DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

onderrigtaal in hierdie skole aangebied moet word. Tekenend hiervan was ’n berig in
Rapport (15 Januarie 1995) waarin Hennie van Deventer, destydse voorsitter van die
Afrikaanse Ouervereniging, sê dat die beginsel van Afrikaanse skole verdwyn het. In die
berig word anonieme regsgeleerdes aangehaal wat van mening was dat die Grondwet
eintlik ’n verbod op Afrikaanse skole geplaas het as sou beteken dat net Afrikaanse
kinders daar toegelaat hoef te word. Omdat die Grondwet ’n groter premie plaas op
toeganklikheid tot gehalteskole as op taal- en kultuurfaktore en die regering gelas was om
toe te sien dat taal- en kultuurfaktore nie in die pad van gelyke toegang tot
onderwysinstellings staan nie, uitsluitlike Afrikaanse skole en universiteite dus statutêr
onmoontlik geraak het (aldus die berig). Hierdie vrees van Afrikaanse belangegroepe is
vyftien maande later bevestig toe die Konstitusionele Hof beslis het dat die staat nie
onder verpligting was om moedertaalskole geldelik in stand te hou nie. Die uitspraak het
verder bepaal dat as taal- en kultuurgroepe kultuureie skole wou hê, hulle dit self as
private instellings tot stand moes bring.
Vanuit die swart gemeenskap het die druk vir die maksimale benutting van skoolruimte
voortgeduur. Veral omdat swart onderwys vir jare lank ’n groot agterstand teen dié van
wit onderwys gehad het, het aktivisme uit hierdie geledere groot druk op veral Afrikaanse
skole en teen Afrikaans as onderrigtaal geplaas. Uit die uitsprake van regeringslui kon
afgelei word dat hierdie agitasie positief deur die regering ondersteun is, veral nadat
Afrikaanse skole in Mpumalanga verbied is om saam te smelt om sodoende ’n Afrikaanse
moedertaalskool te behou.
Hierdie toedrag van sake het tot ’n hernude poging deur Afrikaanse taal- en
kultuurorganisasies gelei om die taalbepaling oor onderwys in die finale grondwet te
verbeter. Hierdie druk het daartoe gelei dat die grondwetlike onderhandelings in April en
Mei 1996 amper ’n dooiepunt bereik het. Alhoewel die finale grondwet toe nie
genoegsame beskerming aan moedertaalskole gebied het nie, is tog aanvaar dat ’n
veelvoud van wigte en teenwigte vir insluiting in die grondwet beding is wat
moedertaalonderrig moontlik sou maak.
260