DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

van 1865. Die doel van hierdie wetgewing was om die Hollandse taal deur middel van ’n
uitsluitend Engelse onderwysstelsel uit te roei (Scholtz, 1964:110). Hierdie situasie is nie
deur die Hollandssprekende plattelanders geduld nie. Die bepalings is gevolglik in 1882
herroep en skoolbesture het die reg gekry om Hollands as voertaal te gebruik. ’n Verdere
bepaling was dat die hoof of ’n assistent in staat moes wees om Hollands te onderrig. Ten
spyte van die waarskuwings van taalstryders soos Mansvelt en Hofmeyr het die swak
posisie van Hollands in staatsondersteunde skole nie veel verander nie.
Volgens Mawasha (1982:6) het die Britse Tydperk ongetwyfeld ’n groot invloed op swart
onderwys, sowel as op die latere ontwikkeling van swart Suid-Afrikaners oor die
algemeen gehad. Engels het Hollands as die amptelike taal vervang en ook die amptelike
taal in sendingskole geword. Volgens Mawasha is die volgende taalsituasie geskep:
Engels as onderrigtaal is gedurende hierdie tydperk stewig gevestig, soseer dat
Engels en onderwys feitlik sinoniem geword het. Engels het voorts ook die
lingua franca van die opkomende swart intelligentsia geword.
Om Westers ‘beskaafd’ of ‘verlig’ te wees, het sinoniem met vaardigheid in
Engels geword.
Afrikaans, wat die stigma van ‘kombuistaal’ verloor het, het Hollands as
spreektaal vervang. Afrikaans-Hollands het wel sy verskyning as vak in skole
gemaak, omdat dit die brood-en-botter-taal vir baie swart mense geword het.
Selfs Afrikatale is in ’n stadium deur die medium van Engels onderrig.
Taalaktivisme in die Kaapkolonie het op verskillende maniere gerealiseer. Die
voortgesette verontagsaming van Hollands as taal van onderrig en leer het veral vanuit
die Hollandse gemeenskap tot ’n antagonisme teenoor Engels gelei. Die boikot van
Engelse skole en die stigting van Hollandse privaatskole het veral in die dertigerjare
voortgegaan. Dit het tot ’n drastiese afname in staatskole en ’n groot toename in
privaatskole vir Hollandssprekende leerders gelei. Gedurende hierdie tydperk verskyn die
nuusblad, De Zuid-Afrikaan, as mondstuk vir Hollandse belange. Op 17 Oktober 1853
berig die blad dat die aanleer van Engels goed is, maar dat dit nie ten koste van die
131