DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

onderwys ingehou, wat later ook ’n groot invloed op onderwys in die breë sou hê. Tydens
die veertiger jare, veral met die stigting van die African Education Movement, het swart
weerstand teen die onderwysbestel meer radikaal geword. As gevolg van die verbintenis
van Afrikatale met Bantoe-onderwys het die geradikaliseerde swart intelligentsia
weerstand teen die instelling van moedertaalonderwys gebied. Die beginsel van
afnemende swak tweetalige onderwys, waar onderrig deur middel van die moedertaal
begin is, maar waar dit dan so vroeg as moontlik deur Engelsonderrig vervang moes
word, is eerder verkies. Die voorkeur aan Engels eerder as Afrikaans of die moedertaal
was dus meer om ideologiese as om opvoedkundige beweegredes. Mawasha (1982:8)
verduidelik dat dit nie soseer ’n stryd van die swart mense teen hulle moedertaal was nie,
maar dat hulle net eenvoudig geglo het dat Engels vir hulle die enigste waarborg was vir
wat hulle as ’n uitmuntende onderwysstelsel beskou het.
Die onversetlike houding van die regering het uiteindelik tot verskeie verset-aksies vanuit
swart geledere gelei, waarvan die 1976-opstande die belangrikste was. Volgens
Hartshorne (1987:94-96) is verskeie versoeke van skoolhoofde, skoolrade en ander
belangegroepe om ’n meer gematigde benadering, deur die regering verwerp. Die
Meadowlands Tswana Skoolraad het aan die begin van 1976 ’n besluit geneem dat
Engels van Graad 5 as medium van onderrig gebruik sou word. Twee van die lede is toe
ontslaan, waarna die res van die lede uit simpatie en protes bedank het. Op 16 Junie 1976
het ’n konfrontasie tussen protesterende leerders en die polisie ontstaan. Die geweld en
onrus het dwarsdeur Suid-Afrika versprei. Volgens regter P.M. Cillié, wat aangestel is
om die redes vir die onrus te ondersoek, was die gemeenskap ontevrede met die standaard
van swart onderwys, die geboue, toerusting en gehalte van onderrig, sowel as teen die
medium van onderrig in party vakke (Behr, 1988:37). Een groep wat veral op taalgebied
deur die apartheidsmaatreëls en -wette geraak is, was volgens Van Coller en Steyn
(2005:11) die bruin mense. Die meerderheid bruin mense was Afrikaanssprekend en
hoewel hul taalregte nie weggeneem is nie, het baie van hulle se taallojaliteit en houding
teenoor Afrikaans en veral sy standaardvariëteit verander. Sommige het in reaksie tot die
apartheidsbeleid hul kinders doelbewus uit Afrikaanse skole gehaal en na Engelse skole
gestuur. “Afrikaans was immers die taal van die politici wat die gewraakte wette gemaak
159