermen zijn specifiek voor elke
tip beschreven, maar voor werken met de boeken in de klas gelden hoe dan ook
deze doelstellingen:
- De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in: voor hen
bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en
jeugdencyclopedie. (Nederlands - Lezen 3.5)
- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven. (Nederlands - Schrijven 4.8)

- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen luistergedrag, spreekgedrag,
leesgedrag en schrijfgedrag. (Nederlands - Vaardigheden)
- De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen
bestemde culturele activiteiten. (Muzische vorming - Drama 3.1)
De website waarop u de eindtermen vindt is www.ond.vlaanderen.be/dvo/. Voor
meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op www.jeugdboekenweek.be.
We hopen dat u deze nieuwe familie van boeken een warm welkom geeft. En dat
ze snel een bijzonder plekje krijgen in de tweede thuis van uw leerlingen, de klas.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens
2

Onze familie
Lees- en lestips voor het eerste leerjaar
Ingrid Antheunis en Hedwige Buys
Voor eersteklassers is familie vaak nog de basis van
waaruit zij de wereld verkennen, ontdekken en ervaren.
In het boekenaanbod dat voor deze leeftijdsgroep werd
samengesteld probeerden we het thema zo veelzijdig
mogelijk te belichten: realistische verhalen waarin de
familiale warmte herkenbaar in beeld wordt gebracht,
verhalen die een minder alledaagse familie belichten en
verhalen vol fantasie die een andere realiteit tot leven
brengen.
Superguppie krijgt kleintjes
Edward van de Vendel, Fleur van der Weel (ill.)
Querido, 2005.
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen zijn bereid te reflecteren over gebruikte
luister-, spreek-, lees- en schrijfstrategieën. (Nederlands -
Taalbeschouwing 6.2)
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Muzische
vorming - Drama 3.1)
Op dit ogenblik bevinden de meeste eersteklassers zich
in de eerste leesfase en verdiepen ze zich voor het eerst
zelfstandig in geschreven verhalen. Toch hebben we in dit
pakket vooral gekozen voor omvangrijkere boeken. Want
ook al kunnen ze de code nu zelf ontcijferen, voorlezen
blijft voor deze kinderen de ideale manier om samen
kijkend, luisterend en pratend te genieten van de taal en de
beelden die anderen voor hen hebben opgeschreven.
Over de auteur
Edward van de Vendel (1964) groeide op in de Betuwe.
Zijn vader was ‘hoofd van de school’ en zijn moeder was
kleuterleidster en ‘remedial teacher’. Hij is de oudste van
drie kinderen. Na zijn eindexamen VWO in 1983 bezocht
hij de pedagogische academie. In 1986 werd hij ‘meester’,
eerst in Wijchen, later in Heemstede, Bloemendaal en
Zuidlaren. In 1992 richtte hij samen met anderen een
eigen basisschool op. Hij werd directeur en later adjunctdirecteur.
Sinds 2001 is hij voltijds schrijver en woont hij in Rotterdam.
Hij geeft gastlessen poezie aan de Hogeschool
voor de Kunsten in Utrecht en aan de Schrijversschool
in Rotterdam en werkt als freelance tekstschrijver voor
diverse opdrachtgevers.
3
Over de illustrator
Fleur van der Weel (1970) studeerde aan de Hogeschool
voor de Kunsten in Utrecht. Behalve illustrator is ze ook
grafisch vormgever en vrij schilder.
Over het boek
Na Superguppie (Querido, 2003) is dit een tweede deel
met nieuwe versjes over het dagelijkse leven die vrolijk
afbuigen met absurde gedachtesprongen.
Aan de slag
Poëzie in de eerste klas is voornamelijk een taalspel,
proeven van woorden en klanken, het over je tong laten
rollen van prachtige zinnen. Het is niet nodig om met

4
kinderen van deze leeftijd de gedichten te analyseren. Ze
gebruiken als sfeerschepper doet ze alle eer aan.
Waar je eersteklassers wel attent op kunt maken is de manier
waarop de schrijver van een gedicht de dingen zegt.
Wanneer je een gedicht een aantal keer leest of beluistert,
ontspint er zich een verhaal voor je ogen. Wat de schrijver
noteerde, sluit vaak aan bij wat je zelf ooit zag, hoorde,
beleefde... Je herkent iets. Maar in dit soort tekst gebruikt
de schrijver geen lange zinnen om die herkenning op te
roepen. In een gedicht is elk woord belangrijk, de dichter
is zuinig met zijn woorden en laat alle ballast weg. Dit is
‘verdichting’. Daarin hoor je het woord ‘dichten’, maar
zoek samen met de kinderen naar de twee betekenissen.
Een schrijver van poëzie gebruikt ook vaak vergelijkingen
om wat hij zegt aanschouwelijk te maken. Hij geeft dingen
en dieren menselijke herkenningspunten en omgekeerd.
Verwijs terloops naar de wijze waarop de schrijver wat hij
zeggen wilt mooi weet in te kleden.
Bekijk ook samen de bundel. Vestig aan de hand van vragen
de aandacht van de kinderen op de wijze waarop de
auteur zijn zinnen schikte. De tekst is omgeven door veel
wit. Daardoor ontstaat een bepaald effect bij de lezer.
Yes
Ik geef mijn zusje les
in yes.
Ik zeg: ‘Dat zeg je
als je blij bent dat je bij mij bent,
dat ik je grote broer ben,
dat ik sterk ben,
en stoer,
en dat ik je heel even maar
geknepen heb vandaag.
Dat zeg je als ze vragen:
Is je broer de allerbeste?
Yes! Zeg jij dan,
en dan doe je met je vuisten,
zo dus, zusje,
zo.’
Heeft ze het begrepen?
Zusje fluistert:
No.
(p. 21)
Gedichten hoeven niet altijd te rijmen. Vaak zijn er herhalingen
in de klanken, woorden, zelfs zinnen terug te
vinden. Ze zorgen voor de melodie die door het geheel
verweven zit. Ze geven dit soort teksten datgene wat een
poëtische tekst van een andere onderscheidt.
We kozen bij elk boek een gedicht uit deze bundel. Het
toont alleen maar aan dat de gedichten van Van de Vendel
heel divers zijn van sfeer en onderwerp. Doorblader zelf
ook het hele boek, geef de inhoud ergens een plaats in één
van je al dan niet mentale archieven. Deze voorraad biedt
je de kans om tal van momenten in je onderwijs te stofferen
met poëzie. Zo raken kinderen terloops vertrouwd
met diverse vormen; de herhaling zorgt voor herkenning
en vanuit die herkenning ontstaat vertrouwen. Een vertrouwen
waaruit een brede appreciatie kan groeien.

Lotta uit de Kabaalstraat
Astrid Lindgren, Alex de Wolf (ill.)
Ploegsma, 1991.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 2: Boekrijk
Principe 3: De boekenbabbel
Principe 4: Leesland is geen eiland
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen. (Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen kunnen in concrete situaties verschillende
manieren van omgaan met elkaar herkennen, erover
praten en aangeven dat deze op elkaar inspelen. (Wereldoriëntatie
- Attitudes ik en de ander 3.4)
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Muzische
vorming - Drama 3.1)
Over de auteur
Astrid Lindgren (1907-2002) groeide op in een boerengezin.
Na de middelbare school had ze verschillende
baantjes als secretaresse. Onder andere bij een uitgever van
kaarten en boeken, waar ze werkte voor Sture Lindgren.
Ze trouwde met hem in 1931 en kreeg twee kinderen. In
1944 schreef ze haar eerste boek en een jaar later brak ze
door toen het eerste Pippi Langkous-boek verscheen. Ze
schreef ongeveer tachtig boeken, die in zesenzeventig talen
vertaald zijn, vele malen bekroond werden en waarvan
ongeveer tachtig miljoen exemplaren verkocht zijn. Ook
zette ze zich in voor de bescherming van kinderen en
dieren. In 1992 besloot ze te stoppen met schrijven omdat
ze niet goed meer zag. Ze overleed op vierennegentigjarige
leeftijd in een verpleeghuis in Stockholm.
Veel van de boeken van Astrid Lindgren spelen zich af op
het platteland; dat lijkt op de plaats waar zijzelf opgroeide.
Het zijn verhalen die in een niet zo ver verleden spelen,
over gelukkige kinderen die spelen, naar school gaan,
feest vieren en kattenkwaad uithalen. Soms zijn haar hoofdpersonen
excentrieke, onaangepaste kinderen, zoals Pippi
Langkous en Karlsson van het dak, die ongestraft alles
doen wat ouders verbieden. In een paar boeken baseert ze
zich op oude verhalen en schrijft ze over de strijd tussen
goed en kwaad.
Over de illustrator
Alex de Wolf (1958) werd geboren in Amstelveen. Hij
studeerde aan de Vrije Academie in Den Haag en bij
de afdeling Illustratie van de Rietveld Academie in
Amsterdam, waar hij les had van Carl Hollander. Alex
wilde eerst striptekenaar worden, maar Carl Hollander
spoorde hem aan om illustratie te gaan doen. Alex’ eerste
opdrachten waren vooral omslagen voor historische
verhalen en boeken voor tieners. Maar zijn belangstelling
verschoof naar het werken voor jonge kinderen, nadat hij
wat boeken voor jongere kinderen had geïllustreerd. Hij
vindt dat een tekenaar zelf meer kan invullen voor jongere
kinderen.
Alex houdt van verhalen waarin niet alles precies beschreven
is. Hij maakt ook ‘vrij werk’, schilderijen van bijvoorbeeld
de haven van Amsterdam of het landschap van Terschelling,
waar hij een huisje heeft.
Over het boek
De Kanaalstraat is een gemoedelijk straatje ergens in
de wereld. Lotta, Mia Maria en Jonas wonen er met hun
ouders. Maar soms is het er zo’n lawaai dat hun vader het
de “Kabaalstraat” noemt.
Lotta, vier jaar, is de jongste van de hele straat. Iedereen
vindt haar te klein om van alle leuke dingen te genieten: te
klein om te fietsen, te klein om te winkelen... Samen met
haar knuffelvarken Bamsie wil Lotta bewijzen dat ze heus
groot en flink genoeg is. Dat toont ze ook in dit verhaal.
Ze heeft gedroomd dat haar Bamsie door Jonas en Mia
Maria is geslagen. Daar is ze nog boos over als ze wakker
wordt. En juist op deze morgen moet ze van haar moeder
een kriebeltrui aan. Lotta is zo kwaad dat ze niet meer
thuis wil wonen. Gelukkig kan ze op het rommelzoldertje
van buurvrouw Berg terecht. Heerlijk vindt ze het om
5

daar haar eigen huisje in te richten. Hier wil ze best met
Bamsie voor altijd blijven wonen. Voor altijd?
Lotta uit de Kabaalstraat
werd in 1973 bekroond met een
Zilveren Griffel, het is inmiddels verfilmd en heeft terecht
een plaats veroverd tussen de klassiekers. Dit boek straalt
naast familiale gemoedelijkheid vooral ook een inspirerend
respect van volwassenen voor kinderen uit.
Tijdens het lezen
Dit is een boek dat zich uitstekend leent tot voorlezen en
op die manier de weg opent naar ander werk van Astrid
Lindgren. Het boek is opgebouwd uit vijf hoofdstukken.
De belevenissen in elk hoofdstuk stemmen tot na denken.
Sluit een voorleesronde dus steeds af met een klein, beschouwend
gesprek waarin de kinderen hun eigen mening
en gevoelens kunnen verdedigen en ver duidelijken.
6
Aan de slag
Voor het lezen
a. Vroeger en nu
Dit boek is ruim dertig jaar oud. Dat maakt het erg boeiend
om op zoek te gaan naar eerdere, oudere uitgaven. De
bibliotheek is de ideale plek. Of misschien hebben de
ouders van de kinderen nog wel een eigen stukgelezen
exemplaar liggen. Door de herinneringen die de prenten
oproepen, kom je onmiddellijk in de nostalgische,
familiale sfeer van weleer.
Geef de kinderen de opdracht ouders, ooms en tantes
te vragen of ze Lotta uit de Kabaalstraat
en haar fictieve
moeder Astrid Lindgren nog kennen en wat ze zich van
hen herinneren. In een kringgesprek brengen ze hierover
verslag uit. Nodig eventueel volwassenen uit bij dit gesprek
zodat ze zelf kunnen komen getuigen over hun leeservaring
met Lotta en Astrid Lindgren.
Op het prikbord, waarop werkstukken en achtergrondinformatie
rond deze Jeugdboekenweek hangen, krijgt dan
ook Astrid Lindgren en haar werk een eigen plek.
Iedereen is zo gemeen tegen Lotta
Lotta wordt slechtgehumeurd wakker door een nare
droom. Ze kan het slechte gevoel niet van zich afzetten.
- Overkomt het je ook wel eens dat je lang met een slecht
gevoel blijft rondlopen na een nare droom?
- Heb je een middeltje om dat nare gevoel kwijt te raken?
Tot overmaat van ramp moet ze een kriebeltrui aantrekken.
Ze heeft het gevoel dat niemand haar begrijpt.
- Heb je zelf dat gevoel ook al gehad dat niemand wil
begrijpen waarom je iets niet wil aantrekken?
- Heb je daarvoor een oplossing?
Lotta knipt een gat in de trui.
- Hoe vind je dat?
- Heb je zelf ook wel eens zoiets gedaan? Of heb je daar
wel eens zin in gehad?
- Kan ze dat weer goedmaken? Hoe?
Lotta gaat verhuizen
Lotta besluit te verhuizen en ze schrijft een briefje.
- Zat Lotta’s oplossing ook bij de eerder vernoemde
oplossingen?
- Wat denk je zelf van wat ze gaat doen?
- Wat zou jij in je afscheidsbriefje schrijven of tekenen?
b. Broers, zussen en andere lastposten
Lotta heeft het als jongste niet altijd even gemakkelijk
met haar broer en zus. Verwijs naar het gedicht van
Edward van de Vendel. Laat de kinderen in groepjes zelf
een onderzoek instellen naar de voor- en nadelen van
broers en zussen in huis. Breng de resultaten samen in
de hele groep. Zoek naar een manier om de uitspraken te
inventariseren. Bijvoorbeeld met kleine schetsjes om het
schrijven te beperken, al dan niet voorzien van woorden,
symbolen en pictogrammen…
Waar moet Lotta nu naar toe?
Gelukkig kan Lotta bij buurvrouw Berg terecht. Daar mag
ze op het rommelzoldertje wonen.
- Vind je dat de buurvrouw er goed aan deed door Lotta
daar te laten wonen? Of had ze haar naar huis moeten
sturen?
- Ken jij een plek waar of iemand bij wie je ook terecht zou
kunnen?
Lotta krijgt bezoek
Mia Maria, Jonas, moeder en vader komen bij Lotta op
bezoek. Ze vinden het een leuk speelhuisje, maar voor
Lotta is het ernst! Ze wil er blijven wonen tot Kerstmis.

- Hadden ze Lotta moeten meenemen naar huis?
- Denk je dat Lotta daar echt tot Kerstmis zal willen blijven?
En blijft daar dag en nacht...
Naarmate de avond valt wordt Lotta toch wel eenzaam en
bang. Vader staat onderaan de trap en Lotta kan weer mee
naar huis.
- Begrijp je waarom Lotta bang wordt?
- Zou je ook meegaan naar huis?
Lotta en mama hebben spijt, maar het is wat moeilijk om
dat zomaar te zeggen... Mama helpt Lotta.
- Waarom is ‘het spijt me’ zeggen zo moeilijk voor Lotta?
- Heb je dat ook wel eens gehad?
Na het lezen
a. Mijn eigen plek
Laat de kinderen fantaseren over hun eigen plek.
- Hoe ziet die er uit?
- Wat willen ze zeker meenemen?
- Wie mag er komen?
- Zijn er regels?
- Wat willen ze eten op die speciale plek? Stel een weekmenu
samen.
Kind
Iedereen is een kind.
Dat vind ik raar, maar
als ik er over nadenk
is het waar:
elke vader en moeder
heeft een vader en moeder,
ook al zijn die dood.
(Dus wanneer je groot bent
ben je tegelijk nog klein.)
zou dat andersom hetzelfde zijn?
Ben ik alvast een vader,
maar totdat ik een moeder vind,
is mijn kind nog dood?
Natuurlijk.
Ja.
Zo is het.
(Ik ben nog klein dus,
maar tegelijk al groot.)
(p.57)
7
b. Bewegende beelden
In de reeks Jekino-uitgaven bestaat er een Astrid Lindgrencollectie.
Daar zitten ook twee Lotta-verhalen bij: Lotta loopt
weg
en Lotta uit de Kabaalstraat. De eerste film verwijst
naar dit boek. Kinderen die moeite hebben met lezen of
daar gewoon geen zin in hebben, zijn soms wel geboeid
door het verhaal dat ze op het scherm kunnen beleven.
Film biedt dan een oplossing om hen toch mee te nemen.
Bij Jekino vind je ook achtergrondinformatie over de film
en eventueel te gebruiken verwerkingstips. Meer op
www.jekino.be.

Engeltjes op zondag, boefjes in
de week
Gerda Dendooven
Lannoo, 2002.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 2: Leesland is geen eiland
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
geheel onverwacht eenentwintig kinderen: tien jongens
en tien meisjes en eentje waarvan ze het niet goed weten:
Sorry. De man gaat onmiddellijk aan het verbouwen,
want al die kinderen moeten toch ergens kunnen slapen.
Overdag spelen de kinderen gelukkig buiten op het
pleintje. Ze willen er graag nog een broertje of zusje bij,
want dan zijn ze met twee voetbalteams! Rosa Soepkar
brengt de oplossing...
8
Eindtermen
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Eindtermen
Muzische vorming - Drama 3.1)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen en
schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen luistergedrag,
spreekgedrag, leesgedrag en schrijfgedrag. (Nederlands
- vaardigheden)
De leerlingen kunnen tactiele, visuele impressies, ervaringen,
gevoelens en fantasieën op een beeldende manier
weergeven (Muzische vorming - Beeld 1.6)
De leerlingen kunnen vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden
en durven hun creatieve uitingen tonen.
(Muzische vorming - Attitudes 6.4)
Over de auteur/illustrator
Na haar studies grafische kunsten in Gent was Gerda
Dendooven (1962) enkele jaren begeleidster van artistieke
kinderateliers in verschillende musea. Sinds 1992 doceert
ze grafische vormgeving aan Sint-Lucas in Gent. Tegelijkertijd
heeft ze haar handen vol aan het illustreren van kinder-
en jeugdboeken. Haar werk kent veel succes, ook in
het buitenland. Bij elke opdracht zoekt ze naar de meest
geschikte techniek en lijnvoering. Dat is telkens weer een
uitdaging en tegelijk een lijdensweg(je). Maar kinderen
zijn gek op haar felgekleurde, grappige figuurtjes. Ze won
al drie keer de Boekenpauw.
Over het boek
Een man en een vrouw wonen in een heel gewone buurt.
‘s Morgens rijdt Rosa Soepkar langs en ‘s avonds Rosa
IJskar. Het is er goed wonen. Op een dag krijgt de vrouw
Aan de slag
Voor het lezen
a. Wat zie ik?
Neem de laatste prent uit het boek en zorg dat iedereen die
goed kan zien. Werk met transparanten, een grote kopie of
een ingescand beeld dat je op de computer, al dan niet met
projector, toont. Let op: de kinderen hebben het verhaal
nog niet gehoord of gelezen! Eerst een rondje goed kijken:
- Zag je al eens eerder dit soort tekeningen? Waar? Bij wat
voor een verhaal?
- Hoe is de tekening gemaakt: zijn er dikke of dunne
lijnen, zijn er vooral veel vlakken te zien?
- Zijn er veel details? Welke kleuren gebruikt de illustrator,
is alles mooi ingekleurd of wordt er ook veel ruimte gelaten?
- Herken je figuren?
- Wie zouden het kunnen zijn?
- Wat doen ze?
- Waarom zitten ze samen in het huis?
- Welk gevoel geeft deze prent je?
- Welk soort verhaal past volgens jou bij deze prent?
b. Geef de schimmen een gezicht
Lees de tekst op de achterflap voor: “Er waren eens een
man en een vrouw. Op een dag kregen ze wel éénentwintig
kinderen. Zondag waren het engeltjes en in de week waren
het boefjes.” Vergelijk deze tekst met de eerder gemaakte
veronderstellingen.
Maak van de illustratie een zo groot mogelijke kopie en
laat elk kind één van de silhouetten kiezen. Dit silhouet
tekenen ze over op een ander blad en vullen ze aan met
details zodat er een echte figuur ontstaat. Elke schim krijgt
op die manier een gezicht. Ze kunnen hierbij gebruik maken
van alle mogelijke technieken zodat de oorspronkelijke
soberheid van de prent doorbroken wordt. Spreek een tijdstip
af waarop iedereen zijn figuur heeft afgewerkt en vul
het huis daarmee op.

Tijdens het lezen
a. Luisteren
Lees het verhaal een eerste keer voor zonder de prenten
te tonen, behalve de eindprent waarrond de kinderen al
werkten. Het verhaal biedt genoeg verrassende wendingen
om hun aandacht gevangen te houden. Zorg er toch voor
dat de betrokkenheid van iedereen bewaard blijft. Meer
suggesties over voorlezen vind je in het boek Voorlezen kan
iedereen (Davidsfonds, Biblion, Stichting Lezen, 2005), een
uitgave in het kader van de Voorleesweek.
b. Kijken
Maak van elke prent een kopie. Verdeel de klas in groepjes
en geef elke groep één prent. Laat de kinderen in hun
groepje overleggen wat ze op de prent zien.
Lees het verhaal voor de tweede keer. Telkens als een groep
meent de passende tekening te herkennen, hangen ze die
vooraan op. Op deze manier stel je het verhaal klassikaal
weer samen. Achteraf kun je met behulp van het echte
boek nog eens nakijken of alles wel klopt.
Na het lezen
a. Kamishibai
Kamishibai is een traditionele Japanse vertelvorm. Een
verteller maakt gebruik van een minuscuul theatertje
waarin hij prenten te voorschijn schuift om het verhaal te
illustreren. Meer info bij Art Basics For Children (ABC).
Zie www.abc-web.be, en volg de link Kamishibai.
b. Helden op sokken
Leg een link met Helden op sokken (Querido, 1998) van
Annie Makkink en Marit Törnqvist (ill.). Het meisje uit dit
boek heeft tien broers.
Een naam die hadden ze niet.
Alleen een nummer.
De oudste was Tien.
De jongste was Eén.
En de rest ging gewoon op het rijtje af.
(p. 4)
Als de broers in het bos zijn,
op de hei of in het veld,
dan begint het avontuur.
Dan houden ze wedstrijden.
Wie het hardste kan lopen.
Wie het verste kan springen.
Wie het sterkste is.
Meestal wint Tien, want hij is de oudste.
Maar niet altijd, want:
Negen kan het hoogste springen.
Acht kan het hardste lopen.
Zeven springt over de breedste sloot.
Zes klimt in de hoogste boom.
Vijf kan het verste spugen.
Vier heeft het meeste praatjes.
Drie kan op zijn handen staan.
Twee kan op zijn vingers fluiten.
Eén kan kopjeduikelen. Achterover.
(p. 10-11)
De broers hebben geen naam, wel een nummer, net als de
kinderen uit Engeltjes op zondag...
De kinderen nemen hun silhouet van de eerste opdracht
weer terug en zoeken een passende eigenschap.
Gezien alle broers en zussen deel uitmaken van twee
voetbalteams, mogen de kinderen alle figuren nu over
twee teams verdelen, waarbij ze zich baseren op de toegekende
eigenschappen. De zandtafel kan dienst doen
als voetbalveld. Daarin worden de beide voetbalploegen
opgesteld. Voetballiefhebbers zorgen ervoor dat er bij de
opstelling rekening gehouden wordt met de regels van
het spel en met de nodige eigenschappen en talenten van
de spelers zodat er twee evenwichtige en evenwaardige
teams ontstaan. Dit zal veel onderhandelen en diplomatie
vereisen, dus hou een oogje in het zeil!
Tijd
Ik hoor
een opaatje lopen op straat
met een stok -
tok tok tok tok.
Hij tikt als een klok.
Ik hoor het al dagen,
dus hier zijn mijn vragen:
Telt hij de tijd
die iemand hem gaf?
Of tikt hij als een wekker
en loopt hij nu
af?
(p. 32)
9

10
Met opa op de fiets
Stefan Boonen, Marja Meijer (ill.)
Clavis, 2004.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Principe 6: De taalspeeltuin
Eindtermen
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen en
schrijven (Nederlands - Schrijven 4.8)
De leerlingen kunnen de informatie op een persoonlijke en
overzichtelijke wijze ordenen bij een voor hen bestemde
instructie voor een buitenschoolse situatie. (Nederlands -
Luisteren 1.6)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen
en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen
luistergedrag, spreekgedrag, leesgedrag en schrijfgedrag.
(Nederlands - Vaardigheden)
De leerlingen kunnen tactiele, visuele impressies,
ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende
manier weergeven (Muzische vorming - Beeld 1.6)
De leerlingen kunnen met een zelf gekozen voorbeeld
het nut en het belang aangeven van een collectieve
voor ziening, waarvoor de overheid zorg draagt. (Wereldoriëntatie
- Maatschappij 4.3)
Over de auteur
Stefan Boonen (1966) studeerde in de middelbare school
eerst schrijnwerkerij en daarna Bijzondere Jeugdzorg.
Na zijn burgerdienst trok hij naar Leuven, waar hij zijn
opleiding in de praktijk omzette. Hij engageerde zich ook
in de culturele sector: hij werd voorzitter van Artforum,
een vereniging die kunsteducatie en artistieke projecten
organiseert, en één van de bezielers van het literaire tijdschrift
Zulma.
Sinds 1999 is Stefan Boonen voltijds schrijver. Zijn eerste
boek verscheen in 2000. Hoor je me!
luidt de titel van dit
voorleesboek over geluid en stilte. Zijn werk is moeilijk
onder één noemer te vatten: soms is het spannend en grappig,
soms bruist het van woorden en soms probeert het
met zo weinig mogelijk woorden zo veel mogelijk dingen
te vertellen. Inspiratie put de schrijver uit zijn dagelijkse
omgang met kinderen en uit zijn voorbije werkervaring.
In zijn schaarse vrije momenten waagt Stefan Boonen zich
ook aan scenarioschrijven en work shops. (Villakakelbont.be)
Over de illustrator
Marja Meijer werd in 1966 geboren in Musselkanaal,
Groningen. Nu woont ze in Velp. Ze studeerde illustratieve
vormgeving aan de kunstacademie in Kampen. Sinds 1989
werkt Marja als freelance illustrator voor verschillende
uitgeverijen. Ze illustreert schoolboeken, jeugdboeken en
prentenboeken. (Clavis.be)
Over het boek
Opa vertrekt voor een fietstochtje en neemt de kleine Isa
mee. Maar Gitte wil ook mee, die mag achterop. Onderweg
kijken ze naar de verrassende wolkenbeelden. Wat verder
klauteren Pelle en Bram uit de beek, zij willen ook mee.
Pelle mag op het stuur en Bram op het puntje van opa’s
zadel, want opa kan geen nee zeggen. Emma verveelt zich
en wil ook mee, zij mag vlak achter opa’s zadel zitten. Opa
krijgt het steeds moeilijker om te fietsen met zoveel kinderen
op zijn fiets, maar vol goede moed roept hij vrolijk
“Hupsalakee!” en zo rijden ze verder tot zijn achterband
het begeeft. Terugwandelen kan opa niet meer, hij is zo
moe. De kinderen zorgen voor de oplossing: ze halen een
kar en leggen daar de fiets en opa in. Samen trekken ze de
kar naar huis, waar ze van oma een ijsje krijgen. En opa?
Die doet een dutje, want hij is een beetje moe!
Aan de slag
Voor het lezen
Een opa mental map.
Mental mapping
verwijst naar het in kaart brengen van
ieders omgevingsperceptie, het beeld dat iemand heeft van
plaatsen en gebeurtenissen. Door onze eigen denkkaders
te visualiseren krijgen we een beter inzicht in onze eigen
ideeën en visies; het helpt ons om keuzes te maken en beslissingen
te nemen. Op het net zijn interessante websites
te vinden over deze visie en mogelijke toepassingen.

Hoe maak je een mental map?
Laat de kinderen een lijn tekenen. Op de lijn zetten ze
drie - meer of minder kan ook - verticale streepjes. Bij elk
streepje komt een activiteit die ze met opa gedaan hebben.
Wil je de lijn nog uitdiepen, dan kun je de verticale
strepen langer maken. Op de lijnen die zich boven de
horizontale lijn bevinden, vermelden ze alle positieve
herinneringen die ze bij die activiteit hebben, op het deel
onder de lijn komen de minder prettige herinneringen.
Plan deze activiteit stapsgewijs en klassikaal.
— trakeren — lang opblijven — zelf zaaien
— fietsen — voorlezen — tuinieren
— traag — altijd hetzelfde — onkruid wieden
Tijdens het lezen
Zoek een gezellige plek en verzamel alle kinderen om je
heen. Dit boek is zo toegankelijk dat het vlot en zonder
voorbereiding voor de hele groep voorgelezen kan worden.
Ook de prenten zijn eenvoudig en vragen om weinig
uitleg. Dit is een verhaal waarin alle kinderen zich thuis
zullen voelen.
Na het lezen
a. Gesprek over opa’s
- Lijkt de opa uit het verhaal op jouw opa?
- Gaat hij ook met jou fietsen?
- Doet hij ook zulke gekke dingen?
- Ziet hij er uit als jouw opa?
- Is een opa oud of kan hij ook jong zijn?
b.Wolkenwerelden
Link met
Wolkenland. John Burningham. Van Holkema &
Warendorf, 1996.
Anna in de wolken. Kitty Crowther. Querido, 1997.
Wolkenformaties bekijken is een fascinerende bezigheid,
het laat kinderen én volwassenen toe ongebreideld te
fantaseren. Kies een mooie, bewolkte dag en trek met
de kinderen naar buiten. Zoek een comfortabele plek en
ga met z’n allen liggen: het spel kan nu beginnen. Wie
iets ziet, laat het de anderen gewoon weten. De kinderen
zullen elkaar moeiteloos aanvullen en de formaties
veranderen snel genoeg om iedereen de kans te geven
iets te zien of te herkennen. Het spel hoeft niet te lang te
duren, maar laat de intensiteit goed opbouwen en hou je
vooral ook zelf niet in!
Deze fantasiestimulerende oefening helpt waarschijnlijk
om in de sfeer van één van bovenstaande prentenboeken te
komen. In beide verhalen komen kinderen in een wolkenwereld
terecht. Blijkbaar wonen daar wezens en heersen er
regels zoals in alle werelden. Laat de kinderen nu over een
eigen wolkenwereld fantaseren.
- Welke wezens wonen er?
- Hoe zien ze er uit?
- Wat doen ze zoal?
- Hebben ze speciale eigenschappen?
- Zijn er gebouwen in de wolkenwereld, vormen ze steden?
- Hoe ziet het er daar uit?
- Heeft de wolkenwereld een naam? En de bewoners?
Geef de kinderen allemaal een blad papier van hetzelfde
formaat. Laat hen met wasco of een ander medium dat
snel en fel werkt, een platte, fictieve wolkenwereld creëren.
Met wattenpropjes maak je wolkenformaties. Plak die op
een ijzerdraad die zo gebogen is dat er boven- en onderaan
een voetje ontstaat. De onderste voetjes plak je her en der
op het blad. Je kunt op de wolken nog de bewoners laten
zitten, al dan niet getekend of driedimensionaal. Vorm nu
één groot wolkentapijt door alle bladen bijeen te schikken.
Laat de kinderen hierover meebeslissen en houd vooral
rekening met de argumentatie waarom bepaalde werelden
naast elkaar horen, of juist niet!
c. Fietstocht organiseren met opa’s
Laat de opa’s eerder in de week al eens met hun fietsen
naar school komen. Ook de kinderen brengen hun fietsen
mee. Bespreek vooraf hoe ze de fietsen kunnen versieren
zodat het tochtje een kleurrijke, opvallende en veilige stoet
wordt. Verzamel het nodige materiaal en organiseer eerst
een namiddag waarop er aan de fietsen geknutseld wordt.
Wanneer alles naar wens versierd is, kan de tocht beginnen.
Hulp van de plaatselijke politie is altijd aangewezen
bij zulke initiatieven.
d. Opa is een held
Link met
Met opa op expeditie. Per Olov Enquist. De Fontein, 2004.
11

12
De opa in dit verhaal is duidelijk uit ander hout gesneden
dan de fietsende opa uit het prentenboek. Hij neemt zijn
kleinkinderen mee op expeditie in het Hoge Noorden,
naar de top van een gevaarlijke berg. Zijn er in de klas
grootvaders die ook heldenbloed hebben? Willen ze daarover
in de klas komen vertellen? Misschien willen ze wel
uit dit boek komen voorlezen en er dan hun eigen sterke
verhaal aan vastkoppelen…
e. Opa’s in boeken
Opa’s en oma’s nemen in het leven van eersteklassers
vaak nog een belangrijke plaats in. Ook in tal van verhalen
vormen zij het personage waarrond de belevenissen zich
afspelen. Vraag de kinderen om tegen een bepaald tijdstip
een boek mee te brengen waarin een opa de hoofdrol
speelt. Dit boek stellen ze voor in de leeskring. Een mogelijk
alternatief is een boek dat ze van opa kregen of dat door
opa werd/wordt voorgelezen. Deze opa-binding is ook toegestaan
en kun je ook voorstellen in de leeskring.
Herfst
O, wat ruikt de herfst fijn,
naar appelhaar
en rimpeltjes,
naar oude zonneschijn.
Naar oma ruikt de herfst
en een beetje ook naar mij.
Want ik zit op haar schoot
en de zomer is voorbij.
De zomer,
dat was buiten,
maar dat is niet meer wat ik wil.
De herfst ruikt naar binnen,
naar ons,
naar nu,
naar stil.
(p. 22)
Een bezoek aan de bibliotheek biedt inspiratie voor wie
thuis niet meteen een leescultuur heeft. Bereid je bezoek
in de klas voor. Maak kinderen attent op het verschil tussen
prentenboeken, boeken voor eerste lezers, dikkere verhalen,
verhalenbundels en ook poëzie. In de bibliotheek laat je je
helpen door bibliothecarissen die je wegwijs maken in al
die verschillende boeken. Eerste klassers kunnen nog niet
alle titels lezen en zullen zich laten leiden door de illustraties
of zich laten helpen door deskundigen uit het huis.
Het is daarom wellicht handig als je vooraf in de bibliotheek
samen afspraken maakt, zodat de bezoekers wegwijs
raken. Stel met de betrokken bibliotheekmede werkers een
collectie samen die de klas op het einde van het bezoek kan
lenen. De keuzelijsten bieden alvast heel wat informatie.
Zo kun je nadien in de klas gewoon verderkijken en -lezen
in de geleende boeken.

Lien mag naar oma
Karel Verleyen, Erika Cotteleer (ill.)
Davidsfonds/Infodok, 2001.
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Principe 6: De taalspeeltuin
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen kunnen de informatie op een persoonlijke
en overzichtelijke wijze ordenen bij een voor hen bestemde
instructie voor een buitenschoolse situatie. (Nederlands -
Luisteren 1.6)
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven.
(Muzische vorming - Drama 3.3)
De leerlingen kunnen ervaringen, gevoelens, ideeën,
fantasieën… uiten in spel. (Muzische vorming - Drama 3.5)
De leerlingen kunnen tactiele, visuele impressies,
ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende
manier weergeven. (Muzische vorming - Beeld 1.6)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de
eindtermen voor spreken, luisteren, lezen en schrijven
de volgende attitudes; plezier in luisteren, spreken, lezen
en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen
luistergedrag, spreekgedrag, leesgedrag en schrijfgedrag.
(Nederlands - Vaardigheden)
De leerlingen kunnen een te volgen weg tussen twee
plaatsen in de eigen gemeente of stad beschrijven.
(Wereldoriëntatie - Ruimte 6.1)
Over de auteur
Karel Verleyen (1938, Mechelen) is de oudste zoon van
de Vlaamse kinderboekenschrijver Cyriel Verleyen.
Hij zag zijn vader aan het werk en wilde absoluut geen
schrijver worden. Hij studeerde rechten en haalde het
leraarsdiploma. Vervolgens kwam hij voor de klas te staan.
Een verhaal dat hij in de klas vertelde werd uitgegeven
en zo werd hij dan toch schrijver. Toch was hij eerst
nog verkoopmanager, maar na een poosje keerde hij
terug voor de klas. Daarnaast was hij van 1973 tot 1985
hoofdredacteur van het tienerblad Top. Hij was ook
adjunct-redacteur van een aantal andere tijdschriften en
hij vertaalde boeken. Sinds 1997 is hij voltijds schrijver.
Nog steeds vindt hij schrijven bijzonder inspannend. Karel
Verleyen is vader en grootvader en woont met zijn vrouw
in Kruishoutem. (Karelverleyen.com)
Over de illustrator
Als kleuter was Erika Cotteleer (Kapellen, 1972) al gek
op schilderen. Veel later bleek grafische vormgeving en
reclame de juiste studiekeuze. In 1995 behaalde ze de
Meestergraad aan de Koninklijke Academie voor Schone
Kunsten in Antwerpen. Ondertussen wist ze het heel
zeker: ze wou boeken illustreren. Nog datzelfde jaar begon
ze eraan. Ze studeerde verder aan het Hoger Instituut
voor Schone Kunsten Vlaanderen. Nu verdeelt ze haar tijd
tussen het illustratiewerk en een baan als monitrice in het
jeugdatelier van Kapellen. De vrije uurtjes reserveert ze
voor haar lievelingsmensen en -dieren. (Davidsfonds.be)
Over het boek
Lien is dolblij. Ze mag naar oma. Bij oma eet ze altijd
heerlijke ‘taratata’. Tante Jo zal haar brengen met de bus
want mama en papa moeten werken. Lien zit al. De deur
klapt dicht. De bus rijdt weg en tante Jo staat nog buiten te
zoenen met haar vriend! Lien wil haar roepen, maar het is
te laat... Bij de witte toren stapt Lien uit, ze weet dat daar
oma’s straat is. Ze loopt een straat in, en nog één. Lien
wordt bang: waar is het huis van oma? Lien keek zo uit
naar dit namiddagje. Hoe loopt het af?
Aan de slag
Voor het lezen
a. De weg naar oma
Vraag de kinderen om aan één van hun oma’s te denken.
- Kunnen ze zich inbeelden waar oma woont?
- Hoe zouden ze vanuit school daar geraken?
- Weten ze het adres?
- Kennen ze de weg?
13

14
- Kunnen ze er zelfstandig geraken?
Deze vragen zetten het denkproces op gang dat nodig is
voor de volgende activiteit.
Geef de kinderen een groot tekenblad, dikke stiften of
wasco’s. Laat ze zelf de richting bepalen waarin ze hun
blad leggen. Als ze eenmaal gekozen hebben, houden ze
zich hier wel aan. Aan het ene uiteinde tekenen ze hun
eigen huis, aan het andere uiteinde komt het huis van
oma. Tussen de twee huizen in wordt de reisweg getekend.
Het speelt geen rol of dit de echte weg is, als het maar voor
het kind duidelijk en aanvaardbaar is.
Volgende elementen kunnen helpen om hun reisweg
visueel voor te stellen:
- Gaan ze met het openbaar vervoer, met de wagen, per
fiets, te voet?
- Duurt het lang, is het dus ver?
- Wat zien ze onderweg? Welke gebouwen komen ze tegen?
- Zijn er grote pleinen, parken, velden, bossen, weiden,
water... te zien?
- Is het druk onderweg? Is het overal even druk of zijn er
ook rustige stukken?
- Zijn er erg mooie plekken?
- Zijn er plekken die gevaarlijk zijn?
In kleine groepjes vertellen ze de getekende reisweg aan
elkaar.
Tijdens het lezen
Koppel de tekeningen van de kinderen aan het verhaal.
Lien reist naar oma, maar omdat tante Jo niet op haar let
moet ze de reis helemaal alleen maken. Lees het eerste
deel zelf voor en controleer in welke mate de kinderen
vertrouwd zijn met de personages en de situatie.
a. Improviseren
Lien stapt uit de bus. Wat nu? Wat moet ze doen om
de weg naar oma zo snel mogelijk te vinden? Verdeel
de klas in twee groepen. De ene groep speelt Lien, de
andere groep bestaat uit personages die door Lien worden
aangeklampt. De kinderen vormen duo’s en spelen
gelijktijdig.
- Wat zegt, vraagt Lien?
- Wat antwoordt, doet het andere personage?
Je kunt de rollen tussendoor omkeren, je kunt ook van
partner wisselen.
Laat de duo’s die dat willen hun oplossing aan de anderen
voorstellen.
Maak ook gebruik van de illustraties zonder tekst om een
vervolg of een confrontatie te spelen.
- De man die Lien ontmoet
- De hond die haar tegen de grond drukt
- De dame die te hulp schiet
- …
b. Zelf lezen
Het verhaal werd geschreven in AVI 3. Dat betekent dat
het zuiver technisch voor sommige kinderen nog moeilijk
zelfstandig te lezen zal zijn. Differentieer in dit geval.
Verdeel de tekst in fragmenten. Sterke lezers lezen hun
deel zelfstandig. Zwakkere lezers lezen onder begeleiding.
Help met moeilijkere woorden en besteed aandacht aan het
begrijpen van de inhoud van wat gelezen werd. Vergelijk,
nadat iedereen de inhoud van het verhaal kent, de afloop
van het verhaal met de suggesties die spelend werden
bedacht.
Ook nu kun je weer met de kinderen naar de bibliotheek
trekken, eventueel in combinatie met het boek Met opa op
de fiets. Geef de kinderen de kans om in de bibliotheek een
keuze te maken uit boeken met teksten die ze zelfstandig
kunnen lezen. Toon hen het aanbod voor eerste lezers.
Houd er rekening mee dat AVI-aanduidingen slechts een
beeld geven van de technische moeilijkheidsgraad van een
boek. De aanduiding biedt hulp aan wie omwille van de
leestechniek niet om het even welk boek zelfstandig kan
lezen. Laat deze aanduiding echter geen beperking vormen
in de begeleiding van kinderen op zoek naar aantrekkelijk
leesmateriaal.
Vraag de kinderen een boek te kiezen dat boeit. Volgende
aandachtspunten kunnen helpen:
- Wat is er te zien op de kaft?
- Herken je namen?
- Spreekt de illustratie aan?
- Waarover zou dit boek kunnen gaan?
- Lijkt je dat boeiend?
- Wat lees je op de achterflap
- Komt dat overeen met wat je dacht?
- Hoe ziet het boek er vanbinnen uit?
- Is het een dik of een dun boek?
- Zijn het grote of kleine letters?

- Staat er veel tekst op een blad?
- Hoe zien de tekeningen er uit? Druk? Gekleurd? Mooi?
- Staan er op één blad al heel veel woorden die je niet
begrijpt of kunt lezen?
Geef de kinderen de kans om een tijdje in hun boek te
lezen en zo de aanzet van het verhaal te proeven. Spreek
vooraf af met de bibliothecaris dat de kinderen het gekozen
boek kunnen ontlenen. Ze nemen het mee naar school.
Daar wordt het voorgesteld in de leeskring en kan het
nadien door klasgenoten geleend worden. Zoals bij het
boek Met opa op de fiets kan ook hier gebruik gemaakt
worden van een oma-collectie.
Na het lezen
a. Het huis van oma
Laat de kinderen op een groot tekenblad werken. Geef hen
deze keer alleen zwarte stiften. Ze tekenen het huis, de
boerderij, de flat, de caravan... waar oma woont. De kinderen
gaan zelf bepalen welke plekken in oma’s huis belangrijk
voor hen zijn. Die werken ze in detail uit. Nu pas komen
er kleuren, details en woorden bij. De kleuren kunnen een
gevoel suggereren, de woorden hebben te maken met waarneembare
dingen en activiteiten, de details leggen accenten.
Houd er rekening mee dat er in bepaalde kamers nog veel
bijkomt, dus maak de kinderen erop attent om niet te klein
te werken. Volgende vragen kunnen op weg helpen:
- Woont oma alleen?
- Heeft oma een huisdier?
- Hoeveel kamers zijn er?
- Wat is de leukste kamer en waarom?
- Is er speelgoed bij oma?
- Mag je overal komen en aankomen?
- Wat doen ze bij oma?
- Zijn er speciale dingen bij oma die er thuis niet zijn? Een
zwembad, een zolder, een tuin, een werkkamer?
Weg
Is het naar mij
net zo ver als naar jou?
Voel jij als het koud is
dezelfde kou?
Voel jij als het warm is
dezelfde hitte?
Zie je dezelfde
opaatjes zitten?
Staat de zon
aan dezelfde hemel
te schijnen?
Is mijn straat de jouwe
en jouw straat de mijne?
Is de weg
net zo recht dus
en echt dus en vrij?
Waarom kom ik dan hier?
En jij nooit eens
bij mij?
(p. 60)
15
b. Koken met oma
Lien eet bij oma altijd ‘taratata’. Hebben de kinderen ook
zo’n lievelingskostje dat alleen hun oma kan klaarmaken?
Vraag hen om oma het recept van dat gerecht te laten
opschrijven en breng het mee naar school. De kinderen
maken zelf een passende illustratie bij het recept. Al deze
blaadjes worden gebundeld tot een Oma-kookboek. Nodig
de oma’s uit op een kookactiviteit en laat hen met kleine
groepjes één van de beschreven recepten uitwerken.

Mijn papa is voor niemand bang,
of toch?
Rafik Schami, Ole Könnecke (ill.), Litera bvba (vert.)
Lannoo, 2003.
Principe 1: Wie woorden zaait
verhaal vertelt Schami over een veertienjarige bakkerszoon
die journalist wil worden, maar de bakkerij van zijn vader
moet overnemen. In Amerika werd het boek onderscheiden
met de Mildred L. Batchelder Award. Voor Fatima en
de dromendief
ontving hij in 1997 een Vlag en Wimpel van
de Griffeljury. (Leesplein.nl)
16
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. (Muzische
vorming - Drama 3.3)
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Muzische
vorming - Drama 3.1)
De leerlingen kunnen in concrete situaties verschillende
manieren van omgaan met elkaar herkennen, erover
praten en aangeven dat deze op elkaar inspelen. (Wereldoriëntatie
- Attitudes ik en de ander 3.4)
De leerlingen kunnen aspecten van het dagelijks leven in
een land van een ander cultuurgebied vergelijken met het
eigen leven. (Wereldoriëntatie - Ruimtelijke ordening/
bepaaldheid 6.9)
Over de auteur
Rafik Schami (1946) is geboren in Damascus, Syrië.
Hij was onder meer uitgever en medewerker van een
muurkrant. In 1971 vestigde hij zich in Duitsland. Hij
studeerde scheikunde en werkte een aantal jaren als
chemicus in de industrie. Vanaf 1965 schrijft hij sprookjes,
gebaseerd op traditionele Oosterse vertellingen. Hij is een
echte verteller die het liefst in direct contact staat met zijn
publiek. Sinds 1982 is hij voltijds schrijver.
Zijn werk werd in Duitsland en in andere landen verschillende
keren bekroond. In 1989 kreeg hij in Nederland
voor Een handvol sterren de Jenny-Smelik/Ibby-prijs, de
prijs voor auteurs die zich speciaal richten op kinderen
uit minderheidsgroepen. In dit autobiografisch getinte
Over de illustrator
Geen informatie beschikbaar.
Over het boek
Papa is groot, sterk, slim, geduldig, grappig en dapper.
Sinds mama er niet meer is, doet hij alles voor zijn
dochter. Bovendien kan hij toveren! Maar papa is bang
voor vreemdelingen. Vooral voor zwarten. Hij vindt ze
akelig, vies, luidruchtig, ze zijn met te veel en spreken
talen die je niet begrijpt. De beste vriendin van zijn dochter
heet Banja en komt uit Tanzania. Op een dag wordt
het meisje als enige van de klas uitgenodigd op Banja’s
verjaardagsfeestje. Ze belooft als verrassing haar vader mee
te brengen die zal toveren. Thuis vertelt Banja haar moeder
dat de vader van haar vriendinnetje een ongelooflijk grote
en sterke man is die bovendien de beste tovenaar van het
land is. Wanneer de moeder van Banja dit aan de vader
van Banja vertelt, dikt ze de krachten van die ongelofelijke
vader nog meer aan. Ondertussen slooft het meisje zich
thuis uit om haar vader mee te krijgen naar het feestje. Ze
vertelt er niet bij dat Banja zwart is. De familie van Banja
heeft zich voorbereid om een zeer belangrijk en groot man
op gepaste wijze te onthalen in hun kleine appartementje.
Wanneer het meisje en haar vader binnenkomen staat een
feestelijke stoet hen op te wachten!
Aan de slag
Voor het lezen
a. Zoek het verschil
Verdeel de klas in groepjes en zorg ervoor dat elk groepje
de kaft van het boek kan bekijken. Vraag de kinderen
om de figuren te observeren. Wie zien ze? Wat zien ze?
Elke groep krijgt de opdracht de mannen en kinderen
te vergelijken. Ze zoek minstens drie verschillende en
drie gelijke punten. Die noteren ze onder vorm van korte
staakwoorden. Bijvoorbeeld:

Gelijk
Niet gelijk
Groene trui
Huidskleur
Mand
Uiterlijk meisjes
Zwarte broek
Kleur haar
Wit hemd
Bruine schoenen
Groenten
Krant
Klein meisje
Brood
Dit wordt aan de hele groep voorgelegd en besproken.
Wie zijn volgens de kinderen de hoofdpersonages in dit
verhaal? Wat zal er in het verhaal gebeuren? Waaruit
kunnen ze dat afleiden?
b. Wie is mijn papa?
De introductie op dit verhaal is belangrijk omdat het een
verhaal is dat vanuit een ik-perspectief verteld wordt. Toon
de kinderen het meisje op de eerste pagina en vraag hen of
ze nog weten bij welke papa ze hoort. Zeg hen dat zij het is
die het verhaal vertelt.
Op de drie volgende bladzijden worden de eigenschappen
van papa toegelicht. De illustraties hiervan zijn zeer
duidelijk. Een kopie, transparanten of gescande beelden
maken het mogelijk dat iedereen goed betrokken kan meewerken.
Vraag de kinderen om de eigenschappen van papa
op te sommen aan de hand van wat ze zien. De tekst is
hier ondergeschikt aan de illustraties. Ze moeten dus hun
informatie echt wel uit de beelden halen! Nu pas komt de
titel van het boek aan bod. Naast al papa’s kwaliteiten is hij
ook nog bang! Voor wie of waarvoor wordt in het verhaal
zelf onthuld.
Tijdens het lezen
Lees het boek voor zodat de kinderen de illustraties goed
kunnen volgen, ze zijn in dit verhaal niet los te koppelen
van de tekst. Tevens vraagt het thema van het boek om op
een erg interactieve manier in de klas te worden gebracht.
- Wijs hen bijvoorbeeld op de subtiele humor van de
prenten: “Ze zijn zo vuil”, maar de man is aan het vegen,
“ze zijn zo ruw”, maar je ziet een balletaffiche...
- “Natuurlijk heb ik Banja niet gezegd dat mijn papa bang
is voor zwarten.” Wat zou er kunnen gebeuren indien het
meisje dat wel vertelt?
- Het meisje doet allemaal lieve dingen voor haar papa.
Welke trucjes hebben de kinderen om hun papa van iets te
overtuigen of voor zich te winnen?
- Banja’s moeder overdreef een beetje toen ze over papa
vertelde. Bespreek de bijbehorende illustraties.
- De ontvangst bij Banja is heel bijzonder. Hoe zou jij je
voelen indien je zo onthaald zou worden?
- Het komt uiteindelijk allemaal goed. Waardoor komt die
ommekeer?
- Verwijs op het einde opnieuw naar de prent op de kaft en
naar hun vergelijkend lijstje.
Na het lezen
a. Zelf lezen
Geef de kinderen de kans om geregeld op eigen tempo in
het boek te kijken. Als zelfstandig lezen nog te moeilijk
is, bieden de illustraties voldoende ondersteuning om het
verhaal opnieuw te beleven.
b. Ben jij weleens bang?
Onderzoek eerst met de kinderen het fenomeen ‘bang
zijn’:
- Waar zijn ze allemaal bang voor?
- Wat is angst?
- Waar zit angst in je lichaam? Kun je het een plaats
geven?
- Kun je angst verstoppen, niet tonen?
- Is iedereen bang?
- Wat kun je er aan doen?
Zoek met de kinderen naar manieren om hun angsten
concreet weer te geven - tekening, tekst, boetseren... - en
vernietig dan het resultaat: laat met ballonnen wegvliegen,
in de papierversnipperaar laten verdwijnen, verbranden,
verbrijzelen...
Voor kinderen van deze leeftijd zijn angsten nog sterk
gerelateerd aan hun eigen leefwereld en ervaringen. Het
is dus best mogelijk dat het onderzoek alleen de kleine
huis-, tuin- en keukenangsten bovenhaalt. Indien anders,
graaf dan niet te diep en probeer uit de persoonlijke,
anekdotische sfeer te blijven. Houd het gesprek eerder
op een universeel niveau door aan te tonen dat angst iets
is wat bij iedereen leeft, ook bij papa’s. Zie bovenstaand
onderzoek van het ‘fenomeen’.
17

c. Familiefeesten
Feesten is een leuk thema om in een eerste leerjaar uit te
werken. Het is een thema dat zesjarigen erg aanspreekt.
Kerstmis, sinterklaas, verjaardagen... beleven zij meestal in
familiale kring. Het boek Mijn papa is voor niemand bang
illustreert twee verschillende leefwerelden waarin kinderen
opgroeien. Het boek legt vooral het accent op kennismaken
met de cultuur van klasgenoten met een etnische achtergrond,
maar je kunt in een eerste klas ook aandacht
schenken aan de sociale, culturele en levensbeschouwelijke
verschillen van kinderen. Geef kinderen die dat willen
de kans om te vertellen over familiefeesten die ze meemaakten.
Laat hen tekenen, schrijven en vertellen over hun
leefwereld zodat ze niet alleen de verschillen maar vooral
ook de overeenkomsten ontdekken.
18

O V E R DE SAMENSTELLERS
H E D W I G E BUYS combineert haar taak als zorgcoördinator
met “leesbevordering geven” in een lagere school. Voor de
Stichting Lodewijk De Raet werkt ze mee aan cursussen
voor ouders en leerkrachten. Op die manier ziet ze wat er
leeft in scholen die buiten haar dagelijks werkdomein vallen
en kan ze theorie met praktijk combineren. Ze recenseert
kinderboeken in Klapper-Pluizer.
I N G R I D ANTHEUNIS werkt al jaren op de Pedagogische
Begeleidingsdienst (PBD) van Onderwijs Stad Gent. Zij is
de boekenjuf voor alle stedelijke scholen van de stad. Daarnaast
geeft ze ook nascholingen en workshops aan kleuterjuffen
en leerkrachten over werken met kinderboeken en
muzische vorming. Creatief omgaan met taal en beeldend
werken zijn daarbij haar favoriete domeinen. Ze schrijft
ook boekbesprekeingen voor de website van de PBD.
19

COLOFON
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 9077178376
WD D/2005/9654/6
www.jeugdboekenweek.be
20
De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · Yo Van Kerckhove en Ine Vandenabeele
Lestips voor het tweede en derde leerjaar

woord vooraf
Mijn boeken zijn mijn tweede familie. Ze waren er al voor ik er was, hopelijk
bestaan ze nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb
leren kennen, een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen
achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me
verwarren, me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik
gewoon een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig
wachten tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten,
die ik alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn de heel bijzondere, die
ik in mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik kan
me mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestip verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doen
we uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Om het verband met uw werk in de klas te versterken, hebben we voor het basisonderwijs,
en dat is ook nieuw, de eindtermen toegevoegd die u met elke lestip
realiseert. Leesbevordering is geen luxe, je doet het niet alleen als je wat tijd over
hebt. Handig, toch? Dat maakt het makkelijker om boeken en leesplezier een
vaste plaats in uw lessenpakket te geven. De eindtermen zijn specifiek voor elke
tip beschreven, maar voor werken met de boeken in de klas gelden hoe dan ook
deze doelstellingen:
- De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in: voor hen
bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en
jeugdencyclopedie. (Nederlands - Lezen 3.5)
- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven. (Nederlands - Schrijven 4.8)

- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen luistergedrag, spreekgedrag,
leesgedrag en schrijfgedrag. (Nederlands - Vaardigheden)
- De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen
bestemde culturele activiteiten. (Muzische vorming - Drama 3.1)
De website waarop u de eindtermen vindt is www.ond.vlaanderen.be/dvo/. Voor
meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op www.jeugdboekenweek.be.
We hopen dat u deze nieuwe familie van boeken een warm welkom geeft. En dat
ze snel een bijzonder plekje krijgen in de tweede thuis van uw leerlingen, de klas.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens
2

Samen met mijn familie
Lees- en lestips voor het tweede en derde leerjaar
Yo Van Kerckhove en Ine Vandenabeele
Lezen is meer dan lezen alleen. Het is je overgeven aan
een boek. Je laten onderdompelen in een verhaal en pas
weer boven water komen wanneer de laatste bladzijde, het
laatste woord gelezen is en het doek valt.
We willen je geen rad voor ogen draaien. Dit is wat lezen
zou kunnen zijn. Niet iedereen ervaart de passie van het
lezen, niet iedereen geeft zich over aan een boek, verslindt
hoofdstukken alsof het pannenkoeken met aardbeien
en slagroom zijn. Niet iedereen krijgt de kans om van
heerlijke verhalen te proeven. Daarom is er Jeugdboekenweek.
Het is een onderdompeling, zelfs voor halsstarrige
lees weigeraars en lectuuranalfabeten. Dit is onze oproep
aan alle juffen en meesters die bereid zijn met deze lessuggesties
te werken. Gebruik jullie enthousiasme en laat
anderen ervan genieten.
‘Familie’ is een breed thema voor de Jeugdboekenweek
2006. We dachten aan nieuw samengestelde gezinnen,
knotsgekke opa’s en oma’s, adoptie, verlies... Vreugdevolle
en gezellige familieromannetjes, maar ook familie met
hardere kantjes.
Bij het uitkiezen van de boeken, viel het ons op dat de
verhalen over families over het algemeen zwaar zijn. Dit
hield ons niet tegen toch een aantal van die ‘zwaardere’
boeken in onze lijst op te nemen. We kozen bewust voor
een luchtige benadering in onze suggesties. Er is voor
ieder wat wils, ideeën om uit te proberen of bij te schaven,
verder uit te werken of te bewaren voor later… Leesvoer
voor méér dan twee weken Jeugdboekenweek. Niets houdt
jullie tegen, de bal ligt nu in jullie kamp, veel plezier!
Verdriet
Michael Rosen, Quentin Blake (ill.)
Hillen, 2005.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 2: Boekrijk
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van vergelijking,
hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als
ze van een behandeld onderwerp of een beleefd voorval
een verbale interpretatie brengen, die begrepen wordt door
leeftijdsgenoten. (Nederlands - Spreken 2.6)
De leerlingen kunnen op basis van, hetzij de eigen mening,
hetzij informatie uit andere bronnen, de informatie beoordelen
die voorkomt in een gesprek met bekende leeftijdsgenoten.
(Nederlands - Luisteren 1.9)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de
eindtermen voor spreken, luisteren, lezen en schrijven
de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen
en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen
luistergedrag, spreekgedrag, leesgedrag en schrijfgedrag.
(Nederlands - Vaardigheden)
3
De leerlingen zijn bereid te reflecteren over gebruikte
luister-, spreek-, lees- en schrijfstrategieën. (Nederlands -
Taalbeschouwing 6.2)
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Muzische
vorming - Drama 3.1)

4
De leerlingen kunnen vertrouwen op hun eigen
expressiemogelijkheden en durven hun creatieve uitingen
tonen. (Muzische vorming - Attitudes 6.4)
Over de auteur
Michael Rosen (Londen, 1946) studeerde Letteren en
schreef verschillende poëziebundels voor kinderen. Daarnaast
werkt hij als radiopresentator voor verschillende
poëzieprogramma’s van de BBC. Voor zijn bijdrage aan
de kinderliteratuur ontving hij in 1997 de Eleanor Farjeon
Award.
Over de illustrator
Quentin Blake (Sidcup, 1932) is de alombekende
illustrator van de boeken van Roald Dahl.
Quentin Blake had zelf al een reeks succesvolle boeken
geschreven en geïllustreerd voor hij ging samenwerken
met Dahl. En hoewel hij zich in de eerste plaats illustrator
voelt, heeft hij toch al heel wat kinderboeken op zijn
naam staan. Zoals hij zelf zegt: hij tekent zoals hij schrijft.
Schijnbaar nonchalant, los, snel en met dwalende lijnen.
Meestal met de pen getrokken, zonder veel details. Die
laat hij liever aan de verbeelding van de lezer over. Vaak
beeldt hij met zachte humor en heel spontaan gewone
situaties uit zodat je meteen het grappige ervan inziet.
(Villakakelbont.be)
Over het boek
Verdriet
is een mooi prentenboek over een vader die vertelt
hoe hij omgaat met het verdriet om zijn overleden zoon.
Taal en kleur zijn enorm belangrijk in dit boek. Korte
zinnen en duidelijke taal schetsen een realistisch beeld.
Quentin Blake slaagt erin om de gevoelens met kleur te
beschrijven. Grijs als hoofdkleur voor verdriet. Michael
Rosen, de auteur, is ook de vader in het boek. Door de
duidelijke taal kunnen de kinderen dit verhaal zelf lezen.
Het moeilijke thema daarentegen laat zich het beste eerst
klassikaal behandelen. Nadien kan het gewoon in de klasbibliotheek
zodat de kinderen de kans krijgen om dit boek
later te verwerken.
Dit is een boek om los van Jeugdboekenweek in je achterhoofd
te houden als je met je klas geconfronteerd wordt
met rouwverwerking. Verdriet
leent zich er ideaal toe om
rond verlies te werken, net zoals het boek Lieve Waterprins,
dat ook in deze suggesties wordt besproken.
Aan de slag
Voor het lezen
a. Werken met twee prenten
Voor we het boek aan de kinderen laten zien, benaderen
we eerst twee prenten uit het boek: de eerste twee. Maak
van deze illustraties een kleurenkopie. Zo kun je nog even
uitstellen het boek aan de kinderen te laten zien. Een
andere oplossing is een gewone kopie te nemen die je met
waterverf of ecoline van de juiste kleurentinten voorziet.
De eerste prent die we tonen is de tweede prent uit het
boek. Vader op stap met de handen in zijn zakken. Alles
tegen een grijze achtergrond. Laat de kinderen beschrijven
wat ze zien.
De tweede prent die je toont is de eerste prent uit het boek.
Grijnzende vader in vrolijke kleuren.
Wat roept deze prent bij je kinderen op? Zou dit dezelfde
man zijn? Waarom denk je dat?
Nu kun je de tekst bij de prenten aanhalen. Deze keer kun
je wel de volgorde van het boek respecteren: toon eerst de
eerste en daarna de tweede prent.
Dit ben ik. Ik heb verdriet. Als je deze tekening ziet, denk je
misschien dat ik vrolijk ben. Maar dat is niet zo. Ik heb verdriet
en ik doe alsof ik vrolijk ben. Omdat ik denk dat mensen mij
niet aardig vinden als ik laat zien dat ik verdriet heb.
Soms is verdriet heel groot. Het is overal in me en om me heen.
Laat de kinderen spontaan reageren op deze tekst. Indien
ze niet zelf op zoek gaan naar de mogelijke oorzaken van
het verdriet, kun je hen vragen waarom deze man zich
zo zou voelen. Zelf zullen ze ook de kleurbetekenissen
benoemen. Vrolijke kleuren - vrolijk gezicht en grijze,
sombere kleuren - verdriet.
b. Filosoferen over verdriet
Na eerst de twee losse tekeningen te hebben getoond en
besproken, ga je met het boek aan de slag. Nu maken de
kinderen kennis met de titel: Verdriet. We weten nog steeds
niet waarom deze man verdrietig is. Dat is voorlopig ook
niet nodig. Op de achterzijde staat de tekst:

Wie is verdriet? Verdriet is iedereen. Het komt je vanzelf tegen.
Het is nog niet nodig om de korte inhoud op de achterflap
van dit boek aan je kinderen te brengen. Start een gesprek
over deze uitspraak van de auteur Michael Rosen.
- Wie is verdriet?
- Verdriet is iedereen? Wat zou Michael Rosen bedoelen?
- Verdriet, is dat een mens? De auteur schrijft: “Wie is
verdriet?” Niet: Wat
is verdriet.
- Hebben alleen mensen verdriet? Of kunnen dieren ook
verdrietig zijn?
- Het komt je vanzelf tegen. Is dat zo? Komt verdriet je
vanzelf tegen?
Geef hen de tijd om over dit alles na te denken en dit in
een intieme en rustige sfeer aan elkaar te verwoorden. Als
afronding van dit filosoferende moment kun je een teken-
of schrijfsessie houden.
Kopieer hiervoor het kader op de achterzijde van het boek,
dus de tekening van Quentin Blake en de drie zinnen
waarover je gefilosofeerd hebt.
Elk kind krijgt zo’n blad. Laat hen op de achterzijde schrijven
of tekenen wat hen verdrietig maakt. Of verdrietig gemaakt
heeft. Voorlopig doen we hier verder niets mee. Op
het einde, na het bespreken van het volledige boek, komen
we hierop terug.
c. Over de auteur en de illustrator
Sommige van je kinderen zullen vast en zeker de link
leggen tussen Quentin Blake en Roald Dahl.
Je kunt de kinderen meer vertellen over Michael Rosen en
Quentin Blake.
Ook vertel je erbij dat Michael Rosen over zichzelf schrijft.
Hij is de man in het boek die verdriet heeft. (De kinderen
weten nog steeds niet waarom.)
Tijdens het lezen
Tijd nu voor het boek. Er kan bij elke prent en tekst veel
verteld worden, maar het is beter om dit even te laten
en het verhaal in zijn geheel aan te bieden. Geef nadien
de kinderen tijd om over het verhaal te vertellen, na te
denken. Daarna lees je het verhaal nog een tweede keer en
kun je in verschillende fasen werken.
Je stopt geregeld om de kinderen en jezelf de kans te geven
om iets over de tekst of de tekeningen te zeggen. Kleur en
taalgebruik zijn heel sprekend.
Na het lezen
a. Geluk als tegenpool van verdriet
Bij zo’n zwaarbeladen thema is het goed erop te letten dat
je de kinderen niet overlaadt. Een waardig alternatief is om
het boek verdriet volledig om te zetten in een boek over
geluk. Hoe pak je dit aan?
Sta vooraf stil bij de tegenpool van verdriet. Laat de kinderen
woorden voor het tegengestelde van verdriet zoeken.
Vinden ze alleen geluk als tegenpool? Haal er het woordenboek
bij.
Het boek Verdriet
is een vertaling uit het Engels. Laat
de kinderen de Engelse titel Michael Rosen’s sad book opzoeken.
Wat zou de letterlijke vertaling zijn van deze titel?
Associeer met je kinderen rond geluk en verdriet. Schrijf
twee woordvelden op het bord: Geluk doet me denken
aan… Verdriet doet me denken aan…
Dit wordt een klasopdracht. Samen een nieuw boek maken
voor de klasbibliotheek. Probeer de illustratiestijl van
Quentin Blake aan te houden. Gebruik je ook zijn kleurbetekenissen?
(Meer vind je verder bij illustratietechnieken
van Quentin Blake.) Hou vast aan de structuur van de
tekst van Michael Rosen. Maar bedenk samen waar het
hoofdpersonage het meest gelukkig om zou kunnen zijn.
Wat doet hij allemaal om te laten zien dat hij gelukkig is?
Probeer bij de tiende bladzijde de vier kadertjes, over een
zonnige dag die steeds grijzer wordt, aan te houden. Ga
ook op deze manier met kleur en beeld werken – maar dan
net omgekeerd. Bijvoorbeeld: de zon gaat telkens meer
schijnen. Bloempjes, vogeltjes en vlindertjes komen te
voorschijn…
Vergeet niet de namen van de auteurs en illustratoren
te vermelden. Wat wordt de naam van jullie uitgeverij?
Wanneer verschijnt de eerste editie?
b. Spelen met taal
In het midden van het boek vind je schrijfsels van Michael
Rosen. Dit is één van zijn manieren om om te gaan met
zijn gevoelens.
Waar is verdriet?
Verdriet is overal.
Het komt je vanzelf tegen.
Wanneer is verdriet?
5

6
Verdriet is altijd.
Het komt je vanzelf tegen.
Wie is verdriet?
Verdriet is iedereen.
Het komt je vanzelf tegen.
Laat de kinderen uitzoeken welk soort tekst dit is.
Moeten gedichten rijmen? Begrijp je altijd precies wat er
bedoeld wordt?
Naar aanleiding van de vorige suggestie - geluk als
tegenpool van verdriet - kunnen we dit gedicht opnieuw
schrijven maar dan gelukkig in plaats van verdrietig. Het
gedicht wordt daarna op een mooie poster geschreven
en geïllustreerd. Zo heb je meteen een eigengemaakte
poëzieposter in je klas. (Surf ook eens naar de website van
Plint op www.plinternet.nl of www.poem-express.com.)
Hetzelfde kun je doen met het gedicht op de volgende
bladzijde in het boek.
Verdriet is donker
diep en donker
zoals de onzichtbare ruimte
onder mijn bed
verdriet is licht
hoog en licht
zoals de lucht
waar geen einde aan komt
als verdriet diep en donker is
durf ik niet naar binnen
als verdriet hoog en licht is
wil ik lucht zijn
met dat laatste bedoel ik dat ik er het liefst niet zou zijn.
Dat ik het liefst zou verdwijnen.
c. Filosoferen: omgaan met verdriet
Voer een gesprek over hoe wij omgaan met verdriet. Je
grijpt terug naar een onderdeel van het boek dat je nog
eens voorleest. Het begint bij bladzijde zes:
Soms wil ik er met iemand over praten. Met mijn moeder
bijvoorbeeld. Maar die is er ook niet meer, dus dat kan niet.
Dan praat ik met iemand anders. En dan vertel ik alles.
Soms wil ik niet praten. Met niemand. Echt helemaal
niemand. Ik wil alleen zijn met mijn verdriet. Want het is van
mij. En van niemand anders.
Soms doe ik van verdriet vreemde dingen - schreeuwen onder de
douche…
Met een lepel op tafel slaan…
Of mijn kaken laten knakken, knak, knak, knak.
Soms doe ik van verdriet slechte dingen. Wat voor dingen zeg ik
niet. Daar zijn ze te slecht voor. En de poes kon er tenslotte ook
niets aan doen.
Je eindigt hier dit fragment. Een aantal richtvragen voor dit
gesprek kunnen de volgende zijn:
- Hoe zie je dat iemand verdrietig is?
- Toont iedereen zijn verdriet?
- Op welke manieren kun je verdrietig zijn? Is iedereen op
dezelfde manier verdrietig?
- Hebben grote mensen anders verdriet dan kinderen?
- Hebben grote mensen meer verdriet dan kinderen? Komt
er altijd meer verdriet bij? Gaat verdriet ook weer over of
blijft het altijd een beetje bij je?
d. Beelden die herinneringen oproepen
De laatste bladzijden in het boek gaan over beelden die
herinneringen aan Eddy oproepen. Herinneringen kunnen
vanalles zijn: foto’s, kleren, muziek…zelfs geuren.
Misschien zijn er in jouw klas wel kinderen die zulke
herinneringsvoorwerpen hebben. Laat hen het meebrengen
en erover vertellen. Je kunt voorstellen om dat
voorwerp eventjes een mooi plekje te geven in de klas,
gedurende het project. Natuurlijk alleen als de leerling dat
ook wil.
Misschien heb je zelf wel zo’n herinnering aan iets of
iemand? Breng het mee, vertel erover. Let ook hier op het
mogelijke effect op de kinderen. Dit kan zwaar, maar ook
mooi zijn. Probeer toch steeds de luchtige benadering. Als
het gaat over iemand missen die er niet meer is, probeer
dan de kracht eruit te halen. Wat vond ik leuk aan die
persoon? Wat zijn mijn mooiste herinneringen? Wat is het
fijnste dat ik met hem of haar gedaan heb? Deze beelden
die herinneringen oproepen, komen ook nog terug in de
lessuggestie bij het boek De lieve waterprins.

e. Illustratietechnieken van Quentin Blake
De pentekeningen in dit boek zijn typische illustraties van
Quentin Blake. De kinderen zullen er zeker de illustraties
van de boeken van Roald Dahl in herkennen. Neem er
een paar van zijn boeken bij om te tonen. Belangrijk voor
we zelf aan de slag gaan met pen en papier is dat we eerst
eens goed het werk van Blake onder de loep nemen. Hoe
tekent hij? Welk soort lijnen zet hij? Laat de kinderen zelf
proberen.
Handig is om eerst zachtjes in potlood een schets te
maken van wat je gaat tekenen. Daarna ga je er met zwarte
pen of een fijn zwart stiftje over. Laat hen dit verschillende
keren proberen tot ze het lijnwerk min of meer onder de
knie hebben.
Nu komt het erop aan om zelf een illustratie te maken in
de stijl van Quentin Blake. Het maakt niet uit of je een
eigen ontwerp creëert bij een zelfgeschreven tekst of dat
je een prent uit het boek kiest om over te tekenen. Wat
steeds terugkomt in het boek zijn de kadertjes rond de
tekeningen. Laat hen dit ook oefenen en daarna toepassen
bij hun tekening.
7
De volgende stap zijn de kleuren. We werken met
waterverf of ecoline. Uitproberen op de kladversie is
eveneens aan te raden. Een handige tip: kopieer eerst
de tekeningen op hard papier vóór de kinderen met de
waterverf aan de slag gaan. Dit om te voorkomen dat de
inkt van de zwarte lijnen gaat uitlopen.
Quentin Blake heeft zelf ook een fantastisch boek
gemaakt om te leren tekenen: Drawing for the artistically
undiscovered. Quentin Blake, John Cassidy. Klutz, 1999
(ISBN 1570543208). Hoewel het alleen in het Engels bestaat,
zijn de oefeningen en tips heel toegankelijk voor alle
leeftijden.

8
Lieve Waterprins
Johanna Kruit, Kris Nauwelaerts (ill.)
Leopold, 2004.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 2: Boekrijk
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen voor een bekend persoon een
verslag schrijven van een verhaal, een gebeurtenis, een
informatieve tekst. (Nederlands - Schrijven 4.4)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen en
schrijven ( Nederlands - Schrijven 4.8)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als
ze van een behandeld onderwerp of een beleefd voorval
een verbale interpretatie brengen, die begrepen wordt door
leeftijdsgenoten. (Nederlands - Spreken 2.6)
De leerlingen kunnen op basis van, hetzij de eigen
mening, hetzij informatie uit andere bronnen, de
informatie beoordelen die voorkomt in een gesprek met
bekende leeftijdsgenoten. (Nederlands - Luisteren 1.9)
Over de auteur
Johanna Kruit werd op 14 december 1940 geboren in
Zouteland op het eiland Walcheren en woont daar nog
steeds. Ze komt uit een gezin van elf kinderen. Zelf
kreeg ze twee kinderen voor wie ze verhalen schreef en
liedjes verzon. Ze houdt van contacten met kinderen. Ze
bezoekt vaak scholen en bibliotheken waar ze voorleest uit
eigen werk en met de kinderen praat. In 1976 verscheen
haar eerste dichtbundel voor volwassenen. Haar eerste
dichtbundel met gedichten voor jonge mensen publiceerde
ze in 1989 in de Zonnewijzer-reeks. Naast poëzie schrijft
ze ook verhalen. De zee is vaak terug te vinden in haar
werk. In de loop der jaren zien we een verschuiving van
gedichten die tamelijk los van vorm zijn naar poëzie met
meer aandacht voor het rijm. Ze vindt het belangrijk
dat kinderen bij het lezen van haar gedichten het gevoel
hebben dat iemand hen begrijpt.
Over de illustrator
Kris Nauwelaerts is geboren in Kolwezi, Kongo op 23
november 1958. Hij studeerde grafiek aan Sint-Lucas in
Hasselt. Daarna volgde hij nog cursussen schilderen en
aquarel. Toen hij een aanbod kreeg om te tekenen voor
Zonnekind ging hij zich meer en meer bezighouden
met het illustreren van kinderboeken. Zijn illustraties
worden gekenmerkt door een poëtische sfeer en een weloverwogen
compositie. Het liefst gebruikt hij figuren en
hun houdingen en uitdrukkingen om een emotionele
meerwaarde te creëren.
Over het boek
De vader van Lin is al heel lang weg. Ze weet nu dat hij
dood is en nooit meer terugkomt. Ze schrijft hem elke dag
een brief. Die brieven verdeelt ze over zes flessen die ze
laat wegzeilen. Ze vindt het leuk om al haar geheimen en
belevenissen op te schrijven, ook aan iemand die dood is.
Aan de slag
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de
eindtermen voor spreken, luisteren, lezen en schrijven
de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen
en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen
luistergedrag, spreekgedrag, leesgedrag en schrijfgedrag.
(Nederlands - Vaardigheden)
Voor het lezen
Naar aanleiding van het boek kun je een schrijfopdracht
geven. Brieven schrijven is praten op papier en is een
ideale taaloefening. Met al onze moderne en vernieuwde
communicatie raakt het echte schrijven een beetje op de
achtergrond. Deze keer zou je beter niet te veel nadruk
leggen op vorm en inhoud van de brief. Het is vooral

elangrijk dat kinderen een fijne brief schrijven naar een
vriend of vriendin.
Een leuke tekening, eventueel een detail uit de brief zoals
in het boek, kan er ook bij.
In de klas kun je een brievenbus zetten – vlug gemaakt van
een kartonnen doos met gleuf erin. Op het einde van de
week kun je de brievenbus laten openen door een verantwoordelijke
van de klas. Ook ouders en leerkrachten kunnen
brieven schrijven. Maak de kinderen er wel op attent
de enveloppen de naam van de geadresseerde te schrijven
en op de achterkant de naam van de briefschrijver. Zelf
prentbriefkaarten maken is ook prachtig. Niet alleen om de
creativiteit van de kinderen te stimuleren, maar ook om de
kinderen die het moeilijk hebben met schrijven een kans
te geven.
Na het lezen
a. Filosoferen over geheimen
Het is leuk om je te schrijven, ook als je dood bent. Ik kan je
dan geheimen vertellen die niemand anders weten mag. Net als
in een dagboek. (p. 9 en 10)
Je zou ervan uit kunnen gaan dat iedereen geheimen
heeft: jijzelf, ouders, vriendjes, familie, de klas… Mogelijke
vragen kunnen zijn:
- Wat is een geheim?
- Is het goed alle geheimen voor jezelf te houden?
- Moet je een geheim altijd voor jezelf houden?
- Zijn er geheimen die je echt moet vertellen?
- Moet iemand aan wie je een geheim vertelt altijd echt
bestaan?
- Kun je een geheim ook aan een dier vertellen?
Tijdens het lezen
Nadat het brieven schrijven op gang is gekomen, kun je
het boek aanbieden. Leid het wel in. De vader van Lin is
dood, maar ze schrijft hem elke dag brieven om hem over
haar belevenissen te vertellen. Misschien zou het niet
slecht zijn om eventjes de personages te situeren:
- mama en Marius, die werken in de bibliotheek en zijn
verliefd
- oma woonde een tijdje bij Lin, maar is verhuisd naar de
stad
- Daniël, de buurjongen
- Mamalien, de moeder van de buurjongen
- Buuf, buurvrouw Marit
- Henk, Lins leraar.
Omdat het steeds korte briefjes zijn, kan het boek afwisselend
door jezelf en de kinderen worden voorgelezen.
Je kunt elke brief afzonderlijk kopiëren. Kinderen kunnen
zo hun leesbeurt voorbereiden.
Je kunt steeds een vast moment kiezen om voor te lezen.
Kinderen kijken er dan echt naar uit.
Om het nog gezelliger te maken, kun je in de klas samen
met de kinderen een knus voorleesplekje maken. Je kunt
ook regelmatig de kleine, fijne detailtekeningen tonen die
elke brief illustreren.
Je kunt aan de kinderen vragen om een geheim dat ze
kwijt willen op te schrijven of te tekenen. Als je ze in een
doos stopt of verzamelt kunnen ze misschien met de toestemming
van de schrijver voorgelezen of getoond worden.
b. Filosoferen over de dood
Wellicht kun je toch niet om de dood van Lins vader heen.
Een gesprek daarover kan een aanleiding zijn om bepaalde
emoties waar kinderen mee worstelen toch te uiten.
Mogelijke vragen:
- Hoe weet je dat Lins vader dood is?
- Wat doen we wanneer iemand dood is?
- Als we aan iemand denken die dood is of tegen hem of
haar praten, is die persoon dan nog dood?
- Denk je dat wanneer je dood bent alles afgelopen is?
- Waarom zijn mensen verdrietig als iemand dood is?
- Denk je dat dieren ook treuren?
- Denk je dat planten treuren?
Kinderen die het moeilijk hebben om erover te praten,
kun je ook vragen om een tekening te maken over hoe het
is om dood te zijn. Misschien kun je de kinderen laten
vertellen wat ze zien.
c. Spelen met taal - rijmwoorden zoeken
Omdat Johanna Kruit ook nog heel wat gedichten schreef
voor kinderen en er in het boek ook gedichten voorkomen
kun je dit aangrijpen om rond rijm te werken.
9

10
- Je kunt een klein gedichtje voorlezen met eindrijm,
bijvoorbeeld
Ben je boos?
Pluk een roos
Zet hem op je hoed,
Dan ben je morgen weer goed.
- Je kunt enkele voorwerpen verzamelen in de zithoek.
Iemand toont een voorwerp en kinderen zoeken rijmwoorden.
- Je kunt als leerkracht twee woorden zeggen. De opdracht
voor de kinderen is hun hand op te steken als de woorden
niet rijmen.
- Je kunt een woordenlijst maken met zeven woorden
waarvan één woord niet rijmt. Kinderen zoeken het woord.
- Partnerwerk: met twee een lijstje maken waarvan er één
woord niet rijmt. Klasgenootjes laten zoeken.
- Rijmdomino maken: per twee een dominospel maken.
Op elke dominokaart staan twee afbeeldingen of twee
woorden (bijvoorbeeld kussen - hond ). Op een ander
kaartje staat er ‘tussen’. Op nog een ander kaartje staat
er ‘rond’. Kinderen kunnen op zoek gaan naar dominokaartjes
bij hun klasgenootjes om het spel zo lang mogelijk
te maken.
d. Muzische verwerking: knutseltip - cadeautjestip
Het zou leuk zijn indien door het werken met dit
boek er een schoolcorrespondentie op gang kwam.
Misschien willen de kinderen wel op zoek gaan naar een
correspondentie klas buiten de school. Om dit leuker te
maken kun je de kinderen zelf postzegels laten ontwerpen
(miniatuurtekenen). De randjes kunnen geknipt worden
met een kartelschaar. Om het nog gekker te maken
kunnen de kinderen hun eigen briefpapier maken,
bijvoorbeeld met marmertechniek. Om het nog echter
te maken kun je briefpapier maken met een watermerk.
Je kunt de kinderen tekeningen laten maken met grijs
potlood of houtskool. Die kun je licht kopiëren of scannen.

Als ik niet toevallig de hond van
tante Doris verwisseld had
Ingelin Angerborn
Lannoo, 2004.
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als
ze van een behandeld onderwerp een verbale interpretatie
brengen, die begrepen wordt door leeftijdsgenoten.
(Nederlands - Spreken 2.7)
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 2: Boekrijk
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens,
gedachten en waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie
- Mens 3.1)
Over de auteur
Over Ingelin Angerborn is niet veel informatie beschikbaar.
Wel dat ze Zweedse is en dat Als ik niet toevallig de
hond van tante Doris verwisseld had
haar tweede boek is.
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen en
schrijven (Nederlands - Schrijven 4.8)
Over het boek
Tilda is een meid uit de derde klas. Ze is pas met haar
mam voor de zoveelste keer verhuisd. Nu wonen ze in
een appartement net onder tante Doris, de tante van
Tilda’s mama. Haar vader is circusartiest, beweert ze, en
daarom ziet ze hem nooit. Dit leuke boek vertelt een reeks
grappige toevalligheden die ervoor zorgen dat dit gekke
meisje vrienden maakt in een nieuwe buurt. Het begint
allemaal met het toevallig verwisselen van de hond van
tante Doris.
11
De leerlingen kunnen vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden
en durven hun creatieve uitingen tonen.
(Muzische vorming - Attitudes 6.4)
De leerlingen kunnen ervaringen, gevoelens, ideeën,
fantasieën… uiten in spel. (Muzische vorming - Drama 3.5)
De leerlingen kunnen een aan de speelsituatie aangepaste
spreektechniek ontwikkelen (articulatie, adembeheersing,
tempo, toonhoogte) en verschillende verbale en non-verbale
spelvormen improviseren. (Muzische vorming - Drama 3.6)
Aan de slag
Door het snelle tempo wordt het verhaal over Tilda een vlot
boek. Daarom is het misschien wel leuk om het verhaal
in afzonderlijke stukken voor te lezen, of de kinderen
bepaalde hoofdstukken zelf te laten lezen. Het is wel
belangrijk dat dit in een korte tijdspanne gebeurt. Er zijn
elf hoofdstukken; het is haalbaar om het boek in drie
dagen uit te lezen. Lees bijvoorbeeld elke keer als je de
klas binnenkomt een hoofdstuk voor. De kinderen zullen
gegarandeerd aan je lippen hangen.
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met
andere bronnen, in een gesprek kritisch reageren op
de vragen en opmerkingen van bekende volwassenen.
(Nederlands - Spreken 2.9)
Tijdens het lezen
a. Als… dan
Bijna elk hoofdstuk begint met een toevalligheid.
- Als ik niet toevallig de hond van tante Doris verwisseld had…
(p. 17)
- Als mama geen aanval van allergie had gekregen… (p. 22)
- Als mijn fiets niet gestolen was… (p. 31)
- Als ik niet verdwaald was… (p. 36)

12
- Als ik Sara en haar oma niet had ontmoet… (p. 43)
- Als ik niet door de politie was opgepakt… (p. 48)
- Als we niet naar McDonald’s waren geweest… (p.51)
- Als we mijn fiets niet gevonden hadden… (p. 58)
- Als ik mijn voet niet had verzwikt en er geen gaten in mijn
nieuwe spijkerbroek hadden gezeten… (p. 64)
Maak negen stroken met bovenstaande zinnen erop.
Vanaf hoofdstuk drie begint elk hoofdstuk met één van
deze zinnen. Hang de eerste strook op. Laat de kinderen
fantaseren… Wat zou er gebeuren moest ik de hond van
tante Doris verwisseld hebben? Nu kun je de eerste drie
hoofdstukken voorlezen. Je klas maakt kennis met Tilda,
het hoofdpersonage. Laat hen als slot na hoofdstuk drie de
acht overige stroken zien. Bied ze door elkaar aan. Nodig
je kinderen uit om verder te fantaseren. Laat hen een
volgorde kiezen voor de stroken en hang die zo op. Telkens
als je een nieuw hoofdstuk start, worden de stroken
opnieuw aangepast.
b. Hoe gaat het verder?
Na om het even welk hoofdstuk kun je een schrijfopdracht
geven. Laat de kinderen zelf verzinnen hoe het verder
loopt. De enige voorwaarde is dat de teksten beginnen met
“Als ik niet toevallig…” Voor ze aan het schrijven gaan is
het handig om nog eens de personages te overlopen. Wie
was wie ook al weer?
Benadruk ook dat de tekst geschreven wordt in de ik-vorm.
Tilda vertelt over zichzelf.
Je kunt ook de eerste zin van het volgende hoofdstuk
aanbieden als start. Zo begint iedereen op dezelfde manier.
Laat je de teksten door alle kinderen voorlezen in de
klas, of alleen wie wil? Je kunt hen ook in kleine groepjes
laten samenzitten, zo kunnen ze hun teksten aan elkaar
voorlezen.
c. De echo van mijn hartslag
Na het lezen van hoofdstuk vijf, lees je nog eens het volgende
fragment voor:
Ik rende verder tot ik niet meer kon en toen liet ik me met
mijn rug tegen een boom zakken. Ik hoorde de echo van mijn
hartslag in mijn hoofd en ik hijgde als een sint-bernardshond
op een warme zomerdag. (p. 33)
Dit is een mooi fragment, ideaal voor een taalonderzoekje
en een bespreking. Wie hoorde al eens de echo van zijn
hartslag in zijn hoofd? Wanneer was dat? Wat had je toen
gedaan? Hoe kun je het nog anders zeggen, dat je hart zo
te keer gaat?
Je hart bonst. Je kunt je hier met je kinderen afvragen of
bonst nu met een s of een z wordt geschreven. Hoe wordt
het dan in het meervoud? Een uitgelezen moment om
via boeken en verhalen het woordenboek te gebruiken…
Zo zijn er tal van situaties die je op deze manier los van
handleidingen en werkbundels kunt aanwenden.
Ik hijgde als een sint-bernardshond op een warme zomerdag.
(p.33)
Dit is een leuke vergelijking. Waarom vergelijkt de auteur
Tilda met een sint-bernardshond op een warme zomerdag?
Ga samen op zoek naar andere leuke en passende dierenvergelijkingen.
d. Liegen: een klasgesprek en een drama-moment
Tilda maakt regelmatig gebruik van een leugentje. Zo heeft
ze een verhaal over ‘haar’ hond opgehangen voor Axel. (p. 13)
Sara vraagt of ze nog eventjes kan blijven, nadat ze Lina
heeft teruggebracht:
‘Nee, ik moet weg. Ik moet nog naar de apotheek en die gaat
bijna dicht. Mijn moeder is aller- …al een tijdje erg ziek.’
(p. 23)
Ze belooft niet meer te liegen:
Tilda had zichzelf beloofd dat ze nooit meer zou liegen.
Ik rende het hele eind naar de winkel. Stel dat Loppan er niet
meer zat? Stel dat iemand haar had meegenomen, of dat ze
zich losgerukt had omdat ze zich eenzaam en verlaten voelde?
Ik zou het mezelf nooit vergeven. En tante Doris vast ook niet.
Wat zou Tante Doris eenzaam zijn. Misschien ging ze wel
dood van verdriet. Dan zou dat mijn schuld zijn! Shit, wat heb
ik spijt dat ik Loppan daar zo lang alleen heb gelaten. Als ze er
nog stond, zou ik nooit meer liegen. Promise! (p. 19)
Langzaam liep ik de trappen op. Het voelde net alsof ik mijn
verdwenen fiets op mijn rug droeg. Wat zou ik tegen mama
zeggen? Wat er echt gebeurd was of dat ik mijn fiets had
uitgeleend (en hopen dat ik hem snel terug zou vinden)?
Maar toen herinnerde ik me mijn belofte om niet meer te

liegen. Daarstraks, toen ik bang was dat Loppan niet meer bij
de lantaarnpaal zou staan. Maar ze stond er. En beloofd is
beloofd, vooral als het op dezelfde dag gebeurt!
( p. 28)
Laat ook een kind de oorspronkelijke titel zoeken. Leuk is
om deze grappig klinkende Zweedse woorden op het bord
te laten zetten. Welke woorden herken je?
Gesprek met de nieuwsgierige buurman:
Zijn ogen glinsterden van nieuwsgierigheid. Ik voelde de
spanning stijgen. Beloofd is natuurlijk beloofd, maar… een
leugentje om bestwil tegen een spionerende buurman telde vast
niet mee.
‘Ik heb hem uitgeleend,’ zei ik. (p. 29)
Huilend vertelde ik haar alles precies zoals het gegaan was. Het
deel over Buster-Lina liet ik weg en ik zei dat ik een vriendin
was tegengekomen en dat ik daardoor bijna te laat bij de
apotheek kwam. En dat was niet echt een leugen. Sara was nu
eigenlijk bijna mijn vriendin. (p. 30)
P.S. Trouwens, wat ik over papa zei, is niet helemaal waar.
Ik heb wel mijn trapeze van hem gekregen, maar hij is geen
circusartiest. Hij is astronaut en op dit ogenblik zit hij op de
maan. Daarom kunnen we elkaar niet zo vaak zien. Maar hij
heeft beloofd dat ik hem volgende zomer mag komen bezoeken.
(p. 76)
Enkele mogelijke vragen om een gesprek rond liegen
richting te geven:
- Was het haar bedoeling om te liegen tegen Axel? Waarom
deed ze dat dan wel?
- Wat is een leugentje om bestwil?
- Is liegen altijd even erg?
- Als je dingen verzwijgt, lieg je dan ook?
- Waarom verzint Tilda spannende verhalen over haar papa?
Als drama-moment laat je de kinderen zelf originele
leugens verzinnen en ze al dan niet geloofwaardig aan de
man brengen.
Na het lezen
a. Zweedse titel
Wie heeft het boek geschreven? Ingelin Angerborn, zou
dat een Nederlandstalige auteur zijn? Waarom denk je dat?
Je kunt een gesprekje houden over naamgeving. Sommige
namen komen in bepaalde landen of talen vaker voor.
Bestudeer eens de namen van de kinderen van je klas.
Je kunt ook een namengids lenen bij de bibliotheek.
Hetzelfde kun je doen met de namen van de personages.
Waar ligt Zweden? Zoek eens op in de atlas. Hoe ziet
het er in Zweden uit? Ga eens met je kinderen op onderzoek
op internet. Misschien kun je bij jullie volgende
bibliotheek bezoek op zoek gaan naar boeken over Zweden,
of geschreven door Zweedse schrijvers?
b. Familie
Tilda heeft een sterke band met haar moeder. Ze kan bij
haar mama terecht. Haar papa is er niet.
Dit kan een inleiding zijn voor een gesprekje over ouders.
- Vind je dat Tilda een leuke moeder heeft?
- Zou je ook graag zo’n moeder willen hebben?
- Hoe is de band met jouw moeder?
- Zou Tilda haar papa erg missen?
- Is er iemand die iets wil vertellen over zijn of haar mama
of papa missen?
Verhuizen. Tilda vindt het maar stom dat ze opnieuw
moeten verhuizen. Dat heeft ze wel al vaker in haar
leven gedaan. Waarom heeft ze daar zo’n hekel aan? Hoe
zouden jullie het vinden om te verhuizen? Wat zouden de
voordelen kunnen zijn? En de nadelen?
c. Museumwandeling
Iedereen krijgt een groot blad en tekent een stuk van het
boek. Vooraf moet je wel afspreken hoe de personages
eruit zullen zien (haarkleur, kledij…). Welke schilders- of
illustratietechnieken bied je aan? Nadien moet het stukje
verhaal in eigen woorden bij de tekeningen komen te
staan. Dit doen we niet gewoon. We gebruiken letterkunst
om onze zinnen beeld te geven. Versierde en gestempelde
letters geven de vrolijke toon van het boek weer. Alles
klaar? Tijd om het museum in te richten.
Wie nodig je uit in het museum? Wie leidt de bezoekers
rond? Worden er toegangskaartjes gegeven? Het museumbezoek
kun je ook groter zien. Jullie turnzaal wordt het
museum, elke klas werkt iets van Jeugdboekenweek uit voor
het museum. Het kan ook een interactief museum worden,
met een goede mix van luisteren, zien en doen… Aan de
slag dus! En natuurlijk nodigen we uit over wie het al de
hele boekenweek gaat: familie!
13

14
Cheffie is de baas
Kaat Vrancken, Martijn van der Linden (ill.)
Querido, 2004.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 2: Boekrijk
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen en
schrijven (Nederlands - Schrijven 4.8)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als
ze van een behandeld onderwerp een verbale interpretatie
brengen, die begrepen wordt door leeftijdsgenoten.
(Nederlands - Spreken 2.7)
vergeten. Na haar studies communicatiewetenschappen en
werk bij een uitgeverij werd ze freelance copywriter. Overdag
schrijft ze reclameteksten, ’s avonds en ’s nachts werkt
ze aan haar boeken. In de Hannah-boeken schrijft ze over
thema’s zoals dood en seksualiteit op een humoristische,
vanzelfsprekende manier.
Over de illustrator
Martijn van der Linden werd in 1979 in Oostburg geboren.
Als kind wilde hij tekenaar worden. In 2001 studeerde hij
af aan de Willem de Kooning academie in Rotterdam, waar
hij de richting illustratie volgde. Het prinsenkind
is zijn
eerste prentenboek.
Over het boek
Kaat Vrancken gaf haar boek niet alleen de titel Cheffie
maar maakt Cheffie de teckel ook de baas van de ver telling.
Je kruipt als lezer in de huid van de hond en we zien
alles door zijn ogen. Dit levert onverwachte en originele
scènes op. Emma en haar moeder zijn heel belangrijk voor
Cheffie. Vooral omdat ze eten geven, maar ook aandacht
en liefde. Emma weet als enige de gevoelige plekjes van
Cheffie te vinden. Ze heeft hem als magere, zielige pup
gevonden. Na een tijdje komen er nog twee teckels bij,
maar dat vindt Cheffie niet erg want hij blijft toch de baas
en maakt dat ook duidelijk.
Op een dag komt er een knappe, grote herdershond bij.
Puf en Bogie zijn onder de indruk. Cheffie is jaloers en
besteedt veel meer aandacht en tijd aan de herdershond.
Cheffie doet alles om zijn geur uit het huis en de tuin te
houden. Hij werpt zich ook letterlijk voor Emma’s voeten.
Dit heeft verrassende gevolgen. De kleine zwartwitillustraties,
die lijken op linosneden, geven een belangrijke
meerwaarde aan het verhaal en brengen goed in beeld hoe
Cheffie zich voelt.
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens,
gedachten en waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie
- Mens 3.1)
Over de auteur
Kaat Vrancken werd geboren in Bree op 27 december 1957.
Toen ze twaalf werd, was ze vast besloten schrijfster te
worden. Na één zin liet de inspiratie haar in de steek, maar
de magie van het schrijven is ze sindsdien nooit meer
Aan de slag
Voor het lezen
Kringgesprek. Mogelijke aanpak kan zijn:
- Wie heeft er thuis een hond?
- Welk ras?
- Waar komt hij vandaan?
- Hoe heet je hond?
- Waarom heb je deze naam gekozen?
- Is het een zwerfhond?

- Hoe wordt een hond een zwerfhond?
- Wat zou je doen wanneer je een zwerfhond vond?
- Behoort je hond tot je familie?
- Hoe zou je deze familieband omschrijven?
- Hebben honden familie?
- Leven honden in het wild in een familie?
- Zijn er verschillende soorten hondenfamilies?
- Hebben honden dezelfde familiebanden als wij (vader,
moeder, broer, zus…)?
- Zijn volwassenen soms ook jaloers?
- Je kunt een of meerdere prenten tonen waarop duidelijk
te zien is hoe iemand zich voelt als hij jaloers is.
Bijvoorbeeld Je gevoelens als je jaloers bent
van Brian Moses,
Dijkstra 1992, p. 4, 5, 6, 7.
- Welk voorbeeld lijkt het best op jouw gevoelens?
- Hoe gedragen kinderen zich als ze jaloers zijn?
- Je kunt de kinderen zinnen laten maken die beginnen
met: “Als ik jaloers ben…”
Tijdens het lezen
Je kunt een paar keer voor je aan een nieuw hoofdstuk
begint de kinderen vragen proberen te voorspellen hoe het
boek verder zou kunnen verlopen.
Na het lezen
a. Kringgesprek. De betekenis van namen
- Vind je de naam Cheffie goed gekozen?
- Waarom wel, waarom niet?
- Elke naam heeft een betekenis; misschien kun je de
betekenis van de namen van de kinderen opzoeken.
e. Verhalen schrijven
- Je kunt de kinderen vragen of ze graag een kort verhaaltje
willen schrijven over iets wat met jaloezie te maken heeft.
- Misschien kunnen ze verhaaltjes schrijven over dingen
die ze zouden kunnen doen om anderen jaloers te maken.
f. Muzische verwerking
- Je kunt de kinderen maskers laten maken die jaloezie
uitbeelden in papier-maché, klei…
- Je kunt de kinderen laten vertellen waarom ze een
bepaalde kleur of vorm gebruikten.
15
b. Hondennamen bekijken
- Je kunt foto’s van verschillende hondenrassen
verzamelen en er een collage mee maken.
- Je kunt een lijst maken van de verschillende
hondenrassen.
- Je kunt een dierenarts uitnodigen die komt vertellen wat
er allemaal komt kijken bij het houden van een hond als
huisdier.
c. Filosoferen
Het is duidelijk dat Cheffie niet zo gelukkig is met de
komst van de herdershond. Hij is eigenlijk jaloers. Naar
aanleiding daarvan kun je een eenvoudig filosofisch
gesprek opbouwen. Mogelijke vragen kunnen zijn:
- Worden honden of dieren alleen maar voor de
gezelligheid gehouden?
- Kunnen honden of dieren ongelukkig zijn?
- Kunnen dieren met elkaar praten?
- Kunnen dieren het onder elkaar over mensen hebben?
- Kunnen dieren denken?
d. Zinnen maken
- Je kunt de kinderen vragen hoe ze zich voelen wanneer
ze jaloers zijn.

16
Opa zwijgt
Katrien Vandewoude, Jan de Kinder (ill.)
Clavis, 2003.
Principe 2: Boekrijk
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen zijn bereid om vanuit een concrete context te
reflecteren over de volgende aspecten van taal:
- klankniveau
- woordniveau
- zinsniveau
- tekstniveau
(Nederlands - Taalbeschouwing 6.3)
De leerlingen kunnen de informatie op een persoonlijke en
overzichtelijke wijze ordenen bij een voor hen bestemde
instructie voor een buitenschoolse situatie. (Nederlands -
Luisteren 1.6)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren
als ze aan iemand om ontbrekende informatie vragen.
(Nederlands - Spreken 2.2)
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen kunnen hun afstamming aangeven tot twee
generaties terug. (Wereld-oriëntatie - Tijd 5.6)
Over de auteur
Katrien Vandewoude werd geboren in Asse op 20 juni
1955. In haar jeugd was ze vaak ziek. Om haar een beetje te
troosten, kreeg ze stapels boeken. Op twaalfjarige leeftijd
leest ze Blijf lachen van Irmgard Smits over een meisje van
twaalf dat tuberculose heeft en in het boek haar levensverhaal
vertelt. Katrien was razend jaloers dat iemand op
zo’n jonge leeftijd kon schrijven en zij niet. Uiteindelijk
studeerde ze Letteren en Wijsbegeerte, maar ze was vooral
geboeid door geschiedenis omdat ze wilde weten hoe
mensen vroeger leefden en werkten, wat ze dachten en
voelden. Ze werkte nadien twee jaar in de universiteitsbibliotheek.
Ze las zeer graag voor en begeleidde kinderen
die lid waren van de Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen.
Stilletjes aan begon ze te overwegen om zelf een boek te
schrijven. Haar verhalen zijn spannend, ernstig en avontuurlijk.
Over de illustrator
Jan de Kinder werd geboren op 5 november 1964 in Dendermonde.
Hij studeerde toegepaste grafiek en illustratie
aan Sint-Lukas in Brussel en volgde een opleiding tekenkunst
aan de Stedelijke Academie van Leuven. Hij begon
met het illustreren van kinderboeken toen zijn oudste
dochter Anne haar eerste prentenboekje ontdekte. Nu is hij
beeldend kunstenaar en voltijds zelfstandig illustrator van
kinderboeken en kindertijdschriften. Hij illustreert vooral
boeken van andere auteurs. In 2002 schreef hij een eigen
prentenboek: Mathilde. Hij geniet van verhalen vertellen
aan kinderen, en met hen fantaseren.
Over het boek
Opa zwijgt
beschrijft hoe een kind omgaat met de aftake-
ling van een grootouder. De opa van Emma heeft een
beroerte gehad en kan niet meer lopen en spreken. Emma
logeert tijdens de vakantie bij opa en oma, maar ditmaal
is de vakantie anders. Tegen Wido, de buurjongen, schept
ze op over wat opa vroeger allemaal kon. Wido, die niet wil
vertellen dat zijn ouders onlangs zijn gescheiden, schept
ook op over zijn grootvader. De twee kinderen hebben het
moeilijk om de veranderingen te accepteren maar vertellen
dit niet aan elkaar. Het is een ik-verhaal met veel dialogen
dat mooi wordt verteld, nergens is er sprake van medelijden
of geklaag.
Aan de slag
Voor het lezen
a. Gedicht over opa
Voor je begint met voorlezen kun je met een gedicht
de juiste sfeer scheppen. Probeer het gedicht Opa van
Johanna Kruit:

Opa is ziek.
Het vel van zijn gezicht
is veel te wijd.
De kamer is stil.
Een streepje zonlicht
valt langs het gordijn.
Het is al bijna lente.
Misschien gaat opa dood.
De dag zit vol geheimen.
Ik word al groot.
In een kringgesprek over grootouders kun je de volgende
vragen stellen:
- Wie heeft er een opa?
- Wat vind je van hem?
- Hoe zie jij je opa?
- Wat denk je over hem?
- Zie je je opa veel?
- Wat heb je geleerd van je opa? Kinderen kunnen hier
eventueel een lijstje maken.
b. Interview met opa
Je kunt één of meerdere opa’s uitnodigen in de klas,
eventueel de opa van de leerkracht, of je laat de kinderen
een interview afnemen van hun opa thuis. Mogelijke
vragen:
- Welke spelletjes speelde je?
- Hoe ging je naar school?
- Speelde je op straat?
- Had je een speciale knuffel?
- Speelden je ouders met jou?
- Heb je kwajongensstreken uitgehaald?
- Had je veel huiswerk?
- Wat deed je het liefst?
- Moest je meehelpen met je ouders?
- Hoe was het op school?
- Heb je de oorlog meegemaakt?
- Waarom lopen sommige opa’s met een stok?
- Waarom krijgen sommige opa’s grijs haar of worden ze
kaal?
Je kunt ook vragen aan de opa’s om foto’s mee te brengen
of een voorwerp waar ze speciaal aan gehecht zijn. Dit kan
aanleiding geven tot het maken van een kleine tentoonstelling.
Op een bepaald moment lees je dan het boek voor. Je kunt
vertellen dat dit boek vooral gaat over de opa van Emma.
Het is vakantie en ze gaat bij opa en oma logeren. Ditmaal
is het geen vakantie zoals vorig jaar. Je kunt eventueel de
kinderen laten vertellen waarover het boek zou kunnen
gaan bij het tonen van de kaft.
Tijdens het lezen
Je kunt vooraf met de kinderen een vast voorleesmoment
afspreken en dit ook duidelijk meedelen in de school zodat
jullie niet gestoord worden tijdens het voorlezen. Hang
eventueel een bordje “Niet storen, wij lezen!” aan de deur.
a. Helden
Ongeveer in het midden van het boek vertellen Emma en
Wido, de buurjongen, over hun opa’s alsof ze helden zijn.
Dit moment kun je misschien aangrijpen om een klein
filosofisch gesprekje te houden over helden. Mogelijke
vragen:
- Wanneer ben je een held? Wat moet een held allemaal
kunnen?
- Zijn helden anders dan jij of ik?
- Kun je bevriend zijn met een held?
- Kun je leren om held te worden?
- Zou je zelf een held willen zijn en waarom?
Na het lezen
a. Kringgesprek over het boek
Mogelijke vragen:
- Wie wil iets zeggen over het verhaal?
- Welk gevoel heb je nadat je het hele verhaal hebt gehoord?
- Is er iets dat je niet goed begrijpt?
- Wat vond je het mooist?
- Denk je dat opa en oma verdrietig zijn?
- Toont opa zijn verdriet en zo ja, hoe?
- Waarom zijn we soms verdrietig?
- Wie wil er een verdrietig moment uit zijn leven vertellen?
b. Familiealbum maken
Per familielid kun je een A4-blad nemen, op elk blad komt
telkens ongeveer hetzelfde te staan. Je kunt de kinderen
vragen om hun geboortekaartje mee te brengen. Dit plak je
bovenaan het blad voor jezelf.
17

Daaronder kun je een pasfoto plakken met daarnaast:
- voornaam
- roepnaam, hoe je thuis wordt genoemd
- geboortedatum
- kleur van de ogen
- hobby’s
- beste eigenschap
- slechtste eigenschap
- lievelingsgerecht
Vertel in enkele regels over je oudste herinnering.
Blad 2: foto van mama als kind.
Blad 3: foto van papa als kind.
Blad 4 en volgende: foto’s van broers en zussen.
18
Op al deze bladen komt dezelfde tekst, die kun je als
leerkracht vooraf uitschrijven, kopiëren en op elk blad
plakken:
- voornaam
- hoe spreek jij je mama aan
- geboortedatum
- haarkleur, kleur ogen
- hobby’s
- werk
- beste eigenschap
- slechtste eigenschap
- lievelingsgerecht
Je kunt dan nog twee bladen maken voor de oma’s en de
opa’s, zowel aan moeders als aan vaders kant. Je kunt de
kinderen vragen om bovenaan het blad eventueel een trouwfoto
van oma en opa te plakken. Op beide bladen komt
dezelfde tekst als bij ma, pa, broers, zussen (zie hier boven).
c. Stamboom maken
Je kunt met de kinderen een stamboom maken. Op
grote vellen A3 maak je de stambomen vanaf opa en
oma. Kinderen kunnen van hun familie kleine portretjes
tekenen en de namen invullen. Leer de kinderen eerst
hoe je een stamboom maakt, hoe de lijntjes lopen. Als de
stambomen klaar zijn, kun je die zo ophangen aan het
plafond in de klas. Zo heb je een soort tentoonstelling.
Je kunt de ouders en grootouders uitnodigen om een
wandeling te maken door het bos van de stambomen in je
eigen klas.

Teunis
Toon Tellegen, Jan Jutte (ill.)
Querido, 1996. (3 de druk 2005)
Principe 2: Boekrijk
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren als
ze van een behandeld onderwerp een verbale interpretatie
brengen, die begrepen wordt door leeftijdsgenoten.
(Nederlands - Spreken 2.7)
De leerlingen zijn bereid om vanuit een concrete context te
reflecteren over de volgende aspecten van taal:
- klankniveau
- woordniveau
- zinsniveau
- tekstniveau
(Nederlands - Taalbeschouwing 6.3)
Over de auteur
Toon Tellegen (Nederland, 1941) is geen schrijver van
opleiding, maar chirurg. Hij werkt als huisarts in Amsterdam,
waar hij woont. Hij is getrouwd en heeft twee
kinderen. Aan zijn dochter vertelde hij elke avond voor het
slapengaan verhaaltjes. Die publiceerde hij later. Toon Tellegen
is vooral bekend om zijn dichtbundels voor volwassenen
en om zijn dierenverhalen. Deze spelen zich af in een
wat vreemde wereld. Alle dieren zijn even groot. Ze brengen
hun tijd door met feesten, praten, brieven schrijven
en mijmeren. Deze verhalen zijn ietwat absurd, verwarrend
en meestal filosofisch. Hij heeft ondertussen heel wat
grote prijzen met zijn werk in de wacht gesleept.
Over de illustrator
Jan Jutte (Nederland, 1954) is sinds 1983 werkzaam als
freelance illustrator. Hij heeft ondertussen al meer dan
honderd kinderboeken geïllustreerd. Bezoek zeker eens
zijn website (www.janjutte.nl).
Over het boek
Teunis is een olifant. Zijn moeder is een olifant, zijn vader
ook. Maar die is ook ontdekkingsreiziger. Teunis en zijn
moeder zien hem nooit. Ze zijn olifanten in een mensenwereld.
Hij gaat gewoon naar school. Natuurlijk is het niet
gemakkelijk om zo anders te zijn dan de andere kinderen
in de klas. Maar soms is het juist heel handig een olifant
te zijn.
Aan de slag
Voor het lezen
Kennismaken met de auteur. Toon Tellegen is een
bekende auteur, zowel bij kinderen als bij volwassenen.
Wie kent hem? Hebben we één van zijn boeken in onze
klasbibliotheek of thuis in onze boekenkast?
Misschien opteer je er wel voor om één van zijn korte
dierenverhalen voor te lezen als aanknopingspunt met het
boek. Je vindt in de bibliotheek of bij de boekhandel vast
wel één van volgende mooie titels:
Misschien wisten zij alles: alle verhalen over de eekhoorn en de
andere dieren (Querido, 2001.)
De verjaardag van de eekhoorn (Querido, 1995.)
De verjaardag van alle anderen (Querido, 1998.)
De genezing van de krekel
(Querido, 1999.)
Bij het lezen
a. Boos zijn (p.8)
Zou ze boos kunnen zijn? dacht Teunis. Hoe zou ze er dan
uitzien? Hij kon wel boos worden. Heel boos. Maar hij wist
niet hoe hij er dan uitzag. Als hij boos was wilde hij altijd iets
omver gooien of in volle vaart ergens tegenaan lopen, zodat
het omviel of in stukken brak. Daarna was zijn boosheid altijd
over.
19

20
Hoe boos kun jij zijn? Dit fragmentje uit het boek kan aanleiding
zijn om een kringgesprek te houden over boos zijn.
- Op welke manieren zijn wij boos?
- Op welke manieren zijn onze familieleden boos?
- Waarom is bij iedereen verschillend op welke manier hij
het liefst boos is?
- Is er een verschil tussen hoe je werkelijk boos bent, of
hoe je het zou willen zijn?
- Lucht het op om boos te zijn?
- Hoe voel je je als iemand anders boos is? Wat doe je dan?
b. Teken- en schrijfopdracht
Laat de kinderen nadenken over wat hen boos maakt.
Dit kan een concrete situatie zijn, of iets algemeens… De
bedoeling is dat ze hun boze gevoelens uiten op papier.
Met woorden, verf…
gaan ze aan de slag. Nadien voorzie je
de tijd zodat ieder die wil wat tekst en uitleg bij zijn werk
kan geven.
c. Het verleden
Misschien is het je al opgevallen dat het hele verhaal
geschreven is in de verleden tijd. Waarom zou de auteur
hiervoor gekozen hebben? Je kunt dit boek gemakkelijk
koppelen aan een taalles over de verleden tijd. Neem een
stukje tekst over en laat de kinderen het omzetten in de
tegengestelde tijd. Om het andersom te doen, neem je een
ander boek uit de Leestips en laat je een stukje tekst van
de tegenwoordige tijd in de verleden tijd zetten. Niet zo
eenvoudig als het lijkt! Maar wel leerrijk en het is leerstof
die rechtstreeks uit een boek komt waarmee ze bezig zijn.
Dat is eens wat anders dan de onbetekenende zinnen uit
een handboek met afstandelijke voorbeeldzinnen.
d. Toneel (p.40, 42)
In het boek spelen de kinderen op vrijdagnamiddag toneel
of poppenkast.
Op een keer verkleedde Teunis zich als jongen. Een jongen uit
zijn klas - Willem - verkleedde zich als olifant.
e. Een gewone jongen
Teunis is een olifant in een gewone mensenwereld. Hij is
een buitenbeentje. Anders dan de anderen.
Ken jij bij jou in de familie ook buitenbeentjes? Dit kan de
start zijn voor een gesprekje over verschillen: gehandicapt
zijn, een andere huidskleur hebben, geadopteerd zijn,
uiteenlopende karakters hebben... Hou een gesprek over
willen zijn zoals de rest.
- Waarom wil Teunis een gewone jongen zijn?
- Heeft het voordelen om een olifant te zijn?
- Wat zijn de nadelen om als olifant tussen gewone
kinderen te leven?
- Gebeurt het jou soms ook dat je wilt zijn zoals iedereen?
- Sommigen willen juist opvallen. Ze doen nét anders dan
de anderen. Waarom?
Naar aanleiding hiervan laat je de kinderen fantaseren.
Stel je voor, je hebt héél veel moed en je trekt je niets van
de anderen aan. Wat zou je dan precies doen om anders te
zijn dan de anderen? Hoe zou jij willen opvallen tussen je
klasgenoten? Dit kan de start zijn van een schrijfopdracht.
Of de inleiding van een beeldende verwerking.
Na het lezen
a. Ontdekkingsreiziger
De papa van Teunis is ontdekkingsreiziger. Teunis vraagt
zich af wat er nog te ontdekken valt. Filosofeer samen met
je klas over wat er nog te ontdekken valt. Hoe kun je nu
weten wat er nog te ontdekken valt als het nog niet ontdekt
is? Zou alles niet al ontdekt zijn?
b. Wat zijn de beroepen bij jou in de familie?
De papa van Teunis is ontdekkingsreiziger. Wat doen jouw
ouders als beroep? De kinderen vertellen over de beroepen
in hun familie. De beroepen worden opgeschreven. Bij
elk beroep wordt door de kinderen zelf een woordje uitleg
gegeven. Wat willen jullie zelf later gaan doen, als beroep?
De dialoog van hun toneelstuk wordt in het boek gegeven.
Laat de kinderen ook op deze manier een toneelstukje
schrijven. Ze kunnen attributen zoeken, het voorbereiden
en het nadien opvoeren op vrijdagnamiddag, zoals in het
boek.

O V E R DE SAMENSTELLERS
Y O VAN KERCKHOVE heeft als leerkracht derde graad in het
Freinet-onderwijs gewerkt. Vandaag werkt ze als Freinetspecialiste
bij de Pedagogische Begeleidingsdienst van de
stad Gent, maar ze is er ook werkzaam als begeleidster van
scholen die met kinder- en jeugdliteratuur werken.
I N E VANDENABEELE is juf in de Tuimelaar, een klein
freinetschooltje in Schoten. Ze geeft les aan de kinderen
van de tweede graad, waar ze samen met haar leerlingen
veel tijd tussen boeken doorbrengt. Toen ze zelf nog
op de schoolbanken zat, was ze een boekenwurm in het
kwadraat. Die microbe probeert ze op veel manieren aan
haar kinderen door te geven.
21

C O L O F O N
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 9077178414
WD D/2005/9654/7
www.jeugdboekenweek.be
22
De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · Joeri Brands en Marlies De Smedt
Lestips voor het vierde en vijfde leerjaar

woord vooraf
Mijn boeken zijn mijn tweede familie. Ze waren er al voor ik er was, hopelijk
bestaan ze nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb
leren kennen, een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen
achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me
verwarren, me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik
gewoon een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig
wachten tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten,
die ik alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn de heel bijzondere, die
ik in mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik kan
me mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestip verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doen
we uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Om het verband met uw werk in de klas te versterken, hebben we voor het basisonderwijs,
en dat is ook nieuw, de eindtermen toegevoegd die u met elke lestip
realiseert. Leesbevordering is geen luxe, je doet het niet alleen als je wat tijd over
hebt. Handig, toch? Dat maakt het makkelijker om boeken en leesplezier een
vaste plaats in uw lessenpakket te geven. De eindtermen zijn specifiek voor elke
tip beschreven, maar voor werken met de boeken in de klas gelden hoe dan ook
deze doelstellingen:
-De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in: voor hen
bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en
jeugdencyclopedie. (Nederlands - Lezen 3.5)
-De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven. (Nederlands - Schrijven 4.8)

-De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen luistergedrag, spreekgedrag,
leesgedrag en schrijfgedrag. (Nederlands - Vaardigheden)
-De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen
bestemde culturele activiteiten. (Muzische vorming - Drama 3.1)
De website waarop u de eindtermen vindt is www.ond.vlaanderen.be/dvo/. Voor
meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op www.jeugdboekenweek.be.
We hopen dat u deze nieuwe familie van boeken een warm welkom geeft. En dat
ze snel een bijzonder plekje krijgen in de tweede thuis van uw leerlingen, de klas.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens
2

Uit een heel gamma kies
ik toch mijn eigen mama
Soepkinders
Gerda Dendooven
Querido, 2005.
Lees- en lestips voor het vierde en vijfde leerjaar
Joeri Brands en Marlies De Smedt
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 9: Van lezen ga je doen
Beste, lieve, aangename boekpromotor! (Een complimentje
kan nooit kwaad.)
Wij hebben deze lessuggesties gemaakt om jullie samen
met de kinderen een zo aangenaam mogelijk verblijf aan te
bieden in de boekenwereld - hopelijk wordt er nadien geen
afscheid genomen. Het zou leuk zijn als jij de ‘goesting’
wil overbrengen waarmee wij deze ideetjes hebben samengesprokkeld.
Wij gaan ervan uit dat lezen iets waardevols
is in deze tijd en veel plezier en voldoening kan brengen.
Probeer als boekpromotor minstens evenveel genot uit
deze ideeën en boeken te halen. Aarzel nooit om verder te
gaan dan wat wij jou aanreiken.
Eindtermen
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens,
gedachten en waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie
- Mens 3.1)
De leerlingen kunnen vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden
en durven hun creatieve uitingen tonen.
(Muzische vorming - Attitudes 6.4)
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. (Muzische
vorming - Drama 3.3)
3
Over de auteur/illustrator
Na haar studies grafische kunsten in Gent was Gerda
Dendooven (1962) enkele jaren begeleidster van
artistieke kinderateliers in verschillende musea. Sinds
1992 doceert ze grafische vormgeving aan Sint-Lucas
in Gent. Tegelijkertijd heeft ze haar handen vol aan het
illustreren van kinder- en jeugdboeken. Haar werk kent
veel succes, ook in het buitenland. Bij elke opdracht zoekt
ze naar de meest geschikte techniek en lijnvoering. Dat is
telkens weer een uitdaging en tegelijk een lijdensweg(je).
Maar kinderen zijn gek op haar felgekleurde, grappige
figuurtjes. Ze won al drie keer de Boekenpauw.
Over het boek
Soepkinders vertelt het verhaal van twee mooie meisjes
op zoek naar een nieuwe moeder en een nieuw huis.
Het begint allemaal in een gevaarlijk bos op een warme
zondag. De zusjes botsen er op rare mensen met rare
streken zoals de Reus van ver, de gemene mannetjes en
het Botermelkvrouwtje.
Wordt één van hen misschien hun nieuwe mama of brengt
hun tocht hen nog andere figuren en een mama die echt
bij hen past?

4
Werken met het boek
a. Moedermuur
Wij stonden ergens tussen akkers en weilanden, op de kruising
van een zandweg en een kiezelpad, en we hadden veel verdriet.
Onze mama was een tijdje geleden verdwenen en ze zou nooit
meer terugkomen. Dat wisten we wel zeker. Ze was verdwenen
samen met ons huis. Dus waren we nu op zoek naar een
andere mama en een ander huis, maar we hadden nog steeds
niets gevonden. En we waren al dagen onderweg. (p. 6)
Twee meisje gaan op zoek naar een nieuwe mama. Dat
blijkt niet zo’n gemakkelijke opdracht, want een goede
mama is niet zomaar een mama. Ze moet lief zijn en goed
kunnen ‘zorgen’, lekker koken en ook een beetje mooi
zijn. Laat de kinderen eerst vertellen wat ze leuk vinden
aan hun mama.
- Wat voor iemand is ze?
- Hoe ziet ze eruit?
- Zegt ze speciale dingetjes als je gaat slapen?
- Heeft ze iets heel unieks dat alleen jouw mama heeft?
De meeste kinderen vertellen graag over hun moeder dus
je kunt hier gerust even bij stilstaan. De kinderen brengen
een foto van hun mama mee naar de klas. Op een plaats in
de klas maak je samen met de kinderen een moedermuur:
een soort ode aan de mama’s. Naast de foto’s die je hierop
kleeft, kun je karaktertrekken laten opschrijven, gedichtjes,
tekeningen, typische dingen die ze vertellen, anekdotes.
Voor de kinderen zelf zal dit moeilijker zijn, omdat het
nogal vanzelfsprekend is, maar voor de andere is het wel
een leuke manier om de andere mama’s te leren kennen.
Wanneer de muur een beetje vorm heeft gekregen,
nodig je alle mama’s uit op de plechtige opening van de
moedermuur.
Met holle buik en lange benen
komt de reus van ver hierhene.
Hij heeft verschrikkelijk haast,
Hij puft en hijgt en blaast.
Een kinderbil, een kinderbil
Is alles wat hij wil.
HAHAHA!
(…)
(p. 6-7)
Naar aanleiding van de rijmpjes in het boek kun je de
kinderen eens zelf aan het rijmen zetten. Ze kunnen een
gedicht schrijven speciaal voor hun eigen mama, gebruik
makend van de rijmschema’s die ze leren kennen in het
boek. Uit de voorbeelden in het boek - kijk ook eens op
p. 23 - leren de kinderen dat je in poëzie heel vrij je gang
kunt gaan en zelf woorden kunnen uitvinden of grappige
woorden en zinnen kunnen gebruiken om iets te zeggen.
De werkjes van de kinderen geef je een plaats aan de
‘moedermuur’.
c. Toneel
Speel je mee over lieve moeders en nare bedriegers
Soepkinders is een heel erg leuk en origineel boek dat de
moeite waard is om gewoon al eens te doorbladeren. De
tekeningen van Gerda Dendooven zijn uniek en verraden
net als het verhaal haar enorme gevoel voor humor. Het
boek nodigt uit tot creativiteit. Laat de kinderen daarom
zelf aan de slag gaan en de verschillende ontmoetingen
van de meisjes eens naspelen. Door het boek heen krijg
je zo zeven tafereeltjes: de reus, de gemene ventjes, het
botermelkvrouwtje, de Kareltjes en hun mama, de kat die
helpt, Maria Klimop en de broek en moeke.
b. Gedichten
Uit een heel gamma kies ik toch mijn eigen mama
Ik kom uit Barcelona,
Over bergen en door dalen.
Ik kom van heel ver
Om billetjes te halen!
HAHAHAHAHA!
(…)
Je hebt verschillende mogelijkheden om hen met dit
verhaal of de onderdelen te laten kennismaken. Je kunt
het hele boek voorlezen; elke morgen en avond een half
uurtje. Op die manier kun je in week twee de verhalen
laten spelen. Ofwel verdeel je de klas in groepjes en laat je
hen de afzonderlijke delen lezen en naspelen. Als je dan
uiteindelijk de verschillende toneeltjes in de juiste volgorde
plaatst, krijg je toch een globaal beeld van het boek.

De tekeningen spelen een grote rol in het boek en
de kinderen kunnen ze als achtergrond naschilderen
voor hun theaterstukjes. Dit kan op een groot blad dat
dan uiteindelijk wordt opgehangen als achtergrond,
maar je kunt hen ook kleine diaatjes laten tekenen op
transparanten die dan geprojecteerd kunnen worden
tijdens het spel. Het dialicht brengt ook nog eens meer
sfeer dan de neonlichten die er meestal in een klas te
vinden zijn. Wanneer dit een behoorlijk resultaat heeft,
kun je de voorstelling misschien voor andere klassen of
voor de oudergroep laten spelen.
d. Moederloos alleen
Kinderen zonder ouders noemen we weeskinderen of
wezen. Meestal wonen ze in speciale huizen die we
weeshuizen noemen. Zo hebben ze toch nog een thuis
en een soort familie. Sommige van die kinderen worden
geadopteerd. Dat wil zeggen dat mensen ervoor kiezen
een kind op te nemen in hun gezin en het als hun eigen
kind te beschouwen. Hoe zouden de leerlingen zich voelen
zonder ouders? Zou het gemakkelijk zijn om in een nieuw
gezin te komen met een nieuwe mama en papa, broers
en zusjes? Als je voelt dat er veel interesse is voor deze
thema’s, ga er dan gerust wat dieper op in. De film Oliver
Twist
kan een bruikbare instap zijn voor dit thema.
5
e. Het moederspel
Dit spel is gebaseerd op het ganzenspel, met als leidraad
het boekje. Al je kinderen moeten wel eerst het verhaal
hebben gehoord. In de vorige suggestie staan er een aantal
mogelijkheden. Doel van het spel is om als eerste de liefste
moeder van al te bereiken. De typische hindernissen
van het ganzenspel vervang je door de personages van
het boek. Die personages - zie vorige suggestie - geven
opdrachten, laten de spelers naar voren of achteren
springen of een beurt overslaan.
Verdeel je klas in groepen van vier of vijf kinderen en
laat hen samen een spelbord met ongeveer zestig vakjes,
spelregels en pionnen ontwerpen. De vormgeving moet
geïnspireerd zijn op de illustraties van het boekje. Na een
vijftal werksessies van een uur kun je een toonmoment
houden en een speeluurtje.

6
Het schorpioenkind
Riana Scheepers, Jooris Van Hulle (vert.)
Lannoo, 2003.
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren
als ze aan iemand om ontbrekende informatie vragen.
(Nederlands - Spreken 2.2)
De leerlingen kunnen op basis van, hetzij de eigen
mening, hetzij informatie uit andere bronnen, de
informatie beoordelen die voorkomt in een gesprek met
bekende leeftijdsgenoten. (Nederlands - Luisteren 1.9)
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. (Muzische
vorming - Drama 3.3)
De leerlingen kunnen blijvend nieuwe dingen uit hun
omgeving ontdekken en respect betonen voor uitingen van
leeftijdsgenoten, behorend tot eigen en andere culturen
(Muzische vorming - Attitudes 6.1 en 6.5)
De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende
informatiebronnen op hun niveau zelfstandig gebruiken.
(Leren leren 2)
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens, gedachten
en waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie - Mens 3.1)
De leerlingen kunnen bij groepstaken leiding geven en
onder leiding van een medeleerling meewerken.
(Leer gebied overschrijdende eindtermen - Sociale
vaardigheden 1.5)
Over de auteur
Riana Scheepers (1957) groeide op tussen de Zoeloes
in Zuid-Afrika, leerde er “woorden eten”, en werd later
schrijfster. Als kind woonde ze in een gehucht in Pongola,
een godvergeten oord waar haar grootvader als missionaris
werkte. De lagere school doorliep ze in het klaslokaal op de
missiepost, tussen de Zoeloekinderen. De ogen van Riana
Scheepers beginnen nog altijd vervaarlijk te fonkelen als
ze herinneringen oproept aan de wrede en bloeddorstige
Zoeloesprookjes die ze als klein kind te horen kreeg van
Djuba, een oudere vrouw op de missiepost. Wanneer de
duisternis intrad, vertelde ze verhalen van boosaardige
geesten, kannibalen en slangen, verhalen die zo’n schrik
aanjoegen dat de vertelster bij het einde ritueel in het vuur
moest spugen om de kleine kinderziel te beschermen. In
1995 verscheen haar Nederlandse debuut, een vertaling
van Dulle griet. De schrijfster betreurt het oprecht dat
Nederlanders geen Zuid-Afrikaans lezen. “Een bestseller
heet bij ons wegholtrekker,” zegt ze. “Veel mooier toch?”
Over het boek
Als Gideonette geboren wordt, lijkt ze net een hoopje
sprinkhanenbotjes… Ze komt veel te vroeg en bovendien
had ze eigenlijk een jongen moeten zijn. Niet Gideonette
maar Gideon, Gideon de la Rey. Die naam draagt ook haar
vader en zijn vader voor hem. Samen met Bhubesi, haar
bloedbroeder, groeit Gideonette op als een echte jongen.
Ze halen de meest linke streken uit tot Gideonette op een
dag beseft hoe gevaarlijk al die stunten wel niet zijn, want
op haar naam rust een eeuwenoude, vreselijke vloek…
Aan de slag
a. Namen geven
Gideonette wordt geboren in een grote familie, de familie
Groot Gideon de la Rey. Sta met de kinderen even stil bij
deze naam. De la Rey is een bijzondere naam die je bij ons
niet hoort. Hoe komt het dat de naam anders klinkt dan
de onze? Je komt samen met de kinderen tot de conclusie
dat het een uitheemse naam is. De slimmeriken van je klas
hebben misschien al ontdekt op de achterflap van het boek
dat de schrijfster afkomstig is uit Zuid-Afrika; de naam ‘de
la Rey’ dus waarschijnlijk ook.
Je kunt een les of lessenreeks opbouwen rond namen.
Iedereen in de groep heeft er een, maar weten ze ook

welke namen ze net gemist hebben? Welke mogelijke
namen hadden ze kunnen krijgen? Als ze een jongen/
meisje waren geweest, met welke naam zouden ze dan
rondlopen? De namen die een halve eeuw geleden aan
kinderen werden gegeven, waren op één of andere manier
gelinkt aan een heilige. Mia was een afleiding van de
heilige Maria, Jos kwam van de heilige Jozef. Zijn er
namen van kinderen die nog aan een heilige gelinkt zijn?
Waar staat die heilige dan voor? Zie je dat ook aan de
kinderen?
Zijn er kinderen met een uitheemse naam waar één of
andere mooie betekenis achterzit. In onze cultuur hechten
we daar niet veel belang meer aan, maar in de Turkse of
Marokkaanse cultuur is dat anders. Ouders denken door
hun kind die naam te geven hen een duwtje te geven
in een bepaalde richting. Probeer ook aan die namen
aandacht te schenken, ook al zitten er in jouw groep enkel
kinderen met zeer Belgische of Nederlandse namen.
In jouw groep zitten er misschien ook wel kinderen met
namen van bekende mensen. Vraag aan de kinderen
om eens thuis te achterhalen waarom ze met die naam
rondlopen, welke mogelijkheden er waren geweest en
wat de betekenis van die naam is. In tegenstelling tot
voornamen worden achternamen niet zomaar gekozen. Ze
verraden ook al een stukje familiegeschiedenis. Probeer
eens in je klas na te gaan waar de kinderen denken dat
hun achternamen vandaan komen. Janssen (zoon van Jan),
Kuypers (naar het beroep van kuipenmaker…). Geef hen
die opdracht ook eens mee naar huis, er komen beslist
leuke dingen naar boven die de kinderen een tijdje zullen
bezighouden.
Nadat ze thuis vooronderzoek verricht hebben, kunnen ze
aan het werk in de klas. Je verdeelt je klas voor de gelegenheid
in een aantal groepjes kinderen en klashoeken. We
stellen een aantal hoeken voor, maar laat dit je creatieve
geest zeker niet beletten er meer bij te verzinnen.
In de babbelbox zitten je leerlingen samen in een gezellig
en knus hoekje dat al dan niet al in je klaslokaal aanwezig
was. Heeft jouw klas nog niet zo’n hoekje, denk dan eens
aan een iglo-tentje of muskietennet die kunnen dienst
doen als rustplek. Je legt in dit hoekje verschillende
kaartjes met daarop de voornamen van al je leerlingen.
Het groepje dat in de babbelbox vertoeft, zoekt zijn voornaam
uit en bespreekt met de anderen wat hij uit zijn
vooronderzoek thuis al te weten gekomen is over die naam.
Waarom heb ik deze naam? Wat betekent hij? De kinderen
drukken ook hun gevoel uit bij hun eigen naam. Zijn ze
blij met hun naam of juist niet? Hadden ze zelf een andere
naam gekozen als ze mochten kiezen? Als de kinderen de
babbelbox verlaten pinnen ze hun naam aan de tent, het
zeil of het doek dat dienst doet als praatplekje. Leg in deze
hoek eventueel een paar kleurpotloden om de kaartjes te
versieren.
In een tweede hoek zitten de net-namen-zoekers. Hier gaan
je leerlingen aan het werk met hun eigen en eventueel
andere achternamen. Op www.meertens.knaw.nl vind je
de betekenis en oorsprong van vele achternamen. Om op
zoek te gaan naar naamgenoten, waar ze wonen en met
hoeveel ze zijn ga je best eens kijken op www.familienaam.
be. Verder vind je op www.stamboomsurfpagina.nl/
familienaam.html nog veel meer links naar bruikbare en
interessante sites voor namenzoekers. Voorzie ook in deze
hoek kaartjes met de namen van de jonge onderzoekers.
Deze keer schrijven de kinderen bij hun achternaam alles
wat ze erover te weten kwamen.
Zorg ervoor dat je een aantal naamwoordenboeken te
pakken krijgt voor in je klas. Hiermee gaan de kinderen
in de mijn voornaam is heel voornaam-hoek aan de slag. Ze
speuren hier naar de exacte betekenis van hun voornaam.
Is de naam een samenstelling van twee andere namen
zoals Marlies (komt van Maria en Elisabeth) of heeft
hij een heilig tintje zoals Jozef? Of is er misschien ooit
een belangrijk historische persoon met dezelfde naam
geweest?
Wat wil de naam van mama en papa zeggen? Misschien
doen de kinderen wel leuke ontdekkingen over de naam
van een familielid of één van hun vrienden.
In een vierde hoek zijn de kinderen creatief met namen.
Je kunt hen een aantal ideeën aanreiken om hun naam
visueel eens op een leuke manier voor te stellen. Heel leuk
is werken met een plankje, spijkertjes en felgekleurde wol.
Je geeft aan elk kind een houten plankje van A5-formaat.
Ieder schrijft met een potlood zijn naam in drukletters
zonder rondingen op het plankje. Vervolgens hameren
de kinderen op elke uithoek van een lijn een spijkertje.
7

8
Daarna worden de spijkertjes verbonden door er wollen
draad door te weven. Indien je materialenkast niet erg
uitgebreid is of je werktijd beperkt, kun je beter kiezen
voor meer eenvoudige opdrachten waarvoor je enkel papier
en kleurgerei nodig hebt. Voor deze les ga je beter te werk
met een doorschuifsysteem dat de kinderen al kennen uit
vorige hoekenwerken. Ze blijven ongeveer een kwartiertje
in elke hoek. Misschien moet je later nog een halfuurtje
vrijhouden om de knutselnamen af te werken. Bij wijze
van slotmoment kun je voor je leerlingen een muurbord
vrijmaken dat ze zelf kunnen aankleden met de kaartjes en
de knutselwerkjes.
b. Jongens en meisjes
Ik wist toen al dat het in het vervolg tussen mijn vader en
mij zou gaan. Ik was tweede keus voor hem. Daar en op dat
moment besloot ik dat ik in alles een jongen zou zijn. In alles,
en in nog veel meer. Ik kan het. ( p. 10)
Gideonette wordt als meisje geboren maar heeft wel andere
plannen dan haar leven als een dame door te brengen.
Ze wil helemaal geen rokken aan en spelen met poppen
zoals de andere meisjes doen. Ze wil spelen in de bossen
en streken uithalen met haar vriend Bhubesi. Hij is wel
veel slomer en dikker dan zij, maar toch is hij haar beste
vriend. Samen vinden ze altijd wel iets leuks om te doen
ergens in de buurt van de boerderij. Een meisje wil een
jongen zijn…Wat vinden de kinderen hiervan? Zijn er ook
jongens die meisjes willen zijn?
Als je de indruk krijgt dat de kinderen genoeg over het
andere geslacht te weten gekomen zijn, kan jullie experimentje
van start gaan. Je hoeft hiervoor je dag niet anders
in te delen dan normaal; de lessen gaan gewoon door.
Concentreer je wel op de nieuwe namen van je leerlingen.
Als aanstichter van het experiment mag je niet uit je rol
vallen… Of je zelf deelneemt aan de geslachtsverandering
hangt af van je eigen acteermogelijkheden.
Misschien zijn er kinderen die niet graag deelnemen
aan dergelijk experiment. Hen moet je dan ook niet
verplichten. Geef hen de taak van observator. Ze maken
gedurende de dag kleine aantekeningen over de prestaties
van hun klasgenoten. Maak op het einde van de schooldag
tijd voor een eindgesprek.
- Hoe hebben de kinderen deze dag ervaren?
- Was het moeilijk, gemakkelijk?
- Wat vonden ze leuk en wat helemaal niet?
- Willen ze graag voor altijd van het andere geslacht zijn of
is één dagje meer dan genoeg?
Laat de kinderen voor één dag ondervinden hoe het voelt
om van het andere geslacht te zijn. Laat iedereen zijn
of haar naam omvormen (Jan wordt Jana, Gert wordt
Gerta, Roos wordt Joost…). Eventueel kan ook van kledij
gewisseld worden. Je draagt de meisjes op om zich heel
de dag zoals een jongen te gedragen. Laat hen eerst even
nadenken over het gedrag van jongens.
- Hoe gedragen ze zich? Zijn ze stoerder en sterker dan
meisjes?
- Praten ze vaak tijdens de les?
- Wat doen ze graag op de speelplaats?
De jongens doen precies hetzelfde. Zij nemen eerst even
het meisjesgedrag onder de loep.
- Wat is er zo anders aan meisjes?
- Wat doen ze soms stiekem in de klas?
- Wat spelen ze tijdens de pauze?

Iep
Joke van Leeuwen
Querido, 1997.
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 9: Van lezen ga je doen
neemt het wezentje mee naar huis. Zijn vrouw Tine wil
het houden, alsof het haar eigen kind is. Maar het heeft
vleugels en dat brengt toch wat probleempjes met zich
mee. Uiteindelijk leert het wezentje, dat enkel ‘ie’ kan
zeggen, haar vleugels gebruiken en verkent het de wondere
wereld.
Eindtermen
De leerlingen kunnen er in hun omgang met leeftijdsgenoten
op discrete wijze rekening mee houden dat niet
alle kinderen in hetzelfde type gezin wonen als zijzelf.
(Wereldoriëntatie - Sociaal-culturele verschijnselen)
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden situatie,
eigen indrukken, gevoelens, verlangens, gedachten en
waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie - Mens 3.1)
De leerlingen kunnen samenwerken met anderen, zonder
onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische
origine. (Sociale vaardigheden - Domein samenwerking 3)
De leerlingen kunnen blijvend nieuwe dingen uit hun
omgeving ontdekken en respect betonen voor uitingen van
leeftijdsgenoten, behorend tot eigen en andere culturen.
(Muzische vorming - Attitudes 6.1 en 6.5)
Over de auteur/illustrator
Tijdens haar jeugd verhuisde Joke van Leeuwen (1952)
verschillende keren, waaronder een keer naar Brussel, toen
ze dertien was. Het beviel haar in België zo goed dat ze daar
ging studeren: eerst in Antwerpen aan de Kunstacademie,
daarna in Brussel aan het Hoger Sint-Lukas Instituut, een
grafische opleiding. Ze wilde blijven tekenen en schrijven,
zoals ze altijd al had gedaan. Ze kwam op het idee om een
kinderboek te gaan maken, maar had moeite een uitgever
te vinden. Ze ging weer studeren, geschiedenis in Brussel.
Uiteindelijk vond ze toch een uitgever. Tegenwoordig
woont ze in Antwerpen. Joke van Leeuwen heeft voor haar
werk tal van prijzen gekregen, waaronder tal van griffels,
een Gouden Uil, de Woutertje Pieterse Prijs en de Theo
Thijssenprijs voor haar hele oeuvre.
Over het boek
Op een dag ziet Warre onder een struik iets vreemds
liggen. Hij weet niet of het een vogel is in de vorm van
een meisje, of een meisje in de vorm van een vogel. Hij
Aan de slag
Zo hard hij kon riep hij alle kanten op: “Ik neem dit mee, hoor!
Ik neem dit mee!”
En hij nam het vogelmeisje mee naar huis. Hij boog zijn armen
zo dat ze een beetje op een nest leken. Op zijn rug bungelde de
verrekijker.
Opeens krijgen Warre en Tine er een wezentje bij in
huis. Dit is niet altijd even gemakkelijk, noch voor Warre
en Tine, noch voor Viegeltje. Ze begrijpen elkaar niet
echt goed omdat ze niet dezelfde taal spreken en andere
gewoontes hebben. In een familie wordt doorgaans
dezelfde taal gesproken en verstaan de familieleden
de gebaren en gebruiken. Houd met de kinderen een
onderzoek naar de typische familietaal en -gebruiken.
Probeer een systeem op te zetten zodat de kinderen van
jouw klas telkens een andere familie gaan onderzoeken
door ze na school met andere ouders mee te sturen. Ze
maken een avond, een nacht en een morgen mee en
functioneren mee in het gezin, alsof ze een weeskind zijn.
Dit vergt wel een beetje voorbereiding en organisatietalent
om alle ouders op de hoogte te krijgen van het plan. Een
briefje is hier op zijn plaats.
De kinderen moeten goed weten dat ze niet op bezoek
zijn, maar een missie te vervullen hebben. Ze moeten
openstaan voor alles wat er anders is dan hun vertrouwde
situatie. Hoe laat wordt er gegeten, zijn er speciale
gebruiken voor of na het eten? Hoe laat moeten ze gaan
slapen? Welke taakjes moeten ze opknappen? Welke
tv-programma’s worden er bekeken? Hoe worden ze
gewekt? Welk ontbijt krijgen ze voorgeschoteld? Is het
ochtendgebeuren rustig of hectisch? Maken de andere
leden van het gezin zich ook klaar voor de dag of is dit al
gebeurd?
Om het voor de kinderen een beetje overzichtelijk
te laten verlopen, kun je hen de namiddag voor het
9

10
onderzoek grondig briefen, de opdracht nog eens haarfijn
uitleggen en hen een onderzoeksblad meegeven met
de bovenstaande (en andere) vragen. De ochtend erna
overloop je systematisch de vragen en luister je naar
de bevindingen van de kinderen. Vergeet nadien geen
samenvatting te maken en die ter inzage aan de ouders te
geven. Dit zal vast leiden tot grappige inzichten in eigen
doen en laten.
“Maar weet je, Warre,” zei Tine opeens,
“weet je wat ik zit te
denken? Ze heeft geen armen. En ze heeft geen handen. Ze zal
bijvoorbeeld nooit piano kunnen spelen, en dat zouden wij wel
kunnen als we het konden.” (p. 23)
Warre en Tine hebben het niet zo gemakkelijk met hun
wezentje. Het heeft immers vleugeltjes in plaats van
armpjes en het heeft daarenboven nog een spraakgebrek
zodat het haar eigen naam niet eens kan uitspreken. De
wetenschap heeft nooit stilgestaan, vandaag zijn gekloonde
schapen, genetisch gemanipuleerde muizen en plastische
chirurgie aan de orde. Stel dat je zelf kon kiezen wat voor
kinderen je kon krijgen. Welke vorm de neus zou hebben,
wat de kleur van de haren of ogen zou zijn, hoe groot je
kind wordt? Zouden jouw kinderen dat een goed idee
vinden? Waarschijnlijk zal dat erg veel geld kosten. Zal dan
iedereen van deze mogelijkheid kunnen genieten?
De meeste mensen vinden plastische chirurgie niet zo’n
probleem als het echt nodig is. Het probleem schuilt natuurlijk
in het laatste stukje van de zin. Sommigen vinden
al iets meer nodig dan anderen. Wat vinden de kinderen
hiervan? Tot hoe ver mag je gaan met een mens te verbouwen?
Wat zijn de voor- en nadelen van deze evolutie? Gaan
we binnen een tiental jaren allemaal perfecte mensen zien
lopen? Zou er nu ook een wetenschapper zich bezighouden
met het veranderen van iemands karakter? Denken de
kinderen dat dit ooit mogelijk zal zijn? Hoe zal zo een behandeling
gebeuren?
Sommige mensen zijn zelfs nog amper te herkennen omdat
er al heel wat renovatiewerken aan te pas zijn ge komen.
Het is nu niet onmiddellijk de bedoeling je kinderen daartoe
aan te sporen. Je kunt ze laten vertellen wat er aan hun
lichaam of karakter mocht bijgewerkt worden. Probeer
grote vellen papier te vinden die zo groot zijn als de leerlingen.
Behangpapier of inpakpapier is goed, maar misschien
een beetje te smal. Je vindt wel een oplossing.
Maak kleine groepjes van ongeveer drie kinderen en
vraag één kind per groepje op de grond te gaan liggen. De
anderen gaan er met een stift omheen en zo heeft ieder
groepje een vierde persoon erbij die in een volgende fase
naar hartelust omgebouwd en bijgewerkt kan worden. Als
alle groepjes klaar zijn, hou je een toonmoment waarop
alle bijgewerkte figuren worden voorgesteld door hun
chirurgen. Aan alle correcties wordt een academische
uitleg gegeven.
“Warre”, zei Tine.
“Ja?
”
zei Warre.
“Ik snap wel dat ze wegvliegt, als ze zo’n drang heeft die
vanzelf komt, maar dan kan ze toch wel dag en tot ziens
zeggen of zo? Dieg en tiet ziens? Nu is ze weggegaan zonder
dag te zeggen.”
Het hele boek draait een beetje rond afscheid nemen, of
net niet. Viegeltje volgt constant haar eigen weg en de
mensen blijven een beetje triestig achter. Warre en Tine
laten het daar niet bij en gaan op zoek naar Viegeltje.
Je kunt met je kinderen een improvisatie-rollenspel doen
met afscheid nemen als centrale thema. Eventueel geef je
de opdrachtjes en mogen de kinderen een paar minuten
voorbereiden. Je vindt zelf wel een heleboel aanknopingspunten
voor deze toneeltjes, maar dit zijn een paar mogelijke
opdrachten:
- Mama Katleen brengt haar zoontje Frederik voor het eerst
naar school en deze laatste vindt dat helemaal geen goed
idee. Speel moeder en zoon die toch afscheid nemen.
- Twee oude zussen komen elkaar tegen op straat, voor een
kledingwinkel. Dit gebeurt dagelijks want ze gaan elke dag,
op hetzelfde moment, in het dorp, boodschappen doen.
Speel een kort gesprek en laat hen daarna afscheid nemen.
- Mauritz en Ella, neef en nicht, komen elkaar tegen op een
plechtige receptie in het stadhuis. Ze hebben elkaar jaren
niet gezien, maar hebben in hun kindertijd veel met elkaar
opgetrokken. Spijtig genoeg zijn ze allebei gehaast en
moeten ze snel afscheid nemen.
Bespreek telkens kort de improvisatiesessie. Wat vonden
ze leuk of grappig? Welke tips hebben ze voor de volgende
keer? Hoe werd er afscheid genomen? Wat deden de
spelers met hun lichaam bij het afscheid nemen? Wat
waren de typische dingen die er werden gezegd?

Hoe gebeurt ‘dag zeggen’ en ‘afscheidnemen’ in andere
culturen? Bij de eskimo’s doen ze iets met neuzen,
Japanners maken een diepe buiging… iedere cultuur heeft
zo zijn eigen manier. Laat jouw kinderen eens op zoek
gaan naar andere manieren van afscheid nemen. Hoe
doen ze dit? Wat zeggen Russen, Italianen of Afrikanen?
Probeer hen zover te krijgen dat ze die andere manieren
gebruiken. Dit zorgt voor een samenhorigheidssfeertje in
jouw klas. Ciao!
11

Toen Peter Pan nog bij de elfjes
woonde
James Matthew Barrie, Philip Hopman (ill.), Hans Kuyper
(bew.)
Van Goor, 2004.
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 9: Van lezen ga je doen
Over het boek
Toen Peter Pan nog bij de elfjes woonde is een wonderbaarlijk
boek over een jongetje dat ‘s nachts vertrekt naar het
Vogeleiland dat midden in de Tuinen van Kensington
ligt. Daar ontmoet hij de oude, wijze Salomon Kra en de
ander vogels. Hij leert er ook de elfen kennen. En met
hen beleeft hij prachtige avonturen na sluitingsuur, als de
poorten van het park dicht gaan.
12
Eindtermen
De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen
voor spreken, luisteren, lezen en schrijven de
volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken, lezen en
schrijven (Nederlands - Schrijven 4.8)
De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende
informatiebronnen op hun niveau zelfstandig gebruiken.
(Leren leren 2)
De leerlingen kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid
van planten en dieren in zijn omgeving
beïnvloedt. (Wereldoriëntatie - Levende natuur 1.4)
Aan de slag
a. Sprookjes schrijven
De elfjes zijn sprookjesfiguurtjes die in Peters leven opduiken.
Ze zijn een vrolijk volkje met andere gewoontes
dan de onze, maar hoe zit dat eigenlijk in andere
sprookjes? Welke sprookjesfiguren hebben een mama,
papa, opa, oma, zus of broer? Welke misschien niet? Hoe
zit het met Roodkapje en Doornroosje? Waarom dwalen
Hans en Grietje alleen in het bos rond? In enorm veel
sprookjes zit het thema familie verweven. Bestudeer
samen met de kinderen een aantal sprookjes en laat hen
verwoorden hoe de familierelaties zijn in elk verhaal.
Over de auteur
James Matthew Barrie (1860-1937) wordt geboren
in Kirriemuir, Schotland. Van kinds af is Jamey het
buitenbeentje van de familie. Hij is gek op de verhalen
die zijn moeder voorleest. Als Jamey zeven is, sterft zijn
broertje. Hij doet er alles aan om zijn moeder weer vrolijk
te maken. Zo ontstaat er een speciale band tussen hen: zij
vertelt hem verhalen, hij probeert haar aan het lachen te
maken. Ook op school blijkt hij een buitenbeentje. Al zijn
klasgenootjes lopen achter meisjes aan, Jamey blijft klein
en heeft nooit een vriendinnetje. Regelmatig schrijft hij
grappige stukjes voor het schoolkrantje. Daar begint zijn
schrijversleven.
Over de illustrator
Philip Hopman (1961) deed in 1985 eindexamen aan de
Rietveld Academie in Amsterdam. Inmiddels heeft hij
ruim honderdtwintig kinderboeken van Nederlandse en
buitenlandse auteurs geïllustreerd. Philip Hopman werkt
meestal met pen en inkt, in aquarel. Hij tekent liefst
rommelige, volle situaties, zoals keukens, werkplaatsen,
dierenwinkels en erven.
De opdracht daarna is een sprookje schrijven met bekende
sprookjespersonages die familie zijn van andere B.S.L.B.’s
’
(Bekende Sprookjeslandbewoners). Hans en Grietje
hebben bijvoorbeeld Doornroosje als jongere vervelende
zus. De verhalen kun je bundelen en zeer lokaal uitgeven
zodat andere kinderen of ouders er ook plezier aan
beleven.
“Ik denk dat ik maar terugga naar mijn moeder,” zei hij
bedeesd. “Vaarwel dan,” zei Salomo met een verontrustende
blik. Maar Peter aarzelde. “Waarom ga je niet?” vroeg de
oude beleefd. “Ik neem aan,” zei Peter op fluistertoon, “ik
neem aan dat ik nog kan vliegen?” Hij had het vertrouwen
verloren, begrijp je. “Arme kleine half-en-half!
”
zei Salomo, die
natuurlijk ook niet van steen was. “Je zult nooit meer kunnen
vliegen, zelfs niet op winderige dagen. Je moet voor altijd op het
eiland blijven wonen.” (p.31-32)
Na zijn vlucht uit het slaapkamerraam naar de Tuinen
komt Peter terecht op het Vogeleiland. Je kunt er alleen
al vliegend komen en al vliegend gaan. Peter ontmoet er
de grote, wijze Salomo Kra. Die doet hem inzien dat hij
eigenlijk geen vogel is en ook geen mens meer.

“Dus een mens ben ik niet meer?” vroeg Peter.
“Nee.”
“Maar een vogel ben ik dan ook weer niet?”
“Nee.”
“Maar wat zal ik dan wél zijn? ”
“Jij wordt een soort van middentusseling,
” zei Salomo. (p. 32)
b. Dierenfamilies en de evolutietheorie
Op het eerste gezicht lijken een mens en een vogel
helemaal niet op elkaar, maar als je iets nauwkeuriger
kijkt wordt de link snel duidelijk. De skeletten van mens
en vogel vertonen best veel vergelijkingspunten. Armen -
vleugels, ruggengraat, ribben, onderdelen van het been…
Een mooie opening om naar de evolutietheorie over te
stappen. Je moet dit niet heel uitgebreid doen, maar
kinderen vinden het best leuk om hier mee te werken. In
de latere biologielessen worden ze hier nog verder mee
lastiggevallen, maar op een leuke manier is de interesse
van de kinderen snel gewekt. Het aanknopingspunt is
reeds geleverd. Nu kun je systematisch dieren met mensen
of dieren onderling gaan vergelijken en ze op het bord in
een volgorde of naast elkaar gaan hangen: vis, paard, aap,
mens, vogel, kat, tijger…
vogel tot ei bespreken. Als de kinderen geïnteresseerd zijn
in dierenfamilies kun je ook andere dieren aan bod laten
komen. Er zijn hier heel wat leuke films ter illustratie: The
Lion king,
Antz…
c. Een familie met zijden vleugeltjes
Peters wens om het eiland te verlaten en naar de Tuinen
te gaan is zo groot dat hij op een nacht stiekem en zonder
afscheid te nemen van de vogels vertrekt met zijn bootje
dat eigenlijk een vogelnest is, over de Serpentijn richting
de Tuinen. Daar stuit hij meteen op weer een nieuwe
familie, de elfjes. Elfen zijn heel speciale schepseltjes.
Ze kleden zich als bloemen om niet op te vallen, je kunt
hun huizen alleen ’s nachts zien, maar niet overdag en in
een elfengezin is de jongste altijd de belangrijkste. Maar
bovenal zijn elfen ongelofelijke dansers en vieren ze heel
graag feest.
Dan geeft iedereen zich over aan de dans, waarbij de koningin
vooropgaat met achter zich de opperkamerheer die twee potjes
draagt, eentje met muurbloempjessap en het andere met het
sap van de salomonszegel. Muurbloempjessap helpt dansers
die in een stuip raken weer op de been, en het sap van de
salomonszegel is goed tegen blauwe plekken. (p. 63)
13
Laat de kinderen zelf dieren noemen en ze daarna via een
logische redenering op een plaats hangen. Als je werkt
met kaartjes en magneten kunnen foutjes nadien nog
gecorrigeerd worden. Waarschijnlijk ga je al snel met een
twijfelgeval zitten en zullen de kinderen beroep moeten
gaan doen op ouders, internet of boeken uit de bibliotheek.
Ga er ook niet van uit dat je deze les op één dag afgerond
krijgt, beschouw het als een project waar je een paar keren
een halfuur aan besteedt. Uiteindelijk zal de conclusie zijn
dat alle levende dieren een beetje familie van elkaar zijn.
Een vervolgje hierop. Naar aanleiding van Peters verblijf
bij de vogels kun je met de klas de dierenfamilies eens
van dichterbij bekijken. Wij mensen worden als baby door
onze mama en papa verzorgd en dat blijft eigenlijk zo
tot we oud en groot genoeg zijn om op onze eigen benen
te staan en ons eigen nest op te zoeken. Hoe zit dat nu
bij vogels? Blijven zij ook zo lang in het ouderlijke nest?
Of slaan ze al vroeger de vleugels uit? De stap naar vakoverschrijdend
werken is hier snel gemaakt en tijdens je
volgende W.O.-lessen kun je de weg van ei tot vogel of van
Organiseer een gekleurd familiefeest. Wanneer vieren wij
feest in onze familie? Denk met de kinderen aan gebeurtenissen
waarvoor wij met de familie samenkomen om
te feesten. Leuke feesten als verjaardagen, trouw feesten,
feestdagen als Kerstmis of een Lentefeest, maar ook
minder leuke samenkomsten als er iemand sterft.
Organiseer nu samen met je kinderen een familiefeest
waarbij duidelijk de stand in de familie zichtbaar wordt.
Ouders krijgen een groene armband met de naam van hun
kind erop. Zussen en broers een gele met ook weer die
naam, grootouders rood met alweer die naam… Geef een
briefje aan alle betrokken partijen waarop je hen vraagt
iets eetbaars en iets drinkbaars mee te brengen zodat je
enkel nog met je kinderen je klas moet omtoveren tot
een feestzaal. Denk ook aan een speech en misschien
een cadeautje voor de aanwezigen. Als je dit idee
gebruikt in Jeugdboekenweek mag er natuurlijk ook geen
toonmoment van een andere suggestie ontbreken of zorg
je tenminste voor een voorleesmoment.

De jongen die Hitler had
ontmoet
Bill Wall, Tom Hautekiet (ill.)
Houtekiet, 2004.
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 8: Lezen is geen tijdverlies
er een nieuwe jongen in hun klas. Sammie beweert dat hij
Hitler heeft ontmoet. Aanvankelijk kijken Jessie en Mike
neer op de nieuwe jongen die vol fantastische verhalen
blijkt te zitten. Maar dan keert het tij. Jessie heeft twee
oudere broers die allebei bij de Engelse marine dienen en
wanneer de boot van één van hen door de Duitsers tot zinken
wordt gebracht, komt de oorlog heel dichtbij.
14
Eindtermen
De leerlingen zijn bereid om vanuit een concrete context te
reflecteren over de volgende aspecten van taal:
- klankniveau
- woordniveau
- zinsniveau
- tekstniveau
(Nederlands - Taalbeschouwing 6.3)
De leerlingen zijn bereid binnen een concrete taalcontext te
reflecteren over: het gebruik van standaardtaal, regionale en
sociale taalvariëteiten. (Nederlands - Taalbeschouwing 6.1)
De leerlingen tonen belangstelling voor het verleden, heden
en de toekomst, hier en elders. (Wereldoriëntatie - Tijd 5.9)
Over de auteur
Bill Wall (1955) woont in Cork, Ierland. Hij is leraar en
publiceerde gedichten, verhalen, romans en kinderboeken.
Het verhaal wordt verteld door Mike en dat zorgt soms
voor hilarische momenten. Zijn vriendschap met Jessie
is heel teder uitgewerkt. Jessie is mentaal veel rijper dan
Mike. Sammie blijkt een pathetische leugenaar te zijn, vol
fantastische verhalen. Hij wordt aanvankelijk genegeerd
door Jessie en Mike maar dan blijkt zijn situatie toch
wel erg zielig en sluiten ze hem in hun hart. In het boek
zijn diverse oude foto’s opgenomen die het verhaal een
authentiek karakter geven, ook al zegt de auteur in een
voorwoord dat het verhaal niet echt gebeurd is. Het is
ontstaan uit de verhalen die in zijn familie werden verteld.
Aan de slag
Hij liet ons de kaart van Europa natekenen met alle
afzonderlijke landen. En daarna liet hij ons kleine geniepige
kruisjes trekken over Frankrijk en Nederland en Denemarken
en dan zei hij dat al die landen in handen van de Duitsers
waren.
Over de illustrator
Tom Hautekiet behoort tot het maffe acteurscollectief De
Kakkewieten en hij is één van de percussieve krachten achter
het Neder-Cubaanse mambo-orkest El Tattoo del Tigre.
Maar hij is vooral ook grafisch ontwerper. Affiches voor
theatergezelschappen als De Roovers en De Onderneming,
de cd-hoezen van Zita Swoon, artwork voor Rock Werchter,
grafisch werk voor juwelenontwerpsters Wouters & Hendrix,
voor kunsthuis Villanella... Kortom, in menig stadsbeeld
zie je tegenwoordig zijn werk hangen.
Over het boek
Mike en Jessie zijn boezemvrienden. Ze wonen in Ierland.
Het is 1940 en in Europa woedt de Tweede Wereldoorlog.
De kinderen groeien ver weg van deze oorlog op in een
dorp aan de Ierse kust. Hun hardhandige onderwijzer
vertelt elke dag aan de hand van een grote wereldkaart wat
de vorderingen van meneer Hitler zijn. Op een dag komt
Het verhaal speelt zich af in Ierland tijdens de Tweede
Wereldoorlog. De onderwijzer van Jessie en Mike, meester
Hanley, staat aan de kant van de Duitsers. Te pas en vooral
te onpas ventileert hij zijn mening over de oorlog, terwijl
de broers van Jessie bij de marine zitten van de Engelsen.
Vanaf de eerste bladzijden van het boek voel je een strijd
tussen Jessie en meester Hanley. Die laatste krijgt een
beetje steun van de jongen die Hitler had ontmoet, Sammy.
Je kunt de strijd tussen deze twee of de twee kampen in
deze oorlog ook door de kinderen laten uitvechten. Maak
met je kinderen een Europese versie van het Risk-spel. Laat
het kamp van meester Hanley en Sammy het opnemen
tegen het kamp van Jessie en haar broers. Probeer met je
kinderen een manier te vinden om de kaart van Europa
met zijn verschillende landen te tekenen, eventueel met
de belangrijkste steden. Net zo groot als vier tegen elkaar
geschoven banken (2m bij 2m). Verzamel daarna voor

elk kamp vijfentwintig Lego-mannetjes en vijf Playmobilmannetjes
- eentje telt voor drie Lego-mannetjes - die je
een stickertje of een kleurtje geeft zodat de twee kampen
duidelijk te herkennen zijn.
Van elk land moet er ook een kaartje zijn, die allemaal op
één door elkaar geschud hoopje liggen.
Om beurt trekt elk kamp een kaartje. Het land dat daarop
staat, behoort bij het begin van het spel bij het kamp. Op
elk land komt er minstens één Lego-mannetje te staan.
De bedoeling van het spel is Europa te veroveren door
buurlanden aan te vallen en het leger in dat land te overwinnen.
Voor elk duel tussen Lego-mannetjes moet er
gedobbeld worden, de verliezer verdwijnt van het veld. Als
alle mannetjes van de tegenstander overwonnen zijn, mag
het land door minstens één mannetje bezet worden.
woorden in hun zinnen bijna niet veranderd zijn en welke
totaal onherkenbaar zijn geworden.
Hiermee kun je dan weer een Duitse verhalenles maken.
De woorden waarvan ze de vertaling niet hebben gehoord
of waarvan jij de vertaling niet weet, mogen ze op de manier
waarop Jessie sprak veranderen. Zodat het tenminste
Duits klinkt.
Het zou ook interessant zijn als je een Limburgs sprekende
man of vrouw in je klas zou kunnen halen. Wanneer je
dan de kaart van België neemt, zie je dat Belgisch Limburg
heel erg dicht bij Duitsland ligt. Dat kun je ook merken
als je de zinnetjes die de kinderen hebben voorbereid om
in het Duits te laten vertalen, in het Limburgs dialect laat
zeggen.
Als je een land harder wil verdedigen of als je de buurlanden
van dat land wil aanvallen, mag je het leger uitbreiden
en er meerdere mannetjes opzetten. Bij het begin
van elke beurt ontvang je twee Lego-mannetjes die je
on middellijk in een land naar keuze mag zetten. De beurt
stopt pas als het kamp alles heeft gedaan wat het wilde
doen. De oorlog stopt als één van de kampen alle landen
kwijt is of als iemand zich overgeeft.
Ze had een klein lapje zwarte stof in de vorm van een snor
geknipt en dat hield ze onder haar neus, en ze liet haar haren
over één oog vallen en dan tilde ze haar voeten erg hoog op
bij het rondmarcheren en ze stak haar arm stijf in lucht. Ze
zei dat Hitler op die manier rondliep. Ze verzon woorden die
klonken of het echt Duits was en intussen maaide ze woest met
haar armen en sprong ze op en neer.
“Gesessen der schmaschen unter der schmoel von worsten
fumpenworstenkorsten!” schreeuwde ze dan. Haar broers
hadden haar verteld dat dat de manier was waarop Hitler
praatte. (p. 16)
Duits is familie van Nederlands. Heel veel woorden zijn
slechts een beetje van klank veranderd. (van - von, ich - ik,
zon - Sonne…) Denk eens samen met de kinderen na of er
iemand is die deze taal erg goed onder de knie heeft. Het
zou leuk zijn om die man of vrouw eens uit te nodigen in
de klas. De kinderen kunnen dan zinnetjes voorbereiden
die ze graag in het Duits vertaald hebben. Nadien, in
een volgend lesmoment, ga je met de kinderen na welke
Ten slotte onderzoek je hoe het komt dat deze talen zo fel
op elkaar lijken. De meeste kinderen zullen nadat ze die
vraag thuis hebben gesteld wel te weten komen waarom. In
de klas kan er dan weer op ingepikt worden.
Toen ik die ochtend in het donker naar beneden was geslopen,
had ik de schrik van mijn leven gekregen, want toen ik in de
keuken begon rond te kijken, trapte ik op iets dat wriemelde en
werd meteen gebeten. Ik gilde zo hard dat mam en pap met de
lamp naar beneden kwamen. Toen zag ik dat de kerstman mij
een straathondje had gebracht met een zwart en een wit oor en
korte, kromme pootjes en mijn hart begaf het bijna van pure
blijdschap. Ik nam hem mee naar bed en wikkelde hem in een
oude sjaal. ( p. 72)
Snap, dat is de naam die het hondje krijgt, wordt een deel
van de familie. Een gek idee eigenlijk dat de mens dieren
in zijn huis haalt en er zich zodanig aan hecht dat ze een
deel van de familie worden.
Je kunt met de kinderen hier een gesprek over houden.
- Wie heeft een huisdier?
- Welke dieren kun je houden als huisdier?
- Welke dieren vind je de liefste?
- Denken de kinderen dat de huisdieren ons begrijpen?
Hebben ze daar een verklaring voor?
- Wat denken de kinderen dat er in het hoofd van de dieren
omgaat?
- Wat is het verschil tussen een familielid en een huisdier
waar je ontzettend veel om geeft?
15

Laat de kinderen als slot een ode brengen aan hun geliefd
viervoetig familielid. (Kan natuurlijk ook meer- of mindervoetig
zijn.) Tenminste, diegenen die er eentje hebben. De
anderen verzinnen een verhaal, gedicht of tekening met
een verhaal over een zeer ongebruikelijk huisdier, dieren
die bijna nooit als huisdier worden gehouden.
16

De Boskampi’s
Marjon Hoffman
Ploegsma, 2005.
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren
als ze aan iemand om ontbrekende informatie vragen.
(Nederlands - Spreken 2.2)
De leerlingen kunnen hun afstamming aangeven tot twee
generaties terug. (Wereldoriëntatie - Tijd 5.6)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van vergelijking,
hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
Spreken 2.9)
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens,
gedachten en waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie
- Mens 3.1)
Inmiddels heeft ze ruim honderd boeken geïllustreerd, van
Jacques Vriens, Vivian den Hollander, Mieke van Hooft en
Liesbeth van der Jagt. Ook maakte ze veel boekomslagen,
onder andere van de Hoe overleef ik-serie van Francine
Oomen.
Ze tekent het liefst met pen en kleurt haar tekeningen in
met inkt of aquarelverf. Haar illustraties zijn speels en
vrolijk. Annet Schaap houdt zich naast tekenen ook bezig
met schrijven, vooral toneelstukken voor kinderen. Zo
schreef zij het libretto van de kinderopera De Tweeling,
gespeeld door theatergroep Xynix, en maakte ze stukken
voor kindertheatergroep Saga.
Over het boek
Eigenlijk had Rik Boskamp liever een andere vader
gehad. Eentje die niet zo’n verstrooide sukkel was. In de
maffiafilms gaat het er heel anders aan toe! Rik wil ook
wel bij de maffia horen: je kunt alles doen zonder er straf
voor te krijgen en iedereen vindt je cool. Als hij en zijn
vader gaan verhuizen, besluit Rik dat hij voortaan Rikki
Boskampi heet. De hele buurt gelooft Riks verhalen over
zijn maffiavader, en iedereen wordt er doodsbang van
tot dat hij een buurtfeest organiseert om een Italiaans
winkeltje te redden. Toevallig is Paul - Paulo - verliefd
geworden op de winkeljuffrouw.
17
Over de auteur
Marjon Hoffman (1971) was als kind een echte tekenaar.
Ze tekende tot haar ouders er gek van werden. Ook schreef
ze teksten op muziek van haar vaders oude jazzplaten,
en die zong ze dan, liefst wanneer haar ouders bezoek
hadden! Ze wist zeker dat ze in een creatief beroep terecht
zou komen. Doelgericht werkte Marjon toe naar een baan
in de reclame. Tijdens haar opleiding aan het Grafisch
Lyceum liep ze stage bij een reclamebureau en is daar
lekker blijven werken. Inmiddels werkt ze al jaren in de
reclame en heeft ze daar veel leuk werk gemaakt. Intussen
bleef ze schrijven: verhalen voor kleuters, maar ook voor
oudere kinderen.
Over de illustrator
De illustratrice Annet Schaap (Echtelt, 1965) ging naar de
kunstacademie en specialiseerde zich in illustreren. In
1988 verscheen het eerste boek waarvoor zij de tekeningen
maakte, Joppe, Julia en Jericho van Christine Nöstlinger.
Aan de slag
Rik rent. Hij rent zo hard hij kan en voelt honderden steentjes
in zijn rug. Die rotkinderen! Het is ook elke dag hetzelfde:
steentjes gooien, pesten. Gelukkig is het vanaf vandaag
vakantie, dan is Rik er eindelijk een poosje vanaf. (p. 5)
Riks vader is niet helemaal mee met de tijd. En vooral
Rik heeft hier veel last van. De pesterijen houden maar
niet op en zijn papa lijkt geen energie te hebben om er
iets aan te doen. Dit boekt leent zich perfect tot voorlezen.
Elk hoofdstuk eindigt met een nieuw vraagteken en het
boek valt op geen enkel moment stil. Elke morgen een
hoofdstukje uit dit boek gaat de ochtenden een stuk leuker
maken.
Wanneer jouw klas geplaagd wordt door pestkopjes is dit
het uitgelezen boekje om eens stil te staan bij de effecten
die gepest worden teweeg kan brengen. Na het voorlezen

18
van de eerste pagina waarop duidelijk wordt dat Rikki erg
onder de pesterijen lijdt, kun je een gesprekje opstarten.
- Wat gebeurt er in dit fragmentje?
- Hoe voelt Rik zich?
- Hoe voelen Samuel en zijn bende zich?
- Wat zou jij doen als je je in de situatie van Rik bevond?
- Herken je de situatie van Samuel?
- Als je in een pestgroepje zit, ben je dan bang om zelf
gepest te worden als je niet meedoet? Wat kun je doen als
je in het groepje zit en eigenlijk niet helemaal akkoord gaat
met de pester?
- Wat doe je als je voelt dat er gepest gaat worden?
De volgende dag loopt Rik op straat met de video onder zijn
arm geklemd. Nu zijn vader met inpakken is begonnen, neemt
hij geen enkel risico dat zijn maffiafilm per ongeluk wordt
weggegooid! (p. 17)
Het is de film die het leven van Rik verandert. Hij raakt
geobsedeerd door de gewoontes en manieren van de maffia -
familie en beraamt een plan. Vanaf nu zal hij de zoon zijn
van een maffiabaas. Boskamp wordt Boskampi, Rik Rikki
en Paul heet voortaan Paulo. Rik observeert de acteurs in
de film tot in de puntjes. Hij past zijn taal aan, de kleren
van zijn vader die niet in het plaatje passen, stopt hij in
de verkeerde zak en het naambordje aan hun nieuwe huis
wordt een tikkeltje aangepast.
Je kunt met je kinderen proberen om gedurende enkele
dagen je klas om te bouwen tot een maffiavergaderzaal,
waar de maffiosi elkaar treffen als ze niet op pad zijn om
een of andere afrekening te voltrekken. Iedereen zoekt
een naam die in dit wereldje past, zodat ze niet bij hun
eerste afspraak al voor paal staan. Probeer opdrachten te
bedenken die de gangsters moeten voltrekken, zoals het
schaduwen van een leerkracht zonder dat hij iets in de
gaten krijgt. Je kunt ook een buit in de school verstoppen
die ze moeten zien te vinden. Telkens als ze een kleinere
opdracht oplossen krijgen ze een stukje van de puzzel
om de buit te vinden: fysieke proeven tijdens de turnles,
zoekwerk over Italië, een pizza of tiramisu kunnen maken…
hierin trappen. Aan het einde van de maffiatijd worden die
verhalen ontmanteld. Ga ervoor!
“Ik ben Rikki Boskampi,” zegt Rik en hij kijkt strak naar de
andere kinderen. Hij zal wel eens laten zien wie hier de nieuwe
baas is. De meester kijkt verbaasd op zijn velletje en leest het
nog een keer aandachtig.
Rik steekt hier van wal met een superleugen en de meester
lijkt nog even roet in het eten te gooien. Als de meester een
heel klein beetje graaft in het verleden van Rik, dan zou hij
de leugen kunnen doorprikken, maar gelukkig voor Rik
doet hij dat niet.
Het is te hopen dat er niemand uit jouw groep je iets op
de mouw heeft gespeld, maar je kunt een gezamenlijk
onderzoek opstarten in de klas om te gaan graven in het
verleden. Leg de kinderen uit wat een stamboom is. Je
kunt die grondig uitspitten als je naar geboorteregisters
gaat kijken, maar je raakt ook al een eind op weg als je via
je ouders naar je grootouders, naar je overgrootouders,
betovergrootouders… gaat vragen. Probeer over elk van
die mensen – dit zijn er al snel heel wat – een beetje tekst
en uitleg te krijgen. Want de kinderen hebben immers
karakterkenmerken of uiterlijke kenmerken van al deze
mensen. Het zou leuk zijn als ze zich in één van de betovergrootouders
zouden herkennen. Het zou pas helemaal
leuk worden als er ergens een geurtje aanhangt. Misschien
komt een bepaalde overgrootvader wel uit een louche
Italiaanse familie...
Maak samen met de kinderen een stamboom,
vertrekkend beneden, met zichzelf. Laat hen ook een
korte karakterschets maken: zachtaardig, humoristisch,
vlug geïrriteerd… en uiterlijke kenmerken opsommen:
groot, blauwe ogen, krullen… Thuis moeten ze dan via
ouders, tantes en ooms, grootouders te weten komen wie
er allemaal in hun familie zat en waar gelijkenissen met
zichzelf de kop opsteken.
Rikki verzint doorlopend verhalen over de heldendaden
van zijn vader. Vraag aan je kinderen om gedurende
die dagen de anderen verhalen op de mouw te spelden
die nog net geloofwaardig genoeg zijn zodat de anderen

O V E R DE SAMENSTELLERS
J O E R I BRANDS woont en werkt in Schoten. Hij geeft les in
de Tuimelaar, een klein freinetschooltje tussen de bomen.
Buiten de schooluren maakt en speelt hij vooral muziek,
als hij tenminste niet in een boek zit.
M A R L I E S DE SMEDT woont in Antwerpen. Naast lesgeven
en gek doen met kinderen danst ze heel graag, vooral
Afrikaans. Kleine en grote reisjes maken staan ook op
haar lievelingsdingen-lijstje. Ze is altijd verzot geweest
op boeken. Voor haar eindwerk dook ze dus graag in de
wereld van de kinderliteratuur. Het eindresultaat was een
eigen boekje ‘Josse en Josie’ en een kist vol weetjes over
kinderwensen en schrijverswijsheid.
19

C O L O F O N
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 9077178384
WD 2005/9654/8
www.jeugdboekenweek.be
20
De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · An Bertels en Joke Guns
Lestips voor het zesde leerjaar

woord vooraf
Mijn boeken zijn mijn tweede familie. Ze waren er al voor ik er was, hopelijk
bestaan ze nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb
leren kennen, een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen
achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me
verwarren, me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik
gewoon een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig
wachten tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten,
die ik alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn de heel bijzondere, die
ik in mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik kan
me mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestip verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doen
we uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Om het verband met uw werk in de klas te versterken, hebben we voor het basisonderwijs,
en dat is ook nieuw, de eindtermen toegevoegd die u met elke lestip
realiseert. Leesbevordering is geen luxe, je doet het niet alleen als je wat tijd over
hebt. Handig, toch? Dat maakt het makkelijker om boeken en leesplezier een
vaste plaats in uw lessenpakket te geven. De eindtermen zijn specifiek voor elke
tip beschreven, maar voor werken met de boeken in de klas gelden hoe dan ook
deze doelstellingen:
- De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in: voor hen
bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en
jeugdencyclopedie. (Nederlands - Lezen 3.5)
- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven. (Nederlands - Schrijven 4.8)

- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen luistergedrag, spreekgedrag,
leesgedrag en schrijfgedrag. (Nederlands - Vaardigheden)
- De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen
bestemde culturele activiteiten. (Muzische vorming - Drama 3.1)
De website waarop u de eindtermen vindt is www.ond.vlaanderen.be/dvo/. Voor
meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op www.jeugdboekenweek.be.
We hopen dat u deze nieuwe familie van boeken een warm welkom geeft. En dat
ze snel een bijzonder plekje krijgen in de tweede thuis van uw leerlingen, de klas.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens
2

Wat is familie?
voorbereidende taak
Lees- en lestips voor het zesde leerjaar
An Bertels en Joke Guns
De lessuggesties bij ons boekenpakket zijn uitgewerkt
tot een hoekenwerk. Enkele weken voor de start van
het project krijgen de kinderen een voorbereidende taak.
Het project wordt vervolgens gestart met een uitgebreid
voorleesmoment
waarbij alle boeken aan bod komen.
Dit voorleesmoment wordt gevolgd door een klassikale
bespreking
van de voorgelezen fragmenten. Daarop volgt
het hoekenwerk: de verwerking van elk boek is opgenomen
in een hoek waar de kinderen na een korte instructie
zelfstandig aan de slag kunnen.
Elke hoek, die telkens een opdracht heeft, neemt twee lestijden
in beslag. Concreet moet je dus zes maal twee lestijden
voorzien om het hoekenwerk optimaal te organiseren.
Uiteraard is het mogelijk om een selectie te maken uit de
opdrachten en deze als klassikale verwerking van het boek
aan de kinderen aan te bieden.
Maar er zijn ook de beknopte lestips. Naast elke uitgebreide
verwerkingsopdracht voor het hoekenwerk vind je
bij elk boek namelijk een korte lessuggestie, telkens onder
de titel ‘Te weinig tijd?’, om gedurende één lestijd met je
klas rond het boek te werken. Tot slot vind je nog enkele
tips voor het organiseren van een afsluitmoment voor het
hoekenwerk. Veel succes!
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie op een persoonlijke
en overzichtelijke wijze ordenen bij een voor hen
bestemde instructie voor een buitenschoolse situatie.
(Nederlands - Luisteren 1.6)
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Muzische
vorming - Drama 3.1)
Bied het boekenpakket aan de klas aan. Je kunt dit op
een eenvoudige manier doen door het boek aan de klas
te tonen en de tekst op de achterflap voor te lezen. Zorg
er wel voor dat je het boek zelf hebt gelezen zodat je de
vragen van de kinderen kunt beantwoorden.
Als je de nieuwsgierigheid van de kinderen optimaal wil
prikkelen, is dit een leuke werkvorm: je stopt elk boek in
een doos. Bij elk boek verzamel je vijf kleine voorwerpen
of foto’s die iets over de inhoud van het boek vertellen.
Haal de voorwerpen één voor één uit de doos en laat de
kinderen vertellen waar het hen aan doet denken. Probeer
met hen een verhaallijn te vormen naargelang er meer
voorwerpen te voorschijn komen. Tot slot toon je het boek
en vertel je op welke manier de voorwerpen met het boek
te maken hebben. Zorg er uiteraard voor dat je nog niet te
veel van het verhaal verklapt.
3
Nu moet elk kind een keuze maken uit deze zes boeken.
Laat hen de boeken bekijken, doorbladeren, vluchtig een
stukje lezen. Tot slot moet elk kind één boek kiezen.
Om ervoor te zorgen dat de boeken evenredig over de
klas verdeeld worden, noteer je het beste de zes titels op
het bord. Als een kind gekozen heeft, noteert het zijn of
haar naam achter de titel. Spreek van tevoren af hoeveel
kinderen er per boek mogen zijn.
In elk boek zit een briefje met de aanduiding van de
fragmenten die het kind moet
lezen. De fragmenten vind
je bij de uitleg over het hoekenwerk. De bedoeling is dat
elk kind zijn gekozen boek gedurende een afgesproken
periode mee naar huis neemt om het fragment voor te

4
bereiden. Dit fragment moeten ze bij een volgende stap in
het leesproject aan een beperkte groep voorlezen. Elk boek
is door meerdere kinderen gekozen. Geef hen de tijd om
af te spreken wie het boek het eerste meekrijgt, wie dan,
enzovoort.
Zorg dat je deze opdracht ruimschoots vóór de echte start
van het leesproject opgeeft, zodat elk kind voldoende
tijd krijgt om zijn voorleesbeurt voor te bereiden. Ook
al moeten zij slechts een kort fragment voorbereiden en
voorlezen, hopelijk willen zij het volledige boek thuis
lezen. Verdeel samen met de klas de voorbereidingstijd in
gelijke stukken en noteer eventueel in de agenda wanneer
het boek moet doorgegeven worden aan de volgende van
de groep.
voorleesmoment
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Eindtermen
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. (Muzische
vorming - Drama 3.3)
Dit is het echte startschot voor het leesproject. Verdeel de
klas in groepen. In elke groep moeten zes kinderen zitten:
één kind per boek. Om de beurt leest nu ieder kind het
aangeduide fragment voor aan de leden van zijn groep. Op
het einde moet iedereen uit elk van de zes boeken een fragment
hebben beluisterd. Als er onvolledige groepen zijn,
dus groepen waarbij niet alle boeken vertegenwoordigd
zijn, lees je zelf de ontbrekende fragmenten voor in die
groepen of zet je groepen samen.

klassikale bespreking
Principe 2: Boekrijk
Principe 7: De boekenbabbel
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in: voor hen bestemde verhalen, kinderromans, dialogen,
gedichten, kindertijdschriften en jeugdencyclopedie.
(Nederlands - Lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met
andere bronnen, in een gesprek kritisch reageren op
de vragen en opmerkingen van bekende volwassenen.
(Nederlands - Spreken 2.9)
Na de leeskring volgt een klasgesprek over de voorgelezen
fragmenten. Volgende richtvragen kunnen je hierbij helpen.
5
- Waarom heb je dit boek gekozen?
- Beantwoordde het boek aan je verwachtingen? Waarom
wel, waarom niet?
- Heb je thuis de rest van het boek ook gelezen?
- Zou je nu, na de andere boeken gehoord te hebben, een
andere keuze maken? Leg uit.
- Bespreek ook zeker de kaften van de boeken:
- Welke kaft vind je mooi/lelijk? Waarom?
- Welke kaft geeft de meeste/minste informatie over het
boek?
- Welke kaft trekt je het meest aan? Waarom?
Tot slot laat je de kinderen de boeken rangschikken tot een
top-6. Laat door eenvoudig handopsteken bepalen welk
boek de meeste stemmen krijgt, welk boek nummer twee
wordt enzovoort. Deze top-6 schrijf je op een muurkrant.
Spoor de kinderen aan om gedurende het leesproject deze
muurkrant mee op te bouwen. Ze kunnen informatie opzoeken
over de auteurs van de besproken boeken. Voorzie
zeker voldoende plaats voor de eigen indrukken van de
kinderen tijdens het leesproject. Krantenknipsels over
Jeugdboekenweek verdienen uiteraard ook een plaatsje op
deze muurkrant.

6
hoek 1
Kies mij
Dirk Weber
Querido, 2005.
…maar om het één keer te voelen, dat ze jou willen. (p. 39)
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Eindtermen
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. (Muzische
vorming - Drama 3.3)
Over de auteur
Dirk Weber werd geboren in Zwijndrecht (Nederland) en
woont nu, met zijn partner en twee zonen, in Westbroek,
vlakbij Utrecht. Kies mij
is zijn eerste boek. Wel schreef hij
eerder al een aantal korte verhalen.
Over de illustrator
Jan Jutte, die in dit boek voor de tekeningen instaat, werd
in 1954 in Arnhem (Nederland) geboren. Sinds 1983 is
hij illustrator. Hij kreeg al heel wat belangrijke prijzen en
bekroningen, waaronder drie Gouden Penselen!
Over het boek
Fien woont al 3 jaar in JIN. JIN is een kindertehuis. Soms
komen er mensen die een meisje kiezen dat voor hen hét
belangrijkste is. En dus wacht Fien, al 3 jaar lang. Fien
wacht en tekent. Ze tekent haar leven, ze tekent de mensen
die ze ontmoet… Ze tekent ook Wuf. Zou Wuf haar hét
belangrijkste vinden?
Aan de slag
Fragmenten
- p. 39 - 40
- p. 51 - 52
- p. 149 - 150
Materiaallijst
- boek met aanduiding van fragmenten
- opdrachtkaart (zie vervolg)
- blanco bladen en schrijfgerief
- tekenpapier
- tekenpotloden en stiften
- schildergerief
- klei
- schaar en lijm
Zet een mini-tentoonstelling op over je leven. Kies vijf
belangrijke momenten uit je leven. Kies één creatieve
werk vorm die je ligt: gedichten schrijven, kleien, tekenen,
schilderen… Zet elk gekozen moment nu om in een
gedicht, tekening, schilderij, beeldje… Maak tot slot een
mooie presentatie van je werkjes.
Maak eerst in de klas een hoek vrij waar de kinderen hun
mini-tentoonstellingen kunnen opbouwen. Zorg ervoor
dat in deze hoek een prikbord hangt. De leerkracht geeft
vooraf enkele korte richtlijnen over het presenteren van
de werkjes. Mogen de kinderen iets ophangen aan het plafond?
Hoeveel plaats heeft elk kind tot zijn beschikking?
Worden gedichten gebundeld tot een boekje of worden
ze opgehangen? Is er een afgesproken formaat voor de
tekeningen en schilderijen of mogen de kinderen dit zelf
bepalen?
Denk nu ook al even na over het afsluitmoment. Als het
de bedoeling is dat de kinderen de tentoonstelling gewoon
bezichtigen, vraag hen dan dat ze hun naam bij de
werkjes zetten. Je kunt er bij de afsluiting ook een raadspelletje
van maken. De kinderen moeten dan proberen
te achter halen welke klasgenoot bij welke tentoonstelling
hoort.
Geef elke mini-tentoonstelling een nummer. Elke bezoeker
ontvangt een lijst met de namen van de deelnemende kunstenaars.
De bezoekers noteren dan het nummer van de
tentoonstelling achter de juiste naam. Uiteraard is de stap
naar een wedstrijd nu heel klein. Als je het afsluitmoment
openstelt voor andere klassen, schakel dan je eigen klas in
bij het nakijken van de wedstrijdformulieren. Bedenk een
leuke en passende prijs. Dat kan gaan van een boekenbon
tot het uitkiezen van één van de tentoongestelde werkjes.
Wedden dat je heel wat enthousiaste bezoekers over de
vloer zal krijgen?

Te weinig tijd?
Lees het fragment ‘King Kazoo’ (p. 125 - 128) voor aan de
klas.
Vervolgens zet je een stukje muziek op, bij voorkeur jazz
omdat dit het beste aansluit bij het voorgelezen fragment.
Als je een muziekstuk kunt vinden waarin men op een
kazoo speelt, is dat perfect. De kinderen krijgen de opdracht
om tijdens de duur van het fragment vrij te tekenen.
De bedoeling is dat ze hun potlood laten bewegen op het
ritme en de melodie van de muziek. Eventueel kun je hen
vragen om hun ogen te sluiten voor deze opdracht. Leg
vooraf duidelijk uit dat het niet de bedoeling is dat ze een
tekening over iets maken. Tot slot kun je de resultaten met
je kinderen bespreken.
- Welk soort lijnen komen het meest voor?
- Tekenden de kinderen met veel onderbrekingen of zijn
het vooral vloeiende bewegingen? Laat hen zelf verklaren.
- Herken je er iets in?
- Wat vond je van de opdracht?
7
Uiteraard is het een leuk idee om ervoor te zorgen dat je
één of meerdere kazoos in de klas hebt. Heel wat kinderen
kennen dit instrument niet. Laat de kinderen zelf uitzoeken
wat ze allemaal met dit instrument kunnen doen. Als
je over meerdere exemplaren beschikt, kun je zelfs een
kazoo-orkestje oprichten. Een tip voor een muziekles misschien?

8
hoek 2
Stilstaan
Willy Schuyesmans
Davidsfonds/Infodok, 2004.
Benjamin wou altijd zo graag vliegeren. (p. 89)
Principe 7: De boekenbabbel
Eindtermen
De leerlingen kunnen respect betonen voor uitingen van
leeftijdsgenoten, behorend tot eigen en andere culturen.
(Muzische vorming - Attitudes 6.5)
De leerlingen tonen de bereidheid zich te oefenen in
omgangswijzen met anderen waarin ze minder sterk zijn.
(Wereldoriëntatie - Ik en de ander 3.5)
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens,
gedachten en waarderingen spontaan uit. (Wereldoriëntatie
- Mens 3.1)
Over de auteur
Willy Schuyesmans, geboren in 1945 in Oostende, is
schrijver en journalist. Al in zijn kinderjaren verhuisde hij
naar Antwerpen. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen
en een pleegdochter. De natuur en de zee spelen een
grote rol in zijn werk, evenals thema’s als vriendschap en
afscheid.
Materiaallijst
- boek met aanduiding van fragmenten
- opdrachtkaart (zie vervolg)
- VOORTAAK: 1 lege doos per kind
- zak/doos met briefjes met de namen van alle kinderen
- van de klas
- blanco bladen en schrijfgerief
- tijdschriften
- schaar en lijm
- allerlei kosteloos knutselmateriaal
- kleurpotloden en stiften
- selectie dichtbundels (zie: boekentips)
Trek de naam van een klasgenoot uit een zak of doos. Je
gaat nu een herinneringsdoos voor deze persoon maken.
De bedoeling is dat je in de doos vijf dingen verzamelt die
iets belangrijks over deze persoon vertellen. Dat kan een
foto uit een tijdschrift zijn, een klein voorwerp dat je zoekt
of zelf knutselt, een kort verhaal over iets dat jullie samen
hebben meegemaakt…
Eén van de voorwerpen moet een gedicht zijn waarvan jij
vindt dat het bij je klasgenoot past. Je kunt op zoek gaan
naar een passend gedicht in de stapel dichtbundels of je
schrijft zelf iets korts. Probeer ook de buitenkant van de
herinneringsdoos een passend jasje te geven.
Laat de klas op tijd beginnen met het verzamelen van het
materiaal voor deze hoek. Elk kind zorgt voor een lege
(schoenen)doos, kosteloos knutselmateriaal en allerlei
tijdschriften.
Over het boek
Benjamin is pas tien wanneer hij sterft. Zijn familie is
ontroostbaar en kan Benjamin niet loslaten. Ook Benjamin
kan zijn familie nog niet in de steek laten. Maar alles gaat
verder en iedereen ontmoet nieuwe vrienden. En langzaam
vervaagt Benjamin tot een levendige herinnering. En hoe
herinner jij je jouw vrienden?
Aan de slag
Fragmenten
p. 12 - 14
p. 88 - 89
Deze hoek vraagt weinig begeleiding tijdens het hoekenwerk
zelf. Kijk er wel op toe dat de kinderen zich houden
aan de afspraak om een klasgenoot te kiezen ‘op goed
geluk’. Door namen te laten trekken kun je er zeker van
zijn dat er voor ieder kind een doos is en stimuleer je
kinderen om oog te hebben voor iemand waar ze anders
misschien niet zo vaak mee omgaan. Het kan natuurlijk
gebeuren dat iemand een naam trekt van een nieuwe
klasgenoot of een kind dat niet tot de vriendenkring
behoort. Probeer deze kinderen toch op weg te zetten
met enkele vraagjes. (Wat heb je zelf al beleefd met deze
persoon? Heb je al gemerkt dat dit kind in iets uitblinkt?
Wat doet het kind op de speelplaats? Met wie is je klasgenoot
sterker bevriend?) Geef de kinderen zeker de

oodschap mee dat in de doos positieve aspecten van hun
klasgenoot aan bod moeten komen!
Ook nu weer kun je het beste het afsluitmoment al in je
achterhoofd houden bij het instrueren van de kinderen. Je
kunt de doos bijvoorbeeld laten afwerken als een cadeau
voor het kind waar ze bij hoort. Bij de afsluiting van het
project worden de dozen dan gewoon uitgewisseld en
kunnen de kinderen eens van gedachten wisselen met de
maker van de doos. (Klopt het beeld wel?) Als je kiest voor
een afsluitmoment waarbij enkel de klas betrokken is, kun
je er een kringspel van maken. De dozen worden dan één
voor één geopend. Laat de voorwerpen stuk voor stuk te
voorschijn halen. Wie herkent het snelst zijn eigen doos?
In dit geval kun je ervoor kiezen om geen aandacht te
besteden aan de afwerking van de buitenkant van de doos.
Als je andere klassen over de vloer laat komen, kun je de
wedstrijd bij de mini-tentoonstelling uitbreiden. Geef de
herinneringsdozen een letter. Op het ‘wedstrijdformulier’
moeten de bezoekers nu naast elke naam het nummer van
de tentoonstelling én de letter van de doos noteren. Geen
eenvoudige opdracht!
- Superguppie krijgt kleintjes. Edward van de Vendel, Fleur
van der Weel (ill.), Querido, 2005.
- Ik vind je hiëroglief.
Frank Pollet, Abimo, 2003.
- Vind me maar. Ed Franck, Marcel Verbrugge (ill.),
Querido, 2004.
- Ik doe lekker wat ik wil. Leendert Jan Vis (samenst.),
Lemniscaat, 2001.
- Een ei gelegd aan zee. Geert De Kockere, Annelies Vaes
(ill.), De Eenhoorn, 2005.
9
Te weinig tijd?
Deze korte lestip vertrekt vanuit dezelfde fragmenten die
ook voor het hoekenwerk gebruikt worden.
Houd met je klas een gesprek over de hoofdvraag ‘Wat wil
je dat anderen zich van jou herinneren?’
De volgende korte opdrachtjes kunnen je helpen om het
klasgesprek op gang te brengen en/of bij te sturen:
- Typeer jezelf / een klasgenoot met één opvallende eigenschap.
- Vind je dat een leuke / vervelende eigenschap? Waarom?
- Wat bewonder je bij iemand anders?
- Wat denk jij dat je kunt doen om ook zo te worden?
- Noem één ding dat je binnen tien jaar zeker bereikt wil
hebben.
Boekentips
- Met gekleurde billen zou het gelukkiger leven zijn. Jan van
Coillie (samenst.), Averbode 1996.
- Oog in oog in oog in oog. Eva Gerlach. Querido, 2001.
- Maar jij. Hans Hagen, Willemien Min (ill.), Querido, 2004.
- Het ijzelt in juni. André Sollie, Querido,1998.
- Al mijn later is met jou. Edward van de Vendel (samenst.),
Rotraut Susanne Berner (ill.), Querido, 2004.

10
hoek 3
Hart van inkt
Cornelia Funke
Querido, 2005.
Ik, Fenoglio, de meester van de woorden, de inkttovenaar, de
papiermagiër. (p. 390)
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in voor hen bestemde school- en studieteksten en instructies
bij schoolopdrachten. (Nederlands - Lezen 3.4)
De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende
informatiebronnen op hun niveau zelfstandig gebruiken.
(Leren leren 2)
De leerlingen kunnen samenwerken met anderen, zonder
onderscheid van sociale achtergrond, geslacht of etnische
origine. (Sociale vaardigheden - Domein samenwerking 3)
De leerlingen kunnen bij groepstaken leiding geven
en onder leiding van een medeleerling meewerken.
(Leergebied overschrijdende eindtermen - Sociale
vaardigheden 1.5)
Over de auteur
Cornelia Funke, geboren in 1958, woont in Hamburg met
haar man en twee kinderen.
Ze was eerst onderwijzeres en illustratrice, maar vond de
boeken die ze in handen kreeg vaak oninteressant. Daarom
begon ze zelf te schrijven. Ondertussen heeft ze al dertig
boeken geschreven, waarvan er drie in het Nederlands zijn
vertaald. De dievenbende van Scipio wordt verfilmd.
Over het boek
Voor Meggie zijn de boeken om haar heen als vertrouwde
vrienden en familie, de familie die ze zo mist nadat haar
moeder op raadselachtige wijze is verdwenen. Op een
nacht keren de verhalen zich echter tegen haar. Capricorno,
de nietsontziende schurk uit Hart van inkt, heeft het
ge munt op Meggie en Mo, haar vader. Zal Mo haar nu
eindelijk onthullen waarom hij nooit meer wil voorlezen?
Zal Meggie haar moeder terugzien? Samen met Fenoglio,
de schrijver van Hart van inkt, storten Meggie en haar vader
zich in de zoektocht tussen de woorden van het boek.
Vrienden worden gevonden en vijanden bevochten als de
woorden van Fenoglio tot leven komen. En welke ontdekkingen
staan er jou te wachten in de wereld van uitvindingen
en wetenschap?
Aan de slag
Fragmenten
p. 134 - p. 136 (Hoe moesten ze dat begrijpen?)
p. 390 (Fenoglio kneep zo hard in haar arm …) - p. 393
Materiaallijst
- boek met aanduiding van fragmenten
- opdrachtkaart (zie vervolg)
- checklijst met uitvindingen
- grote blanco bordflappen
- alcoholstiften (liefst verschillende kleuren)
- lijm
- computer(s) met toegang tot internet
Fenoglio, de schrijver van Hart van inkt, wordt in het boek
geconfronteerd met zijn eigen scheppingen en hij is niet
altijd opgetogen over het resultaat! Ook in de echte wereld
komen sommige uitvindingen ‘tot leven’ op een manier
die de bedenkers niet voor ogen hadden bij de creatie
er van. Kies een uitvinding uit de lijst en ga op zoek naar
informatie op het internet. Maak een opsomming van de
positieve en negatieve toepassingen van deze uitvinding.
Stoffeer je informatie indien mogelijk met foto’s. Breng
al je gegevens samen op een bordflap en zorg voor een
overzichtelijke schikking.
De kinderen die in deze groep aan het werk zijn, kunnen
waarschijnlijk af en toe wat hulp gebruiken.
De eerste stap is dat de groep komt tot het kiezen van een
uitvinding. Daartoe hang je in de hoek een lijst waarop je
een aantal uitvindingen opsomt.
Mogelijkheden zijn:
- dynamiet
- genetische manipulatie van planten
- genetische manipulatie van dieren
- genetische manipulatie van mensen

- mosterdgas
- robots / automatisering
- computer
- gsm
- …
Zorg dat je er bij bent als de groep een keuze maakt zodat
je kort wat uitleg kunt geven over een minder bekende
uitvinding. De uitvinding die gekozen wordt, vink je aan
op de lijst zodat een volgende groep die niet meer kan
nemen.
Als je in de klas geen beschikking hebt over internet,
kun je deze opdracht laten uitvoeren aan de hand van
informatieve boeken. Enkele titels die je voor deze hoek
kuntvoorzien zijn:
- Van rooksignaal tot GSM. Karel Verleyen, Davidsfonds-
Infodok/Biblion, 2004.
- Hoe weet de toast dat hij klaar is? Uit de serie: Wat kinderen
willen weten. Zwijsen, 2004.
- Lannoo’s grote geïllustreerde encyclopedie voor de jeugd.
Lannoo, 2004.
- Waar komt vandaag vandaan?
Ferry Piekart,
Gottmer, 2004.
- Winkler Prins Kinderencyclopedie. Het Spectrum, 2004.
- Het grote boek van uitvindingen en ontdekkingen. Zuid
Boekprodukties, 2004.
Vervolgens zet je de kinderen op weg bij het verzamelen
van de informatie. De begeleiding die het groepje hier bij
nodig heeft, hangt natuurlijk af van ervaring die ze al
hebben opgedaan met het werken met internet en/of informatieve
boeken. Stuur de kinderen wel, zodat ze gericht
op zoek gaan naar positieve en negatieve toepassingen van
de uitvinding. Een historisch overzicht of het leven van
de uitvinder doen niet terzake bij deze opdracht. Een kort
woordje uitleg over wat deze uitvinding precies inhoudt,
kan wel nuttig zijn.
Wat de presentatie op het afsluitmoment betreft, is het dit
keer heel eenvoudig. Je hangt de flappen op en de rest van
de klas kan deze infopanelen bekijken en lezen. Uiteraard
houdt niets je tegen om samen met de klas één uitvinding
eruit te lichten en hier een discussiepanel over te organiseren
in een volgende spreekles!
Te weinig tijd?
Bied het volgende fragment aan de klas aan om in stilte te
lezen: p. 168 - p. 169 (…alleen maar omdat ze bang was…)
Hieraan koppel je een dubbele schrijfopdracht. Eerst laat
je hen een vervolg van ongeveer één bladzijde bedenken.
Zorg dat je klas weet wat er voor dit fragment gebeurd is.
(Concreet betekent dit je beste vertelbeentje voorzetten!)
Ze moeten het verhaal kunnen verdervertellen naar analogie
met het boek.
Een tweede opdracht is dat zij een vervolg schrijven dat ze
zelf leuk of spannend vinden.
Het zou zonde zijn dat al dat schrijverstalent zomaar in
een la terechtkomt. Geef de kinderen dus ook de kans om
hun schrijfproducten aan de klas voor te stellen. Organiseer
een voorleeskampioenschap. Laat ieder kind zijn twee
vervolgen voorlezen. Betrek de klas hierbij door hen te laten
bepalen welk van de twee eindes de voorkeur krijgt. Tot
slot kun je een diploma uitreiken voor de Voorlees graad
van Tovertong. Welke voorlezer kon het best zijn woorden
tot leven wekken voor de anderen?
11
Spreek af dat het groepje je een teken geeft als ze de
nodige informatie verzameld hebben. Zet hen nu op weg
naar het structureren van deze informatie. De bedoeling
is dat ze een overzichtelijke bordflap samenstellen waarop
de rest van de klas informatie krijgt over de uitvinding met
zijn pro’s en contra’s.

hoek 4
Aan de bal
Lieneke Dijkzeul
Lemniscaat, 2004.
Rahmane keek om zich heen (p. 182)
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Eindtermen
De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende
informatiebronnen op hun niveau zelfstandig gebruiken.
(Leren leren 2)
Over het boek
Rahmane heeft een groot talent: voetballen! Samen met
zijn vrienden droomt hij er dan ook van om profvoetballer
te worden. Op een dag krijgt hij de kans om zijn droom
waar te maken. Maar om zijn doel te bereiken, moet hij
vertrekken uit zijn vertrouwde Afrikaanse dorp en vrienden
en familie achterlaten. Kan Rahmane zijn droom
waarmaken? Lukt het hem om de verwachtingen van zijn
familie in te lossen? Kan hij zich aanpassen aan het vreemde,
koude Nederland? En ben jij een wereldburger die zich
overal aanpast en een nieuwe wereld tot de zijne maakt?
Doe de test!
Aan de slag
12
De leerlingen kunnen blijvend nieuwe dingen uit hun
omgeving ontdekken en respect betonen voor uitingen van
leeftijdsgenoten, behorend tot eigen en andere culturen.
(Muzische vorming - Attitudes 6.1 en 6.5)
Fragmenten
p. 181 (Het busje verliet de snelweg…) - p. 183 (Welterusten…)
p. 264 (Zijn moeder liep op de weg heen en weer…) - p. 266
(Ik hoor papa…)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren
als ze aan iemand om ontbrekende informatie vragen.
(Nederlands - Spreken 2.2)
De leerlingen kunnen op basis van, hetzij de eigen mening,
hetzij informatie uit andere bronnen, de informatie
beoordelen die voorkomt in een gesprek met bekende leeftijdsgenoten.
(Nederlands - Luisteren 1.9)
De leerlingen kunnen het gepaste taalregister hanteren
als ze iemand om ontbrekende informatie vragen.
(Nederlands - Spreken 2.2)
De leerlingen kunnen aspecten van het dagelijks leven
in een land van een ander cultuurgebied vergelijken met
het eigen leven. (Wereldoriëntatie - ruimtelijke ordening/
bepaaldheid 6.9)
Over de auteur
Lieneke Dijkzeul werd geboren in 1950 in Friesland.
Haar eerste echte boek verscheen in 1990: Hou je taai!
Ze schrijft graag spannende verhalen. Vriendschap en
eenzaamheid zijn thema’s die in bijna al haar boeken
terugkomen. Met Aan de bal
heeft ze een schitterend
voetbalboek geschreven waarvan ook de niet-sportieve
lezers zullen smullen.
Materiaallijst
- boek met aanduiding van fragmenten
- opdrachtkaart (zie vervolg)
- lijst met landen
- blanco bladen en schrijfgerief
- kookwekker
- selectie infoboeken over landen (zie: boekentips)
Kies uit de lijst een land. Zoek nu het infoboek dat bij jouw
land hoort. Lees zoveel mogelijk informatie over dat land,
eventueel maak je notities over de belangrijkste dingen
die je wilt onthouden. Na een teken van de leerkracht,
bereid je tien vragen voor die je aan een ander kind wilt
stellen over zijn of haar land. In het laatste stuk van de
op dracht ondervraag je elkaar per twee over elkaars land.
Probeer zo snel mogelijk te weten te komen in welk land
de ander ‘woont’. Je krijgt van de leerkracht uitleg over het
te hanteren puntensysteem.
Zoals het principe bij de opdracht al zegt, dit keer kun
je best eens even vooraf langsgaan in de plaatselijke
bibliotheek. Tenzij de school zelf over een uitgebreid
informatiecentrum beschikt natuurlijk. Stel een pakket
samen met informatieve boeken over landen. Atlassen
horen hier zeker bij, beter in enkele exemplaren, en verder
boeken die ruimschoots informatie over één of meerdere

landen geven. Let er op dat de boeken voldoende foto’s
bevatten. Bovenstaande boekentips kunnen je helpen bij
het maken van je keuze.
Bij de start van het hoekenwerk verdeel je de kinderen in
groepjes van twee. Laat de kinderen elk een land kiezen uit
de lijst - afhankelijk van het boekenaanbod - en controleer
dat er geen landen dubbel worden gekozen, met het oog
op het gebruik van de boeken. De kinderen kiezen één
voor één hun infoboek en gaan zitten op een afgezonderd
plaatsje, ze mogen van elkaar niet weten met welk land ze
bezig zijn. Houd hier dus uiteraard rekening mee bij het
inrichten van deze hoek!
Je kunt hen moeilijk gericht laten opzoeken in de boeken,
aangezien jij ook niet weet welke vragen de ander straks
gaat stellen. Wijs hen op het gebruik van de atlas voor de
correcte situering van het land. Je kunt eventueel enkele
rubrieken met de kinderen afspreken waarover er vragen
moeten of mogen gesteld worden (voeding, klimaat,
planten groei, economische situatie, landbouwproducten…).
Als je van tevoren deze rubrieken bepaalt, vergemakkelijkt
dat het opzoekwerk. Voor het wedstrijdelement is het spannender
als je niet weet welke vragen je kunt verwachten.
Zet het kookwekkertje op een afgesproken tijd. Als het
belletje gaat, wordt het opzoekwerk stopgezet. Nu bereidt
elk kind tien vragen voor voor zijn partner. De bedoeling
is dat je zo snel mogelijk aan de weet komt welk land de
ander gekozen heeft, zonder natuurlijk de naam van het
land te vragen. Opnieuw geeft een belletje aan wanneer
deze voorbereidingstijd afgelopen is.
De kinderen gaan nu per twee bij elkaar zitten en stellen
elkaar de voorbereide vragen. Voor ze hieraan beginnen,
moet je nog wel even wat uitleg geven over het puntensysteem.
De bedoeling is, dat je met zo weinig mogelijk
vragen het land van de ander probeert te achterhalen. Bij
elke gestelde vraag zet je dus een streepje. Wanneer je
het land weet, tel je de streepjes. Degene met het minste
streepjes wint. Let wel op: als je een vraag stelt die de ander
niet kan beantwoorden, mag je van je score één streepje
aftrekken.
Als de kinderen nog wat tijd over hebben in deze hoek - niet
iedereen heeft evenveel vragen nodig om de ander uit te
horen! - kunnen ze nog wat grasduinen in de infoboeken.
Nog even dit: bij het afsluitmoment van het volledige leesproject
heeft deze hoek geen naverwerking nodig. Indien
je toch wilt dat er van deze hoek ‘iets’ te zien valt, kun
je een scorebord laten invullen waarop iedereen noteert
hoeveel vragen hij of zij nodig had om het land van de
ander te raden.
Te weinig tijd?
Voor deze opdracht werk je met dezelfde fragmenten als
bij het hoekenwerk, maar ze komen pas later in de les aan
bod. Eerst laat je de kinderen allerlei hoofdjes uit tijdschriften
knippen. Plak deze hoofdjes op magneten. Dit kun je
uiteraard ook van tevoren doen. Het bespaart je tijd tijdens
de les zelf en je kunt zelf de hoofdjes selecteren met het
oog op de opdracht.
Laat de kinderen aan het bord komen en met de hoofden
gezinnen en/of vriendengroepen vormen. Houd de opdracht
heel algemeen. Bespreek met de klas de gevormde
groepen:
- Hebben de gezinnen een klassieke samenstelling of zijn
er afwijkingen?
- Kozen de kinderen voor vriendengroepen met dezelfde
huidskleur of niet? Waarom?
- Bekijk de samenstelling van de vriendengroepen ook eens
naar leeftijd.
- …
Nu lees je de fragmenten voor aan de klas. Vervolgens
herhaal je de opdracht. Schuif alle gevormde groepen uit
elkaar en laat de klas opnieuw groepen vormen. Dit keer
bespreek je gelijkenissen en verschillen van de gevormde
groepjes ten opzichte van de eerste keer.
Boekentips
- Geïllustreerde wereldatlas voor de jeugd. Lannoo, 2001.
- Geïllustreerde jeugdatlas van de wereld. Alexander Gordon
Smith, Veltman, 2005.
De uitgeverijen Ars Scribendi, Biblion en KIT hebben meerdere
landenreeksen (bijvoorbeeld Landen van de wereld, Met
het oog op…, In het nieuws, enzovoort). Misschien heeft de
schoolbibliotheek deze boeken op de plank? De plaatselijke
bibliotheken zullen zeker een en ander in voorraad hebben.
13

14
hoek 5
De aanval
Clem Martini
Gottmer, 2005.
… en die was helaas wat minder tolerant tegenover die onbezonnen
jeugd. (p. 13)
Principe 3: Bib en school gaan boek in hand
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen een formulier invullen met
informatie over henzelf. (Nederlands - schrijven 4.5)
De leerlingen drukken in een niet-conflictgebonden
situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens,
gedachten en waarderingen spontaan uit.
(Wereldoriëntatie - Mens 3.1)
Over de auteur
Clem Martini is geboren in het Canadese Calgary, Alberta.
Hij schrijft voor theater en televisie, zowel voor volwassenen
als voor jongeren. Hij is professor Theaterwetenschappen
aan de universiteit van Calgary en won voor zijn werk al
drie keer de Alberta Writer’s Guild Drama Prize.
Over het boek
Kyp is een jonge, overmoedige kraai, die zich bij een
familiehereniging de woede van een kat op de hals haalt.
Deze ondoordachte daad leidt tot een drama dat de hele
kraaienfamilie op zijn grondvesten doet daveren. Kyp
wordt zwaar gestraft, maar niet iedereen is het daarmee
eens. Ruzies breken uit en ieder wordt gedwongen om
partij te kiezen en zijn eigen plaats in de groep te bepalen.
Weet jij wie je bent en waar je staat in de groep?
Aan de slag
Materiaallijst
- boek met aanduiding van fragmenten
- opdrachtkaart (zie vervolg)
- invulblad ‘paspoort’
- schrijfgerief
- selectie boeken ‘verhalencultuur’ (zie boekentips)
Voor deze hoek bereid je zelf het invulblad ‘Mijn paspoort’
voor. De bedoeling is dat de kinderen gaan nadenken over
zichzelf, en hun eigen karakter kunnen typeren. Verder
moeten ze proberen om hun karakter te identificeren met
familieleden en vrienden. Het blad ook aan anderen doorgeven,
geeft hen de kans om hun eigenbeeld te toetsen aan
wat anderen van hen denken. Tenslotte is er nog de terugkoppeling
naar het boek.
Neem een invulblad ‘Mijn paspoort’. Lees de vragen aandachtig
en vul ze in. Dan geef je het blad door en laat de
anderen van je groep het blad verder aanvullen. Neem
de tijd om te lezen wat de anderen over jou schrijven.
Vervolgens lees je in groep een fragment uit het boek aan
elkaar voor: p. 47 - p. 50 (“Laat hem uitspreken!” herhaalde
ik.) Zet nu samen met je groep alle vogelpersonages uit
dit fragment op een rijtje. Typeer elk personage met één
karaktertrek. Tenslotte onderteken je je eigen paspoort
met de naam van het personage waar je, volgens jezelf, het
beste bij past.
Een voorbeeld van het invulblad ‘Mijn paspoort’ geven,
kan niet. Hier volgen enkele tips voor inhoud en lay-out,
waarmee je zelf aan de slag kunt. Inhoudelijk kunnen de
volgende vragen aan bod komen:
- Geef drie positieve karaktereigenschappen van jezelf.
- Som twee negatieve kanten van jezelf op.
- Noem twee dingen waar je heel goed in bent.
- Som twee dingen op die je niet goed kunt, maar die je wel
onder de knie zou willen krijgen.
- Beeld je in dat je 30 jaar bent. Omschrijf in 3 zinnen hoe
je dan zou willen dat je leven er uit ziet.
- Is er iets dat je zeker nooit zou willen meemaken?
- …
Fragmenten
p. 12 - p. 15 (… is namelijk een mensen nest, op het strand…)
p. 69 (Als het leek alsof Kyp niet…) - p. 70 (En toen verbreedde
de vallei zich plotseling…)
Bij enkele van deze vragen, vooral de opsomming van
positieve en negatieve karaktertrekken en dingen die je
goed of juist niet goed kunt, moeten de kinderen hun
antwoorden koppelen aan mensen die ze kennen: familie,

vrienden... De bedoeling is dat de kinderen proberen om
hun eigen eigenschappen in anderen te herkennnen.
Ofwel maak je hiervan een nieuwe rubriek, ofwel voorzie
je bij die vragen plaats om dit te noteren.
In een laatste rubriek kunnen de andere groepsleden het
paspoort verder aanvullen. Beperk je hier vooral tot positieve
en negatieve eigenschappen en een opsomming van
wat het kind volgens de anderen goed kan.
Zorg voor een aantrekkelijke en overzichtelijke lay-out van
alle vragen. Het blad mag er een beetje officieel uitzien.
Plaats voor handtekeningen is dus zeker belangrijk.
Besteed zorg aan een duidelijke vraagstelling en een overzichtelijke
schikking zodat de kinderen zelfstandig aan het
werk kunnen. Een gepast tekeningetje of icoontje hier en
daar zorgt voor een wat luchtigere bladspiegel.
Als je zorgt voor een goed invulblad, moet je deze hoek
niet zo veel meer begeleiden. Bespreek met de groep wel
even hoe ze het voorlezen van het fragment aanpakken:
één voorlezer, voorlezen met beurtrol…
Als de groep bezig is met het opsommen van de vogelpersonages,
kun je ook eens gaan kijken of het lijstje
volledig is. Hier volgt een overzichtje met de personages
uit het fragment:
- Kalum, het ik-personage: oud, wijs, bemiddelaar, staat
open voor vernieuwing…
- Kyrk: oud, heeft steeds kritiek, pessimist, houdt vast aan
traditie…
- Kyp: jong, durver, verlegt grenzen van zichzelf en van de
groep, vernieuwer…
- Koren: jong, heult mee met de groep, sensatiezoeker…
Op het einde van het volledige leesproject verzamel je
alle paspoorten en bundelt deze tot een klasboek. Bij het
afsluitmoment kunnen de kinderen van de klas (of de
bezoekers) in dit klasboek bladeren.
Te weinig tijd?
Oude verhalen en tradities bepalen voor een stuk wie we
zijn. Denk maar aan de invloeden van de oude Griekse
en Romeinse beschaving op onze huidige westerse maatschappij.
In een deel van ons denken vinden we nu nog
ideeën terug die hun oorsprong vinden in de oude verhalen
van deze culturen.
Start de les met een klasgesprek over de invloed van
verhalen, in ons eigen leven en bij anderen.
Enkele tips om het gesprek op gang te helpen en te sturen:
- Laat de kinderen vertellen over (groot)ouders die aan hen
verhalen vertellen: Zijn het verzonnen verhalen? Gaan ze
over waar gebeurde dingen? Is er een favoriet verhaal dat
dikwijls terugkomt?
- Heb je al eens een verhaal gehoord of gelezen waaruit je
iets belangrijks hebt onthouden? Wat en waarom?
- Vertel aan de klas zeker over andere culturen waar het
vertellen van verhalen nu nog een belangrijk onderdeel van
de samenleving is.
Tip. Gebruik het boek Aan de bal
hiervoor. Lees één of
meerdere passages voor, bijvoorbeeld p. 232 - 233, waaruit
blijkt hoe belangrijk het doorvertellen van verhalen is in
het Afrikaanse dorp. Vervolgens laat je de kinderen vrij lezen
in een selectie boeken met betrekking tot verhalencultuur.
Zie daarvoor de boekentips.
Boekentips
- De dans van de drummers. Hans Hagen, Philip Hopman
(ill.), Van Goor, 2003.
- De leeuwendochter. Roger H. Schoemans, Davidsfonds/
Infodok, 2005.
- De geest van oom Kwesi. Janne Lundström, Lannoo, 2002.
- Sprookjes van de lage landen. Eelke de Jong, Hans
Sleutelaar, De Bezige Bij, 2004.
15
Nog even dit. Het is moeilijk in te schatten hoeveel tijd de
kinderen in deze hoek nodig hebben. Veel hangt af van
de ernst waarmee ze deze opdracht zullen aanpakken.
Voorzie in deze hoek daarom een pakket met boeken i.v.m.
verhalencultuur. Kinderen die dan klaar zijn kunnen in
deze boeken vrij lezen. Zie ook ‘Te weinig tijd?’.

16
hoek 6
Wat is familie?
Kolet Janssen
Davidsfonds, 2005.
De dag zit vol geheimen. Ik word al groot. (p. 156)
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt
in voor hen bestemde school- en studieteksten en instructies
bij schoolopdrachten. (Nederlands - Lezen 3.4)
De leerlingen kunnen overzichten, aantekeningen,
mededelingen op- en overschrijven. (Nederlands -
Schrijven 4.1)
De leerlingen kunnen voor het realiseren van bovenstaande
eindterm bovendien
- hun teksten verzorgen en rekening houden met handschrift
en lay-out.
- spellingsafspraken en spellingsregels toepassen.
(Neder lands - Schrijven 4.7)
voor een grappige of juist ernstige noot. En hoe ziet jouw
ideale familie er uit?
Aan de slag
Fragmenten
De voorlezers kiezen elk één getuigenis om voor te lezen
uit deze lijst:
- interviews over moeders: p. 30-40
- interviews over vaders: p. 67-79
- interviews over broers/zussen: p. 111-115
- interviews over opa’s/oma’s: p. 160-165
Materiaallijst
- boek met aanduiding van fragmenten
- opdrachtkaart (zie vervolg)
- blanco bladen en schrijfgerief
- 1 grote blanco bordflap
- wascokrijtjes
- alcoholstiften
Alle groepjes gaan om de beurt meewerken aan één groot
familieportret. Onze familie bestaat uit de volgende leden:
een vader, een moeder, een broer, een zus, een oma en een
opa. Je kiest met je groepje één familielid uit.
De leerlingen kunnen bij groepstaken leiding geven
en onder leiding van een medeleerling meewerken.
(Leergebied overschrijdende eindtermen - Sociale
vaardigheden 1.5)
Over de auteur
Kolet Janssen werd geboren in 1955 in Hasselt. Ze studeerde
Godsdienstwetenschappen en geeft al jaren les op een
middelbare school in Tienen. Ze is getrouwd en heeft drie
kinderen. In 1988 verscheen haar eerste boek. Meer dan
dertig boeken later probeert ze nog steeds afwisseling te
brengen in de gekozen thema’s, met een goede mengeling
van spanning, humor en gevoel.
Over het boek
Wat is familie?
is een boek vol vragen en antwoorden over
je familie. Kinderen vertellen over hun (groot)ouders, soms
stout, soms ontroerend, maar altijd herkenbaar. Broers en
zussen doen hun boekje over elkaar open. Ook de ouders
komen op hun beurt aan het woord. Gedichten zorgen
Eerst lees je met je groep de interviews die bij jouw familielid
horen. Nu bedenk je een profiel dat bij die persoon
hoort. Maak gebruik van de dingen die je net gelezen hebt
en vul dat aan met informatie die je zelf bedenkt. Zet alles
om in een tekst van een tiental zinnen. Over de volgende
zaken moet ik zeker iets kunnen lezen: naam, leeftijd,
beroep, taak binnen het gezin en hobby’s. Let op: zorg dat
je familieleden bij elkaar kunnen passen. Als zowel mama
als papa twee keer per week willen gaan tennissen zou dat
wel eens problemen kunnen opleveren! Teken je familielid
met wasco’s bij op het grote familieportret.
Deze groep vraagt wellicht een klein beetje begeleiding
bij de start, maar kan dan volledig zelfstandig aan de slag.
Belangrijk is, dat de kinderen heel goed doorhebben dat
het hier om een aanvullend groepswerk gaat. Elke groep
kiest een familielid uit en werkt het profiel en de tekening
hiervoor uit. De familieleden moeten, zoals al eerder opgemerkt,
bij elkaar kunnen passen. Bespreek dus even met
elk groepje waarop ze moeten letten. De eerste groep zet

wellicht de toon voor de rest van de gezinsformatie. Als
papa een drukke baan heeft, op welke manier ga je dan
mama’s baan invullen? Worden oma en opa ingeschakeld
in de oppas van de kinderen? Welke leeftijd hebben de
kinderen? Heel jonge kinderen vragen waarschijnlijk een
grote tijdsinvestering van de ouders. Welke gevolgen heeft
dit op de tijd die ze voor hobby’s overhouden? Zijn oma
en/of opa inwonend of niet? Haal enkele van deze vragen
aan zoals ze zich aandienen vanuit de reeds ingevulde
familieleden. Zorg dat je de vragen op een vrijblijvende
manier stelt, zonder eigen inkleuring!
Het enige wat je nog moet doen als deze groep bezig is, is
de taakverdeling in het oog houden. De groep kan zelf beslissen
op welke manier de interviews worden voorgelezen
(boek in het midden en in stilte lezen, een vaste voorlezer
of voorlezen volgens een beurtrol). Zie er wel op toe dat
bij het uitwerken van de opdracht elk groepslid betrokken
wordt: samen overleggen voor het opstellen van het profiel;
wie tekent? Wie schrijft in het net?
Te weinig tijd?
Werk met de fragmenten die ook worden voorgesteld voor
het hoekenwerk. Zorg voor kopieën van de fragmenten.
Kopieer elk interview op een apart blad en gebruik de
kleuren code uit het boek: geel voor mama, blauw voor
papa, groen voor broers en zussen en roze voor opa en
oma. Laat de fragmenten in de klas circuleren, de kinderen
lezen ze in stilte. Je kunt na deze leesronde even wat tijd
uittrekken om de kinderen te laten reageren. Herkenden
ze bepaalde gezinssituaties? Waren er gezinnen waar ze
heel graag of juist helemaal niet, deel van willen uitmaken?
Waarom? Dan ga je aan de slag met de volgende selectie
gedichten:
- Uit Het ijzelt in juni van André Sollie: Thuis (p. 7), Warm
(p. 9), Kijkdoos (p. 27), Aan zee (p. 32)
- Uit Superguppie krijgt kleintjes van Edward van de Vendel:
Yes (p. 21), Soldaat (p. 40),
Mand
(p. 45),
Kind
(p.57);
- Uit Al mijn later is met jou van Edward van de Vendel: Drie
zusjes (p. 46), Mijn vader in bad (p. 56),
Dapper
(p. 93).
17
Tip. Schoonschrift komt in het zesde leerjaar niet zo vaak
meer aan bod. Gebruik deze gelegenheid om de kinderen
nog eens te wijzen op het net overschrijven van een tekst.
Laat hen extra aandacht besteden aan het netjes schrijven
van het profiel van elk gezinslid. En de titel, de naam van
elk profiel verdient hierbij zeker dat ietsje meer zoals een
kleurtje, een speciaal lettertype…
Als het volledige leesproject is afgesloten, bespreek je met
je klas even, los van het grote afsluitmoment, de familie
die je klas heeft samengesteld. Besteed hierbij vooral aandacht
aan het verdelen en invullen van de verschillende
taken in het gezin.
- Volgden de kinderen een vrij klassiek rollenpatroon of
gaat hun gezin hiertegen in? Verklaring.
- Kan alles verlopen zoals zij het gezin in elkaar hebben
gepuzzeld of zitten er dingen in die niet
verenigbaar zijn?
- Zouden zij zichzelf thuis voelen in dit gezin? Waarom
wel of niet?
- …
Maak vooraf van elk gedicht een kopie en stop deze in een
grote envelop, zak, doos… Verdeel je klas in groepjes van
twee, drie of vier kinderen. Elk groepje trekt drie gedichten.
Ze lezen deze gedichten en beslissen met de groep met
welk gedicht ze gaan werken. Ze zetten de inhoud van het
gedicht om in een kort rollenspel dat elk groepje tot slot
aan de rest van de klas voorstelt. De bedoeling is dus dat ze
gaan nadenken over de boodschap van elk gedicht. De letterlijke
tekst van elk gedicht kan als introductie of tot slot
van elk rollenspel worden voorgelezen.
Tenslotte hang je het familieportret met de profielen op.

O V E R DE SAMENSTELLERS
C O L O F O N
18
A N BERTELS is boekenjuf op de vrije basisschool
Sint-Dimphna in Geel. Ze wil haar leerlingen zoveel
mogelijk leeskriebels geven. In haar vrije tijd doet ze
graag gekke dingen met haar zoontje en dochtertje. Ze
houdt van experimenteren in de keuken, speelt af en toe
amateurtoneel en leest natuurlijk zo veel ze kan, liefst
lekker dikke, supergriezelige boeken.
J O K E GUNS behaalde haar diploma rechten in Leuven maar
besloot al snel haar wetboeken in te ruilen voor kinder- en
jeugdboeken. Ze heeft haar eigen boekhandel Woeste Willem
in Aalst, is lector voor verschillende uitgeverijen, heeft
een boekenrubriek voor een schooltijdschrift, recenseert,
geeft lezingen en organiseert leesbevorderende activiteiten.
Verder is ze gelukkig getrouwd en mama van twee lieve
deugnieten.
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 9077178392
WD D/2005/9654/9
www.jeugdboekenweek.be
De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · Johan de Paepe en Rina Penasse
Lestips voor het eerste en tweede middelbaar

woord vooraf
Mijn boeken zijn mijn tweede familie. Ze waren er al voor ik er was, hopelijk
bestaan ze nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb
leren kennen, een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen
achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me
verwarren, me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik
gewoon een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig
wachten tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten,
die ik alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn de heel bijzondere, die
ik in mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik kan
me mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestip verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doen
we uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Voor meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op www.jeugdboekenweek.be.
We hopen dat u deze nieuwe familie van boeken een warm welkom geeft. En dat
ze snel een bijzonder plekje krijgen in de tweede thuis van uw leerlingen, de klas.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens

Mijn boek, mijn broer
Lestips voor het eerste en tweede middelbaar
Johan de Paepe en Rina Penasse
Wat je niet kwijt kunt tegen je ouders, vertel je vaak aan je
hond of kat. Maar ook je boekenkast is een echte vriend,
een helpbroer, een troostzus. Je boek is, als je wil, iemand
bij wie je kunt uithuilen, die je doet lachen, die je tranen
stopt en je warm maakt, die je laat griezelen gewoon voor
de lol. Laat hem niet dicht en hij tovert je werelden waarvan
je niet wist dat ze bestonden. Een boek vertelt je ook
over mama’s en papa’s, broers en zussen, oma’s en opa’s.
Je boek, een gezelschapsspel bij uitstek.
Mijn held
Catherine Bateson, Bea De Koster (vert.)
Houtekiet, 2004. p. 69-71.
Principe 7: De boekenbabbel
Over de auteur
Catherine Bateson groeide op in een tweedehands boekenwinkel
in Brisbane, Australië. Ze publiceerde twee gedichtenbundels
en twee romans in dichtvorm voor adolescenten.
Ze geeft al meer dan tien jaar les in creatief schrijven
en ze vindt het heerlijk om schrijfsessies te begeleiden op
scholen. Mijn held
is haar eerste roman.
Over het boek
Dave Grainger, vader van Chrissie, heeft longkanker.
Chrissie, mam, oma en Das zullen achterblijven. Het is
hard en confronterend voor de familie die probeert om te
gaan met verlies.
3
Aan de slag
Voor het lezen
Vertel kort waarover het boek gaat. Je kunt de leerlingen
individueel laten nadenken over wie zij binnen hun
gezin of familie als ‘Mijn held’ zien, bijvoorbeeld mama,
zus, neef, oma... Ze schrijven over het waarom van dat
heldendom. Degenen die willen, mogen er ook over
vertellen in de klas.
Je kunt de leerlingen ook een brief aan hun held laten
schrijven. Als het een nog levende persoon is, kun je de
brief eventueel opsturen. Als hun held overleden is, kun
je samen met de leerling afspreken om de brief bijvoorbeeld
op het graf te leggen of zelf op een ‘veilige’ plaats
te bewaren. Je kunt ook een soort ‘ritueel’ afspreken en
samen met de leerlingen uitwerken om de brieven die niet
‘bezorgd’ kunnen worden aan de natuur toe te vertrouwen,
door ze te verbranden of onder een boom in de grond
te stoppen. Uiteraard moet dit met de nodige aandacht
gebeuren. Maak bijvoorbeeld een wandeling naar de plek
waar de brieven terecht zullen komen, voer daar samen het
ritueel uit en praat bij een picknick over de helden.
Dit boek zal heel wat emoties losmaken. Hoe ga je als
familieleden met elkaar om in moeilijke momenten? Niet
altijd gemakkelijk!

Je kunt het fragment p. 69 “Op een avond...” tot p. 71 “... zo
te zien liggen” voorlezen of door een vrijwilliger laten lezen.
Oma gaat weg bij het gezin van Chrissie, terwijl haar vader
stervende is. Oma gaat samenwonen met Das, haar vriend.
Maak het fragment bespreekbaar in de klas aan de hand
van vragen als:
- Hoe reageert de moeder van Chrissie op het weggaan
van oma?
- Wat vind je van deze reactie?
- Gaat oma echt ‘weg’?
4
Mama krijgt een ‘kostbaar’ geschenk van oma. Wat? Is dat
geschenk belangrijk voor haar? Je kunt met de leerlingen
bespreken hoe dit in het fragment verwoord staat. Heb jij
misschien ook een ‘kostbaar’ geschenk van iemand gekregen?
Laat de leerlingen die dat willen hun ‘kostbaar’ bezit
meebrengen en daarover vertellen.
Mama is ‘zachter’ geworden. Wat betekent het woord
‘zachter’ in deze context? Daarover kan een diepgaand
gesprek ontstaan.
... alsof die haarborstel niet het enige was dat ze die middag
stuk had gegooid, maar ook het pantser dat ze om zichzelf
opgetrokken had.”
- Wat betekent: “een pantser om jezelf optrekken”?
- Doe jij dat soms ook? Of altijd? Door wie of waardoor kan
dat pantser verdwijnen?
- Denk je dat dat makkelijk is?
- Ken jij mensen die altijd een pantser om zich heen
hebben? Hoe zou dat komen?
Oma gaat niet bij de pakken neerzitten, hoe moeilijk de
situatie ook is. Bespreek met de leerlingen hoe zij het
hoofd boven water houden of gehouden hebben tijdens
een moeilijke periode in hun leven.

Broere
Bart Moeyaert
Querido, 2002.
Met cd van de gelijknamige theatervoorstelling, met de
stem van Bart Moeyaert en Caroline Deutman aan de
piano.
Principe 2: Boekrijk
Principe 3: Bibliotheek en school gaan hand in hand
Principe 7: De boekenbabbel
Over de auteur
Bart Moeyaert, de zevende van zeven jongens, is geboren
op 9 juni 1964 in Brugge. Hij was een kind dat veel
tekeningen maakte, graag knutselde, boom- en andere
hutten bouwde. Moeyaert debuteerde in 1983 met het boek
Duet met valse noten.
Over het boek
In Broere zullen jongeren zich herkennen in het gewone
gezinsleven. Vader en moeder trachten het gezin in goede
banen te leiden; moeder vanuit haar gevoel, vader soms
met strenge hand. Tweeënveertig verhalen lang kruipt Bart
Moeyaert in de huid van zijn zesjarige zelf. Dit is een boek
om met mondjesmaat te lezen en na elk verhaal even na te
denken over je eigen belevenissen als kind.
Aan de slag
Leerlingen vinden het meestal tof om iets over hun leerkracht
te weten.
Als je goede afspraken maakt met de leerkracht PO, kan
in de loop van de maand mei een leuk boekje gemaakt
worden met foto’s, tekeningen en de verhaaltjes. Zo heeft
elke leerling een eigen ‘boek’ geschreven dat bijvoorbeeld
bij het laatste oudercontact kan meegegeven worden met
een complimentje over het schrijftalent van hun zoon of
dochter. Je kunt ook van de gelegenheid gebruik maken
om het belang van het lezen nog eens in de verf te zetten.
Als je maar één lesuur wil of kunt besteden, kies je gewoon
één verhaal uit dit boek en ga je daarmee aan de slag. De
leerlingen kunnen dan ook iets schrijven over hun kinderjaren
en het blad met het verhaaltje thuis mooi uitwerken.
Na het voorlezen van een verhaal is het ook boeiend om
een gesprek op gang te brengen over bijvoorbeeld:
- het belang van een fijn gezin
- verdriet en ontreddering bij echtscheiding
- wel of niet samen aan tafel zitten? Vinden leerlingen dat
belangrijk of niet?
- familie die in het buitenland woont en die je niet zo vaak
ziet
- de voor- en nadelen van een groot gezin of van een klein
gezin
- relatie met broers en zussen
5
Dit is een uitstekend boek om een langere periode mee te
werken. Tijdens Jeugdboekenweek kun je het boek voorstellen,
over Bart Moeyaert vertellen en voor een heleboel
werken van deze schrijver zorgen. Denk eraan om eens
in de plaatselijke bibliotheek te gaan snuffelen. Laat de
boeken in de klas zodat de leerlingen een boek mee naar
huis kunnen nemen.
Lees een verhaal voor. Keuze genoeg en er is zeker voor elk
wat wils. Je kunt natuurlijk ook de cd gebruiken en een
verhaal nemen dat door Bart Moeyaert zelf voor gelezen
wordt. Je leest bijvoorbeeld om de twee weken een verhaal
voor en je vraagt de leerlingen om ook om de twee weken
een verhaaltje te schrijven over een plezierige herinnering
uit hun kinderjaren. Dit kan iets zijn dat ze in hun gezin
of bij familie beleefd hebben. Vertel eerst iets over je eigen
kinderjaren en laat eventueel een foto uit je kindertijd zien.
Zorg voor elke leerling voor een kopie van het hoofdstuk
Uitvindingen (p. 58-61). Geef hen een enquêteformulier met
vragen (zie onder) over dit gelezen hoofdstuk en over de
animo om dit bekroonde jeugdboek in zijn geheel te lezen.
Er zijn een paar mogelijkheden om de les mee te beginnen:
- je kunt het hoofdstuk zelf voorlezen of door een leerling
laten voorlezen.
- je kunt beginnen met een gesprek over de titel, met
reacties van leerlingen bij het woord ‘uitvindingen’.
- je kunt vragen naar de algemene kennis over uitvinders
en uitvindingen. Zorg dat je zelf wat informatie in je hoofd
hebt.
Daarna kun je de tekst uitdelen en kan elke leerling de
tekst nog eens in stilte lezen. Vang het tempoverschil op
door het laatste deel hardop te (laten) lezen.

Hou eerst een gesprek over de leesbeleving. De volgende
vragen kunnen hierbij aan bod komen:
- Hoe kijk je tegen de zeven broers aan na het lezen van
deze tekst?
- Wat vind je van de humoristische passages in de tekst?
- Verleid dit hoofdstuk je tot het lezen van het hele boek?
Vertel!
Vervolgens bespreek je de macrostructuur van de tekst:
- Hoeveel delen kun je in deze tekst onderscheiden?
- Welke ‘kopjes’ zou je boven die delen kunnen zetten?
- Welke ‘rol’ speelt de ik-figuur in die tekstonderdelen?
6
Ten slotte kun je de humor in de tekst belichten:
- Bij welke tekstonderdelen heb je moeten (glim)lachen en
waarom?
- Zit die humor ook wel eens in het woordgebruik van de
schrijver? Leg uit!
Als afronding vullen de leerlingen het enquêteformulier
in. Je kunt de volgende vragen stellen:
1. Van de schrijver Bart Moeyaert heb ik nooit eerder /
wel eens / heel vaak gehoord. (Doorstrepen wat niet van
toepassing is.)
2. Het gelezen hoofdstuk vind ik heel mooi / niet
bijzonder / oninteressant.
3. Ik ga het boek zeker wel / zeer waarschijnlijk niet lezen,
want…
4. Waarom lees je graag / niet graag boeken met zo’n
inhoud als dit hoofdstuk?
5. Als ik het boek zou lezen dan.
- haal ik het uit de bibliotheek.
- koop ik het van mijn zakgeld.
- vraag ik het cadeau.
- leen ik het van iemand die het heeft.
Opmerking bij het enquêteformulier: bij vraag 3 en 4 moet
voldoende schrijfruimte voorzien worden.

Coraline
Neil Gaiman
Luitingh-Sijthoff, 2003. p. 32 - 35
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 9: Van lezen ga je doen
Principe 7: De boekenbabbel
Over de auteur
Neil Richard Gaiman (1960, Portchester, Engeland)
schrijft onder andere sciencefiction, fantasy en stripverhalen.
Hij woont in Minnesota in de Verenigde
Staten. Hij brak door met de Sandman-reeks, een serie
van vijfenzeventig stripverhalen waarvoor hij de verhalen
schreef. De serie liep van 1988 tot 1996, tot het verhaal
volgens Gaiman zijn natuurlijk einde had bereikt. Gaiman
is sindsdien wereldberoemd, en schrijft ook songteksten,
poëzie, romans, scenario’s voor televisie.
Over het boek
Coraline verhuist met haar ouders. Ze gaat op verkenning
in het nieuwe huis. Het heeft veertien deuren waarvan er
een op slot zit. Volgens Coralines moeder zit er een blinde
muur achter, maar Coraline ontdekt een donkere gang
naar een ander huis dat ontzettend op het hare lijkt. Alles
lijkt er geweldig. Het eten is beter. In de speelgoedkist
zitten opwind-engelen die door de kamer fladderen en
boeken met plaatjes die kronkelen en sidderen en flikkeren.
Maar er is ook iemand die zich haar andere moeder
noemt. Iemand met zwarte knopenogen en lange witte
vingers. De andere moeder wil Coraline veranderen en
haar nooit meer laten gaan. Coraline kan ontsnappen maar
ontdekt dat haar ouders gestolen zijn. Ze moet terugkeren
naar de andere kant van de deur om hen te redden. Na veel
heldenmoed redt ze zichzelf, haar ouders en drie andere
kinderen.
Aan de slag
Breng de leerlingen in een griezelstemming. Stel vragen als
- Hou je van griezelverhalen? Waarom (niet)?
- Wat is voor jou griezelig? Heb je al griezelige dingen
meegemaakt?
- Heb jij geheime plaatsen of schuilplekjes bij jou thuis?
- Waarom? Wat doe je daar?
Voer een gesprek over het dagelijks leven thuis. Je kunt
gerichte vragen stellen zoals:
Ben jij vaak alleen thuis zonder ouders? Vind je dat leuk of
niet? Wat doe je dan zoal? Verveel je je? Ben je stout?
Je zult merken dat het hoofdpersonage in het boek,
Coraline, meer kan en durft dan haar ouders denken.
Herken je dat? Vind jij dat je veel kunt, wat zoal? Wat kun
je niet, denk je? Geef de leerlingen tijdens dit gesprek het
nodige vertrouwen als ze daar nood aan hebben.
Bekijk het fragment op p.32 - 35. Gaiman bouwt hier
spanning op, zoals in het hele boek trouwens. Als het
een film of tv-reeks was, zou men zeggen: “Het fragment
eindigt met een cliffhanger.” Vraag de leerlingen om – op
basis van de kennis die ze via het fragment hebben en de
sfeer die ze hebben kunnen proeven – het verhaal naar
eigen goeddunken af te maken.
Je kunt de leerlingen ook naar hun smaak vragen. Lezen ze
het liefst een griezelverhaal als dit, een eerder romantisch
verhaal, een krantenartikel, een gedicht, een toneelstuk,
een dagboek, een stripverhaal? Maak samen met hen
lijstjes met typische eigenschappen en kenmerken van
elk genre. Vraag nadien om het gelezen fragment te herschrijven
volgens de kenmerken van hun favoriete genre.
Een andere mogelijkheid is dat je de keuze beperkt en hen
oplegt om het fragment eerst als krantenartikel, later als
stripverhaal te herschrijven.
Dit is een uitgelezen moment om naar de bibliotheek te
trekken. Maak er geen les van in de strikte zin van het
woord maar laat hen de verschillende genres die tijdens
de les aan bod gekomen zijn in de bibliotheek ontdekken.
Laat hen de lijstjes over de genres controleren op hun
correctheid.
Portret
Als je graag vakoverschrijdend werkt, kun je de leerlingen
vragen om de ‘andere moeder’ te tekenen of schilderen
zoals zij ze zich voorstellen. Belangrijk is elke leerling
mee te geven dat elke tekening of schets evenwaardig is.
Vergelijk nadien de tekeningen van de leerlingen met de
illustraties in het boek;
tekeningen van het gezicht van de ‘andere moeder’ (p.28)
en van haar hand (p.159).
7

Doolhof
Een andere plastische opdracht is dat je de leerlingen vóór
het lezen vraagt om nauwkeurig alle ruimtes te noteren
waarin Coraline vertoeft om zo het ‘echte’ en ‘andere’ huis
in elkaar te kunnen knutselen.
zo evident. Maak voor jezelf een relevante korte inhoud en
begeleid de leerlingen in het reconstrueren van het verhaal.
Wil je graag nog meer tijd besteden aan dit boek, kun je de
volgende opdrachten nog laten uitvoeren:
Toen droomde Coraline een paar reclamespotjes en daarna
droomde ze helemaal niets meer.
8
Deze prachtige zin staat in het boek op p.18. Vraag de
leerlingen welke reclamespotjes zij graag zouden dromen.
Maak een inventaris van alle spotjes/dromen. Vraag de
leerlingen in groepjes van drie (of vier) om een van de
spotjes te spelen. De andere ‘kijkers’ zijn tevens jurylid.
Het reclamespotje dat de meeste zin doet ontstaan om dat
product aan te schaffen, wint.
Babbels
Caroline
Vraag de leerlingen of ze de naam ‘Coraline’ niet vreemd
vinden? Geef hints zoals het verhaspelen van de naam
tot ‘Caroline’ door juffrouw Spink. Vraag de leerlingen of
ze een verklaring kunnen geven aan de omkering van de
letters in de naam. (spiegelbeeld, dubbelganger…)
Niet van de poes
Een belangrijk personage in het boek is de kat. Vraag de
leerlingen wat ze weten over de kat. Help hen zo nodig
met gerichte vragen: kan de kat praten? Is de kat Coralines
vriend? Waarom (niet)? Zorgt de kat voor oplossingen of
voor verwarring?
Stief
Zouden de leerlingen het leuk vinden om dubbelgangers
voor hun ouders te hebben? Waarom (niet)? Sommigen
hebben misschien een stiefmoeder of -vader. Vraag ernaar;
wat is de ervaring van deze kinderen? Dit is misschien
het moment om een gesprek te openen over nieuw
samengestelde gezinnen.
Vertel
Een voor de hand liggende vraag is het boek samen te
vatten en te vertellen. Nochtans is dit met dit verhaal niet

Zolderling
Joris Van den Brande, Jan Sobrie
Klein Magazijn. Teksten voor jeugdtheater 4.
Afijn, 2003. p. 43-47.
Principe 9: Van lezen ga je doen
Over de auteurs
Joris Van den Brande en Jan Sobrie zijn twee jonge,
gedreven en vooral knotsgekke theatermakers en -schrijvers
die zelf hun eigen universum scheppen: de kleine, jonge
mens in de grote, moeilijke wereld.
Zoals gezegd is een toneelstuk niet gemakkelijk om te
lezen, ook niet om te schrijven. Vraag de leerlingen het
stuk om te buigen tot een kort verhaal, met de volgende
kernwoorden: scheiding - zolder - bindingsangst -
eenzaamheid - meisjes - vriendschap.
De zolder is een geschikte plek om je fantasie te gebruiken.
Geef de leerlingen de opdracht per twee een verhaal te verzinnen.
Dit kan op drie manieren: ofwel wissel je van speler
na elk woord ofwel na elke zin; de derde mogelijkheid bestaat
erin dat de ene speler in het midden van een zin stopt
en dat de andere daar verdergaat.
Over het stuk
Joris woont op zolder. Hij is eenzaam. Zijn ouders zijn
gescheiden maar leven nog in hetzelfde huis, zij het dat
de woning netjes door muren in twee gesplitst is. Zo heeft
Joris nog contact met beiden. De zolder is van hem. Sinds
drie jaar woont ook Jan daar.
Aan de slag
Het is nuttig de leerlingen, die hier meestal niet zoveel
ervaring mee hebben, mee te geven dat ze niet mogen
anticiperen; dat ze dus niet zelf hun eigen verhaal
opdringen waar ze koppig aan vasthouden.
Dit is een oefening in samenspel en dus in accepteren en
teruggeven: wacht op wat je van je medespeler krijgt en
reageer dan pas. Als het vlot loopt, is het mogelijk de drie
manieren uit te proberen, telkens met wisselende partner.
9
Vertel de leerlingen vooraf dat het niet zo eenvoudig is om
toneelteksten te lezen. In tegenstelling tot een ‘gewoon’
boek lees je in een toneelstuk enkel dialogen, gesproken
teksten. Al het overige (plaatsbepalingen, karaktertrekken,
gelaatsuitdrukkingen, uiterlijkheden, sfeerbepalingen…)
moet je er bij denken. Het kan geen kwaad de leerlingen
een beetje bang te maken: deze toneeltekst lezen valt
immers reuze mee.
Dit fragment is uitermate geschikt om na te spelen. Wie
gebruikt er niet graag scheldwoorden zonder iemand te
kwetsen? De leerlingen worden per twee ingedeeld. In
eerste instantie worden ze gevraagd de tekst uit het hoofd
te leren. De opdracht bestaat erin de ander echt te haten
of er tenminste razend kwaad op te zijn. Als de leerlingen
genoeg gerepeteerd hebben, presenteren ze voor de rest
van de klas. Nadien is het mogelijk om te variëren.
Vraag om de titel te verklaren. Als creatieve oefening kan
het leuk zijn om de leerlingen te vragen een woord zoals
‘zolderling’ te bedenken. Ga dieper in op de woorden
‘zolder’ en ‘zonderling’. Vraag hen wat zij zoal doen op
zolder. Vaak wordt de zolder geassocieerd met dromen,
staren, turen.
- Klopt dat voor hen? Voelen zij zich soms ook een
zonderling?
- Voelen ze zich soms eenzaam? Hoe komt dat volgens
hen?
- Heeft dat met de ruimte van de zolder te maken of
kruipen ze net op zolder wanneer ze eenzaam zijn?
- Wat is de oorzaak? Komt het vaak voor? Duurt het
meestal lang?
Vraag de spelers dezelfde scène lachend en grappend te
brengen, nadien verdrietig - de ene omdat hij gekwetst
is, de ander omdat hij gekwetst heeft. Zo zijn er nog
mogelijkheden te over. Elk gevoel kan dienen.
Je kunt er ook voor kiezen om de groepjes pas te laten
presenteren in deze fase. Er zullen verschillende gevoelens
en dus interpretaties en dus scènes aan bod komen.
Variatie brengt kleur in de klas. Tot slot is het best
mogelijk dat de leerlingen in staat zijn om zelf scheldwoorden
te verzinnen en zo de scène opnieuw te spelen.
Lees de eerste regels van het stuk voor:
Ik heb mijn vader op zijn gezicht geslagen. Hij wil scheiden
van ons ma en ik wil dat niet. Kwas te laat. Ze wonen nog

in hetzelfde huis, maar er lopen muren door hun kamers.
Onderaan in de muur zitten flapdeuren, vroeger voor de kat,
nu voor mij. Daardoor moet ik wisselen, van pa naar ma, van
ma naar pa, pa en ma, panama. Er loopt een muur door hun
bed in de slaapkamer, tussen de twee gasvuren, dwars door
de living en de tv. Ons ma kan de linkerkant zien, ons pa de
rechter. De enige ruimte die niet verdeeld is, is de zolder. Want
daar komen ze nooit. Die is van mij. (p.9)
10
Vraag in de klas of er kinderen van gescheiden ouders bij
zijn. Laat hen hun ervaringen vertellen. Zoniet, vertel dan
zelf anekdotes, grappige en ernstige, uit je eigen kennissenkring.
Als het je niet aangewezen lijkt op de emotionele
problematiek in te gaan, behandel dan vooral de praktische
consequenties van de situatie: tweemaal op reis, tweemaal
verjaardagscadeau, kleren vergeten, afspraken gemist door
gebrek aan communicatie, twee woningen en kamers…
Vraag de leerlingen om het huis waarin hun ouders zouden
wonen als ze gescheiden waren te beschrijven; m.a.w.
ze richten de rechterkant in zoals hun vader dat zou doen
en de linker naar hun moeders smaak. De zolder is helemaal
van hen. Daar zijn ze volkomen vrij als binnenhuisarchitect.
Een logische volgende stap is dit wel erg speciale huis te
tekenen en/of te knutselen. Tot slot houd je een tentoonstelling
en wordt het meest geliefde huis uitgekozen.

Het Achterhuis
Anne Frank
Bert Bakker, 2005.
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 7: De boekenbabbel
Over de auteur en het boek
Anne Frank hield van 12 juni 1942 tot 1 augustus 1944 een
dagboek bij. Ze woonde ondergedoken in een huis in Amsterdam.
In maart 1945 sterft ze in het concentratiekamp
Bergen-Belsen. Ruim twee jaar later verschijnt haar dagboek:
Het Achterhuis, dat een echte klassieker is geworden.
Inmiddels is het in meer dan 30 landen verschenen en zijn
er meer dan 16 miljoen exemplaren verkocht.
Hiervoor kun je afspraken maken met de leerkrachten
aardrijkskunde en geschiedenis.
Stel je voor dat je poetsman of klusjesman bent in het
bedrijf van de familie Frank en je hoort vreemde geluiden
op de verdieping boven je. Wat zou je doen? Indien je
niet naar de politie gaat, kun je gestraft worden, maar
anders gaan door jouw schuld misschien mensen naar
een kamp. Hierbij zijn verschillende werkvormen mogelijk:
de leerlingen schrijven het op, vertellen erover of maken
er per twee een dialoog over (poetsman/vrouw en klusjesman/vrouw
en presenteren het voor de klas). Je kunt
leerlingen naar hun eigen mening vragen omtrent het
vervolgen van mensen omwille van hun ideeën, her komst,
ras, huidskleur...
Aan de slag
De volgende lestips kun je zowel klassikaal als individueel
toepassen.
De leerlingen stellen zich in de plaats van de onderduiker.
Je kunt ze een antwoord laten zoeken op de volgende
vragen:
- Waar zou je onderduiken? Bij wie? Met wie? Wie zou je
hierbij kunnen helpen? Vertel je het aan iemand? Zo ja,
aan wie?
- Wat heb je nodig op je onderduikplaats? Wat kun je
achterlaten? Wat neem je mee (in één koffer)? Wat zou je
het meest missen?
- Welke gevaren bedreigen de onderduikers? Verzin ontspannende
activiteiten in de schuilplaats, zonder gevaar
om ontdekt te worden.
- Hoe kom je onderling overeen op de onderduikplaats?
Hoe zat het in het Achterhuis? Welke verwikkelingen zouden
in de groep, het gezin, de familie kunnen voorkomen,
indien je gedurende lange tijd moet onderduiken?
- Verzin als onderduiker wat je het eerst zou willen doen
wanneer je weer buiten zou kunnen komen.
- Wat zijn de gevaren voor de helpers? Waarom doen ze
het? Geef voorbeelden van helpers van vandaag.
Toen Anne Frank opgepakt werd, waren de bevrijders erg
dichtbij. Vraag de leerlingen dit na te gaan op een kaart
(plaats van landing, vorderingen van de geallieerden).
Laat de leerlingen een fragment uit het dagboek als
toneel stukje instuderen. Belangrijk is niet zozeer hoe ze
het verhaal ten tonele voeren, wel hoe ze met de (grote)
gevoelens omgaan. Probeer te hameren op oprechtheid.
Leg nadien aan de toeschouwers voor of de acteurs geloofd
werden. Zoniet krijgen ze een tweede kans. De boodschap
is dus: niet faken maar voelen!
M’n vader, de liefste schat van een vader die ik ooit ontmoet
heb, trouwde pas op z’n zesendertigste jaar met m’n moeder
die toen vijfentwintig was. M’n zuster Margot werd in 1926
geboren, in Frankfurt a/M in Duitsland. Op 12 juni 1929
volgde ik. (20 juni 1942)
Tot mijn vierde jaar woonde ik in Frankfurt. Daar wij volbloedjoden
zijn, ging m’n vader in 1933 naar Holland. Hij werd
directeur van de Nederlandse Opekta Mij voor jambereiding.
Mijn moeder, Edith Frank-Holländer, ging in september ook
naar Holland en Margot en ik gingen naar Aken, waar onze
grootmoeder woonde. Margot ging in december naar Holland
en ik in februari, waar ik als verjaardagscadeau voor Margot
op tafel werd gezet. (20 juni 1942)
De zomervakantie van 1942 is begonnen. Op zondagochtend
5 juli komt Annes vriendje Hello Silberberg langs.
Ze gaan op het balkon zitten kletsen. Als hij na een tijdje
weg moet, spreken ze af dat hij ‘s middags terugkomt.
Om drie uur wordt er gebeld. Anne denkt dat het Hello is,
maar het is de postbode.Vanaf dat moment zal alles anders
worden voor Anne en haar familie.
11

Tijd om over de grote verandering die in mijn leven gekomen
was, na te denken, had ik haast niet tot woensdag. Toen
vond ik voor het eerst sinds onze aankomst in het achterhuis
gelegenheid om je de gebeurtenissen mede te delen en
tegelijkertijd om me eens goed te realiseren wat er nu eigenlijk
met me gebeurd was en wat er nog gebeuren zou. (10 juli 1942)
Op de website van het Anne Frank Huis staat een massa
informatie, ook voor je leerlingen. Uiteraard heb je een
lokaal nodig met internetaansluiting. (www.annefrank.nl)
12
Ik zou moeder, Margot, Van Pels, Pfeffer en ook vader toe
willen schreeuwen: “Laat me met rust, laat me eindelijk een
nacht slapen zonder dat m’n kussen nat van de tranen is, m’n
ogen branden en m’n hoofd bonst. Laat me weg, weg van alles,
liefst weg van de wereld!” Iedereen vindt me aanstellerig als
ik praat, belachelijk als ik zwijg, brutaal als ik antwoord geef,
geslepen als ik een goed idee heb, lui als ik moe ben, egoïstisch
als ik een hap te veel eet, dom, laf, berekenend, enz. enz... De
hele dag hoor ik niets anders dan dat ik een onuitstaanbaar
wicht ben, en hoewel ik erom lach en doe of ik er me niets van
aantrek, kan het me wel wat schelen, zou ik God wel willen
vragen me een andere natuur te geven, die alle mensen niet
tegen me in het harnas jaagt. Het kan niet, m’n natuur is me
gegeven en ik kan niet slecht zijn, ik voel het. (30 januari 1943)
Kun jij me misschien vertellen hoe het komt dat alle mensen
hun innerlijk zo angstvallig verbergen? Hoe komt het dat ik in
gezelschap altijd heel anders doe dan ik moest doen?Waarom
vertrouwt de een de ander zo weinig? Ik weet het, er zal zeker
een reden toe zijn, maar soms vind ik het erg naar dat je
nergens, zelfs bij de mensen die je het naast staan, zo weinig
vertrouwelijkheid vindt. (22 januari 1944)
Je kunt ook andere citaten gebruiken.
Je kunt de les beginnen met een woordspin. De leerlingen
geven aan wat ze al over Anne Frank weten. Voer hier een
gesprek over. Daarna kun je elke leerling een citaat laten
kiezen. Je kunt de citaten bv. aanbieden op steekkaarten.
Aan de hand van het gekozen citaat en van wat er verteld
werd over Anne Frank, laat je de leerlingen een brief
schrijven naar Anne. Aan de hand van het gekozen citaat
(dat in de brief vermeld wordt) schrijven de leerlingen hun
gevoelens, ideeën, mening... over de oorlog, over de Joodse
situatie, over onderduiken, over de houding van Anne
tegenover haar vader, moeder, zus...
Deze brief kun je opsturen naar de Anne Frank Stichting,
Postbus 730, 1000 AS Amsterdam.

Vederland
Jan De Leeuw
Davidsfonds/Infodok, 2004. p. 82-86.
Geef hen de opdracht die mensen te interviewen en
hun verhaal in de klas te komen doen als objectieve
journalisten.
Principe 3: Bibliotheek en school gaan hand in hand
Principe 7: De boekenbabbel
Over de auteur
Dit is het debuut van Jan De Leeuw. Het is gevat,
spannend en humoristisch.
Over het boek
Arnaud gaat vanuit de stad naar het dorp Deemstervelde
voor de begrafenis van zijn grootmoeder. Zijn vader besluit
om er tot overmaat van ramp de zomer door te brengen.
Moet Arnaud in dat saaie dorp vol oudjes op vakantie!
Maar al gauw komt er zon in het dorre zomerleven.
Rebecca is een meisje dat Arnaud intrigeert. Hij mag
mee op pad met de uilenspecialist Titus. Steeds meer
vragen duiken op: Wat is de mysterieuze erfenis die zijn
grootmoeder hem nalaat? Waarom zwijgt het hele dorp
als vermoord over de oorlog? Wat voor iemand is de
barones op het kasteel eigenlijk? Vragen waarop Arnaud
uiteindelijk allemaal een antwoord vindt en wat hij vooral
vindt is… Zichzelf.
In deze indringende roman duik je als lezer mee in het
verleden. Samen met Arnoud ontdek je de belevenissen
van zijn opa, ontdek je wat voor iemand hij was. Door
die geschiedenis uit te pluizen krijgen de personages
uit het heden ook meer diepgang. Arnoud heeft zijn
zomervakantie nodig om zijn draai te vinden in het heden.
Verrassend is dan wel dat zijn vader het huis verkocht
heeft en ze terugkeren naar de stad. Zal hij daar zichzelf
kunnen blijven? De ontmoetingen met Rebecca zorgen
voor verliefdheid, ergernis en humor, ze raken hem. En
ook Titus, die hem aanvankelijk niet interesseert, blijkt
boeiender te zijn dan hij had verwacht. Zo speelt elk
personage een belangrijke rol.
Dit boek leg je niet zomaar opzij, je raakt gefascineerd
door het heden en verleden van Arnoud.
Aan de slag
Vraag de leerlingen of iemand van hen nog familieleden
heeft die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt?
Lees het fragment. Begeleid de leerlingen naar de
bibliotheek, deel hen in vier groepjes in. Eerst maakt de
bibliotheekmedewerker hen wegwijs in de bibliotheek.
Dan krijgt elk groepje de opdracht een onderwerp uit
te spitten en nadien hierover een ‘wetenschappelijke’
spreekbeurt te houden in de klas. Afhankelijk van het
onderwerp verschilt dit wel:
- Oorlog. De bedoeling is dat de leerlingen met de
naslagwerken die ze vinden, een helder en beknopt verslag
kunnen doen van WO II.
- Oorlog. De leerlingen worden ook aangespoord om bij de
afdeling fictie van de kinder- en jongerenafdeling romans
over de WO II te vinden, (Jan Terlouw…). Ze vergelijken de
aanwezigheid van de oorlog met Vederland.
- Het dorp. De leerlingen geven een verslag over wat ze
geleerd hebben over het dorp en het dorpsleven. Daarna
moeten ze hun dorpsspreekbeurt vergelijken met het boek:
welk van de eigenschappen komen in het boek voor en
welke niet.
Trek een verticale streep op bord. Aan de ene kant schrijf
je ‘stad’, aan de andere ‘dorp’. Laat de hele klas de typische
kenmerken van een stad en een dorp opsommen.
Laat de andere groepen het fragment uit het boek lezen dat
over uilen gaat (p.82-86).
De bibliotheek- en spreekbeurtopdracht bestaat er voor
deze groepen in een aspect van de uil te belichten:
A: soorten uilen
B: uilen en hun nederzettingen
C: kenmerken van de uil in vergelijking andere vogels
Dit boek is zo rijk aan inhoud dat het de moeite waard
loont en het boek alle eer aandoet om grondig op de
inhoud in te gaan aan de hand van volgende vragen:
- Wat voor iemand is Arnaud?
- Arnaud heeft dezelfde voornaam als zijn grootvader. Lijkt
hij op hem innerlijk/uiterlijk?
- Wat is er volgens jou echt gebeurd in Deemstervelde op
die bewuste nacht in de oorlog en de dag nadien?
13

14
- Vind je Rebecca lief?
- Zou je iemand als Titus willen ontmoeten?
- Zou je iemand als de barones willen ontmoeten?
- Wie van de twee broers Arnaud en Robert vind je de
tofste? Waarom?
- Is de grootmoeder van Arnaud een kreng? Leg uit.
- Vind je het verbranden van de schilderijen een dwaze
daad van Arnaud?
- Vind je het boek eerder spannend of grappig?
- p. 213: Rebecca was al besmet door geld, net als haar
grootmoeder. Net zoals mijn grootvader, die er mensen voor
had neergeschoten. Zoals de barones, die haar leven nooit had
durven te leven, bang om van haar ouders en dus van hun geld
gescheiden te zijn. Zoals mijn grootmoeder, die als een kloek,
als een draak uit een sprookje op haar schilderijen had gezeten.
Zoals Robert, die op zoek naar de schilderijen, teruggekomen
en in zijn oude leven gesukkeld was. Denk jij dat geld een
besmetting is?
- Arnaud vraagt zich af of zijn grootvader een held was, of
Titus een held is (p.201). Wat is voor jou een held?
- Daar had ik gisteren aan zitten denken. Dat je mensen graag
kon blijven zien, zelfs al zien zij jou niet graag meer. (p.177).
Wat vind je hiervan?
- Lees p. 172-173. Het gaat duidelijk over een koppel dat erg
ongelukkig is met elkaar. De relatie botert niet. Vergelijk
met de reclame: lachen die mensen? Waarom? Zijn ze
gelukkig? Wat is het verschil met het ware leven?
- Ik rukte een bonenstaak uit de grond en sloeg die op haar
hoofd stuk. Vervolgens bond ik de spartelende grootmoeder aan
mijn fiets en reed naar de toren die ik met uil en al in brand
stak. Dat had ik kunnen doen. (p.108) Heb jij zo van die
wensdromen? Vertel. Hoe ontstaan zulke wensdromen?

O V E R DE SAMENSTELLERS
J O H A N DE PAEPE genoot een opleiding Germaanse
Taal- en Letterkunde en Theaterwetenschappen. Hij
is kandidaat in de Rechten, maar vooral schrijver,
dramaturg, regisseur, acteur, theaterdocent en leraar
Nederlands en Engels. Hij is artistiek leider van het
kindertheatergezelschap Tweelicht & Zoon. Met zijn
toneelstuk Koekeneiennegenmaanden won hij de Nestor de
Tièreprijs. Hij is hoofdredacteur van DzJeM!, tijdschrift
van Jeugd en Muziek en losse medewerker van Stichting
Lezen.
R I N A PENASSE is lerares Nederlands eerste graad
TSO en BSO in Regina Mundi in Genk. Ze is er ook
verantwoordelijk voor de schoolbibliotheek. Ze is altijd al
gek geweest op prentenboeken.
15

C O L O F O N
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 9077178406
WD D/2005/9654/10
www.jeugdboekenweek.be
16
Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be

Jeugdboekenweek 2006 Mijn familie · Lieve Van Buyten en Rit van den Breekel
Lestips Makkelijk Lezen

woord vooraf
Mijn boeken zijn mijn tweede familie. Ze waren er al voor ik er was, hopelijk
bestaan ze nog lang nadat ik er niet meer ben. Maar niet zonder dat ik hen heb leren
kennen, een deel van hen ben geworden. En mijn stempel heb kunnen achterlaten.
Ik heb familieleden die me troosten, ontroeren, die me kwaad maken, me verwarren,
me de weg wijzen. Er zijn er die me aan het lachen maken, met wie ik gewoon
een goed gesprek kan voeren. Er zijn er stokoude bij, die wijs en geduldig wachten
tot ik klaar voor hen ben. Natuurlijk heb ik ook verre neven en nichten, die ik
alleen op vaste momenten in het jaar zie. En er zijn de heel bijzondere, die ik in
mijn hart heb gesloten, omdat ik zonder hen niet was wie ik nu ben. Ik kan me
mijn leven niet voorstellen zonder hen.
1
Echte boeken in de klas, daar staat Jeugdboekenweek 2006 voor. Omdat boeken
onmisbaar zijn in uw school. Boeken als familie, boeken die over familie gaan, het
thema van dit jaar.
We inspireren u graag met deze lestips, ze helpen u met de boeken aan de slag te
gaan. De principes bij elke lestip verwijzen naar de basisbrochure Leesbevordering,
hoe doe je dat? die u bij Stichting Lezen kunt bestellen. In negen stellingen doen
we uit de doeken hoe u leesplezier in de klas en de bibliotheek kunt doorgeven.
Om het verband met uw werk in de klas te versterken, hebben we voor het basisonderwijs,
en dat is ook nieuw, de eindtermen toegevoegd die u met elke lestip
realiseert. Leesbevordering is geen luxe, je doet het niet alleen als je wat tijd over
hebt. Handig, toch? Dat maakt het makkelijker om boeken en leesplezier een
vaste plaats in uw lessenpakket te geven. De eindtermen zijn specifiek voor elke
tip beschreven, maar voor werken met de boeken in de klas gelden hoe dan ook
deze doelstellingen:
- De leerlingen kunnen de informatie ordenen die voorkomt in: voor hen
bestemde verhalen, kinderromans, dialogen, gedichten, kindertijdschriften en
jeugdencyclopedie. (Nederlands - Lezen 3.5)
- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven. (Nederlands - Schrijven 4.8)

- De leerlingen ontwikkelen bij het realiseren van de eindtermen voor spreken,
luisteren, lezen en schrijven de volgende attitudes: plezier in luisteren, spreken,
lezen en schrijven; bereidheid tot nadenken over het eigen luistergedrag, spreekgedrag,
leesgedrag en schrijfgedrag. (Nederlands - Vaardigheden)
- De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen bestemde
culturele activiteiten. (Muzische vorming - Drama 3.1)
De website waarop u de eindtermen vindt is www.ond.vlaanderen.be/dvo/. Voor
meer info over Jeugdboekenweek kunt u terecht op www.jeugdboekenweek.be.
We hopen dat u deze nieuwe familie van boeken een warm welkom geeft. En dat
ze snel een bijzonder plekje krijgen in de tweede thuis van uw leerlingen, de klas.
Namens Stichting Lezen,
Gerrit Janssens
2

Een verhaal: een familie
zoals die van jou en mij
De twaalfde man
Hilde Vandermeeren, Marjolein Pottie (ill.)
De Eenhoorn, 2004.
Lees- en lestips Makkelijk Lezen
Lieve Van Buyten en Rit van den Breekel
Voor leerlingen die leesproblemen hebben, betekent lezen
niet altijd met plezier lezen. De moeite die zij onder vinden
om al die letters en leestekens te ontcijferen, bederft voor
het grootste deel hun vreugde aan een mooi verhaal. Dikwijls
moeten ze zich tevreden stellen met teksten die emotioneel
veel te jong voor hen zijn omdat ze leestechnisch
nog niet zo ver staan.
De boeken die we hier voorstellen, passen bij de leeftijd
van deze leerlingen. Maar soms zijn ze toch nog te moeilijk.
Lees daarom deze teksten altijd eerst aan hen voor. Zo
leren ze ook naar de rijkdom van mooie boeken en verhalen
luisteren en blijven ze gemotiveerd om lees plezier te
ontdekken. Als het om lezen gaat, is plezier en genieten
van een boek toch het allerbelangrijkste? Veel inspiratie!
Principe 5: Voor elk kind is er wat te lezen
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen. (Nederlands - lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen en
opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlands -
spreken 2.9)
De leerlingen kunnen in concrete situaties verschillende
manieren van omgaan met elkaar herkennen, erover
praten en aangeven dat deze op elkaar inspelen. (Wereldoriëntatie
- attitudes - ik en de ander 3.4)
3
Over de auteur
Hilde Vandemeeren (1970) houdt ervan de mensen om zich
heen in de gaten te houden. Ze bewaart die indrukken,
de beelden houdt ze vast in haar hoofd. Op die manier
tracht ze zich in te leven in de wereld van de kinderen.
Ander werk: Krullen (Davidsfonds, 2003), Een huis om in te
verdwalen (Davidsfonds, 2002).
Over de illustrator
Marjolein Pottie (1970) volgde de kunstacademies in
Roeselare en Brugge. Later in Sint-Lucas in Gent studeerde
ze functionele grafiek. Ze is enorm creatief en bewondert
haar klasgenoot Carll Cneut, maar ook Thé Tjong-Khing
en Klaas Verplancke ziet ze als haar voorbeelden.
Ander werk: Een roos voor Toos (2004, Zwijsen),
Bollebuikbaby
(2003, De Eenhoorn).
Over het boek
Marco gaat voetballen. Zijn vader, die hem steeds
vergezelt, schreeuwt hem de hele tijd toe aan de zijlijn.
Dit brengt Marco heel erg in de war. Zo erg dat hij

4
zijn zelfvertrouwen verliest en slechter gaat spelen.
Uiteindelijk wil hij helemaal niet meer gaan voetballen en
krijgt hij buikpijn als hij moet vertrekken. Hij wordt toch
gedwongen te spelen. Zijn moeder ontdekt de oorzaak van
Marco’s buikpijn en slaagt erin haar man dat duidelijk te
maken.
De druk die ouders op hun kinderen leggen, kan hen ziek
maken. In dit boek is het de moeder die het probleem
oplost.
Aan de slag
Dit boek kunnen kinderen makkelijk zelf lezen, ook
wanneer ze leestechnisch wat zwakker staan. De tekst is
gedrukt in een groot lettertype, de lay-out is toegankelijk en
het woordgebruik blijft eenvoudig.
Je toont het boek aan de leerlingen. Een klassengesprek
kan tot stand komen naar aanleiding van de titel.
- Wie is “de twaalfde man” in voetbaltermen?
- Wat kun je roepen naar de spelers als je een wedstrijd
bijwoont?
- Wat doet jouw papa als hij komt kijken naar je training of
wedstrijd?
- Vind je dat prettig?
- Hoe reageer je daarop?
- Kun je tegen je papa zeggen dat je dat niet altijd zo prettig
vindt?
Hang dit papier op in de klas. Je kunt ernaar verwijzen
telkens als je iemand iets goed ziet doen of wanneer je
iemand iets negatiefs hoort zeggen.
Om niet alleen voetbal aan de beurt te laten komen kun
je ook een lijst laten opstellen van andere sporten. Die
lijst kun je dan opsplitsen in twee kolommen: één met
ploegsporten en één met individuele sporten. Wijs de
leerlingen erop dat niet alle spelers dezelfde kwaliteiten
hoeven te hebben. Iemand die niet kan dribbelen of lopen,
kan misschien wel heel goed keepen.
Elke kwaliteit van elke leerling verdient waardering. In een
bokaal stop je papiertjes waarop de namen van de kinderen
staan. Elke leerling mag een papiertje uit de bokaal nemen.
Je laat elk kind op zoek gaan naar die eigenschap die ze
het meest bewonderen in die leerling. Je let er natuurlijk
op dat uiterlijke kenmerken niet meespelen, laat vooral
eigenschappen die de leerlingen zelf verworven hebben
naar boven komen, zoals goed voor kleinere kinderen
kunnen zorgen of aandacht schenken aan kinderen die
zich wat op de achtergrond houden.
Ga even terug in het boek naar de bladzijde waar Marco’s
vriend hem helpt de pleister op de duim te plakken. Soms
steken we ook wel eens de duim op om duidelijk te maken
dat we iets heel goed vinden. We gebruiken nu die duim,
sterk vergroot, om al deze goede eigenschappen op te
plakken.
Na dit klassengesprek laat je het boek lezen als je verschillende
exemplaren hebt of je leest het voor. Daarna houd je
nog een kort klassengesprek over de houding en de manier
van doen van Marco’s papa.
- Wat vind je van de papa en zijn houding?
- Wat zou jij doen als jouw papa zo zou reageren?
- Wat is het uiteindelijke doel van voetbal en van andere
ploegsporten? Is dat winnen?
- Kun je iemand zomaar dwingen om een bepaalde sport te
beoefenen, waarom niet?
Na dit klassengesprek laat je leerlingen naar positieve
aanmoedigingen zoeken. Je kunt de leerlingen die door
elkaar laten roepen. Jij als leerkracht kunt die dan ook
kriskras op een groot vel papier schrijven.
Als je dan toch aan dit hoofdstuk bent, kun je met de
leerlingen op zoek gaan naar manieren waarop ze elkaar
kunnen helpen met dingen waar ze niet zo sterk in zijn.
Bijvoorbeeld: iemand die vergeetachtig is zou je kunnen
helpen door hem te leren met kleefbriefjes te werken.
Soms is het wel nodig om een ploeg te vormen omdat je je
doel alleen niet kunt bereiken. Je kunt de leerlingen laten
zoeken wanneer ze het beste een ploeg vormen om iets te
bereiken, en wanneer niet. Om een toneelstuk te spelen
moeten ze bijvoorbeeld op elkaar kunnen rekenen.
Je kunt in de klas een voetbalveld aanbrengen. Elke
leerling kan een voetballertje verdienen als hij iemand
anders positief aanmoedigt, helpt of wanneer hij iemand
toont hoe hij iets gemakkelijker kan doen.

Samen op het eiland Zeekraai
Astrid Lindgren, Alice Hoogstad (ill.)
Ploegsma, 2004.
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod
van voor hen bestemde culturele activiteiten. (Muzische
Vorming - drama 3.1)
De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een
gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling,
schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. (Muzische
vorming - drama 3.3)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen. (Nederlands - lezen 3.5)
De leerlingen zijn bereid om vanuit een concrete context te
reflecteren over de volgende aspecten van taal:
- klankniveau
- woordniveau
- zinsniveau
- tekstniveau
(Nederlands - taalbeschouwing 6.3)
De leerlingen kunnen aspecten van het dagelijks leven
in een land van een ander cultuurgebied vergelijken met
het eigen leven. (Wereldoriëntatie - ruimtelijke ordening/
bepaaldheid 6.9)
Over de auteur
“Kinderen hebben meer gezond verstand dan volwassenen
wel denken,” vertelde Astrid Lindgren (1907-2002) ooit
in een interview. Met Pippi Langkous creëerde ze een
figuurtje dat pedagogisch niet verantwoord was, maar ze
trok er zich niets van aan. Iedereen wil weleens een Pippi
Langkous zijn en gewoon zijn zin doen. In al haar andere
verhalen krijgen vooral de kinderen héél veel vrijheid, een
ruime plek om te spelen, maar ook troost wanneer ze in
haar boeken de dood ter sprake brengt.
In Samen op het eiland Zeekraai krijgen de kinderen een
fantastisch vakantieverhaal met veel water, dieren, leuke
mensen en vooral veel verrassingen.Wie plannen maakt
voor de zomervakantie moet dit verhaal beslist lezen en
genieten van de vrijheid, de ruimte en de blije kinderen.
Ander werk: Pippi Langkous (Ploegsma, 1952), Karlsson
van het dak (Ploegsma, 1959), Lotta uit de Kabaalstraat
(Ploegsma, 1972), Mio, mijn Mio (Ploegsma, 1956), De
gebroeders Leeuwenhart
(Ploegsma, 1957). Al haar werk
wordt heruitgegeven bij Ploegsma, deze data zijn de data
van de eerste Zweedse editie.
Over de illustrator
Omdat Alice Hoogstad als kind voortdurend in haar
reken schriftjes tekende, ging ze naar de Kunstacademie
in Rotterdam. Ze vindt dat ze het leukste beroep van de
wereld heeft, tekeningen en illustraties maken bij teksten
van andere auteurs gaat nooit vervelen. Toch droomt ze
ervan om nog eens een eigen prentenboek te maken.
Ander werk: Polleke van Guus Kuijer (Querido, 2001), De
wereld in het donker van Bas van Lier (Ploegsma, 2000)
Over het boek
De schrijver Melkerson heeft voor een jaar een bouwvallig
huis gehuurd op een van de duizenden eilandjes voor de
Zweedse kust. Zijn vier kinderen sluiten er snel vriendschap
met de mensen en dieren op het eiland en beleven
er heerlijke avonturen. Maar als het huis verkocht dreigt te
worden lijkt er aan die mooie tijd een eind te komen. Een
geweldig leuk verhaal over een droomvakantie. Dit boek is
dik, maar kan heel leuk voorgelezen worden en kinderen
zullen zeker doorfantaseren.
Aan de slag
Je kunt het boek het beste hoofdstuk per hoofdstuk voor -
lezen. Na de voorleessessies plaatsen de leerlingen de
namen van de personages op een tekening van een eiland.
Je kunt dit koppelen aan een les aardrijkskunde waarin de
windstreken aangeleerd worden. Mr. Zuiderman woont
natuurlijk in het zuiden van het eiland.
In het boek wordt ook verteld dat Malin een dagboek
schrijft. Zo kun je leerlingen vragen een dagboek bij te
houden tijdens Jeugdboekenweek en alle dingen die er
gebeuren.
5

Na het voorlezen kun je de leerlingen vragen om alleen
geheimen op te schrijven zoals ze dat in een dagboek
zouden doen. Deze korte tekstjes kunnen in de klas op
getekende en uitgeknipte wolkjes gehangen worden.
Na het 10 e hoofdstuk “Wil Malin echt geen bruidegom
hebben?” kun je de leerlingen een tekening laten maken
over de kleine dingen waar zij het meeste van genieten. Je
kunt natuurlijk beginnen met een klassengesprek hierover.
Als het hele boek uitgelezen is, kun je een klassengesprek
houden over de eigen huisdieren van de kinderen. Of over
verschillende soorten honden. Je kunt de leerlingen een
collage laten maken over verschillende honden of over hun
huisdier. Ze kunnen ook een identiteitskaart maken voor
hun huisdier.
6
Tijdens een gesprek kun je aan de leerlingen vragen wat
ze vinden over de manier waarop Mr. Melkerson op
reis vertrokken is met zijn vier kinderen. Heeft hij zich
degelijk voorbereid op deze vakantie, heeft hij voldoende
inlichtingen ingewonnen? Gaan de leerlingen ook zo
onvoorbereid op vakantie met hun ouders en wie gaat er
nog allemaal mee op reis? Gaan zij ook naar zo’n eiland
waar bijna geen mensen wonen?
- Wat zouden zij gedaan hebben als ze in de plaats waren
van Mr. Melkerson?
- Wat doen zij om hun vakantie voor te bereiden?
- Laat de leerlingen thuis vragen wat ze zouden moeten
doen om goed voorbereid op reis te gaan?
Breng de suggesties met enkele woorden op het bord aan.
De leerlingen kunnen met deze woorden aan de slag gaan
om een elfje te maken. Een elf is een kort gedicht dat
bestaat uit vijf regels met in de eerste regel één woord,
in de tweede regel twee woorden, in de derde regel drie
woorden, in de vierde regel vier en in de vijfde regel weer
slechts één woord.

Rood hart, blauwe vlinder
Annika Thor
Lemniscaat, 2005.
aangemoedigd. Een fijn boek om kinderverliefdheid
bespreekbaar te maken en de rol van ouders daarin te
duiden.
Principe 2: Boekrijk
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen. (Nederlands - lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met
andere bronnen, in een gesprek kritisch reageren op
de vragen en opmerkingen van bekende volwassenen.
(Nederlands - spreken 2.9)
Aan de slag
Je laat eerst en vooral de kaft bekijken. De leerlingen raden
waarover dit boek zou kunnen gaan.Wanneer geraden
wordt dat het wel eens over verliefd zijn zou kunnen gaan,
lees je het boek voor.
Na het voorlezen volgt dan een klassengesprek:
- Kunnen kinderen verliefd zijn?
- Wordt dit door volwassenen ernstig genomen?
- Zijn er in de klas al koppeltjes?
- Voelen ze zich aanvaard door de klassengroep of worden
ze uitgelachen?
- Hoe reageren ouders en leerkrachten?
7
De leerlingen kunnen in concrete situaties verschillende
manieren van omgaan met elkaar herkennen, erover
praten en aangeven dat deze op elkaar inspelen.
(Wereldoriëntatie - attitudes ik en de ander 3.4)
De leerlingen kunnen ervaringen, gevoelens, ideeën,
fantasieën, uiten in spel. (Muzische Vorming - drama 3.5)
Over de auteur
Annika Thor (1950) is van Joodse afkomst en groeide op
in Gothenburg. Behalve boeken schrijft ze ook filmscripts
en toneelstukken.Van haar eerste boek Waarheid, durven of
doen, een indringend verhaal over vriendschap en jaloezie
tussen tienermeisjes, kwam tegelijk de speelfilm uit. Ze
won er belangrijke Zweedse prijzen mee en de film werd
bekroond in Berlijn. De Tweede Wereldoorlog heeft een
enorme indruk op haar nagelaten en daarom schreef ze
een prachtig en ontroerend verhaal in vier delen over
de zusjes Steffi en Nelli. Het zijn twee Joodse zusjes die
in Zweden worden opgevangen wanneer hun ouders
bedreigd worden in Duitsland.
Ander werk: Waarheid, durven of doen (Lemniscaat, 1998),
Een eiland in zee (Lemniscaat, 2000).
Over het boek
Twee kinderen worden verliefd op elkaar. Ze hebben het
daar moeilijk mee, eigenlijk worden ze door hun ouders
Je brengt op het bord een cluster aan rond het woord
‘verliefdheid’ en je noteert alle reacties, telkens in één
woord, rond dit woord. De reacties kunnen betrekking
hebben op verschillende aspecten van de samenleving.
De mensen reageren op verschil in huidskleur, verschil in
sociale stand, verschil in godsdienst…
Je schrijft de positieve reacties en de negatieve reacties op
in verschillende kleuren. Dan verdeel je de klassengroep in
kleine groepjes en je laat ze een toneelstukje maken.
- een stukje waarin de ouders positief reageren op die
verliefdheid van kinderen van hun leeftijd
- een stukje waarin de ouders negatief reageren op die
verliefdheid van kinderen van hun leeftijd maar de
ouders reageren zonder dat het vriendje of vriendinnetje
aanwezig is
- een stukje waarin de ouders negatief reageren op die
verliefdheid van kinderen van hun leeftijd maar waarin het
vriendje of vriendinnetje ook aanwezig is bij de reactie van
de ouders.
Nadat de leerlingen dit met elkaar besproken hebben kun
je de verschillende toneelstukjes, die echt niet lang hoeven
te zijn, laten spelen in de klas. De leerlingen kunnen dan
weer reageren op de argumenten die de verschillende
personen in hun toneelstukje naar voren brachten.

Je kunt besluiten met een schrijfopdracht. Op vlinders
van blauw tekenpapier schrijven ze goede eigenschappen
of eigenschappen die ze uitzonderlijk vinden voor die ene
persoon. Daarna komen alle vlinders op een groot rood
hart terecht.
8

Krullen en blubbershampoo
Bette Westera, Barbara De Wolf (ill.)
Hillen, 2005.
Principe 1: Wie woorden zaait
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen. (Nederlands - lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met
andere bronnen, in een gesprek kritisch reageren op
de vragen en opmerkingen van bekende volwassenen.
(Nederlands - spreken 2.9)
De leerlingen kunnen in concrete situaties verschillende
manieren van omgaan met elkaar herkennen, erover
praten en aangeven dat deze op elkaar inspelen.
(Wereldoriëntatie - attitudes - ik en de ander 3.4)
De leerlingen kunnen aspecten van het dagelijks leven
in een land van een ander cultuurgebied vergelijken met
het eigen leven. (Wereldoriëntatie - ruimtelijke ordening/
bepaaldheid 6.9)
Over de auteur
Bette Westera (1958) woont in Amersfoort met haar
drie kinderen. Ze is een schrijftalent: ze maakt liedjes,
gedichten, verhalen voor kinderen, moderne sprookjes,
prentenboeken… Nadat ze enkele jaren les gaf, heeft ze
samen met haar moeder de tiendelige kinderbijbelserie
Heb je wel gehoord
geschreven. Zelf vindt ze schrijven een
ambacht, ze vindt het leuk om te doen, maar ze doet het
niet zomaar voor haar plezier. Ze heeft altijd een hele hoop
opdrachten die snel klaar moeten zijn.
Ander werk: Een opa om nooit te vergeten (Hillen, 2000),
Alle hens aan dek (Hillen, 2002).
Over de illustrator
Barbara De Wolf (1970) vindt zichzelf een geluksvogel
dat ze van illustreren haar werk kan maken. Illustreren
en bedenken van verhalen ziet ze als een vorm van haar
ideeën uiten. Ze knutselt ook graag met haar twee kindjes
en leert hen zo omgaan met verf, papier en lijm. Ze ontdekt
zo vaak nieuwe technieken en grappige ideeën die ze
later gebruikt bij het illustreren.
Ander werk: Annabella gaat verhuizen van Mieke van
Hooft (Hillen, 2004), Alle hens aan dek van Bette Westera
(Hillen, 2002).
Over het boek
Kalle heeft geen vader. Dit kan natuurlijk niet. Daarom
vraagt hij geregeld aan zijn moeder wie zijn vader eigenlijk
is. Zij antwoordt steeds ontwijkend omdat zij haar geheim
wil bewaren. Kalle begint daarom te fantaseren want hij
wil niet dat andere kinderen weten dat hij zijn vader niet
kent. Dit leidt tot onverwachte situaties die Kalles moeder
uiteindelijk dwingen een tipje van de sluier op te lichten.
Een vlot boek dat de problematiek van eenoudergezinnen
duidelijk uitwerkt en ook oog heeft voor de gevoelens die
een kind in zo’n situatie heeft.
Aan de slag
Dit boekje wordt hoofdstuk per hoofdstuk voorgelezen.
Na elk hoofdstuk volgt de verwerking. Hang de hele klas
rond een brede strook stevig papier op. Daaraan hang je de
werkjes van de kinderen op zodat een collage groeit met
elk hoofdstuk dat je hebt voorgelezen.
Hoofdstuk 1: Kalle wil een vader
De leerlingen beschrijven hun vader en klasseren hem in
‘nette vader’ of ‘slordige vader’, of ‘nette, slordige vader’ of
‘slordige, nette vader’ (p. 5 en 6). De leerlingen maken een
trekpop van karton die hun vader voorstelt.
Deze ‘vaders’ worden aan de muur gehangen. Let er wel op
dat er nog verschillende elementen bij deze vaders moeten
komen dus hang ze niet te dicht bij elkaar.
Hoofdstuk 2: Vaderdag
Omdat vaderdag (19 maart) tijdens Jeugdboekenweek
valt, maken de leerlingen ook een vaderdaggeschenk. De
leerlingen zoeken naar woorden die betrekking hebben op
hun vader. Deze woorden worden op bord aangebracht.
Met deze woorden gaan ze aan de slag om een gedicht
te maken zoals in het boek. Daarna maken ze ook een
9

kader of versieren een gekocht kadertje. Het gedicht in de
kader is het geschenk voor Vaderdag, pak het in met mooi
papier.
Hoofdstuk 4: Vakantie
Hoe gaan de leerlingen op reis? Per trein, met de auto, met
de boot of nemen ze het vliegtuig? Zijn er misschien ook
leerlingen die zoals Kalle met de fiets op reis gaan? Deze
transportmiddelen worden uit een tijdschrift geknipt en op
het fresco aangebracht.
Hier kun je ook een les aardrijkskunde aan vastknopen. Je
brengt een kaart van Europa mee en laat de kinderen met
gekleurde draadjes een verbinding maken van België naar
hun vakantiebestemming.
Hoofdstuk 5: Kimberley
In dit hoofdstuk wordt er gesproken over verschillende
rassen. Grijp dit aan om te spreken over de verschillende
rassen in de wereld en hun specifieke eigenschappen. De
leerlingen kunnen uit tijdschriften figuurtjes knippen van
de verschillende rassen. Deze figuurtjes worden weer op
de muurcollage aangebracht.
Hoofdstuk 6: Zwemmen
Kalle houdt vol dat zijn vader een zwarte is én een bekende
speler van een Nederlandse ploeg. De leerlingen kunnen
een voetbalveld maken en zelf een ploeg samenstellen met
zelf-ontworpen shirts.
Hoofdstuk 7: Bloot
Je laat de leerlingen zelf een zwembroek of badpak ontwerpen.
Ze leggen ook uit waarom ze die bepaalde kleur
en tekening gekozen hebben. Ze vertellen wanneer ze
een bepaalde zwembroek of badpak dragen in over een -
stemming met hun humeur of bij een bepaalde gelegenheid.
De ontworpen badpakken worden uit ge voerd in
papier of stof. Kartonnen meisjes- en jongensfiguurtjes
gaan dan een modeshow houden op een tafel. De leerlingen
becommentariëren deze show. Ze gaan later de
badpakken combineren met de verschillende shampoos
die ze in hoofdstuk 9 maken.
Hoofdstuk 3: Dag meester
Omdat het schooljaar nog niet afgelopen is, worden hier de
dromen van de kinderen genoteerd. Wat voor een vakantie
zouden zij tof vinden als zij mochten kiezen? Deze droomvakanties
worden genoteerd in lichtblauwe wolkjes. Deze
wolkjes kunnen dan bij de vaders gehangen worden als
lucht van het fresco.
Hoofdstuk 8: Wentelteefjes
Na het voorlezen van dit hoofdstuk kun je met de kinderen
zelf wentelteefjes maken in de klas. Je mengt melk, eieren
en een zakje vanillesuiker en klopt het beslag los. Week
daar een snee brood in en bak het in een pan met een
klontje boter. Bestrooi het met een beetje suiker en smul
er dan lekker van.
10
Hoofdstuk 9: Blubbershampoo
In dit hoofdstuk spreekt Kimberley over de blubbershampoo.
Ze geeft ook de samenstelling van deze
shampoo. “Het zijn verrotte planten en verrotte, dode
vissen en snoekenpoep en kikkerkots.” De leerlingen
kunnen zelf een shampoo samenstellen en er een naam
en een uitwerking voor zoeken. Van deze shampoo ga je
groeien of krimpen, word je dikker of magerder…
Je kunt de leerlingen ook etiketten laten ontwerpen. Zelfs
de vorm van de flesjes kan verschillen. Je kunt ze flesjes
laten meebrengen of zelf de vorm van de flesjes laten
ontwerpen. Je kunt hen ook zelf shampoo laten maken,
maar pas een beetje op. Soms is het gevaarlijk twee
schijnbaar onschuldige ingrediënten te mengen. Doe dit
dus samen met hen en laat hen de shampoo zeker niet
gebruiken.
Hoofdstuk 10: Voetballen
Na dit hoofdstuk trek je met je leerlingen naar de
speelplaats of naar het sportveld. Je maakt groepjes
van twee leerlingen. Deze twee leerlingen binden met
een sjaaltje of een reep stof telkens een linker- aan
een rechterbeen. Dan gaan ze doeltrappen. Dit kan
op verschillende manieren. Ofwel trappen ze met
de samengebonden benen, ofwel ieder met een niet
gebonden been. Je kunt een onderscheid maken in de
puntenverdeling. De doelschoppen die met de beide benen
gemaakt zijn kunnen twee punten opbrengen terwijl die
met een enkel been maar één punt krijgen. Je kunt voor
een trofee zorgen!
Hoofdstuk 11: Per ongeluk
In dit hoofdstuk krijgt Kalle antwoord op zijn vragen
over zijn vader. Hij gaat op zoek naar de uiterlijke

kenmerken van zichzelf die hij niet van zijn moeder heeft
en waarvan hij dus veronderstelt dat ze van zijn vader
komen. De leerlingen kunnen dat ook uitzoeken en deze
eigenschappen uitvergroten in een zelfportret dat ze dan
later bij de tekening van hun vader plakken.
Hoofdstuk 12: Nachtzwemmen
Kalle doet hier met zijn moeder iets dat hij nooit gedacht
had te zullen doen. De leerlingen kunnen op zoek gaan
naar wat ze met hun ouders zouden willen doen maar wat
ze denken nooit met hen te zullen doen. Ze kunnen dat
opschrijven op kleine visjes die ze daarna in een rivier op
hun collage plakken.
11

12
Wij zijn niet gek!
Kees Opmeer, Els van Egeraat (ill.)
Van Holkema & Warendorf, 2004.
Principe 7: De boekenbabbel
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen. (Nederlands - lezen 3.5)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beoordelen)
het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van
vergelijking, hetzij met de eigen mening, hetzij met andere
bronnen, in een gesprek kritisch reageren op de vragen
en opmerkingen van bekende volwassenen. (Nederlandsspreken
2.9)
Over het boek
André en Twan wonen samen met moeder op een flat.
Moeder doet rare dingen de laatste tijd. Ze schrijft ’s nachts
brieven, stofzuigt midden in de nacht, slikt pillen en slaapt
veel overdag. De jongens doen het huishouden. Maar
André komt in de problemen, komt te laat op school met
allerlei uitvluchten, zijn vriend haakt af. Twan spijbelt, ze
maken dikwijls ruzie. Alleen de brieven van Oma fleuren
moeder op. Tot André naar Oma’s home gaat en merkt dat
ze niet kan schrijven en dement is. Dan komt ook uit dat
Twan de brieven schrijft. André moet in de muziekschool
optreden en verwacht dat zijn vader komt luisteren, maar
die daagt niet op. Gelukkig is er de meester die de jongens
helpt. Oma kan niet helpen, de vader is er niet. De relatie
tussen de broers, de kinderen die moeder boven alles
beschermen, geven dit boek een positieve waarde. Het
heeft een open einde, maar de lezer weet dat de kinderen
niet aan hun lot worden overgelaten.
De leerlingen kunnen in concrete situaties verschillende
manieren van omgaan met elkaar herkennen, erover
praten en aangeven dat deze op elkaar inspelen. (Wereldoriëntatie
- attitudes: ik en de ander 3.4)
Over de auteur
Kees Opmeer (1952) is beleidsmedewerker jeugdzorg
in de provincie Drente. Omdat hij vaak voorlas aan zijn
kinderen, en een hoop verhalen verzon, is hij beginnen
schrijven. Nu haalt hij zijn ideeën uit gebeurtenissen die
hij zelf heeft meegemaakt, of die in zijn onmiddellijke
omgeving voorkwamen. Kinderen doen hem die ook aan
de hand wanneer hij scholen bezoekt en contact heeft met
zijn lezers.
Ander werk: Als twee druppels water
(De Fontein, 2000),
Een hoofd vol vuur (De Fontein, 1998).
Over de illustrator
Els van Egeraat (1960) was als kind altijd aan het tekenen
en daarom is ze, nadat ze eerst voor lerares gestudeerd
heeft, toch naar de Kunstacademie gegaan om van
illustreren haar beroep te maken. Ze heeft onder meer
voor Sesamstraat gewerkt. Ze houdt van lachen, zingen,
mooie wolkenluchten waar je leuke dingen in kunt zien.
Liefst zwemt ze in zee bij windkracht zeven.
Ander werk: De tocht van de Argonauten (Ploegsma, 2005)
van Simone Kramer, De hele Klavertjes-reeks bij Kluitman.
Aan de slag
Je toont de kinderen de kaft van het boek, zonder te
vertellen waarover dit boek gaat. Je laat de leerlingen
raden waarover dit boek zou kunnen gaan. Dan lees je het
boek voor.
Als je aan het hoofdstuk komt waar de jongens ruzie
maken komt, ga je daar verder op in. Tijdens dit klassengesprek
wijd je uit over ruzies tussen broers of zussen.
- Wat zeg je zoal tijdens een ruzie?
- Wat verwijt je elkaar?
- Meen je dat ook altijd echt?
- Wat kun je doen om ruzie weer bij te leggen?
- Maak je op dezelfde manier ruzie met je vrienden?
- Van wie verdraag je meer? Of juist minder?
- Kan een ruzie een vriendschap echt doen eindigen?
- Vind je het prettig om ruzie te hebben?
Na dit gesprek laat je hen zoeken naar middeltjes om
vriendschap te tonen. Dat kan een clubje stichten zijn,
of zoals bij indianen elkaars bloed vermengen zodat je
bloedbroeders bent.
Je kunt de leerlingen in groepjes verdelen en ze een teken
laten zoeken om een vriendschap duidelijk te maken.
Enkele voorbeelden: ze maken een tekening. Die verdelen

ze onder elkaar zodat ieder lid van het clubje een deel
bijhoudt. Ze spreken een speciale handdruk af zodat ze
elkaar steeds op een bijzondere manier herkennen. Ze
maken een foto waar ze met hun hele groepje opstaan. Ze
spreken een wachtwoord af. Ze zoeken een geschikte naam
voor hun groepje...
André gaat naar oma (hoofdstuk 17, p.99) en komt tot de
ontdekking dat zij dement is en dat ze helemaal geen brieven
kan schrijven. Hiermee kun je aan de slag gaan om
de relatie tussen kinderen en grootouders te bespreken. Je
kunt de leerlingen laten vertellen waarom ze graag of juist
niet graag naar hun grootouders gaan. Hoe belangrijk zijn
grootouders in hun leven?
Laat hen daarop een klein knutselwerkje maken voor de
grootouders om hun vriendschap te tonen. André ontdekt
de foto waarvan de vader afgescheurd is. Je kunt daarmee
aan de slag door uit tijdschriften figuren te laten uitknippen
en daarmee een gezinsfoto te maken.
13
Als mama André eindelijk nog eens knuffelt voelt hij zich
enorm gelukkig.
- Wat vind je ervan als jouw mama of papa je knuffelt?
- Hoe voel je je als iemand je knuffelt?
- Wat betekent een knuffel voor jou?
- Laat je die liefde of vriendschap bij iedereen op dezelfde
manier zien?
- Vind je het belangrijk om af en toe eens geknuffeld te
worden? Kan dat altijd en overal? Of heb je het liefst dat
dat niet in het openbaar gebeurt?
- Wat kan een knuffel vervangen? Brengt dat even
gelukkige gevoelens met zich mee?
Een aanmoediging in de klas kan evenveel betekenen als
een stevige knuffel.
- Moet deze aanmoediging altijd iets tastbaars zijn?
- Wat kun je doen om iemand aan te moedigen?
- Moedig je een vriend op dezelfde manier aan als
bijvoorbeeld een sportman?
Tot slot kun je de leerlingen een lijst laten maken van
de manieren waarop ze kunnen of willen aangemoedigd
worden en waarop ze zelf iemand kunnen aanmoedigen.

14
Familie in de hele wereld
Uwe Ommer, Sophie Furlaud, Pierre Verboud (foto’s)
Biblion-Mozaïek, 2002.
Principe 4: Leesland is geen eiland
Principe 6: De taalspeeltuin
Principe 8: Leesbevordering, geen tijdverlies
Principe 9: Van lezen ga je doen
Eindtermen
De leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende
informatiebronnen op hun niveau zelfstandig gebruiken.
(Leren leren 2)
De leerlingen kunnen aspecten van het dagelijks leven
in een land van een ander cultuurgebied vergelijken met
het eigen leven. (Wereldoriëntatie- ruimtelijke ordening/
bepaaldheid 6.9)
De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = structureren)
de informatie ordenen die voorkomt in voor hen bestemde
verhalen, kinderromans, gedichten, kindertijdschriften en
jeugdencyclopedieën. (Nederlands - lezen 3.5)
Over de auteur
In december 1995 houdt Uwe Ommer, fotograaf, het voor
bekeken in Parijs en beslist hij de wijde wereld in te trekken.
Hij doorkruist vijf continenten, legt duizenden kilometers
af. Onderweg ontmoet hij zeer veel mensen, ontdekt
hij schitterende plekjes en vraagt hij aan de bevolking
om samen met hun familie op de foto te staan. De foto’s
worden uitgegeven in een mooi fotoboek. Tot hij Sophie
Furlaud en Pierre Berboud ontmoet, samen maken ze er
een schitterend familiealbum van. Zo maak je kennis met
eenenvijftig verschillende families. Uit alle continenten,
uit Azië, Afrika, Australië…
Aan de slag
Je stelt het boek uitgebreid aan de leerlingen voor. Laat
duidelijk zien dat het om een informatief boek gaat. Je
zegt ook dat het steeds over één gezin gaat maar dat er op
de ene foto slechts drie personen staan en op de andere
wel tien. Ook het verschil in kleding laat je duidelijk zien.
Toon duidelijk dat er op de linker bladzijde veel info staat
over het land en dat de kinderen zelf in het boek ook veel
gegeven. Let in het boek daarvoor op het sterretje bovenaan
de bladzijde.
Voor de leerlingen van de tweede graad
Neem een kaart van Europa. Vergelijk het klimaat van
Finland, Duitsland of Nederland en Spanje aan de hand
van de gegevens op de linker bladzijde van het boek en
van de foto’s. De leerlingen merken een duidelijk verschil.
Ze zien dat deze landen niet op dezelfde hoogte liggen
ten opzichte van de evenaar. Zo ontdekken ze dat landen
die noordelijker liggen een kouder klimaat hebben dan de
landen die meer in het zuiden liggen.
Voor leerlingen van de derde graad
Het doel van deze les is de klimaatgordels opbouwen. De
leerlingen vinden die door zoekwerk in dit informatieve
boek. Neem een wereldbol en enkele vlaggetjes: rode,
groene en blauwe. Je gaat de temperaturen van drie groepen
landen vergelijken. Dit doe je aan de hand van de notities
over het klimaat in het boek maar ook met behulp van de
foto’s.
- Rusland, Canada en Finland: deze kennen een koud of
streng klimaat. Je plaatst een blauw vlaggetje bij die landen.
- China, Verenigde Staten, Australië en Iran: hier overheerst
een wisselend klimaat. Hier plaats je een groen vlaggetje.
- Panama, Nigeria, Maleisië: hier heerst een zeer warm
klimaat. Hier plaats je dus een rood vlaggetje.
Over het boek
Dit informatieve kijk- en leesboek toont met foto’s de
verschillen tussen families over de hele wereld. Zo zie je
rijke families, arme families, grote gezinnen, gezinnen
met één kind, gezinnen die alleen leven, gezinnen die met
ouders, grootouders samenleven... Aan de hand van dit
boek kun je praten over de verschillen tussen gezinnen en,
algemener, mensen in verschillende culturen.
Nu bespreek je met de leerlingen het resultaat. Ze merken
dat de rode vlaggetjes rond de evenaar te vinden zijn, de
groene vlaggetjes in een strook meer naar het noorden
op de bovenste helft van de wereldbol en meer naar het
zuiden op de onderste helft van de wereldbol en de blauwe
vlaggetjes bovenop de wereldbol. Je kunt dan ook tonen dat
er geen vlaggetjes staan op de onderkant van de wereldbol.
Je kunt hen meegeven dat dit komt omdat er op de zuidpool
geen mensen leven maar dat de temperatuur daar

te vergelijken is met die van de noordpool. De zuidpool
bestaat echter niet uit land maar uit een bevroren zee.
Elke dag mag een leerling een keuze maken uit de gezinnen
die ze graag beter zouden leren kennen. Deze leerling mag
dan de tekst op de linkerzijde voorbereiden, eventueel met
de hulp van de leerkracht. De volgende dag mag hij dan
het verhaal van deze familie aan de klas vertellen in zijn
eigen woorden.
Daarna kun je op de wereldkaart met behulp van een
vlaggetje de plaats aanduiden waar het betreffende gezin
woont. Je kunt vergelijkingen maken met eigen gezinnen
of de andere gezinnen die al aan bod kwamen. Let ook op
de manier van wonen en kleden, die kun je duidelijk maken
door tekeningen met elkaar te vergelijken. Het verschil
in wonen kun je ook creatief aanpakken door bijvoorbeeld
de woningen van deze gezinnen na te knutselen en er
een omgeving bij te maken. Zo komen drijvende eilanden
naast de woonwagens van de Roma-zigeuners te staan in
de klas.
15
Je kunt de vergelijking tussen al deze gezinnen ook linken
aan seksuele voorlichting. Ook het feit dat er in sommige
gezinnen verschillende vrouwen aanwezig zijn kun je
toelichten. Maar ook de verschillende godsdiensten zijn
aan de orde. Heel veel gewoonten zijn religieus geïnspireerd.
Vaak weet men niet meer wat de oorsprong van die
gewoonten is.
Je kunt ook, in verband met deze seksuele voorlichting,
een stamboom van de leerlingen opbouwen. Bijvoorbeeld
met foto’s. Het fotoalbum van de leerlingen komt dan goed
van pas.

O V E R DE SAMENSTELLERS
C O L O F O N
L I E V E VAN BUYTEN is nominatieleesster van de KJV en
schoolbibliothecaris in de openluchtschool Sint-Lutgardis,
Brasschaat. Daarnaast vindt ze nog de tijd om bijzonder
actief te zijn als losse medewerkster van Stichting Lezen en
NCJ/Villa Kakelbont en gewoon uit puur plezier te lezen.
Redactie en coördinatie
Gerrit Janssens en Sarah van Tilburg
Vormgeving
Compagnie Paul Verrept
R I T VAN DEN BREEKEL heeft les gegeven aan leerlingen
met leerproblemen aan school De Merode. Als echte
boekenwurm wil ze ook aan deze kinderen plezier
aan boeken en lezen doorgeven. Ze heeft enthousiast
meegewerkt aan de cursus leesbevordering voor VOBO-
VOZO-leerkrachten.
Illustraties
Joke van Leeuwen
ISBN 907717835X
WD D/2005/9654/4
www.jeugdboekenweek.be
16
De Jeugdboekenweek is een project van Stichting Lezen.
Stichting Lezen komt tot stand met de steun van het
ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Stichting Lezen staat voor het intense plezier van lezen
en wil haar passie met velen delen. Daarom organiseert
Stichting Lezen in samenwerking met belangrijke professionele
partners zoals het boekenvak, bibliotheken, media
en onderwijs de Jeugdboekenweek, de Kinder- en Jeugdjury
Vlaanderen, Fahrenheit451, de Voorleesweek en andere grote
en kleine acties voor kinderen, jongeren en volwassenen.
Stichting Lezen lanceert nieuwe campagnes als Boekbaby’s
en Iedereen Leest, coördineert de auteurslezingen, stimuleert
wetenschappelijk onderzoek naar lezen en leesbevordering
en onderhoudt internationale contacten. Als kennis-
en expertisecentrum voor leesbevordering is Stichting
Lezen het eerste aanspreekpunt van de Vlaamse overheid.
www.stichtinglezen.be