DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

noorde. Verskeie aktivistiese groepe het in die Kaapkolonie ontstaan. Die Genootskap
van Regte Afrikaners (GRA) is op 14 Augustus 1875 in die Paarl gestig om vir taal en
volk te veg. Volgens Kamwangamalu (2001:369) het hierdie toedrag van sake (in die
ZAR) aanleiding gegee tot die eerste stap om positiewe inhoud aan Afrikaans te gee. Die
eerste vergadering wat die grondslag gelê het vir die vervanging van Nederlands met
Afrikaans het in 1875 plaasgevind en is deur die GRA georganiseer. Hierdie organisasie
het die grondslag gevorm vir die stigting van die latere Eerste Afrikaanse Taalbeweging.
Die doel vir die stigting van laasgenoemde was eerstens, om die belange van Afrikaans te
bevorder en tweedens, om die basis vir politieke eenheid binne die wit
Afrikaanssprekende gemeenskap te lê. Kamwangamalu beskou die werksaamhede van
die GRA as beide ’n stap weg van Hollands sowel as ’n opstand teen die oorheersing van
Engels.
In 1878 is die Kaapse Afrikanerbond gestig en daarna het die stigting van die
nasionalistiese Afrikaner Bond in 1879 onder leiding van ds. S.J. du Toit gevolg. As
instrument in hul verset teen Engelse oorheersing het die Kaapse Afrikaners die koerant
Di Patriot effektief gebruik. In 1882 is die mosie van Jan Hofmeyr om Hollands in die
parlement te praat, sonder teenstem deur die Kaapse Wetgewende Vergadering aanvaar.
Vanaf 1884 kon Hollands op versoek in laerhowe sowel as in die hooggeregshof gebruik
word. Om vir permanente aanstelling te kwalifiseer moes magistrate sedert 1895 kennis
van Hollands hê. Dit blyk egter, volgens Steyn (1995:99), dat nie al die
beleidsveranderinge in die praktyk neerslag gevind het nie. Die toestande vir die
Afrikaner in die Kaapkolonie het na 1900 in werklikheid baie versleg.
Na die Groot Trek het gemeenskappe hulle oor ’n wye gebied in die binneland gevestig.
Onderwysers is van Holland af ingevoer en een van hulle is opdrag gegee om die eerste
skoolregulasies saam te stel. Die regulasies wat in 1852 gepromulgeer is kan as die eerste
geskrewe poging beskou word om ’n onderwysbeleid in die ZAR te formuleer. Alhoewel
Hollands die amptelike taal was, was daar ’n groot aanvraag na Engels in die skole. Die
Onderwyswet van 1866 het vir die eerste keer voorsiening gemaak vir die onderrig van
Engels. In sommige skole is Engels ook later as voertaal gebruik. Teen 1874 was daar net
134