DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

Tot en met Uniewording het die taalstryd volgens Rossouw (1999) hoofsaaklik om die
taal as vak en as medium van onderrig gewentel. Verengelsing het in teorie in 1910 met
die totstandkoming van die uniale regering tot ’n einde gekom. ’n Ooreenkoms is toe
bereik waarvolgens Engels en Hollands gelykwaardig behandel sou word en om die twee
tale as amptelike tale binne die nuutgestigte Unie van Suid-Afrika te erken. Hollands het
dus nou die medium van onderrig in Hollandse skole geword. Dit is later met Afrikaans
as onderrigtaal vervang en is in 1925 deur die Parlement bekragtig.
Alle wetgewing in die provinsies was onderhewig aan die goedkeuring van die uniale
owerheid. Om taalgelykheid in skole in terme van Artikel 137 van die Zuid-Afrika Wet te
bewerkstellig, is ’n komitee aangestel om riglyne ten opsigte van voertaal in skole aan die
verskillende provinsies te verskaf.
Die Afrikatale het egter steeds nie ’n plek in die land se onderwysstelsel gehad nie.
Volgens Kamwangamalu (2001:388) is die Afrikatale verder gemarginaliseer net soos
wat die geval was met die politieke marginalisasie van die sprekers van hierdie tale.
Gedurende die vroeë 1930s het die sendelinge volgens hom ’n beroep op die regering
gedoen dat Afrikatale as tale van onderrig en leer ingestel moes word, veral in die
beginjare van ’n kind se onderwys. Hartshorne (1995:308) toon dat teen die einde van
1935, Afrikatale reeds ’n verpligte vak en vereiste vir die Junior Sertifikaat (Graad 10) en
die Senior Sertifikaat (Graad 12) was. Wat die medium van onderrig betref, som
Hartshorne die beleid soos volg op: “... the pupil’s mother tongue was to be used for the
first six years of schooling in Natal, for the first six years of schooling in the Cape and
the Freestate, and for the first two years in the Transvaal. Thereafter an official language
– in practice almost always English – was to be used as medium (of instruction).”
Swart mense self het egter ook standpunt ingeneem ten opsigte van die voertaalvraagstuk.
Hulle het Engels bo die moedertaal as medium van onderrig verkies. Mawasha (1982:8)
meen dat die teenkanting uit swart geledere bloot was omdat hulle Engelsonderrig beskou
het as waarborg vir wat hulle as gehalte-onderwys beskou het. Dit moet dus nie as ’n
bewys gebruik word dat hulle teen hul eie moedertale gekant was nie. In ’n wêreld waar
146